SUD QARORLARI USTIDAN SHIKOYAT QILISH QONUNIYLIGI TAKOMILLASHTIRILDI

SUD QARORLARI USTIDAN SHIKOYAT QILISH QONUNIYLIGI TAKOMILLASHTIRILDI

Mamlakatimizda qonun ustuvorligini ta’minlash, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini ro‘yobga chiqarish va jamiyatda adolatni qaror toptirish maqsadida keyingi yillarda sud-huquq sohasini tubdan isloh etishga doir keng ko‘lamli tashkiliy-huquqiy ishlar amalga oshirilmoqda.

Xususan, O‘zbekiston Respublikasining 2023 yil 27 sentyabrdagi “Sud qarorlarining qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini tekshirish instituti takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g’risida”gi qonuni qabul qilindi. Unga ko‘ra, Jinoyat-protsessual kodeksi quyidagi boblar bilan to‘ldirildi. Hukmlarning, ajrimlarning, qarorlarning qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini tekshirishning umumiy shartlari (55-bob), sudning hukmi, ajrimi ustidan taftish tartibida shikoyat (protest) berish (56-2-bob) shular jumlasidan.

Shunga muvofiq, sud hukmlari, ajrimlari, qarorlarining qonuniyligi, asosliligi va adolatliligi apellyatsiya, kassatsiya va taftish tartibida tekshirilishi mumkin. Jinoyat ishini apellyatsiya, kassatsiya, taftish tartibida ko‘rishda prokuror ishtirok etadi.

Sud jinoyat ishini apellyatsiya, kassatsiya, taftish tartibida ko‘rishda shikoyat yoki protest vajlari bilan chegaralanmaydi va ishni barcha mahkumlarga, shu jumladan, tegishli shikoyatni bermagan shaxslarga yoki o‘ziga nisbatan shikoyat (protest) berilmagan mahkumlarga nisbatan ham to‘la hajmda tekshiradi. Mahkum, uning himoyachisi, qonuniy vakili, jabrlanuvchi, uning vakili birinchi instantsiya sudining apellyatsiya yoki kassatsiya, tegishli taftish tartibida ko‘rib chiqilgan hukmlari, ajrimlari, shuningdek, apellyatsiya yoki kassatsiya, tegishli taftish instantsiyasi sudlarining hukmlari, ajrimlari ustidan taftish tartibida shikoyat berishga haqlidir.

Agar shikoyatda yoki protestda og’irroq jinoyat to‘g’risidagi qonunni qo‘llash zarurligi haqidagi, jazoni kuchaytirish to‘g’risidagi yoki mahkumning ahvoli yomonlashishiga olib keladigan boshqa o‘zgarishlar haqidagi masala qo‘yilgan bo‘lsa, sudning ayblov hukmini yoxud ajrimini taftish tartibida qayta ko‘rib chiqishga, shuningdek sudning oqlov hukmini yoki ishni tugatish to‘g’risidagi ajrimini taftish tartibida qayta ko‘rib chiqishga faqat u qonuniy kuchga kirganidan keyin bir yil ichida yo‘l qo‘yiladi.

Hukm chiqargan sud jinoyat ishi taftish instantsiyasi sudiga yuborilganligi to‘g’risida tegishli shaxslarni uch sutka ichida xabardor qiladi.

Qonun bilan shuningdek, hukm ustidan apellyatsiya shikoyatlarini (protestlarini) berish muddatlari 20 sutkadan 10 sutkaga qisqartirildi. Shuningdek, sud hukmi, ajrimini va qarorini ijro etish chog’ida yuzaga kelgan masalalarni hal qilish to‘g’risidagi ajrim ustidan xususiy shikoyat berish va xususiy protest bildirish tartibi belgilandi.

Qonun 2024 yil 1 yanvardan e’tiboran kuchga kirdi. Mazkur qonun sudyalarning mas’uliyatini oshirishga, ishlarning sifatli va o‘z vaqtida ko‘rilishiga, sud qarorlarini qayta ko‘rishda Qoraqalpog’iston Respublikasi, Toshkent shahri va viloyat sudlarining imkoniyatlaridan samarali foydalanishga, fuqarolarning shikoyat qilish huquqidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirishga va noroziliklarning oldini olishga, shuningdek, ortiqcha sarsongarchiliklarga yo‘l qo‘ymaslikka xizmat qiladi.

Agzam USPANOV,

jinoyat ishlari bo‘yicha Chimboy tumani sudi raisi

FUQARO M.SAPAROVANING YOUTUBE VIDEOXOSTINIGIDA E’LON QILINGAN VIDEOMUROJAATI YUZASIDAN

Murojaatchi o‘zini nechog’lik haq deb bilmasin, afsuski sudda bu o‘z tasdig’ini topmagan. Aniqrog’i, uning turmush o‘rtog’i, da’vogar Dj. Avezov uch yillik da’vo muddati o‘tib bo‘lganidan keyin sudga da’vo ariza bilan murojaat qilgan. Uning o‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini uzrli, deb topish va uni tiklash to‘g’risidagi arizasida keltirilgan vajlar ham sud tomonidan tekshirilgan. Biroq, sudda da’vo muddatini to‘xtatib turish yoki sudga murojaat qilishga monelik qiladigan uzrli deb topishga asos bo‘luvchi holatlar aniqlanmagan.

Ya’ni, Fuqarolik kodeksining 154-moddasiga muvofiq, da’vo muddati shaxs o‘zining huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan o‘ta boshlashi belgilangan bo‘lib, da’vogar Dj. Avezov da’vo muddatini uzrli sabablarga ko‘ra o‘tkazib yuborganligini tasdiqlovchi maqbul dalillarni sudlarga taqdim qilmagan.

Da’vogar Dj. Avezovning akasi Sulton Avezov (aka) 2004 yil 31 iyulda vafot etganligi, shu vaqtda meros ochilganligi, bunda aynan nizoli uy-joyga bevosita qo‘shni bo‘lib yashagan Dj. Avezov o‘z huquqlari buzilganligini bilgan bo‘lishi lozim edi va o‘tgan vaqt davomida esa Dj. Avezov uzrsiz sabablarga ko‘ra da’vo talabi bilan sudga murojaat etmagan.

