O‘ZBEKISTONDA ZO‘RAVONLIKDAN HIMOYA QILISH: HUQUQ VA ADOLAT TAMOYILI

SUD QARORLARINING IJROSINI TA’MINLASH MASALALARI MUHOKAMA QILINDI

Jinoyat ishlari bo‘yicha To‘rtko‘l tuman sudi tashabbusi bilan To‘rtko‘l tuman prokuraturasi binosida sud qarorlarining ijrosini ta’minlashga bag’ishlangan yig’ilish bo‘lib o‘tdi. Yig’ilishda Jinoyat ishlari bo‘yicha To‘rtko‘l tuman sudi raisi B. Polvanov, tergov sudyasi B. Saburov, To‘rtko‘l tuman prokuraturasi mas’ul xodimlari hamda Majburiy ijro byurosining To‘rtko‘l tuman bo‘limi vakili va ijrochi xodimlar ishtirok etdilar.

Tadbirning asosiy maqsadi — sud hukmlari va qarorlarining o‘z vaqtida va to‘liq ijro etilishini ta’minlashda mavjud muammolarni muhokama qilish, bu yo‘nalishda sud, prokuratura va ijro organlari o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirishdan iborat bo‘ldi.

Yig’ilishda jinoyat ishlari bo‘yicha sudyalar tomonidan chiqarilgan va ijro etish uchun yuborilgan sud qarorlarining bajarilishida uchrayotgan to‘siqlar tahlil qilindi. Shuningdek, ijro jarayonidagi ortiqcha kechiktirishlar, hujjat aylanmasi va muvofiqlashtirishdagi muammolar yuzasidan aniq misollar keltirildi.

Tadbirda garov pulini qaytarish jarayonlaridagi kechikishlarni bartaraf etish, depozit hisoblarida saqlanayotgan mablag’larni o‘z vaqtida va to‘g’ri egasiga qaytarishni ta’minlash, daliliy ashyolarni yo‘q qilish yoki tegishli muassasalarga topshirish ishlarini tezlashtirish, etkazilgan moddiy zararni undirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar samaradorligini oshirish kabi masalalar muhokama qilindi.

Shu bilan birga, har bir organning mas’ul xodimlariga aniq vazifalar yuklatildi, ijro intizomini kuchaytirish, nazorat tizimini takomillashtirish va elektron ma’lumot almashinuvini yo‘lga qo‘yish zarurligi ta’kidlandi.

Yig’ilishda Majburiy ijro byurosi xodimlari ijro ishini amalga oshirishda duch kelayotgan qiyinchiliklar, ayrim sud hujjatlarining texnik holatlari haqida ma’lumot berdilar.

Sud va prokuratura vakillari o‘z navbatida bu boradagi xatolarni kamaytirish, har bir ijro ishi bo‘yicha mas’ullikni oshirish hamda tezkor muloqot orqali muammolarni echish zarurligini qayd etdilar.

Tadbir yakunida ishtirokchilar tomonidan qabul qilingan qarorlarga muvofiq, ijro jarayonlarini samarali tashkil etish bo‘yicha qator vazifalar belgilandi.

CHIMBOY TUMANIDA SAYYOR SUD MAJLISI O‘TKAZILDI

Jinoyat ishlari bo‘yicha Chimboy tuman sudining tergov sudyasi R.Kaukishev tomonidan tumandagi “Gujimli” mahalla fuqarolar yig’ini binosida ochiq sayyor sud majlisi o‘tkazildi.

Sayyor sud majlisida mahalla aholisi va profilaktika inspektori ishtirok etdi. Tadbirning asosiy maqsadi — aholi o‘rtasida huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish, qonun ustuvorligini, jumladan, har qanday jinoyat va huquqbuzarlikka jazo muqarrarligini ta’minlashdan iborat bo‘ldi.

