SAYYOR SUD MAJLISI O‘TKAZILDI

Jinoyat ishlari bo‘yicha Chimboy tumani sudining tergov sudyasi R.Kaukishev tomonidan Chimboy tumani Ichki ishlar bo‘limi binosida sayyor sud majlisi o‘tkazildi.

 

 

Unda O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 183-moddasi (mayda bezorilik), 101-moddasining 1-qismi (elektr, issiqlik energiyasi, gazdan foydalanish qoidalarini buzish) va 592-moddasining 2-qismi (oilaviy tazyiq) bilan bir guruh huquqbuzarlarga nisbatan to‘plangan ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlar ko‘rib chiqildi. Sud tomonidan aybdor deb topilgan huquqbuzarlarga 3 sutkadan 7 sutkagacha ma’muriy qamoq, jarima jazolari tayinlandi.

 

 

Sud majlisi yakunlangach, tergov sudyasi tomonidan 2025 yil 28 yanvar kuni qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi 1022-sonli O‘zbekiston Respublikasi qonuni va uning ahamiyati yuzasidan fuqarolarga keng tushuntirishlar berildi. Shuningdek, tergov sudyasi va uning vakolatlari ham ta’kidlandi.

MAQSAD – XALQNING HUQUQ VA ERKINLIKLARINI ISHONCHLI TA’MINLASH

Amudaryo tumani Ichki ishlar bo‘limining majlislar zalida Jinoyat ishlari bo‘yicha Amudaryo tumani sudining tergov sudyasi D.Yusupova raisligida yig‘ilish bo‘lib o‘tdi.

Tuman ichki ishlar bo‘limi boshlig‘i o‘rinbosari Sh.Jo‘ldasboyev va profilaktika inspektorlari ishtirokida o‘tkazilgan yig‘ilishda tergov sudyasi D.Yusupova tomonidan 2025 yil 28 yanvar kuni qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi 1022-sonli qonunining mazmun-mohiyati bo‘yicha tushuntirishlar berildi.

Shuningdek, majlis davomida tergov sudyasi «O‘zbekiston-2030» strategiyasida sud faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha belgilangan chora-tadbirlarga to‘xtalib o‘tdi.

SAYYOR SUD MAJLISI O’TKAZILDI

 

Jinoyat ishlari bo’yicha Beruniy tumani sudining tergov sudyasi I.Allaniyazov tomonidan tumandagi “Amir Temur” mahalla fuqarolar yig’inida ochiq sayyor sud majlisi o’tkazildi.

Unda O’zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksning 125 (transport vositalaridan foydalanish qoidalarini buzish), 131 (transport vositalarini mast holda boshqarish), 183 (mayda bezorilik), 187 (jamoat joylarida alkogol mahsulotini iste’mol qilish), 190 (fohishalik bilan shug‘ullanish) moddalari bilan to’plangan jami 45 ta ma’muriy ish materiallari mazmunan ko’rib chiqildi.

 

Ish materiallari har tomonlama o’rganilib, mayda bezorilik sodir qilgan 5 nafar shaxsga nisbatan 3 sutkadan 10 sutkagacha ma’muriy qamoq jazosi, O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi Kodeksining 190-moddasida kórsatilgan huqubuzarlikni takror sodir etgan 1 nafar shaxsga nisbatan 3 sutka ma’muriy qamoq jazosi, boshqa huquqbuzarlarga nisbatan esa jarima jazosi tayinlandi.

 

Sud majlisi tugagandan so’ng, mahalla faollariga ma’muriy huquqbuzarlik va uning turlari, jazo choralari, umuman huquqbuzarliklarning huquqiy oqibatlari to’g’risida batafsil ma’lumot berildi.

PLENUM QARORLARI – KONSTITUTSIYAVIY HUQUQLARNING AMALGA OSHIRILISHIGA XIZMAT QILADI

 

 

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2024 yil 16 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining iqtisodiy va ma’muriy ishlar bo‘yicha sud xarajatlarini undirish amaliyoti to‘g‘risidagi qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish haqida»gi qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020 yil 19 dekabrdagi «Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sud xarajatlarini undirish amaliyoti to‘g‘risida»gi qaroriga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi.

 

Ushbu o‘zgarishlarga ko‘ra ishni ko‘rish uchun bir iqtisodiy suddan boshqa iqtisodiy sudga o‘tkazishda Iqtisodiy protsessual kodeksning 39-moddasiga asosan, avval to‘langan davlat boji va pochta xarajatlari ishni ko‘rish yakuni bo‘yicha hisobga olinishi lozimligi belgilandi.

 

Iqtisodiy protsessual kodeksning 152-moddasi uchinchi qismi mazmuniga ko‘ra, sudga taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha suddan yoki ma’muriy suddan da’vo arizasi (ariza) yoki ish materiallari kelib tushganda davlat bojining kam to‘langanligi aniqlansa, sudya da’vo arizasi (ariza) yoki ish materiallari sudga kelib tushgan kundan boshlab besh kundan kechiktirmay da’vogarni (ariza beruvchini) kamchiliklarni bartaraf etish zarurligi to‘g‘risida ajrim bilan xabardor qiladi va unga buning uchun o‘n kundan ortiq bo‘lmagan muddat beradi. Ushbu ko‘rsatma belgilangan muddatda bajarilmagan taqdirda, sudya da’vo arizasi (ariza) va unga ilova qilingan hujjatlarni Iqtisodiy protsessual kodeksining 155-moddasi birinchi qismi 11-bandiga asoslanib qaytaradi.

 

Bundan tashqari, «Davlat boji to‘g‘risida»gi Qonunning 17-moddasi sakkizinchi qismi mazmuniga ko‘ra, agar mulkiy nizo bo‘yicha sudga da’vo arizasi berilganda, da’vo bahosi chet el valyutasida belgilangan bo‘lsa, davlat bojining miqdori da’vo arizasi berilgan sanada O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan kurs bo‘yicha milliy valyutada belgilanishi va undirilishiga qaratilishi belgilandi.

 

Shuningdek, da’vogar tomonidan da’vo talablari kamaytirilgan taqdirda, davlat boji qayta hisoblab chiqilmasligi va to‘langan davlat boji qaytarilmasligi belgilandi.

