Мустаҳкам оила –жамият таянчи

Оила-инсон тафаккурининг олий маҳсули. Зотан, бу мў’жаз маскан умримизга мазмун, ҳаётимизга файз берибгина қолмай, жамият равнақи, юрт тараққиётида муҳим ўрин тутади. Айни чоғда оиладаги тотувлик ва аҳиллик кишининг онгу шуурида ҳаётга муҳаббат, касбга садоқат, атрофдагиларга нисбатан ҳурмат ва е’тибор сингари юксак инсоний фазилатларни ҳам шакллантиради.

 

Аммо сўнгги йилларда турли сабабларга кўра, оила ажримларининг ошиб бораётганига гувоҳ бўляпмиз. Мисол учун, республика бўйича ўтган 2021 йиль давомида 277,4 минг никоҳ қайд етилган бўлса, 28,7 минг оила ажрашган. Бу янги тузилган ҳар 10 оиладан биттасида ажрим рўй берди, деганидир.

 

Судга ажрим учун ариза топшираётган эр-хотин танлаган қарори ҳам ўзига, ҳам жамиятга, айниқса, унинг сафига энди қўшилган кичик ёшдаги фарзандининг тақдирига салбий таъсир қилишини англайди. Аммо англаш бошқа, натижа эса амалда бошқача тус олмоқда.

 

Оилавий ажримлар масаласи бугун ё кечанинг гапи эмас. Бу борада ёзилмаган гап, уни босиб чиқармаган газета, мавзу янграмаган кўрсатув қолмади, ҳисоб. Мутасаддилардан сўрасангиз, “лойиҳалар амалга ошириляпти, яраштириш комиссиялари ишлаяпти”дан нарига ўтишмайди. Лекин мурғак қалбнинг тирик етим бўлиши замонавий жамиятда одатий ҳолга айланиб бормоқда.

 

Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, ажрашиш арафасида турган, ажрим қайд етилган оилаларнинг муаммолари бир-бирига ўхшамайди. Аммо ҳар бири ўз ечимига эга, ажримга қадар оилани сақлаб қолишнинг имконияти анча юқори бўлган.

 

Ажрашишларнинг аксарият қисмига урф-одатлар, қайнонанинг келинга солиқ солиши, куёвнинг эса келин томондан мулк таъма қилиши, келинларнинг ота уйига “гап ташиши”, телефон ва ижтимоий тармоқлар, ёшларнинг на фикрлаш, на пул топиш борасида мустақил эмаслиги, йигитларнинг ўз сўзини ўтказишга ҳаракат қилиши, қизларнинг эса “хўп”дан йироқлиги, диний билимдан бехабарлик, ўзаро ҳурмат тушунчасининг йўқолиши, бесабрлик, айбини тан олмаслик каби ҳолатлар сабаб бўлмоқда.

 

Ачинарлиси, никоҳ бекор қилинар экан унинг қийинчиликлари асосан аёлнинг зиммасига тушади. Чунки аксар ҳолларда у яшаб турган уйидан болалари билан чиқиб кетиши ҳамда ўзи ва болаларнинг таъминотини ўйлашга мажбур бўлади. Маълумотларга кўра, ажрашган аёлларнинг бешдан тўрт қисми бугун қайта турмуш қурмасдан ёлғиз ҳаёт кечиряпти. Бунинг оқибатида ҳозирги кунда Республика бўйича 220 минг нафар вояга етмаган болалар тўлиқ бўлмаган оилада ота меҳрига зор бўлиб улғаймоқда…

 

Шунча норасида болани тирик етимга айлантирган сабаб нима?

 

Бунга ёш оилалар вакилларининг никоҳга бўлган масъулиятсизлиги, фарзанд тақдирига бўлган лоқайдлик бир сабаб бўлса, ёш оилаларга маслаҳат бериб, уларга бош бўлиш ўрнига ғурур ва кибрга берилган, боласининг айбларини хаспўшлайдиган ота-оналардаги шошқалоқлик яна бир сабаб бўлмоқда. Аслида оила ҳақидаги қадриятлар ёшлар онгига болаликданоқ сингдирилиши керак емасми…?!

 

Инсон оилани ўзига жуфт танлаш билан бошлайди. Муносиб умр йўлдоши танлаш инсон ҳаётидаги энг муҳим ҳаёт мамот масалаларидан бири ҳисобланади. Насл насабнинг қандай давом этиши, фарзандларнинг тарбияси, одоб ахлоқи, соғлик саломатлиги ҳатто, яқин қариндошлар билан борди келдининг сақланиб қолиши ҳам бўлажак умр йўлдошига боғлиқ. Оила мустаҳкам бўлиши учун оилада эр ва хотин шариатимиз кўрсатмаларига мос ҳолда ўз мажбуриятларни тўлиқ адо қилишлари шарт.

 

Никоҳланувчиларнинг аввало, иш билан банд бўлишга интилиши, иккинчидан, оиласини моддий таъминлаш мақсадида ишлаш учун узоққа кетишга оид истаклари кейинчалик бошқа омиллар таъсирида оиланинг бузилишига олиб келган, дейиш мумкин. Эр-хотинни иш билан таъминлаш, оила бюджетини қўшимча даромад эвазига мустаҳкамлаш сингари муаммоларни бартараф етиш у қадар мушкул емас, яъни ечимини топиш мумкин бўлган масаладир.

