SUD RAHBARLARI MANZIL KOLONIYASIDA UCHRASHUV O‘TKAZDI

Qo‘ng’irot tumanida joylashgan 27-manzil koloniyasida Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi raisining sayyor uchrashuvi tashkil etildi.

Unda Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi raisi K.Tarixov, jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati raisi A.Adilov va jinoyat ishlari bo‘yicha Qo‘ng’irot tumani sudi raisi E.Berdievlar ishtirok etib, jazo muddatini o‘tayotgan sudlanuvchilar bilan o‘z-aro suhbatlashdi.

Tadbirdan ko‘zlangan maqsad – mahkumlarning huquqiy bilimlarini oshirish, ularni qonunchilikda belgilangan huquq va majburiyatlar bilan tanishtirish hamda mavjud muammolarni o‘rganishdan iborat bo‘ldi.

Sud raisi sudlanuvchilar tomonidan berilgan savollarga javob berdi. Ularning o‘ndan ortiq murojaatlari o‘rganilib, har biri bo‘yicha huquqiy tushuntirishlar berildi.

Uchrashuv davomida sud raisi jazo muddatini o‘tayotganlarning jinoyat ishlari bo‘yicha sud qarorlari ijrosi, jazoni engillashtirish, shartli ozod qilish va boshqa qonuniy mexanizmlar haqida ham ma’lumot berdi.

Tadbir yakunida bunday uchrashuvlar jazo muddatini o‘tayotganlarning huquqiy ongini oshirish, jamiyatga moslashishiga ko‘maklashish uchun muhim ahamiyat kasb etishi ta’kidlandi.

BOLA HUQUQLARINI TA’MINLASH-INSON HUQUQLARINI TA’MINLASHNING BOSH MEZONI

Farzandlarimiz kelajagimiz poydevoridir, O‘zbek halqining bolajon xalq ekanligini barchamiz uchun tan olingan haqiqat. Bu bugun yoki kecha shakllangan an’ana emas, balki asrlar davomida bizga meros bo‘lib kelayotgan qadriyatdir. Bu qadriyatlarning tag zamirida bolani e’zozlash, unga, eng avvalo, inson sifatida muomalada bo‘lish, uning huquq va erkinliklarini hurmat qilish masalalari yotadi. Endilikda xalqaro miqyosda e’tirof etilayotgan bu huquq normalari aslida yurtimizda qadim-qadimdan shakllangan.

Shu bois ham milliy qadriyatlarimizga tayanib yozilgan Bosh qomusimizda bu masalaga alohida e’tibor berilgan. Jumladan, voyaga etmaganlarning huquqlari davlat himoyasida ekanligi (77-modda), onalik,otalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinishi (78-modda) kafolatlangan.

Bundan tashqari, davlatimiz mustaqillikka erishganidan so‘ng ratifikatsiya qilingan dastlabki xalqaro huquqiy hujjatlardan biri ham Bola huquqlari to‘g’risidagi konventsiya bo‘lgan edi. 1992 yil 9 dekabrdagi ushbu konventsiya orqali O‘zbekiston dunyoning 193 davlati qatorida bola huquqlari va erkinliklarini ta’minlashga doir qator majburiyatlarni o‘z zimmasiga oldi.

Shuningdek, O‘zbekiston Bola huquqlarini ta’minlashda BMTning Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g’risidagi xalqaro pakt, Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g’risidagi xalqaro pakt, Xotin-qizlarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g’risidagi konventsiya, Irqiy kamsitishlarga barham berish to‘g’risidagi konventsiya hamda Qiynoq va muomala va jazoning shafqatsiz, noinsoniy hamda qadr-qimmatni kamsituvchi boshqa turlari to‘g’risidagi konventsiya kabi ko‘plab asosiy xalqaro shartnomalarga ham tayanadi.

Istiqlol yillarida mamlakatimizda inson huquqlari bo‘yicha umume’tirof etilgan tamoyillar ustuvorligini ta’minlash, bola huquqlariga oid milliy qonunchilikni takomillashtirish, xalqaro shartnomalar bajarilishini huquqiy tartibga solish bo‘yicha 100 dan ziyod qonun, farmon, qaror va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Eng muhimi, O‘zbekistonda bola huquqlari va manfaatlarini himoyalash bo‘yicha kompleks huquqiy asoslar yaratildi. Ayniqsa, 2008 yil 7 yanvarda qabul qilingan “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g’risida”gi qonun bu borada tarixiy hujjat bo‘ldi.

Bir qarashda sohaga oid munosabatlarning barchasi to‘laqonli tartibga solingandek, hammasi o‘z o‘rnidadek tuyuladi. Ammo inson huquqlari, ayniqsa, bola huquqlari sohasi shunday tizimki, davr va vaqt o‘tgan sari yangi-yangi o‘zgarishlar, qo‘shimchalar kiritilmasa, huquqni ro‘yobga chiqarishda muammolar yuzaga kelaveradi.

Bu esa bolalarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish hamda ularning barkamol avlod bo‘lib etishishini ta’minlash borasidagi faoliyatning institutsional va huquqiy asoslarini tubdan takomillashtirish zarurati tobora ortib boryotganini ko‘rsatadi.