 

 

Neustoyka miqdori iqtisodiy sud tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 326-moddasiga asosan kamaytirilganda, da’vogarning davlat boji bo‘yicha xarajatlari, neustoykani kamaytirmasdan undirilishi lozim bo‘lgan summadan kelib chiqqan holda javobgar tomonidan qoplanishi, agar da’vogar davlat bojini to‘lashdan ozod etilgan bo‘lsa, davlat boji javobgardan (agar u davlat bojini to‘lashdan ozod etilmagan bo‘lsa) yuqorida belgilangan miqdorda davlat daromadiga undirilishi ko‘rsatildi.

 

Shuningdek, iqtisodiy sudga murojaat qilishda kichik tadbirkorlik subyekti tomonidan belgilangan stavkaning 50 foizi miqdorida davlat boji to‘langan bo‘lib, da’vo talablari qanoatlantirilganda, agar javobgar davlat bojini to‘lashdan ozod etilmagan bo‘lsa, ishni ko‘rish natijasi bo‘yicha undan undiriladigan davlat bojining miqdori da’vogar tomonidan to‘langan summa bilan cheklanishi, davlat bojini to‘lashdan ozod etilgan davlat tashkilotlari va boshqa shaxslar tomonidan kichik tadbirkorlik subyektlarining manfaatlarini ko‘zlab taqdim etilgan da’vo talablari qanoatlantirilgan yoki qanoatlantirilmay qoldirilgan taqdirda davlat bojining taraflardan umumiy asoslarda undirilishi belgilandi.

 

Bundan tashqari, agar iqtisodiy sudga murojaat qilishda kichik tadbirkorlik subyektiga davlat bojini to‘lashni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash huquqi berilgan bo‘lsa, davlat boji ishni ko‘rish natijasi bo‘yicha tegishli tarafdan qonunda belgilangan stavkada undirilishi belgilandi.

 

Mulk huquqi, mol-mulkni talab qilib olish bilan bog‘liq nizolar bo‘yicha mol-mulkning qiymati aniq bo‘lmagan taqdirda sud ishni ko‘rish davomida davlat bojining to‘g‘ri undirilishini ta’minlash maqsadida mavjud hujjatlar asosida mol-mulkning qiymatini aniqlash choralarini ko‘rishi, agar mavjud hujjatlar asosida mol-mulkning qiymatini aniqlash imkoniyati bo‘lmasa, uni aniqlash sudning ajrimiga asosan baholovchi tashkilot tomonidan amalga oshirilishi va baholash xarajatlari da’vogarga yuklatilishi belgilandi.

 

Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 oktyabrdagi «Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari faoliyatini yanada rivojlantirish bo‘yicha tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori 3-bandining to‘rtinchi xatboshisida fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashlariga fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalarining manfaatlarini ko‘zlab sudga davlat boji to‘lamasdan da’vo arizalari, davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari, ular mansabdor shaxslarining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyatlar berish huquqi berilgan bo‘lib, unda da’vo arizasini qanoatlantirmasdan qoldirilganda manfaatini ko‘zlab da’vo arizasi kiritilgan fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalaridan davlat boji undirilmasligi ko‘rsatilgan.

 

Yuqoridagi Plenum qarori bilan ushbu qoida da’vo arizasi ko‘rmasdan qoldirilgan yoki ish yurituvidan qisqartirilgan holatda ham qo‘llanilishi lozimligi belgilandi. Shulardan kelib chiqib, Plenum qaroriga kiritilgan qo‘shimcha va o‘zgartirishlar jismoniy va yuridik shaxslarning sudga murojaat qilish tarzidagi konstitutsiyaviy huquqlari amalga oshirilishiga xizmat qiladi.

 

 

Zulfiya HASANOVA,

Chimboy tumanlararo iqtisodiy sudi sudyasi

KELISHUV BITIMI VA MEDIATIV BITIMNING XUSUSIYATLARI  

 

Jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish yo‘lida, nizolarni o‘zaro muzokaralar yo‘li bilan hal etish orqali sudlarda ish hajmini optimallashtirishda kelishuv bitimi va mediativ kelishuv institutlari muhim ahamiyatga ega.

 

O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009 yil 18 dekabrdagi «Iqtisodiy sudlar tomonidan kelishuv bitimini tasdiqlashda protsessual qonun normalarining qo‘llanilishiga oid ayrim masalalar to‘g‘risida»gi 204-sonli qarorining 2-bandida berilgan tushuntirishga ko‘ra, kelishuv bitimi deganda o‘zaro murosaga asoslangan, da’vo talabi (talablari) ga oid aniqlikka erishishga qaratilgan, nizoni hal etish to‘g‘risidagi taraflarning yozma kelishuvlari tushuniladi.

 

«Mediatsiya to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 4-moddasiga muvofiq, mediatsiya – yuzaga kelgan nizoni taraflar o‘zaro maqbul yechimga erishishi uchun ularning ixtiyoriy kelishuviga asosan mediator yordamida hal etish usulidir. Mediativ kelishuv esa mediatsiyani qo‘llash natijasida mediatsiya taraflari tomonidan erishilgan kelishuv hisoblanadi.

 

Ularning umumiy jihati shundaki, ikkalasida ham nizolarni muzokaralar va kelishuv yo‘li bilan hal etishga qaratilgan nizolarni hal etishning muqobil usuli hisoblanadi.

 

O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksining 131-moddasi ikkinchi qismiga muvofiq, kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv da’vo tartibidagi har qanday ish bo‘yicha tuzilishi mumkin.

 

Ularning farqli jihatlari shundaki, kelishuv bitimi iqtisodiy sud ishlarini yuritishning istalgan bosqichida (hatto, ishlarni apellyatsiya, kassatsiya yoki taftish instansiyasida ko‘rish bosqichlarida ham) va sud hujjatini ijro etish jarayonida ham tuzilishi mumkin, mediativ kelishuv esa birinchi instansiya sudida sud maslahatxonaga sud hujjatini qabul qilish uchun chiqquniga qadar taraflar tomonidan tuzilishi mumkin.

 

Kelishuv bitimi u sud tomonidan tasdiqlanganidan keyin tuzilgan hisoblanadi, ya’ni sudning kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi ajrimi chiqarilishi bilan tuzilgan hisoblanadi.

 

Mediativ kelishuvni esa sud tomonidan tasdiqlash talab etilmaydi.