Oliy sud Plenumining 2019 yil 24 maydagi “Sudning hal qiluv qarori haqida”gi 12-sonli qarorining 15-bandiga ko‘ra da’vo muddati o‘tkazilganligi munosabati bilan da’vo rad qilinganda, shu jumladan, ularni o‘tkazish sabablari uzrsiz deb topilganda, hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismida ushbu holatning ko‘rsatilishi etarli bo‘ladi.

Da’vogar Dj. Avezov o‘z huquqi buzilganligini (2005 yil fevral) bilgan bo‘lsa-da, uch yillik da’vo muddatini 11 yil o‘tkazib yuborib (2021 yil 22 aprel) sudga murojaat qilgan bo‘lib, ushbu da’vo muddati joriy etiladigan talab ekanligini sud e’tiborga olgan va muddat qo‘llagan holda da’voni 2008 yil 18 yanvardagi notarial harakatni, shundan kelib chiqib da’vo talablarining qolgan qismini ham rad qilishni lozim topgan.

Shuning barobarida Dj.Avezov o‘ziga tegishli uy-joydan foydalanib kelish jarayonida da’vogar E. Yuldashevga tegishli uy-joy joylashgan yer maydonining bir qismini egallab olib, qurilish qilgan.

Davlat kadastrlari palatasi Beruniy tuman filialining 2021 yil 7 iyundagi xulosasida, Dj.Avezovga tegishli Yangi hayot ko‘chasi 14-uyning qozonxona binosi 14B-uyga tegishli yer maydoniga 30 sm o‘tib qurilganligi va gaz quvurlari o‘tkazilganligi qayd etilgan.

Fuqarolik kodeksining 164, 228-moddalariga asosan, da’vogar E. Yuldashev yer maydoni va uy-joy mulkdori sifatida undan o‘z xohishi va manfaatlarini ko‘zlab egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish, o‘zining mulk huquqini, kim tomonidan bo‘lmasin, har qanday buzishni bartaraf etishni talab qilish huquqiga ega.

Bundan tashqari, da’vogar E. Yuldashev javobgar Dj. Avezovga nisbatan sudga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, unda o‘zboshimchalik bilan qurilgan qurilishni buzdirish va erni dastlabki holatga keltirishni so‘ragan.

Sudning 2021 yil 3 maydagi ajrimi bilan da’vo talablari bitta fuqarolik ishiga birlashtirilgan. Fuqarolik ishlari bo‘yicha Beruniy tumanlararo sudining 2021 yil 7 iyundagi hal qiluv qarori bilan Dj. Avezovning da’vosi rad qilingan.

E. Yuldashevning da’vosi qisman qanoatlantirilib, da’vogar E. Yuldashevga tegishli bo‘lgan Beruniy tumani, “Amir Temur” MFY, Yangi hayot ko‘chasi, 14B-uyning er uchastkasida qurilgan qozonxona binosining o‘tgan 30 sm qismi javobgar Dj. Avezov hisobidan majburiy buzib tashlash va yerning shu qismi yaroqli holatga keltirishi, 14B-uyning ichki qismidan o‘tib turgan suv quvurlari Dj. Avezov tomonidan olib tashlash, javobgar Dj. Avezovdan da’vogar E. Yuldashevning foydasiga 507.150 so‘m sud xarajati undirish belgilangan.

Shundan so‘ng mazkur nizo sud instantsiyalarida ko‘rib chiqilib, sud qarorlari o‘zgarishsiz qoldirilgan. Oliy sud fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’atining 2022 yil 1 iyuldagi ajrimi bilan fuqarolik ishlari bo‘yicha Beruniy tumanlararo sudining 2021 yil 7 iyundagi hal qiluv qarori va Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati apellyatsiya instantsiyasining 2021 yil 13 avgustdagi ajrimi o‘zgarishsiz qoldirilganligi ma’lum qilinadi.

XOTIN-QIZLARGA NISBATAN ZO‘RAVONLIKKA BARHAM BERISH BO‘YICHA QABUL QILINGAN XALQARO HUJJATLARNING AHAMIYATI

Xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish bo‘yicha xalqaro hujjatlar jamiyatlarda ayollar va qizlarning huquqlarini himoya qilish va ularga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olishga qaratilgan muhim vositalardan hisoblanadi. Bu hujjatlar global darajada ayollarning huquqlarini tan olish va himoya qilishni mustahkamlashga yo‘naltirilgan.

Ushbu hujjatlarning ahamiyati juda katta bo‘lib, ularning asosiy maqsadlari va yo‘nalishlarini quyidagicha belgilovchi qadamlardan iborat:

BMTning ayollar huquqlari to‘g’risidagi konventsiyasi (CEDAW) 1979 yilda qabul qilingan BMTning «Xotin-qizlar huquqlari to‘g’risidagi konventsiyasi» (CEDAW) — ayollar va qizlarning barcha sohalardagi huquqlarini to‘liq himoya qilish va ularga zo‘ravonlikka qarshi kurashishning eng muhim xalqaro hujjati hisoblanadi. Ushbu konventsiya ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish va ularning xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan huquqiy normalarni belgilaydi. Konventsiyaga a’zo davlatlar ushbu huquqlarni ta’minlash uchun o‘z milliy qonunchiliklarini mustahkamlashga va amalga oshirishga majbur.

Shuningdek, BMTning umumjahon inson huquqlari deklaratsiyasi 1948 yilda qabul qilingan «Umumjahon inson huquqlari deklaratsiyasi» (Universal Declaration of Human Rights) ham ayollar huquqlariga e’tibor qaratiladi. 1-maqola insonning hududidan, irqiy yoki jinsiy aniqlanishidan qat’iy nazar barcha insonlarga teng huquq va ozodliklarni ta’minlash zarurligini ta’kidlaydi. Ayollarning zo‘ravonlikdan himoya qilinishi ushbu huquqlarning bir qismi hisoblanadi.

BMTning ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish va unga qarshi kurashish bo‘yicha Harakat dasturi.

Ushbu dastur BMT 2008 yilda «Ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish va unga qarshi kurashish» (UNiTE) kampaniyasini boshladi. Ushbu dastur ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni bartaraf etishga qaratilgan global harakatni tashkil etdi va ayollarning huquqlarini himoya qilishga ko‘maklashishga yo‘naltirildi.