Shu boisdan Prezidentimiz tomonidan imzolangan “Bola huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g’risida”gi Qaror Bola huquqlari to‘g’risidagi konventsiya talablarini har tomonlama hayotga tatbiq etish, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida nazarda tutilgan bolalarning huquqlarini amalda kafolatlash, ularning jismoniy, intellektual, ruhiy va ma’naviy etuk avlod bo‘lib etishishini ta’minlash yo‘lida tashlangan katta qadam bo‘ldi.

Qarorda bolalarning davlat organlariga qilgan murojaatlarini to‘liq ko‘rib chiqish kafolatlanishi va bola to‘liq muomala layoqatiga ega emasligi vajlari bilan bu turdagi murojaatlarni ko‘rmasdan qoldirishga yo‘l qo‘yilmasligi alohida belgilab qo‘yildi. Shuningdek, 14 yoshga to‘lgan bola o‘zining ta’minoti uchun ota yoki onadan yoxud ayrim hollarda bir vaqtning o‘zida ota-onaning har ikkalasidan ham qonunda belgilangan miqdorda aliment undirish to‘g’risida da’vo qo‘zg’atishga haqliligi qayd etildi. Ushbu o‘zgarishlar mamlakatimizda bola huquqlarini to‘la ta’minlash bilan birga sud organlariga ham qo‘shimcha mas’uliyat yuklashi tabiiy.

Shuningdek, bolalarni himoya qilish maqsadida sudlarga ariza bilan murojaat qilgan da’vogar davlat boji va boshqa to‘lovlarni to‘lashdan ozod qilinishi yuqoridagi normalarni hayotga tatbiq etishda yuzaga keladigan ko‘plab muammolarning oldi olinishiga va ularning to‘g’ridan-to‘g’ri ishlashini ta’minlashga xizmat qiladi.

Bundan tashqari, oilada bolaning manfaatlariga taalluqli har qanday masala hal qilinayotganda, shuningdek, sud muhokamasi yoki ma’muriy muhokama davrida bola o‘z fikrini ifoda qilishga haqliligi qat’iy belgilandi. Bunda qaror qabul qilishga vakolatli organlar bolaning manfaatiga taalluqli masalani hal qilishda oqilona va mustaqil fikrlash qobiliyatiga ega bolaning fikrini, uning yoshidan qat’i nazar, jiddiy omil sifatida ko‘rib chiqishi hamda bolaning eng ustun manfaatlarini nazarda tutuvchi qarorni qabul qilishi shart ekanligi belgilangani bola o‘z kelajagini o‘zi belgilash huquqiga to‘la egaligini ko‘rsatadi.

Darhaqiqat, inson huquqlari, mamlakat kelajagining asosi hisoblangan bola huquqlari masalasi bitta yoki ikkita muassasa faoliyati sa’y-harakati bilangina ta’minlanib qolmaydi. Mamlakat ertasining bugunidan yaxshiroq bo‘lishi uchun barcha birdek harakat qilishi, inson huquqlarini ta’minlash, avvalo, bola huquqlarini ta’minlashdan boshlanishini to‘liq anglamog’imiz lozim. Shundagina qudratli va buyuk O‘zbekistonni barpo etishga munosib hissa qo‘shgan bo‘lamiz.

Sayora AYTNIYAZOVA,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Nukus tumanlararo sudining sudyasi

HUQUQIY MASHG’ULOTLAR ORQALI YOSHLAR ONGIDA QONUNGA HURMAT RUHI SHAKLLANMOQDA

Mamlakatimizda huquqiy davlat barpo etish, qonun ustuvorligini ta’minlash va jamiyat a’zolari, ayniqsa, yoshlarning huquqiy madaniyatini yuksaltirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024 yil 24 may kungi “Ma’muriy islohotlar doirasida adliya organlari va muassasalarining mas’uliyatini yanada oshirish hamda ixcham boshqaruv tizimini shakllantirish to‘g’risida”gi Farmonida ham yuridik ta’limning uzluksizligini ta’minlash, voyaga etmaganlar va yoshlarning huquqiy savodxonligini oshirish asosiy ustuvor vazifalar sifatida belgilandi.

Shu maqsadda Vazirlar Mahkamasining 2024 yil 27 avgust kungi tegishli Qarori bilan Yoshlarning huquqiy savodxonligini oshirish, ularni qonunga itoatkorlik va huquqbuzarlikka toqatsizlik ruhida tarbiyalash bo‘yicha chora-tadbirlar Dasturi tasdiqlandi. Mazkur dastur yoshlar o‘rtasida qonunga hurmat ruhini shakllantirish, huquqbuzarliklar profilaktikasini kuchaytirish va huquqiy madaniyatni yuksaltirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Dastur doirasida umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida qonunga itoatkor hamda huquqbuzarliklarga toqatsiz yoshlarni tarbiyalashga qaratilgan aniq chora-tadbirlar belgilangan. Xususan, sudyalar, amaliyotchi huquqshunoslar, profilaktika inspektorlari, prokurorlar, advokatlar va adliya xodimlari ishtirokida huquqiy mavzularda darsdan tashqari amaliy mashg’ulotlar tashkil etilmoqda.

Bu kabi mashg’ulotlar orqali o‘quvchilarga voyaga etmaganlarning huquq va burchlari, huquqbuzarlik tushunchasi va uning oqibatlari, shaxsiy huquq va erkinliklar, inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlanishi, davlat hokimiyati tizimi, sud hokimiyati va davlat xizmatlarini ko‘rsatish tartibi haqida keng tushunchalar berilyapti.