 

Хулоса қилиб айтганда, оилани асраб-авайлаш, унинг мустаҳкамлигини таъминлаш, ажрашиш арафасидаги оилаларни яраштириш энг эзгу амаллардан ҳисобланади. Шундай экан, оилавий ажрашишларнинг олдини олиш, эр-хотинни ўзаро муросага келтириш борасида нафақат судлар, балки кенг жамоатчилик ҳам алоҳида жонбозлик кўрсатиши жамиятимиз ривожига муносиб улуш қўшиши шубҳасиздир.

 

Зухра Байымбетова,
Жиноят ишлари бўйича Бўзатов туман суди раиси

Қорақалпоғистон Республикаси жиноят ишлари бўйича судлари томонидан 2021 йил давомида коррупция билан боғлиқ кўрилган жиноят ишлари юзасидан маълумот

Қорақалпоғистон Республикаси жиноят ишлари бўйича судлари томонидан 2021 йил давомида коррупция билан боғлиқ жами 267 шахсга нисбатан 183 жиноят иши (Жиноят Кодексининг 167, 168, 1929-19211, 205-206, 209-214, 243-моддалари) кўриб чиқилган.

 

Шундан, 253 шахсга нисбатан 173 та иш бўйича айблов ҳукми чиқарилган, айблов ҳукми билан 190 нафар шахсга нисбатан жазо тайинланган, улардан 46 шахсга нисбатан Жиноят Кодексининг 57-моддаси қўлланилган, 96 нафар шахсга қўшимча жазо сифатида муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган, 1 нафар шахс шартли ҳукм қилинган. Шунингдек, 62 нафар шахсга нисбатан жазо тайинланмасдан айблов ҳукм чиқарилган.

 

Оқлов ҳукми чиқарилган ишлар бўлмаган.

 

14 шахсга нисбатан 10 та иш тугатилган, шундан 1 шахсга нисбатан
1 иш реабилитация асосларида тугатилган.

 

 

Жазо тайинланиб ҳукм чиқарилган шахслардан:

 

40 нафарига ёки 21 фоизига нисбатан жарима;

88 нафарига ёки 46,3 фоизига нисбатан аҳлоқ тузатиш ишлари;

50 нафарига ёки 26,4 фоизига нисбатан озодликдан чеклаш;

12 нафари ёки 6,3 фоизига нисбатан озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган.

 

Жами жазо тайинлаб ҳукм чиқарилган шахсларнинг 46 нафарига ёки 24,2 фоизига Жиноят Кодексининг 57-моддаси қўлланилиб, енгилроқ жазо тайинланган.

 

Жиноят Кодексининг 57-моддасини қўллаш асослари таҳлили қуйидагича:

 

3 нафари ёки 6,5 фоизига аёл киши бўлганлиги;

22 нафари ёки 47,8 фоизи қилмишидан чин қўнгилдан мушаймон бўлганлиги;

3 нафари ёки 6,5 фоизи серфарзанд бўлганлиги;

7 нафари ёки 15,2 фоизи вояга етмаган фарзандлари борлиги;

1 нафари ёки 2,2 фоизи оилада ягона боқувчи эканлиги;

1 нафари ёки 2,2 фоизи иш бўйича кафиллик мавжудлиги;

9 нафари ёки 19,6 фоизи бошқа ҳолатлар мавжудлиги асос бўлган.

 

Шунингдек, мазкур тоифадаги жиноятни содир этиб, судланган 191 нафар шахсларнинг тоифаси таҳлил қилинганида:

 

27 нафари 14,1 фоизи 30 ёшгача бўлган;

159 нафари 83,2 фоизи 31-60 ёш оралиғидаги;

5 нафари ёки 2,6 фоизи 60 ёш ва ундан юқори бўлган шахсларни;

 

152 нафари ёки 79,6 фоизи эркакларни;

39 нафари ёки 20,4 фоизи аёлларни;

 

166 нафари ёки 86,9 фоизи оилали;

17 нафари ёки 8,9 фоизи оиласиз (оиласидан ажрашган);

8 нафари ёки 4,2 фоизи турмуш қурмаган шахсларни;

 

16 нафари ёки 8,4 фоизи муқаддам судланган, шу жумладан 9 нафари ёки 56,2 фоизи муқаддам мазкур тоифадаги жиноятларни содир қилиб судланган шахсларни ташкил қилган.

 

Мазкур тоифадаги жиноятни содир этган шахсларнинг соҳалар кесимида таҳлили

 

6 нафари ёки 2,2 фоизи туман (шаҳар) ҳокимликлари (ҳоким ўринбосарлари);

4 нафари ёки 1,5 фоизи туман (шаҳар) ИИБ ходимлари;

1 нафари ёки 0,4 фоизи вилоят миқиёсидаги солиқ хизмати вакили;

2 нафари ёки 0,7 фоизи туман (шаҳар) миқиёсидаги адлия идоралари вакиллари;

42 нафари ёки 15,7 фоизи таълим муассасалари, шу жумладан 4 нафари ёки 9,5 фоизи олий ва ўрта-махсус таълим (1 нафари туман (шаҳар), 3 нафари вилоят миқиёсидаги), 21 нафари ёки 50,0 фоизи халқ таълими (20 нафари туман (шаҳар), 1 нафари вилоят миқиёсидаги), 17 нафари ёки 40,5 фоизи мактабгача таълим тизими (барчаси туман (шаҳар) миқиёсидаги);