Evropa Kengashi va Evropa Konventsiyasi

Evropa Kengashi a’zosi davlatlar uchun qabul qilingan «Ayollarga nisbatan zo‘ravonlik va uy zo‘ravonligini oldini olish va unga qarshi kurashish to‘g’risidagi konventsiya» (İstanbul Convention) 2011 yilda qabul qilingan. Ushbu konventsiya ayollarning huquqlarini himoya qilish va zo‘ravonlikni oldini olishga qaratilgan xalqaro norma va standartlarni belgilaydi. Uning maqsadi — ayollar va qizlarning jismoniy, ruhiy va seksual zo‘ravonlikdan himoyalanishini ta’minlash.

BMTning 2030 yilgacha rivojlanish maqsadlari

«Rivojlanish maqsadlari» (Sustainable Development Goals, SDGs)ning 5-maddasi ayollar va qizlarning butun dunyoda teng huquq va imkoniyatlar bilan ta’minlash, shuningdek, ularga nisbatan zo‘ravonlikka barham berishga qaratilgan. Bu maqsad BMTning ijtimoiy rivojlanish, tenglik va xavfsizlikka olib keluvchi global strategiyalariga asoslanadi.

Yuqorida qayd etilgan hujjatlarning ahamiyati shundan iboratki:

Tenglik va huquqlarning ta’minlanishi: Ushbu xalqaro hujjatlar ayollar uchun tenglik va huquqlarning amalga oshishini ta’minlashga qaratilgan.

Jahon miqyosida harakat: Zo‘ravonlikka qarshi kurashish global masshtabdagi zaruriyatga aylanib, davlatlarning o‘z qonunlarini mustahkamlashga intilishini rag’batlantiradi.

Qonunchilikni mustahkamlash: Bu hujjatlar mamlakatlarga o‘z qonunchiligini o‘rganish, qonunlarni to‘g’ri va samarali tatbiq etish, ayollarga nisbatan zo‘ravonlikka qarshi choralar ko‘rishni majburlaydi.

Xavfsiz muhit yaratish: Xalqaro me’yorlar ayollarga nisbatan zo‘ravonlikdan himoyalash uchun xavfsiz muhit yaratishga ishonadi.

Shu tariqa, xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish bo‘yicha xalqaro hujjatlar davlatlarning ayollarning huquqlarini himoya qilish va ularni zo‘ravonlikdan saqlashga oid mas’uliyatlarni aniq belgilaydi, hamda bu yo‘nalishdagi global harakatlarni kuchaytirishga yordam beradi.

Raysa BEKMURATOVA,

Jinoyat ishlari bo‘yicha Kegeyli tumani sudi raisi

BOLALAR HUQUQLARINI HIMOYA QILISH BO‘YICHA QABUL QILINGAN XALQARO HUJJATLARNING AHAMIYATI

Xalqaro hujjatlar bolalarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha muhim roliga ega. Ushbu hujjatlar davlatlarga bolalarni har tomonlama himoya qilish, ularning huquqlarini ta’minlash va ularni har qanday zo‘ravonlikdan, ekspluatatsiyadan himoya qilishga majbur qiladi.

Bolalar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha xalqaro hujjatlar bolalarning asosiy huquqlarini muhofaza qilish va ularning farovonligini ta’minlash maqsadida qabul qilingan. Bu hujjatlar bolalarga nisbatan inson huquqlarini himoya qilishning muhim asosi bo‘lib, ularning jismoniy, ruhiy, ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishini ta’minlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan. Bu hujjatlar bolalarning huquqlarini xalqaro miqyosda tan olish va himoya qilishda katta ahamiyatga ega. Ushbu hujjatlarning ahamiyatini quyidagi jihatlardan ko‘rish mumkin:

BMTning Bolalar huquqlari to‘g’risidagi konventsiyasi (CRC)

«Bolalar huquqlari to‘g’risidagi konventsiya» (Convention on the Rights of the Child, CRC) 1989 yilda BMT tomonidan qabul qilingan va 1990 yilda kuchga kirgan. Bu konventsiya bolalarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan eng muhim xalqaro hujjat hisoblanadi. Ushbu konventsiyada bolalarning inson huquqlarining barcha asosiy aspektlari, jumladan, ularning ta’lim olish, sog’liqni saqlash, xavfsizlik, mehnat, jismoniy va ruhiy yopilishdan himoya qilish, ravnaq topish huquqlari kabi masalalar qamrab olingan.

Mazkur hujjatning ahamiyati shundan iboratki:

Bolalarning barcha sohalarda teng huquqlariga ega bo‘lishini ta’minlaydi.

Bolalarga nisbatan zo‘ravonlik, mehnat ekspluatatsii, savdoga tushish kabi yomon munosabatlarga qarshi kurashishga chorlaydi.

Bolalarning huquqlarini himoya qilish uchun davlatlardan amaldagi choralar ko‘rishni talab qiladi.

Konventsiya bolalarni “huquqlarga ega insonlar” sifatida tan olishni ta’minlaydi.

BMTning Bolalar savdosiga qarshi protokoli

Bolalar savdosiga qarshi kurashish uchun qabul qilingan maxsus protokollar 2000 yilda BMT tomonidan qabul qilingan. Ushbu protokollar bolalarni savdoga chiqarish, pornografiya, ishlash va ekspluatatsiyadan himoya qilishga qaratilgan.

BMTning bolalarni harbiy intizomda ishlatishga qarshi konventsiyasi

2000 yilda qabul qilingan «Bolalarni harbiy intizomda ishlatishga qarshi konventsiya» (Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the involvement of children in armed conflict) bolalarning harbiy harakatlarda ishlatilishini oldini olishga qaratilgan.

Mazkur hujjat bilan bolalarning harbiy ishlarga aralashishi man etiladi.

Harbiy intizomda ishlatish yoshlik va bolalar huquqlariga zid ekanligini e’tirof etgan.

Davlatlarning harbiy xizmatga bolalarni jalb qilishni man etishga majbur qilgan.

Xalqaro mehnat tashkilotining (ILO) 138 va 182-qanunlari

Bolalarni mehnatdan himoya qilish uchun Xalqaro mehnat tashkiloti (ILO) tomonidan 1973 yilda 138-qanun (minimum mehnat yoshi) va 1999 yilda 182-qanun (bolalarni mehnatdan himoya qilish va yoshlarning ma’muriy himoyasi) qabul qilingan. Ushbu hujjatning ahamiyati shundaki, bolalarni mehnatdan himoya qilishga qaratilgan.

Bolalarning mehnat haqidagi qonunlarga muvofiq mehnat qilishini ta’minlash.