Ana shunday dars mashg’ulotlaridan navbatdagisi Fuqarolik ishlari bo‘yicha Amudaryo tuman sudi tashabbusi bilan tuman Maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limi tasarrufidagi 2-sonli umumta’lim maktabida tashkil etildi.

Mazkur dars mashg’ulotida Fuqarolik ishlari bo‘yicha Amudaryo tuman sudi raisi Adilbek Seytnazarov va mazkur sudning sudyasi Muhabbat Qaypovalar tomonidan «Sud-odil sudlov qo’rg’oni» «Konstitutsiyaviy huquq va burchlar» mavzularida ma’ruzalar qilindi. Unda maktab o‘qituvchilari va yuqori sinf o‘quvchilari faol ishtirok etdi.

Dars jarayonida sudyalar o‘quvchilarga Konstitutsiyaning mazmun-mohiyati, davlat hokimiyati tarmoqlarining shakllanishi va ularning vazifalari haqida hayotiy misollar orqali keng tushunchalar berdi. Jumladan, qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud hokimiyati tarmoqlari, ularning o‘zaro muvozanati hamda xalq manfaatlarini ta’minlashdagi o‘rniga alohida to‘xtalib o‘tildi.

Ayniqsa, sud hokimiyatining adolatni ta’minlash, inson huquq va erkinliklarini himoya qilishdagi roli, sudyalar faoliyatida qonun ustuvorligi va xolislik printsiplarining ahamiyati haqidagi ma’lumotlar o‘quvchilar uchun juda qiziqarli va foydali bo‘ldi.

Ushbu amaliy dars orqali o‘quvchilar huquqiy mavzularda o‘zlarini qiziqtirgan ko‘plab savollarga javob oldilar.

Mamlakatimizda yosh avlodni huquqiy jihatdan ongli va faol fuqarolar sifatida tarbiyalashga qaratilayotgan e’tibor samarasi o‘laroq, ta’lim muassasalarida o‘tkazilayotgan bunday dars mashg’ulotlari jamiyatda qonunga hurmat, huquqiy bilim va mas’uliyat tuyg’usini kuchaytirishda muhim o‘rin tutadi. Konstitutsiyada belgilab berilgan davlat hokimiyatining shakllanishi, uning faoliyat yo‘nalishlari va xalq manfaatlarini ta’minlashdagi vazifalari haqidagi bilimlar har bir yosh fuqaro uchun hayotiy ahamiyat kasb etadi.

KREDIT SHARTNOMALARINING IQTISODIY SUDLARDA KO‘RIB CHIQILISHI BILAN BOG‘LIQ MASALALAR

Bugungi kunda banklar va moliya institutlari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga kreditlar berish amaliyoti keng tarqalgan. Kredit shartnomalari – ikki tomonlama huquqiy majburiyatlarni belgilovchi asosiy hujjatlardan hisoblanadi. Biroq, amaliyotda ushbu shartnomalar bo‘yicha nizolar kelib chiqishi va ular iqtisodiy sudlarda ko‘rib chiqilishi holatlari ko‘plab uchramoqda. Kredit shartnomalarini huquqiy jihatdan ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, kredit shartnomasi fuqarolik qonunining maxsus turi bo‘lib, bank va qarz oluvchi o‘rtasida tuziladi. Unda kredit miqdori, foiz stavkalari, qaytarish muddatlari va shartlari aniq ko‘rsatiladi. Qonun buzilishi holatlari – asosiy nizo manbai hisoblanadi. Kredit shartnomalari bo‘yicha nizolar faqat yuridik shaxslar va tadbirkorlik subyektlari o‘rtasida yuzaga kelgan taqdirdagina iqtisodiy sud yurisdiksiyasiga kiradi. Jismoniy shaxslar bilan bog‘liq nizolar odatda fuqarolik sudlari tomonidan ko‘riladi. Biroq, ayrim hollarda iqtisodiy sudlarga ham taalluqli bo‘lishi mumkin (masalan, tadbirkorlik subyektlari ishtirok etganda).

Kredit shartnomasi – bu bank bilan mijoz o‘rtasidagi rasmiy kelishuv bo‘lib, unda kredit summasi, foiz miqdori, qaytarish muddati va boshqa muhim shartlar belgilanadi. Ayrim hollarda, shartnomalar shunchalik murakkab yoziladiki, qarz oluvchi uning barcha bandlarini tushunib ham yetmaydi. Shuning uchun, keyinchalik «men bu haqda bilmagan edim» degan e’tirozlar sudda natija bermaydi.