 

Sud tomonidan kelishuv bitimining tasdiqlanishi ish yuritishni tugatishga asos bo‘ladi, shu sababli ayni bir shaxslar o‘rtasidagi, ayni bir predmet va asoslar bo‘yicha sudga takroran da’vo arizasi bilan murojaat qilishga yo‘l qo‘yilmaydi.

 

Taraflar o‘rtasida mediativ kelishuv tuzilgan bo‘lsa, da’vo arizasi ko‘rmasdan qoldiriladi, bunday holda aynan bir shaxslar o‘rtasidagi, aynan bir predmet va asoslar bo‘yicha da’vogar sudga da’vo arizasi bilan umumiy tartibda yangidan murojaat qilishga to‘sqinlik qilmaydi.

 

Tomonlar o‘rtasida tuzilgan bitim bo‘yicha kelishilgan majburiyatlarni bajarmaslik huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Shu sababli, kelishuv bitimida majburiyatlarni bajarish shartlari va muddatlari ko‘rsatilishi kerak, shuningdek, kelishuv bitimida javobgar tomonidan majburiyatlarni kechiktirib yoki bo‘lib-bo‘lib ijro etish to‘g‘risidagi, talab qilish huquqidan boshqa shaxs foydasiga voz kechish to‘g‘risidagi, qarzdan (neustoykadan) to‘liq yoki qisman voz kechish yoki qarzni tan olish to‘g‘risidagi, sud xarajatlarini taqsimlash to‘g‘risidagi va qonunga zid bo‘lmagan boshqa shartlar ko‘rsatilishi mumkin. Kelishuv bitimining unda belgilangan tartib va muddatlarda bajarilmasligi sud tomonidan manfaatdor tarafning arizasi bo‘yicha ijro varaqasi berish uchun asos bo‘ladi.

 

Mediativ kelishuvda esa, taraflar muayyan majburiyatlarni bajarish to‘g‘risida kelishgan bo‘lsalar da, kelishilgan shartni bajarmaslik huquqiy oqibat keltirib chiqarmaydi. Shunga ko‘ra, mediativ kelishuv shartlari bajarilmagan taqdirda, taraflar takroran sudga murojaat qilishga haqli bo‘ladi.

 

Taraflar o‘rtasida mediativ kelishuv tuzilib, da’vo arizasi ko‘rmasdan qoldirilgan taqdirda, da’vo arizasi taqdim etilganda oldindan to‘langan davlat boji da’vogarga qaytariladi, agar da’vo arizasi berishda davlat bojidan ozod qilingan, davlat bojini to‘lash kechiktirilgan bo‘lsa taraflardan davlat boji undirilmaydi. («Davlat boji to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 18-modda).

 

Yuqorida qayd etilgan Plenum qarorining 17, 18 va 19-bandlariga ko‘ra, kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi sud ajrimining xulosa qismida uning barcha shartlari bayon etilishi lozim. Bunda taraflarning sud xarajatlarini taqsimlash bo‘yicha kelishuvning mavjud emasligi kelishuv bitimini tasdiqlashni rad qilishga asos bo‘lmasligini inobatga olishi lozim. Bunday holatda, sud xarajatlarini taqsimlash masalasi sud tomonidan IPKning 118-moddasi qoidalari asosida hal qilinadi.

 

Kelishuv bitimini tasdiqlash va ish yuritishni tugatish to‘g‘risidagi sud hujjati ustidan Iqtisodiy protsessual kodeksida belgilangan umumiy tartibda shikoyat qilinishi (protest keltirilishi) mumkin.

 

Agar kelishuv bitimi tarafi kelishuv bitimi sud tomonidan tasdiqlanganidan keyin kelishuv bitimi shartlarini qayta ko‘rib chiqishga va (yoki) kelishuv bitimini bajarishni rad etishga qaratilgan da’vo bilan murojaat qilsa, sud bunday talablarni qanoatlantirshni rad qiladi.

Agar sud tomonidan tasdiqlangan kelishuv bitimini taraflar o‘zaro bekor qilib yoki uning shartlarini o‘zgartirib, sudga tasdiqlash uchun yangi tahrirdagi kelishuv bitimini taqdim etsa, sud bunday arizani qanoatlantirishni rad qilish to‘g‘risida ajrim chiqaradi va bunday ajrim ustidan shikoyat qilinmaydi (protest keltirilmaydi).

 

Har qanday kelishuv bitimining sudga taqdim etilishi u sud tomonidan tasdiqlanadi degani emas. Chunki, Iqtisodiy protsessual kodeksning 134-moddasiga muvofiq, sud kelishuv bitimi uning shartlari qonunchilikka zid bo‘lsa, uning shartlari uchinchi shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lsa, u shart asosida tuzilgan bo‘lsa tasdiqlashni rad etadi va bu haqda ajrim chiqaradi. Bu ajrim ustidan shikoyat qilinmaydi (protest keltirilmaydi).

 

Masalan, Iqtisodiy protsessual kodeksining 221-moddasi to‘rtinchi qismiga muvofiq, huquqiy ta’sir chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

 

Shuningdek, Iqtisodiy protsessual kodeksining 203-9 (prim)-moddasi oltinchi qismiga muvofiq, o‘zboshimchalik bilan egallab olingan, davlat mulkida bo‘lgan yer uchastkasini qaytarish, o‘zboshimchalik bilan qurilgan imoratni buzish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha kelishuv bitim yoki mediativ kelishuv tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

 

Kelishuv bitimini tasdiqlash masalasida kelishuv bitimi tarafi aksiyadorlik jamiyati yoki mas’uliyati cheklangan jamiyati bo‘lsa, ushbu bitim yirik bitim talablariga javob berish bermasligi «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi, «Mas’uliyati cheklangan va qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibga muvofiq tuzilganligi, shuningdek kelishuv bitimlarini tasdiqlashda kelishuv bitimi ko‘char yoki ko‘chmas mulkni berish to‘g‘risidagi shartni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, ushbu mulkka uchinchi shaxslarning huquqlari mavjudligi, ya’ni xatlanganligi, garovga qo‘yilganligi kabi holatlar tekshirilishi lozim.

 

Kelishuv bitimini tuzish, mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish to‘g‘risida kelishuv yoki mediativ kelishuvni tuzishda yana bir e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan jihat u mazkur kelishuv va bitimlarni imzolayotgan shaxslarning Iqtisodiy protsessual kodeksining 63-moddasida belgilanganidek vakolatlari mavjudligiga e’tibor qaratilishi lozim.