Majlis davomida O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g’risidagi kodeksining 183-moddasi (mayda bezorilik), 59-2-moddaning 2-qismi(oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik), 241-moddasi (Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish)da nazarda tutilgan ma’muriy huquqbuzarliklarni sodir etgan shaxslarga nisbatan to‘plangan ish materiallari ko‘rib chiqildi. Har bir material chuqur o‘rganilib, huquqbuzarlarga nisbatan qonuniy tartibda tegishli jazo choralari qo‘llanildi.

Sud majlisi yakuniga etgach, sudya tomonidan bu kabi sayyor sud majlislari fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish, huquqbuzarliklarning oldini olish va jamoat tartibini mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etishi ta’kidlandi.

Shuningdek, tadbir doirasida ishtirokchilarga huquqbuzarliklar oqibatida kelib chiqadigan javobgarlik choralari haqida tushuntirishlar berildi.

ZO‘RAVONLIKKA QARSHI KURASH — ADOLAT VA INSONIYLIK MEZONI

Har qanday demokratik davlatning asosiy vazifalaridan biri — inson huquqlari, ayniqsa, ayollar va bolalarning huquq hamda manfaatlarini ishonchli himoya qilishdan iboratdir. Zo‘ravonlik va tazyiq — nafaqat shaxsga, balki butun jamiyatga qarshi jinoyat hisoblanadi. Shu bois O‘zbekistonda xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlik holatlarining oldini olish, jabrlanuvchilarni himoya qilish va bunday holatlarning keskin kamayishi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida belgilangan.

So‘nggi yillarda mamlakatimizda zo‘ravonlikka qarshi kurashish borasida muhim huquqiy asoslar yaratildi. Xususan, 2019 yilda qabul qilingan “Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g’risida”gi qonun, hamda Jinoyat kodeksiga, Ma’muriy javobgarlik to‘g’risidagi kodeksga kiritilgan tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar zo‘ravonlikni jinoiy qilmish sifatida belgiladi.

Qonunga muvofiq, zo‘ravonlik nafaqat jismoniy, balki psixologik, iqtisodiy yoki jinsiy ko‘rinishda ham namoyon bo‘lishi mumkin. Bu esa jamiyatdagi ko‘p yillik stereotiplarni yo‘qotish va har qanday tazyiq shaklini huquqiy nuqtai nazardan baholash imkonini beradi.

Davlat darajasida “Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g’risida”gi qonun, “Gender tenglikni ta’minlash strategiyasi” hamda xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan bir qator dasturlar amalga oshirilmoqda. Bu tashabbuslar nafaqat huquqiy, balki ijtimoiy-ma’naviy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.

Sudlar faqat jazo tayinlovchi organ emas, balki inson qadrini tiklovchi, jamiyatda adolat hissini mustahkamlovchi institutdir. Zo‘ravonlik holatlariga oid ishlar ko‘rib chiqilayotganda, sudyalar jabrlanuvchi shaxsning huquqlarini, uning daxlsizligi va xavfsizligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratadi.

So‘nggi yillarda sud amaliyotida zo‘ravonlik ishlari bo‘yicha himoya orderlari berilishi, zo‘ravon shaxsni muayyan muddatga jabrlanuvchi bilan muloqot qilishdan cheklash amaliyoti yo‘lga qo‘yildi. Bu esa zo‘ravonlikning takrorlanishining oldini olishda samarali huquqiy mexanizm sifatida o‘zini oqlamoqda.

Biroq zo‘ravonlikka qarshi kurash faqat sud yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlarning vazifasi emas. Bu — butun jamiyatning ma’naviy va fuqarolik burchidir.

Agar har bir fuqaro o‘z atrofidagi zo‘ravonlik holatlariga befarq bo‘lmasa, jabrlanuvchiga yordam berishni insonparvarlik vazifasi deb bilsa, biz nafaqat qonun bilan, balki insof va vijdon bilan ham jinoyatlarga qarshi tura olamiz.