Iqtisodiy sud – kimlar uchun? Ta’kidlash joizki, yuridik shaxslar (ya’ni, korxonalar, tashkilotlar) va tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxslar o‘rtasidagi kredit nizolari iqtisodiy sudlar tomonidan ko‘rib chiqiladi. Agar kredit shaxsiy ehtiyoj uchun olingan bo‘lsa, masalan, uy yoki mashina sotib olish maqsadida – unda bunday nizolar fuqarolik sudlari ixtiyorida qoladi. E’tirozlar ko‘pincha qarz to‘lovlari o‘z vaqtida amalga oshirilmasa, foizlar va penyalar ortiqcha hisoblansa, garov sifatida qo‘yilgan mol-mulk bahosi bahsli hisoblansa, kafillik berish shartlari yetarlicha aniqlanmasa kelib chiqadi. Ayrim hollarda sud xaridor foydasiga qaror chiqaradi. Ayniqsa, amaliyotda ko‘p hollarda banklar sudda yutadi. Chunki ularning huquqiy hujjatlari puxta tayyorlangan bo‘ladi. Bunday vaziyatlarda moliyaviy nizolarga duch kelmaslik uchun quyidagilarga e’tibor berish tavsiya etiladi.Ya’ni, birinchidan, shartnomani imzolashdan oldin uni yaxshilab o‘rganish, yurist yordamida asosiy bandlarni tahlil qilish, qarz to‘lovlarini o‘z vaqtida amalga oshirish, agar e’tiroz bo‘lsa avval bank bilan gaplashib olish, kerak bo‘lsa sudga murojaat qilish kerak.

Kredit shartnomalarini tuzishda standart va adolatli mezonlarni joriy etish, sud amaliyotida bir xil yondashuvni ta’minlash uchun qo‘llanmalar ishlab chiqish, ta’lim va ommaviy axborot vositalari orqali qarz oluvchilarning huquqiy savodxonligini oshirish lozim.

Kredit shartnomalari ortida qat’iy huquqiy javobgarlik turadi. Moliyaviy institutlar o‘z manfaatlarini himoya qilishga tayyor bo‘lgani kabi, xaridorlar ham o‘z huquqlarini bilishi va himoya qilishni o‘rganishi kerak. Nizolarning oldini olish – huquqiy ong va moliyaviy tartib orqali amalga oshiriladi.

Gulmira ARZIYEVA,

Nukus tumanlararo iqtisodiy sudining sudyasi

OTA-ONALIK HUQUQLARINI AMALGA OSHIRISHDA OTA-ONALAR YOZMA RAVISHDA KELISHUV TUZISHGA HAQLIMI?

O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksining 76-moddasiga muvofiq, boladan alohida yashayotgan ota (ona) bola bilan ko‘rishish, uning tarbiyasida ishtirok etish va ta’lim olishi masalasini hal etishda qatnashish huquqiga ega.

Bola bilan birga yashayotgan ota (ona) bolaning ona (ota)si bilan ko‘rishishiga, agar bunday ko‘rishish bolaning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘iga, axloqiy kamolotiga zarar keltirmasa, qarshilik qilmasligi kerak.

Ota-ona boladan alohida yashaydigan ota (ona)ning ota-onalik huquqlarini amalga oshirish tartibi to‘g‘risida yozma ravishda kelishuv tuzishga haqlidir. Agar ota-ona kelisha olmasalar, nizo ota-ona (yoki ulardan biri)ning talabiga binoan sud tomonidan vasiylik va homiylik organi ishtirokida hal qilinadi. Sudning hal qiluv qarori bajarilmaganda aybdor ota-onaga nisbatan qonunchilikda nazarda tutilgan choralar qo‘llaniladi. Sudning hal qiluv qarori qasddan bajarilmagan taqdirda sud boladan alohida yashayotgan ota (ona)ning talabiga binoan bola manfaatlarini va uning fikrini hisobga olgan holda bolani unga berish to‘g‘risida hal qiluv qarori chiqarishi mumkin.

Bunda, bolasi bilan ko‘rishmagan ota yoki ona sud orqali uchrashuv vaqtini belgilatishi mumkin, biroq bu jarayon bolaning manfaatlarini inobatga olgan holda amalga oshiriladi. Sud bolaning yoshi, ruhiy holati va uning fikrini hisobga olib, uchrashuv tartibini belgilaydi. Bunday hollarda bola va ota-ona o‘rtasida muloqotni qayta tiklash uchun psixologik yordam va asta-sekinlik muhim omillardan biri hisoblanadi.

Zebo BAZARBAYEVA,

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Nukus tumanlararo sudining sudyasi

ODAM SAVDOSI OG’IR JINOYAT

Inson jamiyatida shunday salbiy ijtimoiy hodisalar bo‘ladiki, ularga har bir inson o‘zi yoki yaqin insoni duch kelmaguncha e’tibordan chetda bo‘lib ko‘rinadi. Shunday hodisalardan biri bu odam savdosi jinoyatidir.

Shu bilan bir vaqtda ushbu jinoyatga xalqaro darajada kurash e’lon qilingan. Jinoyatchilikning bu xavfli turiga qarshi kurashish va uning oldini olish maqsadida Birlashgan Millatlar Tashkilotining bir qator tavsiyaviy va majburiy xarakterga ega bo‘lgan hujjatlari qabul qilingan.

Xususan, «Odam savdosiga va uchinchi shaxslar tomonidan tanfurushlikdan foydalanishga qarshi kurash to‘g‘risida»gi Konvensiya (1949-yil), «Qullik va qul savdosini, qullikka o‘xshash institutlar va odatlarni bekor qilish to‘g‘risida»gi qo‘shimcha Konvensiya (1956-yil), «Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash to‘g‘risida»gi Konvensiyani to‘ldiruvchi «Odamlar, xususan, ayollar va bolalar savdosini to‘xtatish, oldini olish va buning uchun jazolash to‘g‘risida»gi bayonnoma (2000-yil) shu toifadagi xalqaro huquqiy hujjatlar hisoblanadi.