 

Shuningdek, mediativ kelishuv orqali da’vodan voz kechilmasligiga, mediativ kelishuv tuzish uchun mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish to‘g‘risida kelishuvning mavjud bo‘lishi lozimligiga, mediativ kelishuv faksimil imzo bilan imzolanishi mumkin emasligiga e’tibor qaratilishi lozim.

 

Endi, iqtisodiy sudlarda ishlarning mediativ kelishuvlar tuzilishi bilan da’vo arizalarining ko‘rmasdan qoldirilishi bo‘yicha sud statistikasiga to‘xtalib o‘tsak.

 

Qoraqalpog‘iston Respublikasi iqtisodiy sudlari tomonidan 2023 yil davomida – 132 ta, 2024 yilda – 70 ta, 2025 yilning 1 oyi davomida 3 ta ish bo‘yicha taraflar mediativ kelishuvga kelganligi sababli da’vo arizalar ko‘rmasdan qoldirildi.

 

Jumladan, Nukus tumanlararo iqtisodiy sudida – 98 ta ish bo‘yicha 42,8 milliard so‘mlik, Beruniy tumanlararo iqtisodiy sudida – 58 ta ish bo‘yicha 179,7 milliard so‘mlik, Chimboy tumanlararo iqtisodiy sudida – 13 ta ish bo‘yicha 122,9 milliard so‘mlik, Qo‘ng‘irot tumanlararo iqtisodiy sudida – 36 ta ish bo‘yicha 31,7 million so‘mlik da’vo talablari yuzasidan mediativ kelishuvlar tuzilgan.

 

Ushbu ishlarning toifalari bo‘yicha tahlil qilinganda 71 ta ish (34,6 foizi) kredit shartnomasi, 30 ta ish (14,6 foizi) pudrat shartnomasi, 29 ta ish (14,1 foizi) mahsulot yetkazib berish shartnomasi, 15 ta ish (7,3 foizi) kontraktatsiya shartnomasi, shuningdek oldi-sotdi, lizing, fyuchers, haq evaziga xizmat ko‘rsatish, ijara, kommunal, qarz, sug‘urta, yuk tashish va boshqa shartnomalar bo‘yicha kelib chiqqan da’volarga to‘g‘ri keladi.

 

Xulosa qilib aytganda, kelishuv bitimi va mediativ kelishuv institutlari taraflarga o‘zaro kelishuv, muzokaralar yo‘li bilan yuzaga kelgan nizoli masalalarni hal etishga xizmat qiladi.

 

 

Spartak NIYAZOV,

Nukus tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

 

FUQARO A.JUMANIYAZOVANING YOUTUBE VIDEOXOSTINGIDA E’LON QILINGAN VIDEOMUROJAATI YUZASIDAN

 

Murojaatchining majburiy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizilganligi borasida: Ariza beruvchi 1-sonli Respublika ruhiy va nevrologik dispanseri fuqaro A. Jumaniyazovani majburiy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizish to‘g’risidagi ariza bilan sudga murojaat qilib, 1967 yil 14 martda tug’ilgan A. Jumaniyazovani majburiy tartibda psixiatriya statsionariga yotqizishni so‘ragan.

 

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Nukus tumanlararo sudining 2024 yil 24 aprel kungi hal qiluvchi qarori bilan ariza qanoatlantirilib, Amudaryo tumani, Beruniy QFY, Jumurtov ko‘chasi, 22-uyda yashovchi 1967 yil 14 martda tug’ilgan Jumaniyazova Aqiljon Azatovnani majburiy tarzda 1-sonli Respublika ruhiy va nevrologik dispanseri psixiatriya statsionariga yotqizish belgilangan.

 

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi apellyatsiya instantsiyasining 2024 yil 30 maydagi ajrimi bilan birinchi instantsiya sudining hal qiluv qarori o‘zgarishsiz qoldirilgan.

 

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi taftish instantsiyasining 2024 yil 10 iyuldagi ajrimi bilan sud qarorlari o‘zgarishsiz qoldirilgan.

 

«Psixiatriya yordami to‘g’risida»gi Qonunning 30-moddasi 1-qismiga ko‘ra, psixiatriya statsionariga yotqizish uchun shaxsda ruhiy holati buzilganligi va shifokor-psixiatrning statsionar sharoitlarda tekshiruvdan o‘tkazish yoki davolash to‘g’risidagi qarori yoxud sudning qarori asos bo‘ladi.

 

Murojaatchining mol-mulkdan ulush ajratish to‘g’risidagi vajlari yuzasidan: A. Jumaniyazova javobgarlar Q. Jumaniyazov va boshqalarga nisbatan birgalikdagi mulklardan ulush ajratish haqidagi da’vo arizasi bilan sudga murojaat qilib, tadbirkorlik faoliyati natijasida sotib olingan barcha mol-mulklardan ulush ajratishni va javobgarlardan o‘zining hisobidan to‘langan 255.000.000 so‘mlik kredit mablag’ining o‘ziga tegishli ulushini undirishni so‘ragan.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Amudaryo tuman sudining 2023 yil 24 yanvardagi hal qiluv qarori bilan da’vogar A.Jumaniyazovaning da’vosi qanoatlantirilmasdan qoldirilgan.

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi apellyatsiya instantsiyasining 2023 yil 7 martdagi ajrimi bilan birinchi instantsiya sudining hal qiluv qarori o‘zgarishsiz qoldirilgan.

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi taftish instantsiyasining 2024 yil 17 apreldagi ajrimi bilan sud qarorlari o‘zgarishsiz qoldirilgan.

Da’vogar A. Jumaniyozova da’vo arizasida javobgarlardan tadbirkorlik faoliyati natijasida sotib olingan barcha mol-mulklardan ulush ajratishni va o‘zining hisobidan to‘langan 255.000.000 so‘mlik kredit mablag’ining o‘ziga tegishli ulushini undirishni so‘ragan.