Zo‘ravonlik — bu nafaqat bir insonni, balki butun oilaning, hatto avlodlarning taqdiriga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan illatdir. Shuning uchun uning oldini olishda ta’lim muassasalari, mahalla tizimi, nodavlat tashkilotlar va ommaviy axborot vositalari hamkorligi muhim ahamiyatga ega.

Adolat va insoniylik — har bir jamiyatning tayanchi. Zo‘ravonlikka qarshi kurashda eng katta kuch — qonun ustuvorligi va jamoaviy mas’uliyat hissidir.

Azat SEYTANOV,

jinoyat ishlari bo‘yicha Ellikqal’a tuman sudining tergov sudyasi

FUQAROLAR BILAN OCHIQ MULOQOT: SUDYALAR “BAQANSHAQLI” MAHALLASIDA

Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi sudyalari — S.Qaypnazarova, Z.Babadjanova, Z.Berdimuratova va M.Daumenovalar Nukus shahridagi “Baqanshaqli” mahalla fuqarolar yig‘ini aholisi bilan uchrashuv o‘tkazdilar. Tadbir fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish, sud-huquq tizimidagi islohotlar mazmun-mohiyatini tushuntirish hamda aholining muammolarini joyida tinglash maqsadida tashkil etildi.

Uchrashuv davomida sudyalar tomonidan mamlakatimiz qonunchiligidagi so‘nggi yangiliklar, xususan, mehnat munosabatlari sohasida yuzaga kelayotgan nizolarni hal etish tartibi, fuqarolarning sudga murojaat qilish huquqi va bu jarayonning oqibatlari haqida batafsil ma’lumot berildi.

Shuningdek, nikohni bekor qilishda qonuniy tartib-qoidalar, oilaviy nizolarni hal etishda murosaga kelishning ahamiyati, xotin-qizlar va bolalarni tazyiq hamda zo‘ravonlikdan himoya qilish borasida amalga oshirilayotgan ishlar haqida keng tushunchalar berildi.

Sudyalar, shuningdek, gender tengligi va xotin-qizlarning jamiyatdagi o‘rni haqida so‘z yuritib, davlat siyosatining ushbu yo‘nalishdagi ustuvor maqsadlari, ayollar huquqlarini himoya qilish va ularning ijtimoiy faolligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar yuzasidan fikr almashdilar.

Uchrashuv ochiq muloqot shaklida o‘tdi. Aholi vakillari o‘zlarini qiziqtirgan huquqiy masalalar yuzasidan savollar berib, mutaxassislar tomonidan batafsil javob oldilar.

Tadbir yakunida sudyalar fuqarolarga o‘z huquq va majburiyatlarini chuqur bilish, qonunlarga hurmat ruhida yashash hamda kelgusida nizoli vaziyatlarning oldini olish uchun huquqiy savodxonlikni oshirish muhimligini ta’kidladilar.

SUD TIZIMIDA YANGI TARIX: RAQAMLI ISLOHOTLAR VA ADOLAT

Har bir jamiyat taraqqiyotining asosiy mezoni – bu adolat. Adolat qay darajada ta’minlansa, xalqning davlatga ishonchi shunchalik mustahkam bo‘ladi. Shunday ekan, sud tizimining samaradorligi – davlatning yuzi, uning taraqqiyotga intilishi, xalq manfaatlariga qay darajada xizmat qilayotganidan darak beradi.

2025 yil 21 avgust kuni qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g’risida»gi Farmoni mamlakatimiz sud tizimi taraqqiyotida yangi tarixiy bosqichni boshlab berdi. Ushbu hujjat nafaqat odil sudlovni ta’minlashda, balki fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlari uchun qulay shart-sharoitlar yaratishda ham muhim ahamiyatga ega.