13 нафари ёки 4,8 фоизи туман (шаҳар) миқиёсидаги тиббий муассасалар ходимлари;

30 нафари ёки 11,2 фоизи туман (шаҳар) миқиёсидаги қурилиш соҳаси;

10 нафари ёки 3,7 фоизи банк тизими (9 нафари туман (шаҳар), 1 нафари вилоят миқиёсидаги);

9 нафари ёки 3,4 фоизи комунал хизмат кўрсатиш соҳаси (6 нафари туман (шаҳар), 3 нафари вилоят миқиёсидаги);

5 нафари ёки 1,9 фоизи туман (шаҳар) миқиёсидаги ўзини ўзи бошқариш органлари;

33 нафари ёки 12,3 фоизи ишсиз шахсларни;

112 нафари ёки 41,9 фоизи бошқа соҳа вакилларини ташкил қилган.

 

Жиноятларнинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитлар таҳлили

 

Қуйидаги ҳолатлар жиноятларнинг содир этилишига имкон берган:

Давлат харидлари билан боғлиқ қонун талабларига риоя қилинмаганлиги – 47 та ҳолатда яъни 17,6 фоизи;

Айбланувчининг ижтимоий таъминланмагалиги – 42 та ҳолатда яъни 15,7 фоизи;

Ишга қабул қилишда мансабдорнинг (ходимнинг) шахси лозим даражада ўрганилмаганлиги, айбланувчининг малака даражаси етишмаслиги – 15 та ҳолатда яъни 5,6 фоизи;

Давлат органларининг ходимлари мансаб ёки хизмат мажбуриятларини бажариш чоғида манфаатлар тўқнашувига олиб келадиган ёки олиб келиши мумкин бўлган шахсий манфаатдорликка йўл қўйганлиги – 28 та ҳолатда яъни 10,5 фоизи;

Давлат хизматчиларини танлов асосида саралаб олиш, лавозимга тайинлаш ва юқори лавозимларга кўтаришнинг шаффоф тартибининг мавжуд эмаслиги – 1 ҳолатда яъни 0,4 фоизи;

Тизимда иш фаолияти тўғри йўлга қўйилмаганлиги, соҳада бюрократик тўсиқларнинг мавжудлиги – 114 ҳолатда яъни 42,7 фоизи;

Иш ҳажмининг тўғри тақсимланмаганлиги, малакали хизмат кўрсатилмаслиги – 12 ҳолатда яъни 4,5 фоизи;

Айбланувчининг соҳага тааллуқли бўлмаган хизматларга бириктирилганлиги – 8 ҳолатда яъни 3,0 фоизи.

 

Айнан бир соҳада тизимли тарзда содир этилаётган жиноятлар ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар таҳлили

 

Айнан бир соҳада содир этилаётган жиноятлар ва унга йўл қўйиб берган омиллар таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, таълим ва бошқа соҳаларда Жиноят Кодексининг 209-моддаси ва Жиноят Кодексининг 167-моддаси билан жиноятлар мажмуи билан айблаш ҳолатлари кўп. Бундай жиноятларнинг келиб чиқишига тизимда иш фаолияти тўғри йўлга қўйилмаганлиги, юқори турувчи масъул шахсларнинг назоратни сусайтириб юборганлиги сабаб бўлган.

Шу билан бирга, кўрилган ишлар таҳлили фуқароларнинг масалаларини (ишга жойлаштириш, ўқишга киритиш, ер участкасини ажратиш учун ҳоким қарорини чиқариб бериш ва ҳ.қ.) юқори идораларда ишловчи танишлари орқали ҳал қилиб бериш эвазига уларнинг пулларини алдаш йўли билан қўлга киритиш ҳоллари кўп учраганлигини, бундай ҳолатларнинг юзага келишига аҳолининг ҳуқуқий маданияти пастлиги сабаб бўлганлигини кўришимиз мумкин.

 

Судлар томонидан коррупцияга қарши курашиш юзасидан амалга оширилган ишлар таҳлили

2021 йил давомида Қорақалпоғистон Респуликаси жиноят ишлари бўйича судлари томонидан коррупция билан боғлиқ жиноят ишлари юзасидан 2 маротаба, Жиноят Кодексининг 167-моддаси бўйича 1 маротаба умумлаштиришлар ўтказилган, шундан 167-моддаси бўйича ўтказилган 1 та умумлаштиришнинг якуни бўйича 2 та, яъни Қорақалпоғистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлиги ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Халқ таълими вазирлигига нисбатан тақдимномалар чиқарилган.

2021 йилда судларда мазмунан кўриб чиқилган коррупция билан боғлиқ ишлар бўйича жиноятлар содир этилишининг сабаб ва шарт-шароитларини бартараф этиш юзасидан 144 та хусусий ажримлар чиқарилган. Шундан 126 та ажрим тегишли идора, муассаса ва ташкилотларда муҳокама қилинган, 2 таси бўйича масъул шахсларга нисбатан чоралар кўрилган, 16 таси бўйича амалга ошириладиган чора-тадбирлар белгилаб олинган.

Жиноят ишлари бўйича судлар томонидан 2021 йилда коррупцияга қарши курашиш борасида жами 407 та, жумладан 68 та корхона-ташкилотларда, 56 та ўқув муассасаларида ва 283 та аҳоли ўртасида маъруза ва давра суҳбатлари ўтказилган.