Fuqarolik kodeksining 216-moddasi, 1 va 2-qismlariga ko‘ra, ikki yoki undan ortiq shaxsning egaligida bo‘lgan mol-mulk ularga umumiy mulk huquqi asosida tegishli bo‘ladi. Mol-mulk mulkdorlardan har birining mulk huquqidagi ulushi aniqlab qo‘yilgan (ulushli mulk) yoki bunday ulushlar aniqlab qo‘yilmagan (birgalikdagi mulk) holda umumiy mulk bo‘lishi mumkin.
Ushbu kodeksning 223-moddasiga ko‘ra, 1-3 qismlariga ko‘ra, ulushli mulkdagi mol-mulk ishtirokchilar o‘rtasida ularning kelishuviga muvofiq taqsimlanishi mumkin. Ulushli mulk ishtirokchisi o‘z ulushini umumiy mol-mulkdan ajratib berishni talab qilishga haqli. Ulushli mulk ishtirokchilari umumiy mol-mulkni taqsimlash yoki ulardan birining ulushini ajratish usuli va shartlari to‘g’risida kelishuvga erisha olmasalar,ulushli mulk ishtirokchisi o‘z ulushini asl holida ajratib berishni sud orqali talab qilishga haqli.

Shuningdek, mazkur Kodeksning 226-moddasiga ko‘ra, 1-3 qismlariga ko‘ra, umumiy mol-mulkni birgalikdagi mulk ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlash, shuningdek ulardan birining ulushini ajratish dastlab ishtirokchilardan har birining umumiy mulk huquqidagi ulushi aniqlanganidan keyin amalga oshirilishi mumkin. Umumiy mulk taqsimlanganida va undan ulush ajratilganida, agar qonunda yoki ishtirokchilarning kelishuvida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ularning ulushlari teng hisoblanadi. Umumiy mulkni taqsimlash va undan ulush ajratish asoslari hamda tartibi ushbu Kodeks 223-moddasi bilan, birgalikdagi mulkning ayrim turlari uchun esa – boshqa qonunlar bilan belgilanadi.

Aniqlanishicha, nizoli mol-mulklarning barchasi javobgarlarga tegishli va ularning nomiga davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan.

Da’vogar A. Jumaniyazova bilan ChEKI «HAMKORBANK» ATB Nukus filiali o‘rtasida tuzilgan kredit shartnomalariga asosan 105.000.000 so‘m va AT Xalq bank Amudaryo filiali o‘rtalarida tuzilgan kredit shartnomasiga asosan 50.000.000 so‘m kredit mablag’lari ajratilgan, ushbu ajratilgan jami 155.000.000 so‘m kredit mablag’lari bugungi kunda A. Jumaniyazova tomonidan to‘liq qoplangan.

Fuqarolik protsessual kodeksining 72-moddasi 1-qismi 1-bandiga ko‘ra, har bir taraf o‘zining talablari va e’tirozlariga asos qilib ko‘rsatgan holatlarni isbotlashi shart.

Da’vogar A. Jumaniyazova olingan kredit mablag’lari javobgarlar tomonidan ishlatilganligi yoki foydalanilganligi to‘g’risida biron-bir dalillarni sudga taqdim qilmaganligi ma’lum qilinadi.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY SUDI PLENUMI QARORINING MAZMUNI HAQIDA  

 

Ma’lumki, fuqarolik ishlari bo‘yicha sud harajatlari davlat boji va ishni ko‘rish bilan bog’liq chiqimlardan iborat.

 

O‘zbekiston Respublikasi «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonunining  3-moddasiga muvofiq, davlat boji yuridik ahamiyatga molik harakatlarni amalga oshirganlik va (yoki) bunday harakatlar uchun vakolatli muassasalar va (yoki) mansabdor shaxslar tomonidan hujjatlar berganlik uchun olinadigan majburiy to‘lov hisoblanadi.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha davlat bojini undirish bilan bog’liq masalalar «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonun, ushbu Qonun bilan tasdiqlangan «Davlat boji stavkalarining miqdorlari» va O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining  13-bobiga muvofiq tartibga solinadi.

 

O‘zbekiston Respublikasi «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonuniga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilganligi munosabati bilan, shuningdek, sudlar tomonidan qonun normalarini bir xilda va to‘g’ri qo‘llanilishini ta’minlash, fuqarolik ishlari bo‘yicha sud xarajatlarini undirish amaliyotida mavjud kamchiliklarni bartaraf qilish maqsadida,  O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan 2024 yil 16 dekabrdagi 37-son qarori qabul qilindi.

 

Ushbu Plenum qarorida fuqarolik ishlari bo‘yicha davlat boji qanday arizalardan undirilishi aniq belgilab ko‘rsatib o‘tildi, ya’ni:

 

sudlarga beriladigan da’vo arizalardan, alohida tartibda yuritiladigan ishlarga doir arizalardan, sud buyrug’ini berish to‘g’risidagi arizalardan;

 

hakamlik sudining hal qiluv qarorlari yuzasidan nizolashish haqidagi arizalardan;

 

hakamlik sudining hal qiluv qarorlarini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g’risidagi arizalardan;

 

4) chet davlat sudining hamda chet davlat hakamlik sudining (arbitrajining) hal qiluv qarorini tan olish va ijroga qaratish haqidagi arizalardan;

 

korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining ma’muriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlardan yuzaga kelmaydigan qarorlari hamda ular mansabdor shaxslarining shunday harakatlari (harakatsizligi) ustidan berilgan da’vo arizalaridan;

 

apellyatsiya, kassatsiya va taftish tartibidagi shikoyatlaridan:

 

a) sudlarning hal qiluv qarorlari ustidan;

 

b) ish yuritishni tugatish to‘g’risidagi, da’voni ko‘rmasdan qoldirish to‘g’risidagi, sud jarimalarini solish to‘g’risidagi ajrimlar ustidan;

 

v) hakamlik sudining hal qiluv qarorlari yuzasidan nizolashish haqidagi ishlar bo‘yicha ajrimlar ustidan;

 

g) hakamlik sudining hal qiluv qarorlarini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g’risidagi arizalar bo‘yicha ajrimlar ustidan;

 

d) chet davlat sudining hamda chet davlat hakamlik sudining (arbitrajining) hal qiluv qarorini tan olish va ijroga qaratish to‘g’risidagi arizalar bo‘yicha ajrimlar ustidan;

 

hujjatlarning dublikatlarini va ko‘chirma nusxalarini (shu jumladan, takroriy ravishda beriladigan sud hujjatlarining ko‘chirma nusxalarini) berganlik uchun.