Hozirgi zamonda sud tizimini raqamlashtirish – faqat texnik islohot emas, balki jamiyatda adolat va qonuniylikni mustahkamlashning asosiy sharti sifatida qaralmoqda. Farmon – ana shu ishonchni mustahkamlaydigan, sud tizimini yangi bosqichga olib chiqadigan tarixiy hujjat sifatida baholanishi mumkin.

Farmonda belgilangan “Raqamli sud” kontseptsiyasi sud ishlarini qog’ozbozlikdan xalos etib, barcha jarayonlarni elektron shaklga o‘tkazishni nazarda tutadi. Tasavvur qiling, endilikda fuqaro uyidan chiqmasdan sud hujjatlari bilan tanisha oladi, sud xarajatlarini hisoblaydi, hatto arizasining qaysi sudga taalluqliligini ham bilib oladi.

Sud jarayonlariga sun’iy intellektni tatbiq etish – faqat texnik innovatsiya emas. Bu – inson huquqlarini himoya qilishning yangi usuli. Chunki “aqlli dasturlar” xatolik ehtimolini kamaytiradi, shaffoflikni ta’minlaydi va fuqarolarning ishonchini oshiradi.

Hujjatda sudyalar va xodimlarning ijtimoiy himoyasiga alohida e’tibor qaratilgan. Chunki sudyaning mustaqilligi va adolatli qaror qabul qilishi uning mehnat sharoiti va kafolatlari bilan chambarchas bog’liq.

O‘zbekiston sud tizimida yangi tarix boshlandi. Sun’iy intellekt va raqamlashtirish orqali sudlar xalqqa yanada yaqinlashadi, adolat esa yanada ochiq va ishonchli tarzda ta’minlanadi.

Xamra BERDIKLICHEV,

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi sudyasi

ADOLATGA ZAMONAVIY YO’L: “RAQAMLI SUD” DAVRI BOSHLANDI

Har bir davlatning qudrati – uning adolatida. Adolat qonun ustuvorligi va fuqarolarning huquqlari ta’minlanishida o‘z ifodasini topadi. Shuning uchun ham O‘zbekistonda sud tizimini zamonaviylashtirish, xalq uchun qulay va ishonchli mexanizmlarni yaratish ustuvor vazifaga aylangan.

2025 yil 21 avgust kuni Prezidentimiz tomonidan qabul qilingan Farmon ana shu yo‘nalishdagi muhim tarixiy qadam bo‘ldi. Unda “Raqamli sud” kontseptsiyasi asosida sud tizimiga sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalarni joriy etish belgilandi.

Sud ishlari endi qog’ozbozlikdan xalos etiladi. “Raqamli sud” kontseptsiyasi orqali ariza berishdan oldin sun’iy intellekt muhokamaning taxminiy natijasini va xarajatlarni hisoblaydi, murojaatlar elektron tarzda yuboriladi, taraflar sudga borish shartisiz, masofadan turib ishtirok etadi, sud hujjatlari va materiallar bila

n onlayn tanishish mumkin bo‘ladi, sud xarajatlari elektron hisoblanadi va to‘lanadi, bayonnomalar real vaqtda avtomatik shakllantiriladi, sud hujjatlari sun’iy intellekt yordamida tayyorlanadi.

Bu nafaqat sud ishlarini soddalashtiradi, balki fuqarolar uchun shaffof va adolatli jarayonni ta’minlaydi.

2025 yil yakuniga qadar poytaxtda iqtisodiy, fuqarolik va ma’muriy ishlar bo‘yicha “Raqamli sud” majlis zallari tashkil etiladi. Uning natijalariga ko‘ra, 2026–2027 yillarda butun respublika bo‘ylab bosqichma-bosqich tatbiq etiladi.