Ekspluatatsiya va zo‘ravonlikdan qochish.

Bolalar uchun ta’lim huquqi (YuNESKO)

YuNESKO 1948 yilda bolalar uchun ta’lim huquqini belgilagan va bu huquqni barcha davlatlar uchun ta’minlashga majburlaydi. Har bir bola ta’lim olish huquqiga ega ekanligini ta’minlash davlatlarning asosiy vazifasi hisoblanadi.

Ahamiyati:

Barcha bolalarga ta’lim olish huquqini ta’minlaydi.

Bolalarni ta’lim olish orqali ularning ijtimoiy, iqtisodiy va shaxsiy rivojlanishini rag’batlantiradi.

Barcha mamlakatlarda ta’limning samarali va teng bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatadi.

Evropa Kengashi Bolalar huquqlari to‘g’risidagi konventsiyasi

Evropa Kengashi tomonidan 1996 yilda qabul qilingan Bolalar huquqlari to‘g’risidagi konventsiya bolalarni yoshlikka, zo‘ravonlikka, yot narsalarga qarshi himoya qilish va ularning manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan.

Ahamiyati:

Bolalarni yoshlikdagi ijtimoiy ta’lim va jamiyatda tenglik imkoniyatlari bilan ta’minlash.

Bolalarni yo‘qotish yoki bolalar huquqlariga xilof kelishga qarshi kurashish.

Bolalarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha xalqaro hujjatlar jamiyatlarda bolalarning inson huquqlariga e’tibor qaratishga, ularning huquqlari ustidan kuzatuvni kuchaytirishga va ijtimoiy adolatni ta’minlashga xizmat qiladi.

Luiza OTEGENOVA,

Jinoyat ishlair bo‘yicha Taxiyatosh tumani sudi raisi

QONUNCHILIKDAGI YANGILIKLAR

O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga raqamli dalillar bilan ishlash tizimini takomillashtirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g’risida»gi qonuni 2024 yil 21 noyabr kuni qabul qilinib, ushbu qonunning o‘zida Qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kirishi belgilab qo‘yildi.

Keyingi yillarda mamlakatimizda insonning o‘z qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun teng imkoniyatlar yaratish, ishning haqiqiy holatlarini har tomonlama, to‘liq va xolisona aniqlashga doir qonun talablariga so‘zsiz rioya etish, taraflarning tortishuvi va teng huquqliligi printsiplarini hayotga tatbiq etish orqali inson huquq va erkinliklari samarali himoya qilinishini ta’minlash bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda.

Shu bilan birga jamiyat hayotining turli sohalarini jadal raqamlashtirish, odamlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda yanada ko‘proq hamkorlik qilishi va buning oqibatida jinoyatlar sodir etilishi, raqamli muhitda fuqarolar va tashkilotlarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlari buzilishi hollarining keng tarqalishi raqamli dalillarning institutsionallashtirilishini va ular bilan bog’lik ishlarni amalga oshirishning huquqiy asoslari mustahkamlanishini talab etmoqda.

Ushbu Qonun bilan O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksiga, Fuqarolik protsessual kodeksiga, Iqtisodiy protsessual kodeksiga, O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g’risidagi kodeksiga va O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy sud ishlarini yuritish to‘g’risidagi kodeksiga raqamli dalillar tushunchasini, raqamli dalillarni to‘plash, taqdim etish, mustahkamlash, ko‘zdan kechirish, tekshirish va baholash, ularni saqlash, qaytarish hamda yo‘q qilish tartibini belgilovchi o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilmoqda.

Bundan tashqari «Notariat to‘g’risida»gi, «Hakamlik sudlari to‘g’risida»gi va «Sud ekspertizasi to‘g’risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida raqamli dalillarni guvohlantirish va ularni tekshirish tartibi nazarda tutilmoqda.

Mazkur qonun bilan O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksiga kiritilgan o‘zgartish va qo‘shimchalarga ko‘ra, ish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan holatlar to‘g’risidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lgan elektron ma’lumotlar, shu jumladan elektron tarzdagi fayllar, audio-, videoyozuvlar, Internet jahon axborot tarmog’ida saqlanayotgan ma’lumotlar, shuningdek boshqa elektron ma’lumotlar raqamli dalillardir.

Raqamli dalildan ko‘chirma nusxa olishga, basharti uning yaxlitligi va aynan o‘xshashligi saqlansa, yo‘l qo‘yiladi.

Raqamli dalildan ko‘chirma nusxa olishga yo‘l qo‘yilishi o‘zidan mazkur ko‘chirma nusxa olingan raqamli dalilning asli mavjudligi bilan ta’minlanadi.

Guvoh, jabrlanuvchi, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va boshqa shaxslar raqamli dalillarning ko‘chirma nusxalarini qog’ozda chop etilgan shaklda taqdim etish huquqiga ega. Bunda raqamli dalilning qog’ozdagi shakli yozma dalil deb hisoblanishi mumkin emas.

Tergovga kadar tekshiruv, surishtiruv, tergov va sud jarayonida tuzilgan protsessual bayonnomalarga ilova qilingan, elektron ma’lumotlar tarzida shakllantirilgan audio-, videoyozuvlar ham raqamli dalillar hisoblanadi.

Raqamli dalilning ko‘chirma nusxasi ish materiallari bilan birga saqlanadi.

Ushbu Qonun fuqarolar va tashkilotlarning huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi.

Janat AYMAG’ANBETOVA,

Qoraqalpog’iston Respublikasi ma’muriy sudi sudyasi

TA’LIM MUASSASALARIDA BOLALARGA NISBATAN ZO‘RAVONLIKKA YO‘L QO‘YMASLIK-DOLZARB MASALA

Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan zo‘ravonlikka yo‘l qo‘ymaslik dolzarb va muhim masala bo‘lib, jamiyatning kelajagi uchun katta ahamiyatga ega. Bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning oldini olish ta’lim muassasalarining asosiy vazifalaridan biri bo‘lishi kerak, chunki bu na faqat bolalarning huquqlarini himoya qilish, balki ularning rivojlanishga bo‘lgan imkoniyatlarini ta’minlash, barqaror va xavfsiz ta’lim muhitini yaratishga qaratilgan muhim qadamdir.

Bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning turlari:

Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan zo‘ravonlik turli xilda bo‘lishi mumkin:

Jismoniy zo‘ravonlik: Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan turli xil jismoniy zararlar (tartmolar, urganish, mayda jarahatlar).
Ruhiy va emotsional zo‘ravonlik: Bolalarni haqoratlash, hazil qilish, izolyatsiya qilish, ularning o‘zini qadrsiz his qilishga sabab bo‘lish.
Seksual zo‘ravonlik: Bolalarga yoki yoshlariga nisbatan jismoniy yoki psixologik zo‘ravonlik.
Mehnat ekspluatatsiyasi: Bolalarning ta’lim olish o‘rniga mehnatga majbur qilinishi, jismoniy va psixik salomatlikka zarar etkazish.

Nima uchun bu masala dolzarb?

Bolalarning huquqlarini himoya qilish: Har bir bolaning ta’lim olish huquqi qonuniy huquqi hisoblanadi. Bolalar ta’lim olish jarayonida xavfsiz va qo‘llab-quvvatlangan muhitda bo‘lishlari kerak. Zo‘ravonlik esa bolaning psixo-emotsional va jismoniy rivojlanishini buzadi.

Zo‘ravonlikning salbiy ta’siri: Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan zo‘ravonlik, ularning ta’limga bo‘lgan qiziqishini pasaytiradi, ruhiy salomatlikka jiddiy zarar etkazadi, yangidan yangidan zo‘ravonlikni qabul qilishga olib kelishi mumkin. Bu bolaning ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishida uzilishlarga sabab bo‘lishi mumkin.

Barqaror jamiyatni shakllantirish: Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish yoshlarning ijtimoiy maqsadlarga erishishini rag’batlantiradi. Barqaror va adolatli jamiyatni shakllantirish uchun bolalarga ta’lim berish muhiti bo‘lmasa, ular o‘z huquqlarini tushunish va himoya qilishga o‘rganmaydi.

Nima qilish kerak?

Ma’lumot va bilim berish: Ustozlar va ta’lim muassasalaridagi ishchilarga bolalarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olishga oid treninglar va ma’lumotlar berish. Ushbu bilimlar bolalarga zaiflik va zo‘ravonlikka qarshi kurashish yo‘llarini, xatarlarni oldini olishga qaratilgan choralarni tushunishga yordam beradi.

Qonun va qoida asosida ishlash: Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish uchun qonunlar va ichki qoidalarga qat’iy amal qilish. Bu, shu jumladan, bolalarga nisbatan har qanday zo‘ravonlik holatini bildirish va unga muvofiq javob berishni o‘z ichiga oladi.

Psixologik yordam va qo‘llab-quvvatlash: Bolalarga ruxiy va psixologik yordam ko‘rsatish, ularning his-tuyg’ularini tinglash, va ularning ta’limga bo‘lgan qiziqishini saqlab qolish. Ijtimoiy va psixologik ishlash ta’lim muhitini har tomonlama muhofaza qilishga yordam beradi.

Ata-onalarning faol ishtirokini ta’minlash: Ata-onalar va ta’lim muassasalari o‘rtasida o‘zaro ishonch va hamkorlikni kuchaytirish, bolalarning ta’lim jarayonida bo‘layotgan voqealarga oid ma’lumot olish va to‘g’ri qarorlar qabul qilish. Ata-onalarning ta’lim muhitini boshqarishga oid mas’uliyatni tushunishlari muhim.

Texnologiya va monitoringdan foydalanish: Bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holatlarini monitoring qilish uchun zamonaviy texnologiyalardan (masalan, videokameralar) foydalanish, bu ta’lim muassasalarining xavfsizligini ta’minlashda yordam beradi.

Xulosa

Ta’lim muassasalarida bolalarga nisbatan zo‘ravonlikka yo‘l qo‘ymaslik masalasi nafaqat ayollar va bolalarning inson huquqlarini himoya qilishning muhim qismi, balki jamiyatning barqaror rivojlanishining asosiy shartidir. Bolalarning ta’lim olish jarayonida xavfsizlik va yordam olish huquqi ta’minlanganda, ularning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishi olib keladi. Bu yo‘lda har bir ta’lim muassasasi, davlat va jamoatchilik birgalikda ishlash kerak.

Damir ZIYAMBETOV,

fuqarolik ishlari bo‘yicha Beruniy tumanlararo sudining sudyasi 

SUDYA MAKTABDA DARS MASHG’ULOTINI O‘TDI

Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi xalqimizning Yangi O‘zbekistonni bunyod etish yo‘lidagi orzu-intilishlari o‘z aksini topgan muhim hujjatdir. Shu sababli “Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini amalga oshirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 8 maydagi Farmonida ta’limni rivojlantirish ilmiy-metodik Markazi, Maktabgacha va maktab ta’limi Vazirligi, Fan va innovatsiyalar Vazirligi, Adliya Vazirligi va boshqa manfaatdor idoralar bilan birgalikda 2023-2024 o‘quv yilidan boshlab barcha ta’lim turlari va bosqichlaridagi o‘quv rejalari va dasturlari qayta ko‘rib chiqilishi, konstitutsiyaviy norma va qoidalarga moslashtirilishi belgilangan edi.

Shunga ko‘ra, umumta’lim maktablari o‘quvchilariga yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, Yangi tahrirdagi Konstitutsiyani o‘rgatish bo‘yicha ham metodik asosda yangilangan darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, maxsus adabiyotlar yaratilib, ta’lim tizimiga keng joriy etildi.

O‘sib kelayotgan yosh avlodning konstitutsiyaviy bilimini oshirishga qaratilgan bu kabi chora-tadbirlarni amalga oshirishda huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining ham ishtiroki ta’minlanayotgani esa o‘zining ijobiy natijasini bermoqda.

“Sudyalar tomonidan umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida amaliy dars-mashg’ulotlarini o‘tkazish bo‘yicha reja” asosida Fuqarolik ishlari bo‘yicha Amudaryo tuman sudi tomonidan amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy o‘quv mashg’ulotlari o‘quvchi-yoshlarning konstitutsiyaviy bilimlarini mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ana shunday dars mashg’ulotlaridan biri tuman Maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limi tasarrufidagi 6-sonli maktabda ham o‘tkazildi.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Amudaryo tuman sudi sudyasi Zebo Bazarbaeva tomonidan “Huquqbuzarlik va javobgarlik” mavzusida tashkillashtirilgan mazkur dars mashg’ulotida maktab o‘qituvchilari va yuqori sinflar o‘quvchilari ishtirok etdilar.