Оммавий ахборот воситаларида 339 та, жумладан 27 та телевидениеда, 22 та радиода, 13 газета-журналларда ва 277 та веб-сайтларда чиқишлар қилинган.

 

Коррупцияга қарши курашиш борасида таклиф ва мулоҳазалар

Қорақалпоғистон Республикаси жиноят ишлари бўйича судларида
2021 йил давомида коррупция билан боғлиқ кўриб чиқилган жиноят ишлари юзасидан ўтказилган умумлаштириш якуни бўйича қўйидаги таклифлар киритлади.

  1. Коррупцияга қарши курашиш борасида судларнинг ролини кучайтириш, кенг жамоатчиликнинг бу иллатга қарши курашишда фаоллигини ошириш, аҳолининг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш мақсадида қуйидаги тадбирларни амалга ошириш лозим бўлади:

судда кўрилиб айблов ҳукми чиқарилган ҳар бир коррупцияга боғлиқ жиноят иши натижаларини ОАВларида кенг ёритиб бориш;

коррупция билан боғлиқ ишларни ўқув муассасалари, ёшлар кенгаши, маҳалла фуқаролар йиғинларида сайёр суд мажлисида муҳокама қилиш.

  1. Ўқишга ва ишга қабул қилиш жараёнларида порахўрликни йўқ қилиш мақсадида:

олий ва ўрта-касб таълим муассасаларига ўқишга қабул қилиш жараёнларини тўлиқ яъни нафақат имтиҳон олиш жараёнларини, балки ариза топшириш, уларни ўрганиб чиқиш, имтиҳон варақаларини текшириш, қайси саволларга берилган жавоблар тўғри-нотўғрилигини кузатиб бориш ва имтиҳон натижаларини қайд этиш жараёнларини интернет орқали кузатиб бориш тизимини яратиш;

ишга қабул қилиш жараёнлари шаффофлиги ва ошкоралигини таъминлаш мақсадида барча муассаса, ташкилот ва корхоналар учун мажбурий бўлган “номзодларни танлаш ва уларни ишга қабул қилиш намунавий тартиби”ни ишлаб чиқиш ҳамда номзодларни танловини интернет орқали кузатиб бориш тизимини яратиш мақсадга мувофиқ бўлади.

  1. Барча давлат муассасаларининг давлат ҳаридларини амалга оширишда танловлари эълон қилинадиган ягона интернет сайтини яратиш, танловларни фақат ушбу сайт орқали ўтказилишини йўлга қўйиш таклиф этилади.
  2. Давлат органларининг функцияларини тўлиқ инвентаризациядан ўтказиш, ушбу органга таалуқли бўлмаган функцияларни олиб ташлаш, идораларнинг бирин-бири такрорловчи функцияларни тугатиш, қонун ёки норматив-ҳужжат билан қамраб олинмаган функцияларни тартибини ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқдир.

Қорақалпоғистон Республикаси суди

Суд ҳужжатларининг ижроси 

Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексининг (кейин-ИПК) 334-моддасига кўра, суд ҳужжатлари қонуний кучга киргач ижрога қаратилади, бундан қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда дарҳол ижрога қаратиш ҳоллари мустасно.

Даъвони таъминлаш бўйича чоралар кўриш, келишув битимини тасдиқлаш, ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини мажбурий тартибда ижрога қаратиш учун ижро варақасини бериш, чет давлат судининг ёки арбитражининг ҳал қилув қарорини тан олиш ва ижрога қаратиш тўғрисидаги ажрим, шунингдек соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган ишлар бўйича ҳал қилув қарорлари дарҳол ижро этилиши лозим.

Агар ушбу Кодексда бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, суд ҳужжатининг ижроси суд томонидан бериладиган ижро варақаси асосида амалга оширилади.

ИПКнинг 335-моддасида, суд томонидан берилган, ундирувчининг суд ҳужжатини мажбурий тартибда ижро эттириш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжат ижро варақасидир – деб белгиланган.

Шунингдек, ИПКнинг 337-моддаси биринчи қисми 5-бандига кўра, суд ҳужжатининг хулоса қисми ижро варақасида кўрсатилган бўлиши керак.

Лекин амалиётида суд томонидан бериладиган ижро варакасида жавобгарнинг манзили хато кўрсатилган ҳолатлари мавжуд. Яъни бир мисол: ушбу суднинг 4-2301-2203/99-сонли иқтисодий иш бўйича қўшимча жавобгар манзили Тошкент шаҳри, Муқумий кўчаси ХХ уй деб кўрсатилиши лозим бўлсада, қўшимча жавобгарнинг Қорақалпоғистон Республикасидаги филиал манзили кўрсатилган. Натижада суднинг ижро варақаси интеграцияланган электрон маълумотлар базаси орқали Нукус шаҳар Мажбурий ижро бўлимига электрон шаклда жўнатилган. Бу эса ўз навбатида Мажбурий ижро бўлими томонидан қўшимча жавобгарнинг Қорақалпоғистон Республикасидаги филиалининг ҳисоб-рақамларини хатлашга асос бўлган.

Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонунинг 31-моддасига кўра, ижрога топширилган ижро ҳужжатидаги талаблар ноаниқ бўлган тақдирда давлат ижрочиси ижро ҳужжатини бериш учун асос бўлган суд ҳужжати ёки бошқа орган ҳужжатини, шунингдек қонунга кўра ижро ҳужжати ҳисобланадиган ҳужжатни тушунтириб беришни сўраб ижро ҳужжатини берган суд ёки бошқа органга ариза билан мурожаат қилишга ҳақли.

Ижро ҳужжатини берган суд ёки бошқа орган давлат ижрочисининг мурожаати келиб тушган кундан эътиборан ўн кунлик муддат ичида уни кўриб чиқади ва ижро ҳужжатини бериш учун асос бўлган ўзи қабул қилган суд ҳужжати ёки бошқа орган ҳужжатининг, шунингдек қонунга кўра ижро ҳужжати ҳисобланадиган ҳужжатнинг мазмунини ўзгартирмаган ҳолда унга тушунтириш беради. Суд ижро ҳужжатига тушунтириш бериш тўғрисида ажрим чиқаради, ижро ҳужжатини берган бошқа орган эса қарор чиқаради.

Нукус шаҳар Мажбурий ижро бўлимининг ижро ҳужжатига тушунтириш бериш ҳақидаги аризаси бўйича чиқарилган суд ажримида хато камчилик тўғриланған ва суднинг ижро варақаси тегишли мажбурий ижро бюросига жўнатилган.

 

Бердимурат Баймуратов ,
Нукус туманлараро иқтисодий суди судьяси 

Нукус гарнизони ҳарбий хизматчилари иштирокида коррупцияга қарши курашиш юзасидан профилактик тадбир ҳамда оммавий сайёр қабул ўтказилди

Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди, Нукус ҳарбий суди ҳамда Нукус ҳарбий прокуратураси рахбарияти томонидан Нукус гарнизони маънавият ва маърифат маркази биносида Нукус гарнизони ҳарбий хизматчилари иштирокида коррупцияга қарши курашиш юзасидан профилактик тадбир ҳамда оммавий сайёр қабул ўтказилди.

 

 

Тадбирда Нукус ҳарбий судининг раиси С.Т.Кушатов кун тартибидаги масалалар бўйича, яъни Нукус гарнизони ҳарбий хизматчилари иштирокида коррупцияга қарши курашиш юзасидан “Коррупция – жамиятни емирувчи иллатдир” мавзусида ўтказилаётган профилактик тадбирнинг аҳамияти, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди раёсатининг 2022 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий судиниг одил судловни амалга ошириш борасидаги вазифалари тўғрисида”ги РС-03-22-сонли қарорига илова қилинган ҳаракатлар дастурининг 15-банди ижроси юзасидан ҳудудларда фуқароларнинг мурожаатлари юзасидан сайёр қабуллар ўтказилиши белгиланганлигини таъкидлаб, тадбирнинг мазмун-моҳиятини тушунтирди ва йиғилишда иштирок этаётган масъуллар билан ҳарбийларни яқиндан таништирди.

 

 

 

Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди судьяси А.Саттаров йиғилиш иштирокчилари эътиборига “Коррупция – жамиятни емирувчи иллатдир” мавзусида маъруза қилди. Тингланган маъруза бўйича тадбир иштирокчилари ўзларининг қизиқтирган саволларига жавоблар олишди.

 

 

Шундан сўнг Нукус ҳарбий суди раиси С.Кушатов сўзга чиқиб, ҳарбий хизматчилар ҳамда Қуролли Кучлар ишчи хизматчилари томонидан содир этилаётган ҳуқуқбузарликлар ва жиноятлар, уларнинг оқибати, келиб чиқиш сабаб ва шароитлари, шунингдек, Ўзбекистон Республикасида нафақат Қуролли Кучларда, балки барча соҳаларда коррупцияга қарши кураш кенг кўламда олиб борилаётганлигини ва бирор бир ҳолат аниқланган тақдирда қонуний асосланган ҳолда қатъий чоралар курилаётганлигини таъкидлаб, қонунчилигимизда коррупцияга қандай жазолар қўлланилиши ҳақида ҳарбий хизматчилар тушунтиришлар берди.

 

 

Тадбир давомида иштирок этаётган ҳарбий хизматчилар ўзларини қийнаб келган муаммолари бўйича тегишли соҳа вакилларига мурожаат қилишди. Хусусан, шартнома асосидаги ҳарбий хизматчиси Фартиев Каримжон, мурожатида Нукус шаҳрида хизматини давом эттириш учун яқинда келганлигини, хозирда Нукус шаҳри 23 кичик тумандаги кўп қаватли хонадонларнинг бирида вақтинча яшаётганлигини, оила қарамоғида бўлган 3 ёшар фарзандини мактабгача таълим муассасасига жойлаштириш масаласида ёрдам беришни сўраган. Бу мурожаат бўйича Қорақалпоғистон Республикаси мактабгача таълим вазирлиги маъсул ходими давлатимиз томонидан ҳарбий хизматчиларга нисбатан фарзандларини мактабгача таълим муассасаларига қўйишга берилган имтиёзлар бўйича тушунтиришлар берилди.