Bundan tashqari, odam savdosiga qarshi kurashish yuzasidan davlatlararo hamkorlikni kuchaytirish maqsadida 2005 yilda MDH doirasida «Odam savdosiga qarshi kurashish sohasida hamkorlikni kuchaytirish to‘g‘risida»gi bitim, 2006 yilda sakkiz a’zo davlat doirasida «Odam savdosiga qarshi kurashishning 2007-2010 yillarga mo‘ljallangan dasturi» qabul qilingan edi.

Odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurashish masalalariga oid milliy qonunchiligimizda ham o‘zgarishlar bo‘lmoqda. Ya’ni, 2019-2020 yillarda ushbu yo‘nalishlardagi faoliyatni tartibga solish maqsadida 20 dan ortiq normativ-huquqiy hujjat qabul qilindi. Bundan tashqari, Xalqaro mehnat tashkiloti va Xalqaro migratsiya tashkilotining 6 ta Konvensiya hamda protokollari ratifikatsiya qilindi. Bolalar mehnati va majburiy mehnatga yo‘l qo‘yganlik uchun javobgarlik choralarini kuchaytirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi hamda Jinoyat kodekslariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi. Shu bilan birga, xalqaro tajribalarni inobatga olgan holda «Odam savdosiga qarshi kurashish to‘g‘risida»gi qonun yangi tahrirda qabul qilindi.

2023 yil 21 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Odam savdosiga qarshi kurashish va munosib mehnat tamoyillarini keng joriy etishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PF-210-sonli Farmoni bilan Oliy Majlis senati raisi boshchilik qildi.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 135-moddasida odam savdosi, ya’ni odamni olish-sotish yoki odamni undan foydalanish maqsadida yollash, tashish, topshirish, yashirish yoki qabul qilish jinoyati uchun jinoiy javobgarlik belgilangan.

BMTning statistik ma’lumotlariga ko‘ra, odamlar kamida 127 ta davlatdan savdoga chiqmoqda va ular 137 ta davlatda ekspluatatsiya qilinmoqda. Har yili turli hisob-kitoblarga ko‘ra, 20-40 million kishi qullikning zamonaviy shakli qurboniga aylanmoqda.

Bu muammoning aniq ko‘lamini bilish juda qiyin, chunki jinoiy faoliyat yashirin amalga oshiriladi. Aniq statistika yo‘q, buni yurgizib ham bo‘lmaydi. Xalqaro miqyosda odam savdosi jabrdiydalarining atigi 0,04 foizi aniqlanar ekan.

Afsuski, dunyo bo‘ylab shuncha keng ko‘lamli amaliyot, tegishli targ‘ibot olib borilishiga qaramay, har yili millionlab insonlar «zamonaviy qullik,» ya’ni odam savdosi qurboniga aylanmoqda. Ular orasida ayollar, qizlar, keksalar, hatto yosh bolalar ham borligi juda achinarli. Bu jinoyatning rivojlanishiga turtki bo‘layotgan asosiy sabablardan biri odamlarning chet elga borish va ishga joylashish haqida yetarli ma’lumotga ega emasligidir. Achinarlisi, o‘zga yurt, begona muhitga tushib qolganlar mo‘may daromadga ishonib og‘ir jismoniy mehnatga yollanmoqda, ayollar esa jismoniy mehnatga majbur bo‘lmoqda.

BMT ma’lumotiga ko‘ra, dunyoda har yili taxminan 2 million 700 ming kishi odam savdosi qurboniga aylanmoqda. Xalqaro ekspertlarning baholashicha, ushbu jinoyat natijasida olinayotgan yillik daromad miqdori 7 milliard AQSH dollaridan oshib ketgan. Xavotirlisi, odam savdosi jinoyatidan jabrlanganlarning 80 foizi ayollar va bolalardir. Har yili dunyo bo‘yicha 600-800 ming nafar ayollar va bolalar aldov yo‘li bilan chet ellarga olib ketilib, sotib yuborilmoqda.

Bugungi kunda dunyoda odam savdosining uchta keng tarqalgan turi mavjud bo‘lib, bular: jinsiy ekspluatatsiya (tanfurushlik), majburiy mehnat odam a’zolarini sotishdir.
Jinsiy ekspluatatsiya uchun asosan ayollar (shu jumladan qizlar) sotiladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, ayollarning 72 foizi shu maqsadda sotilar ekan.
Majburiy mehnatga jalb etilganlarning asosiy qismini esa, erkaklar tashkil qilar ekan. Bu ko‘rsatkichning 85,7 foizni tashkil etishi odam savdosidan jabr ko‘rgan erkaklarning aksariyati majburiy mehnat orqali amalga oshirilganini ko‘rish mumkin.

Odam a’zolarini sotish esa juda va ko‘zga tashlanmaydigan odam savdosining turi bo‘lib, odam savdosi «tovarlari» umumiy sonining 1 foizidan ko‘p bo‘lmagan qismini tashkil qilar ekan. Bu turdagi «tovarlar»ning yillik savdosi 1 mlrd. dollardan ortiq miqdorni tashkil etishi jinoyatning bu toifasi ham katta muammo ekanligini tasdiqlaydi.