Dars mashg’uloti jarayonida Zebo Bazarbaeva o‘quvchilarga “Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini amalga oshirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g’risida”gi Prezident Farmonida belgilangan vazifalarning mazmun-mohiyati yuzasidan keng tushunchalar berib, har bir insonning, xususan, o‘quvchilarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari bo‘yicha hayotiy misollar orqali ma’lumotlar taqdim etdi.

Dars jarayonida Konstitutsiyada belgilangan yangi normalar, sudlarning erkinligi, jinoiy javobgarlikni belgilash, qamoqqa olish va fuqarolarning advokatlik xizmatlaridan foydalanish bo‘yicha haq-huquqlari haqidagi moddalar bo‘yicha batafsil tushuntirish bilan birga o‘quvchi-yoshlar zimmasidagi burch va majburiyatlariga ham alohida to‘xtalib o‘tildi.

Ayniqsa, huquqbuzarlik holatlari va ularni shaffof malakalash, javobgarlik belgilash, javobgar shaxsga nisbatan sodir etilgan huquqbuzarlik bo‘yicha tegishli jazo choralarini qo‘llashda adolat tamoyillariga rioya etish, odil sudlovni amalga oshirish bo‘yicha o‘quvchilar ishtirokida shartli sud jarayonlari o‘tkazilgani o‘quvchilarning konstitutsiyaviy va huquqiy bilimlarini oshirishda muhim ahamiyat kasb etdi.

Sudya tomonidan o‘tkazilgan dars mashg’uloti o‘quvchilar uchun biri-biridan qiziqarli savol-javoblarga boy bo‘ldi va Amudaryo tuman fuqarolik ishlari bo‘yicha sudi sudyasi Zebo Bazarbaevaga amalga oshirilgan qiziqarli dars mashg’uloti uchun maktab ma’muriyati tomonidan minnatdorchilik bildirildi.

HUQUQ VA ERKINLIKLARIMIZ KAFILI

Mustaqil mamlakatimizning yangi konstitutsiyasi 155 moddadan iborat. U bevosita xalqimiz tomonidan qabul qilindi. Ta’kidlash lozimki, biz qabul qilgan ushbu bosh qomusimizda iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ekologik huquqlarlarga oid yangi normalar belgilandi.

Ushbu huquqlar – inson huquqlarining bir turi bo‘lib, u bizga munosib hayot kechirish, jamiyat hayotida to‘laqonli ishtirok etish uchun zarur shart-sharoitlarni kafolatlaydi. Bunda, har bir kishi farovonlikka erishishi, o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi hamda baxtli bo‘lishi va o‘z hayotidan rozi bo‘lishini ta’minlash nazarda tutiladi.

Masalan, mehnat qonunchiligida homiladorlik yoki farzandlari borligi bilan bog’liq sabablarga ko‘ra ishga qabul qilmaslik ta’qiqlangan. Konstitutsiyada esa ushbu norma mustahkamlanib, unga kӯra homiladorligi yoki bolasi borligi sababli ayollarni ishga qabul qilishni rad etish, ishdan bo‘shatish va ularning ish haqini kamaytirish taqiqlandi.

Bosh qomusimizning 42-moddasida “har kim munosib mehnat qilish, kasb va faoliyat turini erkin tanlash, xavfsizlik va gigiena talablariga javob beradigan qulay mehnat sharoitlarida ishlash, mehnati uchun hech qanday kamsitishlarsiz hamda mehnatga haq to‘lashning belgilangan eng kam miqdoridan kam bo‘lmagan tarzda adolatli haq olish, shuningdek ishsizlikdan qonunda belgilangan tartibda himoyalanish huquqiga ega.

Mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori insonning munosib turmush darajasini ta’minlash zarurati hisobga olingan holda belgilanadi.

Homiladorligi yoki bolasi borligi sababli ayollarni ishga qabul qilishni rad etish, ishdan bo‘shatish va ularning ish haqini kamaytirish taqiqlanadi”-deb belgilandi.

Bu normalarning belgilanishi, fuqarolarning mehnat huquqlarini amalga oshirish, ularni ish bilan ta’minlash va ishsizlikdan himoyalash munosib mehnat uchun munosib ish haqi bilan ta’minlash ijtimoiy davlatning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi.

Konstitutsiyaning 43-moddasida davlat fuqarolarning bandligini ta’minlash, ularni ishsizlikdan himoya qilish, shuningdek kambag’allikni qisqartirish choralarini ko‘rish va davlat fuqarolarning kasbiy tayyorgarligini va qayta tayyorlanishini tashkil etishi hamda rag’batlantirishi mustahkamlandi.

Bir sӯz bilan aytganda, shu va inson qadri himoyasiga qaratilgan boshqa normalar fuqarolarning barcha huquqlarining kafolatlanganligini tasdiqlovchi huquqiy kafolat bo‘lib xizmat qilishini anglatadi.

Zebo BAZARBAEVA,

fuqarolik ishlari bo‘yicha Amudaryo tumani sudi sudyasi

 YANGILANGAN KONSTITUTSIYADA MULK HUQUQI KAFOLATLARI

Har bir shaxs mulkdor bo‘lishga haqli.

Hech kim sudning qarorisiz va qonunga zid tarzda uy-joyidan mahrum etilishi mumkin emas. Uy-joyidan mahrum etilgan mulkdorga uy-joyning qiymati hamda u ko‘rgan zararlarning o‘rni qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda oldindan hamda teng qiymatda qoplanishi ta’minlanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 41-modda

Ma’lumki, jamiyatning iqtisodiy negizini mulk tashkil etadi. Shuningdek, jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi ham mulk bilan, mulkning kimlarga tegishli ekanligi bilan belgilanadi. Mulksiz ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirish, mamlakatda xalq farovonligini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish imkonsiz. So‘nggi yillar davomida yurtimizda xususiy mulk ustuvorligini ta’minlash va hamda uning huquqiy muhofazasini kuchaytirishga oid bir qator qonunlar qabul qilindi.

Xususan, mulkiy huquqlarning daxlsizligini ishonchli himoya qilish hamda davlat organlarining mulkiy munosabatlarga noqonuniy aralashuvini cheklash, xususiy mulk daxlsizligi va himoyasi kafolatlarini kuchaytirish, mulkiy, shu jumladan er uchastkasiga bo‘lgan huquqlarni so‘zsiz ta’minlash, xususiy mulk ustuvorligini asosiy tamoyil sifatida belgilash, davlat idorasining rasmiy ma’lumotiga ishonib mol-mulk sotib olgan shaxsning huquqini himoya qilish tizimini joriy etish shular jumlasidandir.