 

Shuningdek,  Plenum qarorida FPKning 396, 416 va 41927-moddalariga asosan apellyatsiya, kassatsiya va taftish instantsiyasi sudlari sud hujjatlarini to‘liq hajmda tekshirib chiqishi shartligidan kelib chiqib, sud qarorlarining sud xarajatlari qismidan norozi bo‘lib berilgan apellyatsiya, kassatsiya va taftish shikoyatlari bo‘yicha davlat boji umumiy asoslarda to‘lanadi, davlat boji bilan bog’liq masalalar bo‘yicha chiqarilgan ajrimlarga nisbatan berilgan xususiy shikoyatlar bundan mustasnoligi haqida tushuntirish berilgan.

 

Qoidaga ko‘ra, davlat boji va pochta xarajati ariza, da’vo arizasi, shikoyat (bundan buyon — ariza) sudga berilgunga qadar to‘lanadi, qonun bilan davlat boji to‘lovi bo‘yicha boshqacha tartib belgilangan hollar bundan mustasno (masalan, arizachi qonun bilan davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan, sud tomonidan davlat boji to‘lovi kechiktirilgan yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash belgilangan hollar).

 

Davlat boji to‘langanligi fakti:

 

bank tomonidan to‘lovchiga berilgan belgilangan shakldagi to‘lov hujjati (kvitantsiya, to‘lov topshiriqnomasi va boshqalar);

 

belgilangan shaklda to‘lovni amalga oshirgan mansabdor shaxs yoki davlat organi va tashkilotning kassasi tomonidan to‘lovchiga berilgan to‘lov hujjati;

 

elektron to‘lov tizimidan olingan ma’lumotlar bilan tasdiqlanadi.

 

Shuningdek, «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonunning 19-moddasiga ko‘ra, davlat boji quyidagi hollarda umumiy asoslarda undiriladi:

 

qarshi da’vo arizalardan;

 

uchinchi shaxslarning ishga mustaqil da’vo talablar bilan kirishganligi to‘g’risidagi arizalardan.

 

Ishga kirishgan da’vogarning huquqiy vorisidan davlat boji, agar u da’vogar tomonidan to‘lanmagan bo‘lsa, umumiy asoslarda undiriladi.

 

Bunda «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonun 7-moddasining ikkinchi qismi va 8-moddasi qoidalari inobatga olinishi lozim.

 

Plenum qaroriga ko‘ra, sudga ariza davlat boji to‘lovisiz kelib tushganda, sudya arizachi qonun bilan uni to‘lashdan ozod qilingan-qilinmaganligini tekshirishi shart.

 

Fuqarolik ishlari bo‘yicha davlat boji to‘lashdan ozod qilingan jismoniy va yuridik shaxslar ro‘yxati «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonun    8-moddasining birinchi qismida belgilangan.

 

Bunda «Davlat boji to‘g’risida»gi Qonunning 7-moddasiga ko‘ra,    2020 yil 1 yanvarga qadar qabul qilingan boshqa qonunchilik hujjatlarida nazarda tutilgan va ushbu Qonunda nazarda tutilmagan davlat bojini to‘lashdan ozod qilish ushbu hujjatlarning amal qilish muddati tugaguniga qadar kuchda qolishi inobatga olinishi lozim.

 

Agar arizachi qonun yoki boshqa qonunchilik hujjatlariga ko‘ra davlat bojini to‘lashdan ozod qilinmagan va arizada uni to‘lashni kechiktirish, kamaytirish, bo‘lib-bo‘lib to‘lash haqida iltimosnoma mavjud bo‘lmasa, shuningdek pochta xarajatlari to‘lanmagan bo‘lsa, sudya arizani qaytarish haqida ajrim chiqaradi (FPK 195-moddasi birinchi qismining 7-bandi). Ajrimda to‘lanishi lozim bo‘lgan davlat boji, pochta xarajatlari summasi ko‘rsatilishi va ushbu kamchilik bartaraf qilinganidan so‘ng takroran murojaat qilish imkoniyati mavjudligi tushuntirilishi lozim.

 

 

 

 Zulfiya BABADJANOVA,

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudining sudyasi       

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI IQTISODIY PROTSESSUAL KODEKSINING KELISHUV BITIMI VA MEDIATIV KELISHUVNING FARQLI JIHATLARI

 

Kelishuv bitimi – o‘zaro kelishishga asoslangan va va nizoni hal qilish yuzasidan taraflarning yozma kelishuvi tushuniladi.

 

Mediatsiya – kelib chiqqan nizoni taraflar o‘zaro maqbul qarorga erishishi uchun ularning ixtiyoriy roziligi asosida mediator ko‘magida hal qilish usulidir.

 

Mediativ kelishuv – mediatsiyani qo‘llash natijasida mediatsiya taraflari tomonidan erishilgan kelishuv hisoblanadi.

 

Jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish yo‘lida, nizolarni o‘zaro tinch (diplomatik) yo‘l bilan hal qilish orqali sudlarda ish hajmini maqbullashtirishda kelishuv bitimi va mediativ kelishuv institutlari muhim ahamiyat kasb etadi.

 

O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009 yil 18 dekabrdagi “Iqtisodiy sudlar tomonidan kelishuv bitimini tasdiqlashda protsessual qonun normalarining qo‘llanilishiga oid ayrim masalalar to‘g’risida”gi 204-son qarori 2-bandida berilgan tushuntirishga ko‘ra, kelishuv bitimi deganda, o‘zaro kelishishga asoslangan, da’vo talabi (talablari)ga nisbatan aniqlikka erishishga qaratilgan, nizoni hal qilish to‘g’risidagi taraflarning yozma kelishuvi tushuniladi.

 

“Mediatsiya to‘g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni 4-moddasiga ko‘ra, mediatsiya — kelib chiqqan nizoni taraflar o‘zaro maqbul qarorga erishishi uchun ularning ixtiyoriy roziligi asosida mediator ko‘magida hal qilish usulidir. Mediativ kelishuv esa — mediatsiyani qo‘llash natijasida mediatsiya taraflari tomonidan erishilgan kelishuv hisoblanadi.

 

Ularning umumiy jihati shundaki, ikkisi ham nizolarni tinchlik va murosa (diplomatik) yo‘l bilan hal qilishga qaratilgan nizolarni muqobil hal qilish usulidir.

 

O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksi 131-moddasi ikkinchi qismiga muvofiq, kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv da’vo tartibidagi har qanday ish bo‘yicha tuzilishi mumkin.