 

Шартнома асосидаги ҳарбий хизматчиси Мамадиёров Маъмуржон ўз мурожатида турмуш ўртоғини ишга жойлаштириш масаласида ёрдам беришни сўраган. Бу мурожаат бўйича Қорақалпоғистон Республикаси мактабгача таълим вазирлиги маъсул ходими томонидан Қорақалопғистон Республикасида мактабгача таълим муассасаларида 135 та бўш иш жойлари борлигини, турмуш ўртоғи тегишли ҳужжатларини ўзи билан билан бирга олиб келган ҳолда, ўз мутахассислиги бўйича мактабгача таълим муассасаларидан бирига ишга жойлашиши мумкинлиги тушунтирилди.

 

Санжар Кушатов,

Нукус ҳарбий суди раиси

 

 

МАҲСУЛОТ ЕТКАЗИБ БЕРИШ ТЎҒРИСИДА

Маҳсулот етказиб бериш шартномаси эркин тадбиркорликда товарлар олди-соттиси бўйича энг кўп тарқалган тижорат амалиётида қўлланадиган шартномалардан иборат. Маҳсулот етказиб бериш шартномасига мувофиқ тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган маҳсулот етказиб берувчи -сотувчи шартлашилган муддатда ёки муддатларда ўзи ишлаб чиқарадиган ёхуд сотиб оладиган товарларни сотиб олувчига тадбиркорлик фаолиятида фойдаланиш учун ёки шахсий, ойлавий мақсадларда, рўзғорда ва шунга ўхшаш бошқа мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлмаган бошқа мақсадларда фойдаланиш учун топшириш, сотиб олувчи эса товарларни қабул қилиш ва уларнинг ҳақини тўлаш мажбуриятини олади.

Маҳсулот етказиб бериш шартномаси бир йилга, бир йилдан ортиқ муддатга ёки тарафлар келишувида назарда тутилган бошқа муддатларда тузилиши мумкин. Агар маҳсулот етказиб бериш шартномасида унинг амал қилиш муддати белгиланган бўлса, шартнома бир йилга тузилган деб ҳисобланади. Агар узоқ муддатли шартномада етказиб берилиши лозим бўлган товарлар миқдори ёки шартноманинг бошқа шартлари бир йилга ёки ундан ортиқ муддатга белгиланган бўлса, шартномада тарафларнинг бу шартларни шартноманинг амал қилиш муддати тугагунга қадар кейинги даврлар учун келишиб олиш тартиби белгиланиши лозим. Шартномада бундай тартиб бўлмаса, шартнома бир йилга ёки шартнома шартлари келишилган муддатга тузилган ҳисобланади.

Товарларни шартноманинг амал қилиш муддати мобайнида туркум-туркум қилиб етказиб беришни назарда тутувчи маҳсулот етказиб бериш шартномасининг жиддий шарти – маҳсулот етказиб бериш даври, яъни товарларни туркум-туркум қилиб етказиб бериш юзасидан тарафлар шартлашган муддатлардир. Ўзаро муносабатларнинг аниқ шартларига боғлиқ равишда, шартномада маҳсулот етказиб бериш даврларини белгилаш билан бир қаторда товарларни етказиб бериш жадвали ҳамда унга риоя этилмагани учун мустақил жавобгарлик ҳам белгиланиши мумкин.

Тадбиркорлик муносабатини ифодаловчи бошқа шартномаларда бўлгани каби, мажбуриятларни муддатидан олдин бажаришга фақат тарафларнинг розилиги билангина йўл қўйилади. Маҳсулот етказиб бериш шартномасининг ҳусусияти шундай қоидадан иборатки, унга мувофиқ, биринчидан, маҳсулотни муддатидан олдин етказиб бериш учун сотиб олувчининг розилиги бўлиши талаб қилинади, иккинчидан, муддатидан олдин етказиб берилган ва сотиб олувчи томонидан қабул қилинган товарлар кейинги даврда берилиши лозим бўлган товарлар миқдорига киритилади. Маҳсулот етказиб бериш шартномаси бўйича товарларни сотиб олувчиларнинг ўзлари қабул қилиб олувчилардан ёки истеъмол қилувчилардан иборат бўлмасликлари мумкин. Улар товарни сотишни амалга ошириш бўйича воситачилик қилувчи улгуржи савдо ва бошқа ташкилотлардан иборат бўлиши мумкин.

Агар шартнома бўйича сотиб олувчининг ўзи товарни шахсга етказиб бериш тартиби назарда тутилади. Демак, товарларни шартнома бўйича сотиб олувчига ёки ундан олувчи сифатида кўрсатилган шахсга жўнатиш (топшириш) йўли билан амалга оширилиши лозим. Шартномада товарларни олувчиларга жўнатиш тўғрисида маҳсулот етказиб берувчига кўрсатмалар бериш ҳуқуқи назарда тутилган бўлса, маҳсулот етказиб берувчи товарларни жўнатиш разнарядкасида кўрсатилган олувчиларга жўнатиши керак. Жўнатиш разнарядкасининг мазмуни ва уни сотиб олувчи томонидан маҳсулот етказиб берувчига юбориш муддатлари шартномаларда белгиланади. Сотиб олувчининг белгиланган муддатда жўнатиш разнарядкасини тақдим этмаслиги маҳсулот етказиб берувчига шартномани бажаришдан бош тортиш ёхуд товарлар жўнатишни тўхтатиб қўйиш ҳуқуқини беради.