Bu jinoyatlarning asosiy sababi, tub ildiziga nazar tashlasak, ma’naviy tubanlik, ochko‘zlik, dunyoga haddan tashqari berilish va nafsga qul bo‘lishni ko‘ramiz.
Mana shunday jirkanch jinoyat bizning mamlakatimizni ham chetlab o‘tmagan. Achinarlisi, fuqarolarimiz ham odam savdosi qurboniga aylanmoqda, buni ommaviy axborot vositalaridan ko‘rib, eshitib turibmiz. Bularning barchasi davlatimiz va jamiyatimiz tomonidan ushbu illatga qarshi qat’iy choralar ko‘rishni, odam savdosiga tortilgan va undan jabr ko‘rgan yurtdoshlarimizni himoya qilishni dolzarb vazifa qilib qo‘ymoqda.

Qonun va huquq ustuvorligi e’lon qilingan mamlakatimizda inson huquqlari himoyasini amalga oshiruvchi organlar, bu kabi illatlarni aniqlashda tunu kun tinimsiz ishlamoqda.
Muxtasar aytganda, odam savdosining har qanday ko‘rinishiga qarshi kurashda xalqaro darajada o‘zaro huquqiy hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan holda amalga oshirilsa o‘z samarasini beradi.
Chunki odam savdosi – mamlakat, millat tanlamaydi va o‘ta og‘ir jinoyat!

Qayrat QIPSHAQBAEV,

Jinoyat ishlari bo‘yicha Bo‘zatov tuman sudining tergov sudyasi

YOSHLARNING HUQUQIY MADANIYATINI YUKSALTIRISH MAQSADIDA SAYYOR OCHIQ SUD MAJLISI O‘TKAZILDI

Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika institutida yoshlar o‘rtasida turli jinoyatchilik va huquqbuzarliklarning oldini olish, mamlakatimizda har qanday huquqbuzarlik holatlariga qonuniy tarzda chora qo‘llanilishini ko‘rsatish va bu orqali yoshlarning huquqiy madaniyatini oshirish maqsadida uchrashuv va sayyor ochiq sud majlisi bo‘lib o‘tdi.

So‘nggi yillarda yurtimizda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashning mutlaqo yangi mexanizmlarini joriy etish, hududlarda xavfsiz muhitni yaratishning tashkiliy-profilaktik asoslarini zamon talablariga moslashtirish, sodir etiladigan qonunbuzarliklarning asosiy sabablarini o‘z vaqtida aniqlash va kompleks chora-tadbirlar bilan manzilli bartaraf etish orqali jinoyatchilikning barvaqt oldini olish tizimi samaradorligini yanada oshirish muhim vazifa sifatida o‘z ifodasini topmoqda.

Bunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 3 yanvardagi PQ-1-sonli qaroridan kelib chiqib xalqimiz, jumladan, yoshlar o‘rtasida shunday targ‘ibot-tashviqot ishlari olib borilmoqda.

Tadbirda Jinoyat ishlari bo‘yicha Nukus shahar sudining tergov sudyasi D.Srajatdinov so‘zga chiqib, bugungi kunda yoshlarning huquqiy bilim va ko‘nikmalarini oshirish, jamiyatimiz va davlatimizda qonun ustuvorligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan ishlarning ahamiyatiga to‘xtalib o‘tdi.

Shundan so‘ng, sudya tomonidan sayyor ochiq sud majlisi o‘tkazildi. Unda O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining tegishli moddalarida ko‘rsatilgan huquqbuzarliklarni sodir etgan yoshlarga nisbatan to‘plangan ma’muriy ish materiallari ko‘rib chiqilib, tegishli jazolar tayinlandi. Shu bilan birga, sayyor sud ishtirokchilari ana shunday qilmishlardan tiyilishga, tegishli xulosa chiqarishga chaqirildi.

Albatta, bunday tadbirlarning o‘tkazilishi yoshlarning huquqiy-demokratik davlat barpo etishdek ezgu maqsadlarimiz yo‘lidagi bilimlarini oshirib, ular o‘rtasida jinoyatchilik va huquqbuzarliklarning oldini olishga xizmat qiladi.

IQTISODIY SUDLARIDA KORPORATIV NIZOLAR BO‘YICHA ISH YURITUV

Korporativ nizolar deganda, ishtirokchilar o‘rtasida, ishtirokchilar bilan xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari o‘rtasida, shu jumladan aktsiyadoralar o‘rtasida, aktsiyador bilan aktsiyadorlik jamiyati o‘rtasida xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari faoliyatidan kelib chiqadigan nizolar tushuniladi.