Farmon bilan tasdiqlangan dastur qator yangi servislarni o‘z ichiga oladi:

-2025 yil 1 dekabrdan – normativ-huquqiy hujjatlarni tahlil qilish platformasi ishga tushadi;

-2025 yil yakuniga qadar – sud hujjatlarini avtomatik tayyorlash dasturi yaratiladi;

-2026 yil 1 yanvardan – my.sud.uz portalida sun’iy intellekt maslahatchisi ishlaydi;

-2026 yil 1 martdan – sud ma’lumotlarini Yagona davlat xizmatlari portali orqali olish imkoniyati yaratiladi;

-2026 yil yakuniga qadar – 5 ta yangi interaktiv xizmat va “Shaxsiy kabinet”ning yangilangan versiyasi ishga tushiriladi.

Sudlar axborot tizimlari “Raqamli hukumat” platformasi bilan bog’lanib, ortiqcha ma’lumot talab qilish bartaraf etiladi. Ma’muriy jarimalarni onlayn kuzatish va elektron to‘lash imkoniyati paydo bo‘ladi.

Oliy sud tarkibida Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt departamenti tashkil etiladi. U raqamli islohotlarni joriy etish, axborot xavfsizligini ta’minlash va “Raqamli sud” kontseptsiyasini amalga oshirish uchun mas’ul bo‘ladi.

“Raqamli sud” – bu faqat texnologiya emas. Bu – xalqning davlatga ishonchini oshirish, inson huquqlarini kafolatlashning yangi pog’onasidir.

O‘zbekiston sud tizimida yangi davr boshlandi. Bu davr – innovatsiyalar va adolat uyg’unlashgan “Raqamli sud” davridir.

Dawletbay RAZOV,
Qoraqalpog’iston Respublikasi sudi sudyasi

AMUDARYO TUMANIDA SAYYOR SUD MAJLISI BO‘LIB O‘TDI

Jinoyat ishlari bo‘yicha Amudaryo tuman sudi raisi J. Baltabaev raisligida, sudya yordamchisi E. Jumaniyozov, Amudaryo tuman prokurorining katta yordamchisi hamda tuman IIO Probatsiya guruhi katta inspektori ishtirokida Amudaryo tumani “Boy ovul” mahallasi ma’muriy binosida ochiq sayyor sud majlisi tashkil etildi.

Unda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 73-moddasiga (jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish) asosan, avval jinoyat sodir etgan, ammo tuzalish yo‘liga qat’iy o‘tgan, belgilangan tartib-qoidalarga rioya qilib, mehnatga halol munosabatda bo‘lgan 10 nafar mahkum jazoning o‘talmay qolgan qismidan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilindi.

Shuningdek, mahkumlarga jazoni muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilinishi ularning zimmasidan to‘liq mas’uliyatni olib tashlamasligi, agar jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etilsa, Jinoyat kodeksining 60-moddasi (bir necha hukm yuzasidan jazo tayinlash) qoidalariga muvofiq jazo tayinlanishi haqida batafsil tushuntirishlar berildi.

Bunday sayyor sud majlislari mahkumlar va jamiyat a’zolari ongida qonun ustuvorligini mustahkamlash, qayta tarbiya jarayonida huquqiy madaniyatni oshirish hamda jinoyat yo‘lidan qaytgan shaxslarga jamiyatga qaytish imkonini yaratishga xizmat qiladi.

OILAVIY ZO‘RAVONLIK – BU JINOYAT

Oila – har bir inson uchun qutlug’ maskan, mehr-oqibat va totuvlik qo‘rg’onidir. Ammo afsuski, ba’zan ayrim xonadonlarda mehr o‘rnida zo‘ravonlik, totuvlik o‘rnida dahshat hukm suradi. Bu esa nafaqat bir inson, balki butun oilaning, hatto jamiyatning ma’naviy asoslariga zarba beradi.

Shuni qat’iy ta’kidlash kerak: oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik – shaxsiy masala emas, bu jinoyatdir!

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasida: «Hech kim qiynoqqa solinishiga, sha’nini kamsituvchi munosabat yoki jazoga duchor qilinishiga yo‘l qo‘yilmaydi» deb qat’iy belgilab qo‘yilgan.