Сотиб олувчига сифати тегишли даражада бўлмаган товар сотилганида, агар унинг камчиликлари шартнома тузиш пайтида малум қилинмаган бўлса, сотиб олувчи ўз хоҳишига кўра худди шу маркадаги сифати тегишли даражада бўлган товарга алмаштиришни, харид нархини тегишинча қайта ҳисоблаган ҳолда бошқа маркадаги сифати тегишли даражада бўлган товарга алмаштиришни, товарнинг камчиликларини, ҳарид нархини мутонасиб равишда камайтиришни, кўрилган зарар ўрнини қоплаган ҳолда нархини мутонасиб равишда камайтиришни, кўрилган зарар ўрнини қоплаган ҳолда шартнома бекор қилинишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.

Агар етказиб берилган товарлар сифати, ассортименти ва нави бўйича стандартлар техник шартлар, намуналарга, қонун ҳужжатларида ёки хўжалик шартномасида белгиланган бошқа мажбурий шартларга мос келмаса, сотиб олувчи товарларни қабул қилиш ҳамда уларнинг ҳақини тўлашни рад этиб, етказиб берувчидан сифати, ассортименти ва нави лозим даражада бўлмаган товарлар қийматининг 20 фоизи миқдорида жарима ундириб олишга, агар товарлар ҳақи тўлаб қўйилган бўлса, тўланган суммани белгиланган тартибда қайтаришни талаб қилишга ҳақлидир. Сифати, ассортименти ва нави лозим даражада бўлмаган товарлар етказиб берганлик учун жарима етказиб берувчидан акцептсиз тартибда ундириб олинади.

Жаримани ундириш тўғрисида тўлов талабномаси банк муассасасига товарларнинг сифати, ассортименти ва нави лозим даражада эмаслиги тўғрисидаги далолатнома тузилгандан кейин ўн кун ичида тақдим этилади. Жаримани ундириш тўғрисидаги тўлов талабномаси банк муассасасига товарларнинг сифати, ассортименти ва нави лозим даражада эмаслиги тўғрисидаги далолатнома тузилганидан кейин ўн кун ичида тақдим этилади. Жаримани ундириш тўғрисидаги тўлов талабномаси белгиланган ўн кунлик муддатни бузган ҳолда тақдим этилганда, жаримани ундириш белгиланган тартибда амалга оширилади.

Бут бўлмаган товарлар етказиб берилган тақдирда сотиб олувчи товарларни бутлаб беришни талаб қилишга ҳақли. Етказиб берувчи сотиб олувчининг талабини олган пайтдан бошлаб, агар тарафларнинг келишувида ўзга муддат белгиланган бўлмаса, ўн беш кунлик муддат ичида товарларни бутлаб бериши шарт, бундан буён товарлар бутлаб берилгунга қадар уларнинг ҳақини тўлашдан бош тортишга, агар товарларнинг ҳақи тўлаб қўйилган бўлса, белгиланган тартибда тўланган суммалар қайтарилишини талаб қилишга ҳақли, етишмаётган қисмлар қйиматини қўшган ҳолда, етказиб берувчидан бут бўлмаган товарлар қйиматининг 20 фоизи миқдорида жарима ундиришга ҳақли.

Р. КУРБАНБАЕВ,
Беруний туманлараро иқтисодий суди раиси

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги Қонуннинг ӯзига ҳос ҳусусиятлари

Ӯзбекистон Республикаси Президенти томонидан жорий йилнинг 12 апрель куни Ўзбекистон Республикасининг «Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида»ги Қонуни имзоланди.

Тўловга қобилиятсизлик аломатлари қуйидагилардан иборат: Вақтинча тўловга қобилиятсизлик — мажбуриятни 3 ойда бажара олмаслик (шаҳарни ташкил этувчи корхона ҳамда унга тенглаштирилган корхоналар томонидан эса 6 ой ичида бажаролмаслик);

Доимий тўловга қобилиятсизлик — судга ариза бериш санасидаги ва ариза берилган йилнинг бошидаги ҳисобот даврида қарздорнинг мажбуриятлари унинг активлари қийматидан ошиб кетиши.

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги иш суд томонидан кўриб чиқилади.

Қарздор пул мажбуриятларини бажармаганлиги муносабати билан унга нисбатан тўловга қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига қарздорнинг ўзи ва кредитор эга.

Тўловга қобилиятсизлик аломатлари аниқланган тақдирда давлат солиқ хизмати, давлат статистика органлари ваколатли давлат органига устав фондида (устав капиталида) давлат улуши бўлган корхоналар ҳақидаги маълумотларни тақдим этиши шарт.

Тўловга қобилиятсизлик тартиб-таомиллари қўлланилаётганда барча кредиторларнинг манфаатларини кредиторлар йиғилиши ёки кредиторлар қўмитаси ҳимоя қилади.

Ушбу Қонун билан жисмоний шахсларни ҳам банкрот деб топиш мумкинлиги белгиланди. Илгари қонунчиликда бундай тартиб-таомиллар назарда тутилмаган. Жисмоний шахсга нисбатан тўловга қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақида судга ариза берган аризачи томонидан молиявий бошқарувчига ҳақ тўлаш учун суднинг депозит ҳисобварағига меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг
7 баравари миқдорида олдиндан пул маблағлари ўтказилади.

Тўловга қобилиятсизликнинг соддалаштирилган тартиби қўлланилганда, агар қарздор билан бошқача келишув белгиланган бўлмаса, суд бошқарувчисига ҳақ тўлаш харажатларининг ўрни қарздорга нисбатан тўловга қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақида ариза берган аризачи томонидан қопланади.