Iqtisodiy sudlari Iqtisodiy protsessual kodeksining 30-moddasiga asosan qo‘yidagi korporativ nizolarni hal qiladi:

1) yuridik shaxsni tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish bilan bog’liq nizolar;

2) xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlarining ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) aktsiyalarning, ulushlarning, kooperativlar a’zolari paylarining mansubligi, ularga yuklamalar belgilash va ulardan kelib chiqadigan huquqlarni amalga oshirish bilan bog’liq nizolar, bundan xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlarining ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) aktsiyalarni, ulushlarni, kooperativlar a’zolarining paylarini o‘z ichiga oluvchi meros mol-mulkni yoki er-xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lish bilan bog’liq holda yuzaga keladigan nizolar mustasno;

3) yuridik shaxs ishtirokchilarining (muassislarining, a’zolarining) yuridik shaxs tomonidan tuzilgan bitimlarni haqiqiy emas deb topish va (yoki) bunday bitimlarning haqiqiy emasligi oqibatlarini qo‘llash haqidagi da’volari bo‘yicha nizolar;

4) qimmatli qog’ozlar emissiyasi bilan, shu jumladan emitentning boshqaruv organlari qarorlari yuzasidan nizolashish bilan, emissiyaviy qimmatli qog’ozlarni joylashtirish jarayonida tuzilgan bitimlar, emissiyaviy qimmatli qog’ozlar chiqarish (qo‘shimcha ravishda chiqarish) natijalari bo‘yicha hisobotlar (xabarnomalar) yuzasidan nizolashish bilan bog’liq nizolar;

5) qimmatli qog’ozlarni nominal saqlovchilarning aktsiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlarga bo‘lgan huquqlarni hisobga olish, qonunda nazarda tutilgan boshqa huquq va majburiyatlarni qimmatli qog’ozlarni joylashtirish va (yoki) ularning muomalasi munosabati bilan qimmatli qog’ozlarning nominal saqlovchilari tomonidan amalga oshirish bilan bog’liq faoliyatidan kelib chiqadigan nizolar;
6) yuridik shaxs ishtirokchilarining umumiy yig’ilishini chaqirish to‘g’risidagi nizolar;

7) yuridik shaxs boshqaruv organlarining qarorlari ustidan shikoyat qilish to‘g’risidagi nizolar.

Qonunga muvofiq korporativ nizolar bo‘yicha ishlar jumlasiga boshqa nizolar ham kiritilishi mumkin.

Korporativ nizolarni hal etishda O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, Iqtisodiy protsessual kodeksi, «Aktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g’risida»gi, «Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g’risida»gi, «Xo‘jalik shirkatlari to‘g’risida»gi qonun va boshqa qonunosti hujjatlari qo‘llaniladi.
Korporativ nizo ishtirokchilarini aniqlash g’oyat muhim ahamiyatga ega.

Korporativ nizolarni hal etishda xo‘jalik shirkati va jamiyatining ishtirokchisi (aktsiyadori) ekanligini aniqlash uchun to‘liq va kommandit shirkatlardan ta’sis shartnomasining belgilangan tartibda tasdiqlangan nusxasi; mas’uliyati cheklangan va qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlardan ta’sis shartnomasi (agar muassislar soni ikki va undan ortiq bo‘lsa) va jamiyat ustavining belgilangan tartibda tasdiqlangan nusxasi; aktsiyadorlik jamiyatlaridan aktsiyadorlar reestridan ko‘chirma talab qilib olinishi lozim.

Jamiyat direktori, jamiyat boshqaruvi a’zolari, ishonchli boshqaruvchi hamda jamiyat o‘rtasida «Aktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g’risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 79-moddasining sakkizinchi qismiga asosan tuzilgan shartnoma bo‘yicha yuzaga keladigan nizo jamiyat faoliyatidan kelib chiqsa-da, iqtisodiy sudiga taalluqli emas. Chunki ushbu nizo mehnat munosabatlaridan kelib chiqadi. Xuddi shu qoida mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatning yakkaboshchilik asosidagi ijro etuvchi organi (direktor) hamda jamiyat o‘rtasida «Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g’risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 39-moddasining ikkinchi qismiga asosan tuzilgan shartnoma bo‘yicha yuzaga kelgan nizolarga nisbatan ham qo‘llaniladi.

Agar aktsiyador ayni vaqtda jamiyatning xodimi bo‘lib, mehnatga oid nizo yuzasidan iqtisodiy sudga murojaat qilgan bo‘lsa, bunday da’vo arizasi IPKning 311-moddasi talablaridan kelib chiqqan holda taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga o‘tkaziladi, agar da’vo arizasi ish yuritishga qabul qilingan bo‘lsa, ish materiallarini sudga taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga ko‘rib chiqish uchun o‘tkazish va iqtisodiy sud ishini yuritishni tugatish to‘g’risida ajrim chiqariladi.

Aktsiyadorlik jamiyatining boshqaruv organlarining (umumiy yig’ilish, kuzatuv kengashi, ijroiya organi) qarorlarini to‘liq yoki qisman haqiqiy emas deb topish haqidagi da’volar bo‘yicha javobgar bo‘lib ushbu boshqaruv organlari emas, balki jamiyatning o‘zi hisoblanadi. Da’vo arizasida javobgar sifatida muayyan boshqaruv organi ko‘rsatilganligi, da’vo arizasini qabul qilishni rad etish uchun asos bo‘ladi.

Mas’uliyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatning boshqaruv organlari qarorlarini haqiqiy emas deb topish to‘g’risida berilgan da’vo arizalarini ish yuritishga qabul qilish masalasi ham xuddi shu tartibda hal etiladi.

Gawhar ZARIPOVA,

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi sudyasi 

SUDYA TOMONIDAN AMALIY DARS O‘TKAZILDI

Shumanay tumanidagi maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limiga qarashli 3-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabida Nukus tumanlararo iqtisodiy sudi raisi S.Niyazov tomonidan amaliy mashg‘ulot o‘tkazildi.