Yurtimizda so‘nggi yillarda tadbirkorlar huquqlari yanada keng himoya qilinayotgani ham bejiz emas. Soha egalarining huquqiy himoyasi kuchaytirilayotgani, ularga ko‘plab imtiyoz va engilliklar berilayotgani ularni ruhlantiribgina qolmay, iqtisodiyotimizning rivoji, xalqimiz farovonligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Tan olish kerak, xususiy mulkni himoya qilish sohasidagi amalga oshirilgan islohotlar va ko‘rilayotgan choralarga qaramasdan xususiy mulk daxlsizligi bilan bog’liq muammo va nizolar mavjud edi.  Xususan, davlat organi mansabdor shaxsning noqonuniy qarori asosida xususiy mulkni “snos” shaklida olib qo‘yishi, mulkdorga etkazilgan zararni qoplamasligi, asossiz vajlar bilan ko‘chmas mol-mulkni buzish kabilar mulkdorlarning haqli e’tirozlariga sabab bo‘layotgandi.

O‘zbekiston uchun muhim siyosiy hujjat hisoblangan yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 41-moddasiga ko‘ra,  endi “Hech kim sudning qarorisiz va qonunga zid tarzda uy-joyidan mahrum etilishi mumkin emas. Uy-joyidan mahrum etilgan mulkdorga uy-joyning qiymati hamda u ko‘rgan zararlarning o‘rni qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda oldindan hamda teng qiymatda qoplanishi ta’minlanadi”, deb belgilab qo‘yilgan.

Konstitutsiyamizga ushbu moddaning kiritilgani aholining turmush farovonligini oshirish, yurtimizda tadbirkorlik faoliyatini yanada qo‘llab-quvvatlash, mulkchilik munosabatlarini huquqiy jihatdan kafolatlash, xususiy mulkning daxlsizligini kuchaytirishga katta turtki bo‘ldi. Fuqarolarning mulki bilan bog’liq munosabatlarning huquqiy jihati, aholining uy-joyga bo‘lgan huquqlari daxlsizligini kafolatlash bilan bog’liq normalar konstitutsiya orqali mustahkamlab qo‘yildi va sudlarda ularning himoyasi hamda  daxlsizligini ta’minlash mustahkamlandi.

Bunda uy-joy mulkdorlariga nisbatan 2 turdagi muhim konstitutsiyaviy kafolat belgilandi: sud kafolati va uy-joydan mahrum etilganda kompensatsiya olish kafolati. Sud kafolati uy-joyga nisbatan mulk huquqi sud qarorisiz mahrum etilishiga yo‘l qo‘yilmasligini anglatadi. Bunda sud tomonidan mulk huquqini bekor bo‘lishiga sabab bo‘luvchi holatlar amaldagi qonun hujjatlari asosida ob’ektiv tarzda ko‘rib chiqiladi. Albatta, mazkur tartib mulkdor har qanday holatda asossiz ravishda mulk huquqidan mahrum etilmasligini kafolatlaydi.

Ikkinchi kafolat, ya’ni uy-joydan mahrum etilganda kompensatsiya olish kafolati mulkdor iqtisodiy manfaatlari himoyasiga yo‘naltirilgani bilan e’tiborga molik. Mazkur norma qonunda belgilangan hollarda va tartibda uy-joyidan mahrum etilgan mulkdorni shu uy-joy va etkazilgan zarar uchun teng qiymatda kompensatsiya olishini kafolatlaydi.

Jumladan, Konstitutsiyada ilk marotaba er xususiy mulk bo‘lishi mumkinligi nazarda tutildi. Ushbu norma asosiy qonundagi haqiqiy inqilobiy yangiliklardan biri sifatida mulkchilik munosabatlaridagi bo‘shliqni to‘ldirdi.

Bundan tashqari, sud orqali xususiy mulk himoyasi va daxlsizligini ta’minlash maqsadida xususiy mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqini bevosita yoki bilvosita cheklashni nazarda tutuvchi, mulkiy munosabatlarda bozor iqtisodiyoti tamoyillarini to‘liq joriy etishga to‘sqinlik qiluvchi tartiblar, talablar va cheklovlar bekor qilindi.

Xususan, er uchastkalariga bo‘lgan huquqning vujudga kelishi uchun asos bo‘lgan hujjatlarni, shu jumladan Vazirlar Mahkamasi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining hujjatlarini ularning o‘zi yoki yuqori turuvchi organ va mansabdor shaxslar tomonidan, xususan prokuror protesti asosida bekor qilish yo‘li bilan er uchastkasiga bo‘lgan huquqni tugatish amaliyotiga chek qo‘yildi. Ushbu hujjatlar faqat sud tomonidan bekor qilinishi yoki haqiqiy emas deb topilishi belgilandi.

Mulk daxlsizligi har kimning o‘z boyliklariga egalik qilish, foydalanish va boshqarish huquqiga ega ekanidir. Bu huquq odamlarga o‘z mulkidan qanday foydalanishni erkin tanlash imkonini beradi va qonun oldida tenglikni yaratadi. Konstitutsiyamizning 66-moddasida ta’kidlanganidek, “Mulkdor o‘ziga tegishli bo‘lgan mol-mulkka o‘z xohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mol-mulkdan foydalanish atrof-muhitga zarar etkazmasligi, boshqa shaxslarning, jamiyat va davlatning huquqlarini hamda qonuniy manfaatlarini buzmasligi kerak».

Bugun mulkdor va  tadbirkorlar nimaga ishonadi? Ular qachonki, o‘z mulki ishonchli himoya qilinishiga ishonsagina investitsiya kiritadi, biznesini rivojlantirishga bor vujudi bilan harakat qiladi. Bu ishonchning mustahkamligi esa belgilangan qonunlarning qat’iy belgilangan tartibda ishlashiga bog’liq. Bundan ham mulkdor, ham davlat iqtisodiyoti rivojlanadi.