Bundan tashqari, 2019 yilda qabul qilingan “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to‘g’risida”gi Qonun va “Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g’risida”gi Qonunda oilaviy zo‘ravonlikka qarshi qat’iy kurashish mexanizmlari nazarda tutilgan.

Agar zo‘ravonlik holati og’ir oqibatlarga olib kelmagan bo‘lsa, u holda u Ma’muriy javobgarlik to‘g’risidagi kodeks asosida ko‘rib chiqiladi. Masalan: Kodeksning 52-2-moddasiga ko‘ra, oilaviy-maishiy zo‘ravonlik uchun aybdor shaxsga bazaviy hisoblash miqdorining bir qismidan bir necha barobarigacha jarima yoki ma’muriy qamoq (15 kungacha) jazo qo‘llaniladi.

Shuningdek, sud tomonidan zo‘ravon shaxsga nisbatan maxsus himoya orderi chiqarilishi mumkin. Bu orderga ko‘ra, aybdor muayyan muddat davomida jabrlanuvchi bilan muloqot qilish, uyiga kirish yoki boshqa yo‘llar bilan unga tazyiq o‘tkazish huquqidan mahrum etiladi.

Agar zo‘ravonlik takrorlansa yoki jiddiy oqibatlarga olib kelsa, ish Jinoyat kodeksi bo‘yicha ko‘rib chiqiladi. Bu erda alohida ta’kidlash joiz:

Jinoyat kodeksi yangi modda ya’ni Oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik bo‘yicha 126-1-moddasi kiritilib, unga muvofiq, bu turdagi jinoyatni sodir qilgan shaxslar uchun jazo choralari og’irlashtirildi.

Agar zo‘ravonlik og’ir oqibatlarga, masalan, doimiy sog’liqqa zarar yoki o‘limga olib kelsa, javobgarlik yanada og’irlashadi.

Sudlarda ko‘rilayotgan ishlar shundan dalolat bermoqdaki, ko‘pincha oiladagi zo‘ravonlik qurbonlari – ayollar va bolalar. Ular ko‘p yillar davomida qo‘rquvda yashashga majbur bo‘ladi. Ammo sud qarorlari shuni ko‘rsatmoqdaki, zo‘ravonlik qilgan shaxs qanchalik yaqin qarindosh bo‘lmasin, u qonun oldida javob beradi va jazodan qochib qutula olmaydi.

Bir misol: oilada erkak o‘z turmush o‘rtog’ini muntazam haqorat qilib, urib-so‘kib kelgan. Sud tomonidan uning qilmishi oilaviy-maishiy zo‘ravonlik deb baholandi va u ma’muriy qamoqqa olindi, shuningdek jabrlanuvchiga himoya orderi berildi. Bu kabi misollar har kuni sudlarda ko‘rib chiqilmoqda.

Oilaviy zo‘ravonlik – bu faqat bir xonadonning ishi emas. Bu jinoyat, bu jamiyatning ma’naviyatiga qaratilgan tahdid.

Har birimiz bunday holatlarga befarq bo‘lmasligimiz shart. Agar zo‘ravonlikka guvoh bo‘lsak, tegishli organlarga xabar berish – insoniy burchimizdir.

Eng muhimi, barcha fuqarolar bilishi kerak: oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik uchun jazo muqarrar. Qonun buzgan har bir shaxs albatta javobgarlikka tortiladi!

Maxmud Bayniyazov,
Jinoyat ishlari bo‘yicha Sho‘manoy tumani sudi raisi

PROKUROR ISHTIROK ETADIGAN VA ISHTIROKI SHART BO‘LGAN FUQAROLIK ISHLARI BO‘YICHA SUD AMALIYOTI

O‘zbekiston Respublikasining amaldagi fuqarolik protsessual qonunchiligida prokurorning sud ishlarida ishtirok etishi uchun aniq asoslar belgilangan.