 

Farqli jihatlari shundaki, kelishuv bitimi iqtisodiy sud ishlarini yuritishning har qanday bosqichida (hattoki, ishlarni apellyatsiya va kassatsiya instantsiyasida ko‘rish bosqichlarida ham) va sud hujjatini ijro etish jarayonida, mediativ kelishuv esa birinchi instantsiya sudida sud alohida xonaga (maslahatxonaga) sud hujjatini qabul qilish uchun chiqquniga qadar taraflar tomonidan tuzilishi mumkin;

 

ikkinchidan, kelishuv bitimi u sud tomonidan tasdiqlanganidan keyin tuzilgan hisoblanadi, mediativ kelishuvni esa tasdiqlash talab etilmaydi;

 

uchinchidan, sud tomonidan kelishuv bitimining tasdiqlanishi ish yuritishni tugatishga asos bo‘ladi, shu sababli ayni bir shaxslar o‘rtasidagi, ayni bir predmet to‘g’risidagi va ayni bir asoslar bo‘yicha nizo yuzasidan sudga takroran murojaat qilishga yo‘l qo‘yilmaydi.

 

Taraflar o‘rtasida mediativ kelishuv tuzilgan bo‘lsa, da’vo arizasi ko‘rmasdan qoldiriladi, bunday holatda da’vogar sudga da’vo arizasi bilan umumiy tartibda yangidan murojaat qilishga haqli;

 

to‘rtinchidan, taraflar o‘rtasida kelishuv bitimi bo‘yicha shartlashilgan majburiyatlarni bajarmaslik huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Shu sababli, kelishuv bitimida majburiyatlarni bajarish shartlari va muddatlari ko‘rsatilishi kerak, shuningdek kelishuv bitimida javobgar tomonidan majburiyatlarni kechiktirib yoki bo‘lib-bo‘lib ijro etish to‘g’risidagi, talab qilish huquqidan boshqa shaxs foydasiga voz kechish haqidagi, qarzdan (neustoyka)dan to‘liq yoki qisman voz kechish yoxud qarzni tan olish to‘g’risidagi, sud xarajatlarini taqsimlash haqidagi shartlar va qonunga zid bo‘lmagan boshqa shartlar ko‘rsatilishi mumkin. Kelishuv bitimining unda belgilangan tartib va muddatlarda ijro etilmasligi sud tomonidan manfaatdor tarafning arizasi bo‘yicha ijro varaqasi berish uchun asos bo‘ladi. Mediativ kelishuvda esa, garchi taraflar ma’lum majburiyatlarni bajarish haqida kelishgan bo‘lsalar-da, hech qanday huquqiy oqibat keltirib chiqarmaydi. Shunga ko‘ra, mediativ kelishuv shartlari bajarilmagan taqdirda, taraflar takroran sudga murojaat etishga haqli;

 

beshinchidan, agar kelishuv bitimida sud xarajatlarini taqsimlash haqidagi shart mavjud bo‘lmasa, sud bu masalani kelishuv bitimini tasdiqlash chog’ida, umumiy tartibda hal etadi. Taraflar o‘rtasida mediativ kelishuv tuzilib, da’vo arizasi ko‘rmasdan qoldirilgan taqdirda esa, da’vo arizasi taqdim etishda oldindan to‘langan davlat boji da’vogarga qaytariladi (“Davlat boji to‘g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 18-modda).

 

Taraflar iqtisodiy sud ishlarini yuritishning barcha bosqichlarida va sud hujjatini ijro etish jarayonida nizoni kelishuv bitimini tuzgan holda to‘liq hajmda yoki qisman hal etishi mumkin.

 

O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009 yil 18 dekabrdagi “Iqtisodiy sudlar tomonidan kelishuv bitimini tasdiqlashda protsessual qonun normalarining qo‘llanilishiga oid ayrim masalalar to‘g’risida”gi 204-son qarori 17,18 va 19-bandlarida kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g’risidagi sud ajrimining xulosa qismida uning barcha shartlari bayon etilishi lozim. Bunda taraflarning sud xarajatlarini taqsimlash bo‘yicha kelishuvning mavjud emasligi kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etishga asos bo‘lmasligini inobatga olishi kerak. Bunday holda, sud xarajatlarini taqsimlash masalasini sud Iqtisodiy protsessual kodeksi 118-moddasining qoidalari asosida hal qiladi.

 

Kelishuv bitimini tasdiqlash va ish yuritishni tugatish to‘g’risidagi sud hujjati ustidan Iqtisodiy protsessual kodeksida belgilangan umumiy tartibda shikoyat berilishi (protest keltirilishi) mumkin.

 

Agar kelishuv bitimining tarafi, kelishuv bitimi sud tomonidan tasdiqlangandan so‘ng kelishuv bitimi shartlarini qayta ko‘rib chiqishga va (yoki) kelishuv bitimini ijro etishdan bosh tortishga qaratilgan da’vo bilan murojaat qilsa, sud Iqtisodiy protsessual kodeksi 173-moddasining ikkinchi qismini qo‘llab, bunday talablarni qanoatlantirishni rad etishi lozim.

 

Agar sud tomonidan tasdiqlangan kelishuv bitimini taraflar o‘zaro bekor qilib yoki uni shartlarini o‘zgartirib, sudga yangi tahrirdagi kelishuv bitimini tasdiqlash uchun taqdim etsa, sud bunday arizani qanoatlantirishni rad etish haqida ajrim chiqaradi va bunday ajrim ustidan shikoyat qilinmaydi (protest keltirilmaydi).

 

Muxtasar qilib aytganda, kelishuv bitimi va mediativ kelishuv institutlari taraflarga o‘rtalarida yuzaga kelgan nizoli masalalarni o‘zaro kelishuv, diplomatik yo‘l bilan hal qilish usullari bo‘lib, alal oqibat nizoli vaziyatning murosai-madora yo‘li bilan barham topilishiga xizmat qiladi.

 

 

 

Bayrambek BEKMURATOV,
Chimboy tumanlararo iqtisodiy sudining raisi

14 NAFAR SHAXSGA MA’MURIY QAMOQ JAZOSI TAYINLANDI

Jinoyat ishlari bo‘yicha Ellikqal’a tumani sudining tergov sudyasi A.Seytanov tomonidan tuman ichki ishlar bo‘limi binosida ochiq sayyor sud majlisi o‘tkazildi.