Umuman olganda, Konstitutsiyada mulkdorlarning mulk daxlsizligi tamoyillarining mustahkamlangani ularning mol-mulkiga  o‘zboshimchalik bilan qonunga xilof ravishda tortib olish va ulardan foydalanish holatlaridan himoya qilinishini ta’minlaydi. Bu mulkdorlarning o‘z mulkiga egalik qilishlari va ulardan foydalanishlari uchun zamin yaratib, davlatga bo‘lgan ishonchlarini mustahkamlaydi.

Sayora AYTNIYAZOVA,

fuqarolik ishlari bo‘yicha Nukus tumanlararo sudi sudyasi

SUD HUJJATLARINI IJRO ETISH TIZIMI TAKOMILLASHTIRILMOQDA

So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilgan sud-huquq islohotlari doirasida sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish tizimini takomillashtirish sohasida salmoqli ishlar amalga oshirilib, zamonaviy texnologiyalar qulayliklari amaliyotga joriy etilgan.

«O‘zbekiston – 2030» Strategiyasida belgilanganidek sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish tizimini takomillashtirish orqali odil sudlov samaradorligini ta’minlash vazifasi belgilangan.

Bu yo‘nalishda aholiga qanday yengilliklar joriy etilmoqda?

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024 – yil 3 – yanvardagi PF-1-sonli «Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish tizimini isloh etish va sohani raqamlashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi farmoniga muvofiq 2024 – yil 1 – maydan boshlab:

a) sud hujjatlari asosida ijro hujjatlarini elektron shaklda berish (yuborish, taqdim etish) tartibi joriy etilsin. Bunda:

iqtisodiy ishlar bo‘yicha sud hujjatlari asosida ijro hujjatlarini faqat elektron shaklda berish (yuborish, taqdim etish) tartibi joriy etiladi (O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida ijro etilishi lozim bo‘lgan ijro hujjatlari bundan mustasno);

fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud va ma’muriy sudning hujjatlari asosida beriladigan ijro hujjatlari, qoida tariqasida, elektron shaklda, ijro hujjati O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida ijro etilishi lozim bo‘lgan taqdirda yoki taraflarning iltimosnomasiga ko‘ra esa – sudning muhri bilan tasdiqlangan holda qog‘oz shaklda berilishi (yuborilishi, taqdim etilishi) mumkin;

sud hujjatlari asosida beriladigan ijro hujjatlari QR-kod (matrik shtrixli kod) bilan tasdiqlangan holda elektron raqamli imzo bilan rasmiylashtiriladi;

yuridik shaxslar tomonidan sud hujjatlari asosida berilgan ijro hujjatlari va ijro ishi yuritishi doirasida qabul qilingan qarorlar va boshqa hujjatlar ularning soliq to‘lovchi shaxsiy kabineti orqali olinadi va taqdim etiladi;

jismoniy shaxslar uchun Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali yoki interaktiv xizmatlarni ko‘rsatadigan terminallar orqali sud hujjatlari asosida berilgan ijro hujjatlarini va ijro ishi yuritishi doirasida qabul qilingan qarorlar va boshqa hujjatlarni olish va taqdim etish imkoniyati yaratiladi;

b) fuqarolardan qarzdorliklari uchun undiruv qaratilishi mumkin bo‘lmagan eng kam kafolatlangan daromad belgilansin. Bunda:

daromadlarning kafolatlangan eng kam miqdori fuqarolarning qarzdorliklari bo‘yicha pul mablag‘larini undirishda qo‘llaniladi va belgilangan mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorining yarmiga mos keladi;

fuqaroning bank hisobvaraqlaridan, jumladan bank kartalaridan ijro hujjatlari yuzasidan qarzdorlik bo‘yicha pul mablag‘larini mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorining yarmidagi mablag‘lar hisobidan ushlab qolish (hisobdan chiqarish) taqiqlanadi;

v) ijro ishini yuritishning soddalashtirilgan tartibi pochta xarajatlari bo‘yicha qarzdorlikni undirishga ham tatbiq etilsin.

Farmonga ko‘ra, 2024 – yil 1 – dekabrdan boshlab sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarining so‘zsiz ijrosini ta’minlovchi «Majburiyatlar reyestri» instituti joriy etilmoqda.

Majburiyatlar reyestri kim tomonidan yuritiladi va undan qanday foydalansa bo‘ladi?

Reyestr Majburiy ijro byurosi tomonidan yuritiladi.

Qarzdor mol-mulki yo‘qligi sababli undiruv amalga oshirish imkoniyati bo‘lmaganda, u haqidagi ma’lumotlar majburiy tartibda Reyestrga kiritiladi. Qarzdor haqida ma’lumot Reyestrga kiritilgandan keyin unga nisbatan ijro ishi doirasida qo‘llanilgan barcha cheklovlar saqlab qolinadi. Reyestrga kiritilgan qarzdorning mol-mulki va pul mablag‘lari aniqlanganda majburiy ijro harakatlari davom ettiriladi.

Qarzdor ijro hujjati bo‘yicha majburiyatini bajarganda, u vafot etganda, ijro hujjatini berishga asos bo‘lgan sud hujjati yoki boshqa organning hujjati bekor qilinganda yoxud ijro hujjati bo‘lgan hujjat bekor qilinganda yoki haqiqiy emas deb topilganda, qarzdorning 10 yil davomida mol-mulki yoki pul mablag‘lari haqida ma’lumot aniqlanmaganda yoki qarzdor bankrot deb topilganda, undiruvchining arizasiga ko‘ra, u haqidagi ma’lumotlar Reyestrdan chiqariladi.

Xususan, 2024 – yil 1 – apreldan boshlab:

– sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlari majburiy ijrosi doirasida mol-mulkni shartnoma-vositachilik asoslarida sotish faqatgina mol-mulkni qabul qilishdan uni sotishgacha bo‘lgan jarayonlarni masofaviy monitoring qilish elektron tizimini joriy qilgan savdo tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi;

– sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlari majburiy ijrosi doirasida mol-mulkni shartnoma-vositachilik asoslarida sotish bo‘yicha savdo do‘konlarini tanlab olishda mol-mulkni Internet-do‘konlar orqali sotishni amalga oshiruvchi savdo tashkilotlariga ustunlik beriladi.

Sud hujjatlarining ijrosini ta’minlash, shu orqali aholini sud tizimiga ishonchini oshirish demokratik va huquqiy davlat qurish yo‘lidagi muhim vazifalarining biri hisoblanadi.

Joldasbay KEWNIMJAYEV,
fuqarolik ishlari bo‘yicha Beruniy tumanlararo sudi raisi