Jumladan, prokuror qonunda nazarda tutilgan hollarda, o‘zining da’vo arizasi (yoki arizasi) asosida qo‘zg’atilgan ishlar bo‘yicha sud jarayonida ishtirok etadi.

Prokurorning sudlardagi faoliyatining huquqiy asosi — bu, avvalo, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidir. Konstitutsiyaning 143-moddasida belgilab qo‘yilganidek, mamlakat hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni Bosh prokuror va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi.

Shuningdek, “Prokuratura to‘g’risida”gi Qonun hamda Mehnat kodeksining 534-moddasida prokuror organlariga fuqarolarning buzilgan huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish vakolati berilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 50-moddasiga ko‘ra, prokuror-davlat manfaatlarini himoya qilish bilan bog’liq ishlar (er munosabatlari, davlat mulki, davlatga etkazilgan zarar va byudjet to‘lovlari kabi) bo‘yicha, qonunda belgilangan boshqa hollarda, yoki prokurorning da’vo arizasi asosida qo‘zg’atilgan ishlar bo‘yicha ishtirok etadi.

Prokuror boshqa shaxslar arizasi bilan qo‘zg’atilgan ishda o‘z tashabbusi bilan qatnashishi mumkin emas. Biroq fuqaro yoshi, sog’ligi yoki boshqa sabablarga ko‘ra o‘z huquqlarini himoya qila olmasa, prokuror uning manfaatlarini sudda himoya qilish uchun murojaat etishi mumkin.

Qonunchilikka ko‘ra, quyidagi toifadagi ishlar prokuror ishtirokisiz ko‘rib chiqilmaydi:

fuqaroni bedarak yo‘qolgan yoki vafot etgan deb e’lon qilish;

spirtli ichimlik yoki giyohvand moddalarni suiiste’mol qilgan shaxsni muomala layoqati cheklangan deb topish;

ruhiy kasallik yoki aqliy zaiflik tufayli muomalaga layoqatsiz deb topish;

farzandlikka olish, psixiatriya yoki sil kasalligiga qarshi muassasaga g’ayriixtiyoriy yotqizish ishlari;

voyaga etmagan shaxsni to‘la muomala layoqatli deb e’lon qilish;

ota-onalik huquqidan mahrum qilish, uni tiklash yoki cheklash bilan bog’liq ishlar.

Bu toifadagi ishlar albatta prokuror ishtirokida ko‘rib chiqiladi.

Prokuror ariza bilan murojaat etgan holda da’vogarning barcha protsessual huquqlariga ega bo‘ladi, ammo kelishuv yoki mediativ bitim tuzish, sud xarajatlarini to‘lash majburiyati — unga taalluqli emas.

Prokuror da’vodan voz kechishi, sud hujjatlari ustidan protest keltirishi, ish bo‘yicha tushuntirishlar berishi mumkin. Ammo da’vogar roziligisiz u da’vo asosi yoki predmetini o‘zgartirishga haqli emas.

2024 yil oktyabridan 2025 yil iyunigacha bo‘lgan davrda fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlarda prokuror ishtirokida birinchi instantsiyada – 2 431 ta, apellyatsiyada – 166 ta, kassatsiyada – 82 ta, taftish instantsiyasida – 62 ta ish ko‘rib chiqilgan.

Bu ko‘rsatkichlar sudlar bilan birgalikda prokurorlar oldidagi ish hajmi tobora ortib borayotganidan dalolat beradi.

Prokurorlar fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlarining qonuniy huquq hamda manfaatlarini himoya qilishda, ularning buzilgan huquqlarini tiklashda muhim o‘rin tutadi.

Sudlar bilan hamkorlikda olib borilayotgan bu faoliyat kelgusida ham samarali davom ettirilishiga ishonch bildiriladi.

Erkin UTENIYAZOV,
Qoraqalpog’iston Respublikasi sudining sudyasi