 

Unda 14 nafar shaxsga nisbatan to‘plangan ma’muriy ish materiallari ko‘rib chiqildi. Aniqlanishicha, ushbu shaxslar spirtli ichimlik ichib mast holda, jamiyatda o‘rnatilgan yurish-turish qoidalarini qasddan mensimasdan buzib, bezorilik harakatlarini sodir etgan. Shu bilan birga, holat bo‘yicha ichki ishlar bo‘limi xodimlari tomonidan to‘xtatilganda ularning qonuniy talablarini bajarmagan.

 

 

Ushbu holat sudya tomonidan har tomonlama o‘rganilib, guvoh va jabrlanuvchilarning ko‘rsatmalari tinglandi va huquqbuzarlar O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 183-moddasi (mayda bezorilik) bilan aybdor deb topilib, ularning har biriga 3 sutkadan 15 sutkagacha ma’muriy qamoq jazosi tayinlandi.

 

FUQAROLIK ISHLARI BO‘YICHA SUD XARAJATLARINI UNDIRISH TARTIBI

 

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasiga ko‘ra, har kimga o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlarining hamda boshqa tashkilotlarning, ular mansabdor shaxslarining qonunga xilof qarorlari, harakatlari va harakatsizligi ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi.

 

Yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, shu jumladan sud-huquq sohasidagi keng ko‘lamli o‘zgarishlar o‘zining ijobiy samarasini berib kelmoqda. Buni xalqimizning sud va boshqa huquqni muhofaza qilish organlariga qilayotgan murojaatlari, sudlarda ko‘rilayotgan ishlarning mazmuni va unda ishtirok etayotgan shaxslarning huquqiy madaniyati darajasidan ham ko‘zatishimiz mumkin.

 

Ayniqsa, so‘ngi yillarda fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlarning ish yurituvidagi ishlar soni yildan-yilga ortib bormoqda.

 

Odil sudlovni amalga oshirish bevosita davlat byudjeti hisobidan ta’minlanadi. Bunda, sudlarga murojaat qilishda undiriladigan davlat boji to‘lovlari boshqa majburiy to‘lovlar qatorida O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetini shakllantirishning tarkibiy qismini tashkil qiladi.

 

Shuning uchun davlat bojini to‘g’ri belgilash va vaqtida undirish muhim ahamiyat kasb etadi. Sudlarga ariza, da’vo ariza berishda hamda sud hujjatlariga nisbatan apellyatsiya, kassatsiya va taftish shikoyati berishda davlat boji undirish miqdori, hamda davlat boji to‘lovidan ozod qilingan jismoniy va yuridik shaxslar ro‘yxati, shuningdek davlat bojini kechiktirish, bo‘lib-bo‘lib to‘lash va kamaytirish tartibi O‘zbekiston Respublikasi “Davlat boji to‘g’risida”gi Qonuni hamda O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi normalari bilan belgilangan.

 

Shu kungacha amalda bo‘lgan “Fuqarolik ishlari bo‘yicha sud xarajatlarini undirish amaliyoti to‘g’risida”gi plenumi qarori 15 yil avval qabul qilingan bo‘lib, bu davr ichida qonunchilikda bir qator o‘zgarishlar yuz berdi. Bu esa, mazkur plenum qarorini ham qaytadan ko‘rib chiqqan holda uning yangi tahririni qabul qilish zaruriyatini yuzaga keltirdi.

 

Shu sababli, sudlar tomonidan qonun normalarini bir xilda va to‘g’ri qo‘llanilishini ta’minlash, fuqarolik ishlari bo‘yicha sud xarajatlarini undirish amaliyotida mavjud kamchiliklarni bartaraf qilish maqsadida 2024 yil 16 dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Fuqarolik ishlari bo‘yicha sud xarajatlarini undirish amaliyoti to‘g’risida»gi 37-son qarori qabul qilindi.

 

Mazkur Plenum qarori sud xarajatlarini undirish masalasiga doir qonunchilikni sudlar tomonidan to‘g’ri qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan.

 

Plenum qaroriga sudlar tomonidan davlat bojini undirishning o‘ziga xos xususiyatlari, shuningdek, sudlarda turlicha amaliyot yuzaga kelishiga sabab bo‘lgan holatlarga batafsil tushuntirishlar berish haqidagi yangi bandlar kiritildi.

 

Xususan, da’vo bahosi chet el valyutasida belgilangan mulkiy nizo bo‘yicha sudga ariza berilganda, davlat bojining miqdori ariza taqdim etilgan sanada O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan kurs bo‘yicha milliy valyutada belgilanishi;

 

«Davlat boji to‘g’risida»gi Qonun bilan belgilangan davlat boji stavkalarining fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlariga oid qismida shartnoma oldi nizolari bo‘yicha to‘lanishi lozim bo‘lgan davlat boji stavkalari belgilanmaganligi hamda Fuqarolik protsessual kodeksi 129-moddasining 2-bandida mol-mulkni talab qilib olish to‘g’risidagi da’volar bo‘yicha da’voning bahosi talab qilinayotgan mol-mulkning qiymatiga qarab belgilanishi nazarda tutilganligi sababli, shartnomani haqiqiy emas deb topish yoki bekor qilish haqidagi talablar yuzasidan nizolashilayotgan shartnomada ko‘rsatilgan pul qiymati (shartnoma bahosi) da’vo bahosi hisoblanishi va davlat boji mulkiy xususiyatga ega da’vo arizalar uchun qonunda belgilangan stavka bo‘yicha to‘lanishi lozimligi;

 

«Davlat boji to‘g’risida»gi Qonun 8-moddasining birinchi qismida ko‘rsatilgan shaxslar sud hujjatlari ustidan apellyatsiya, kassatsiya, taftish shikoyati bilan murojaat qilganda davlat bojini to‘lashdan ozod etilganligi;

 

apellyatsiya, kassatsiya, taftish shikoyatidan voz kechilganligi sababli shikoyat bo‘yicha ish yuritish tugatilganda, to‘langan davlat boji qaytarilmasligi, agar shikoyat berishda davlat boji to‘lanmagan bo‘lsa, davlat boji shikoyat bergan shaxsdan undirilishi va boshqa qator sud amaliyotida mavjud kamchiliklarni bartaraf qilish bo‘yicha tushuntirishlar berilgan.

 

Mazkur Plenum qarori odil sudlovga erishishga xizmat qilish bilan birga, sud amaliyotini birxillashtirish, qonunlarni aniq va to‘g’ri qo‘llashga xizmat qiladi.

 

 

 

Abdimurat KERIMBAEV,

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi raisi o‘rinbosari

Skip to content