Unda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidagi fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklari haqida o‘quvchilarga keng tushunchalar berildi.

Albatta, sudyalar tomonidan bunday amaliy mashg‘ulotlar tashkil etilishi juda muhim. Zero, bu tadbirlar yoshlarga inson huquqlari, ularning kafolatlari va himoyasi haqida tushuncha berishga qaratilgan. Inson huquqlari tushunchasi, ularning umumiy tamoyillari, bunday huquqlarning himoyasi va ularning hayotimizdagi ahamiyati bo‘yicha ma’lumot berish orqali, qonunlar va normalarning inson huquqlarini himoya qilishdagi o‘rni ham mustahkamlanadi.

O‘z navbatida o‘quvchilar ham ochiq darslar asosida huquqiy savodxonligini oshiradi. Shuningdek, o‘quvchilarning qonunlarni bilishga, huquqiy sohaga bo‘lgan qiziqishi ortib, huquqlarini himoya qilishni o‘rganadi, shu bilan birga demokratik qadriyatlarni yanada chuqurroq bilishiga imkon yaratadi.

TO‘LOVGA QOBILIYATSIZ DEB TOPISH TO‘G’RISIDAGI ISHLARNI KO‘RISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI: SUD AMALIYOTIDAGI MUAMMOLAR VA ULARNING ECHIMI

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi tashabbusi bilan O‘zbekiston Savdo-sanoat Palatasi Qoraqalpog’iston Respublikasi boshqarmasida “To‘lovga qobiliyatsiz deb topish to‘g’risidagi ishlarni ko‘rishning o‘ziga xos xususiyatlari: sud amaliyotidagi muammolar va ularning echimi” mavzusida o‘quv-seminari tashkil etildi.

Tadbirga sudyalar, Qoraqalpog’iston Respublikasi Davlat soliq boshqarmasi, prokuratura, davlat aktivlarini boshqarish agentligi Qoraqalpog’iston Respublikasi boshqarmasi, Bosh prokuratura huzuridagi Majburiy ijro byurosi Qoraqalpog’iston Respublikasi boshqarmasi, iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish Departamenti Qoraqalpog’iston Respublikasi boshqarmasi, sud boshqaruvchilari qatnashdi.

Seminarda, Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi raisining o‘rinbosari, iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’ati raisi B.Ktaybekov so‘z olining raisi B.Ktaybekov so‘z olib, to‘lovga qobiliyatsizlik (bankrotlik) murakkab va ko‘p jihatli huquqiy jarayon bo‘lib, uni to‘g’ri yuritish mas’ul soha vakillaridan chuqur bilim, tahlil qilish qobiliyati va amaliy tajriba talab etishini ta’kidladi. Chunki, sud amaliyotida bankrotlik ishlarining soni ortib borishi, ayniqsa kichik va o‘rta biznes sohalarida, ushbu masalaga jiddiy yondashishni taqozo etmoqda. “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qarzdorlarning moliyaviy qobiliyatini aniqlash va ularning to‘lovga qobiliyatsizligini to‘g’ri baholash imkonini beradi. Shu boisdan ham, mazkur qonun normalarni to‘g’ri va aniq qo‘llash sohada yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan turli muammolarning oldini olishga xizmat qiladi.

“2025 yilning 1-mart holatiga sudlarning ish yurituvida tugatishga doir ish yuritish muddati bir yildan oshgan 82 ta to‘lovga qobiliyatsiz (bankrot) korxonalar mavjud bo‘lib, ushbu toifadagi ishlar ayrim hollarda harakatsiz qoldirilgan yoki tugatish boshqaruvchisi tomonidan oraliq va yakuniy hisobot taqdim qilinmagan”-deydi Qoraqalpog’iston Respublikasi sudining sudyasi A.Ayapov o‘z ma’ruzasida. Qonun talabiga ko‘ra, har chorakda oraliq hisobot, ish tugaganda — yakuniy hisobot topshirilishi shart.

Bankrotlik jarayonlarining cho‘zilishi kreditorlarning manfaatlariga zarar etkazadi, iqtisodiy muomaladagi ishonchni kamaytiradi va biznes muhitini noaniq holga keltiradi.

Tadbirda to‘lovga qobiliyatsiz deb topilgan hamda bir yildan ortiq muddat davomida tugatish ishlari yakunlanmagan korxonalarni tugatish bo‘yicha ish holatlari shu ishga mas’ul bo‘lgan shaxslar ishtirokida atroflicha muhokama qilindi.

Shuningdek, Soliq kodeksi hamda “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g’risida”gi qonun va boshqa qonunosti hujjatlari normalari bilan ishlashda ularni amalda to‘g’ri qo‘llash, qonunchilikda belgilangan protsessual muddatlarga og’ishmay rioya qilish, ishlarni ko‘rib chiqishda tadbirkorlik sub’ektlarining qonuniy manfaatlariga putur etkazmaslik hamda yuzaga kelayotgan muammoli holatlarni qonun doirasida bartaraf etish lozimligi atroflicha tushuntirildi.

Tadbir so‘nggida ishtirokchilarning savollariga mutaxassislar tomonidan batafsil javoblar berildi.