Бунда суд бошқарувчисига ҳақ тўлаш учун суднинг депозит ҳисобварағига меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 7 баравари миқдорида олдиндан тўлов амалга оширилади. Суд бошқарувчисига ҳақ ҳар бир якунланган иши учун тўланади.

Қарздорни давлат томонидан ёрдам кўрсатган ҳолда судгача санация қилиш 12 ойдан 24 ойгача муддатга жорий этилади.

Давлат томонидан ёрдам кўрсатган ҳолда судгача санация қилиш тартиб-таомили унинг самарасизлиги аниқланганлиги муносабати билан бекор қилиниши мумкин.

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги иш суд мажлисида қарздорнинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза иш юритишга қабул қилинганлиги тўғрисида ажрим чиқарилган кундан эътиборан 2 ойдан ортиқ бўлмаган муддатда кўриб чиқилиши керак. Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишни кўриш алоҳида ҳолларда 1 ойдан ошмаган муддатга узайтирилиши мумкин.

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги иш бўйича суд ҳужжатлари дарҳол ижро этилиши лозим.

Суднинг жисмоний шахснинг қарзини таркибий жиҳатдан ўзгартириш режасини тасдиқлаш тўғрисидаги ажрими ёки жисмоний шахсни банкрот деб топиш ва унинг мол-мулкини сотиш тартиб таомилини бошлаш тўғрисидаги қарори чиқарилгунига қадар ундирувни гаровга қўйилган мол-мулкка қаратишга йўл қўйилмайди.

Жисмоний шахснинг мулкий ҳoлaти яxшилaнгaн тaқдирдa, крeдитoрлaр йиғилиши жисмоний шахснинг қaрзини таркибий жиҳатдан ўзгартириш рeжaсигa ўзгaртишлар киритиш тўғрисидaги илтимоснома билaн судгa мурoжaaт қилишгa ҳaқли.

Рустам Курбанбаев,
Беруний туманлараро иқтисодий судининг раиси

Одил судловни амалга оширишга қарши жиноятлар учун жавобгарлик

Ўзбекистон Республикаси Жиноят ва жиноят процессуал қонунчилигини такомиллаштириш Концепциясида суд-ҳуқуқ соҳасида мамлакатимизда том маънодаги мустақил суд тизими шакллантириш, одил судловни амалга оширишга қарши жиноятлар учун жавобгарлик масалалари жамланган меъёрларни кенгайтириш назарда тутилган.

Жиноят учун жавобгарлик – жиноят содир этишда айбдор бӯлган шахсга нисбатан суд томонидан ҳукм қилиш, жазо ёки бошқа ҳуқуқий таъсир чораси қȳлланилишда ифодаланадиган жиноят содир этишнинг ҳуқуқий оқибати  бӯлиб ҳисобланади. Ҳар кандай жиноий  жавобгарлик жиноий-ҳуқуқий муносабат доирасида мавжуд бӯлиб, мазкур муносабат жиноятни содир этиш ҳолатидан, яъни ҳуқуқий норма билан тартибга солинадиган юридик фактдан пайдо бӯлади. Мазкур юридик ҳодиса уни содир этишда айбдор деб топилган шахс билан жиноий қилмишларга қарши кураш вазифасини амалга оширувчи ваколатли давлат идоралари ӯртасида махсус муносабатларни вужудга келтиради.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг умумий қисмининг ХVI боби “Одил судловга қарши жиноятлар”га бағишланган бӯлиб, унда одил судловга қарши жиноятлар турлари ҳамда ушбу жиноятлар учун жавобгарлик белгиланган. Одил судловга қарши жиноятлар қаторига Жиноят кодекси моддарида назарда тутилган қȳйидаги жиноятлар киритилган:

230-модда – айбсиз кишини жавобгарликка тортиш,

230-1–модда – далилларни сохталаштириш (қалбакилаштириш),

230-2-модда – тезкор-қидирув фаолияти натижаларини сохталаштириш,

231-модда – адолатсиз хукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор чиқариш,

232-модда – суд ҳужжатини ижро этмаслик,

233-модда – банд солинган мулкни конунга хилоф равишда тасарруф этиш,

234-модда – конунга хилоф равишда ушлаб туриш ёки ҳибсга олиш,

235-модда – қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомала ҳамда жазо турларни қӯллаш,

236-модда – тергов қилишга ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш,

237-модда – ёлғон хабар бериш,

238-модда – ёлғон гувоҳлик бериш,

239-модда суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш,

240-модда – жиноят процессини юритиш қатнашчиларининг ӯз зиммасидаги вазифани бажаришдан буйин товлаши,

241-моддаси – жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш,

241-1 моддаси – жиноятни ҳисобга олишдан қасддан яшириш жиноятлари учун жавобгарлик белгиланган.

Суриштирув, дастлабки тергов босқичларида одил судловнинг манфаатларини амалга ошириш билан боғлиқ бȳлган ижтимоий муносабатлар ҳамда шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари      мазкур жиноятларнинг объекти бӯлиб ҳисобланади.

Таҳлил  этилаётган жиноятлар таркибининг объектив томони айбсиз шахсларни конуний жавобгарликка тортишдир. Бу қилмиш –  конунни қȳпол равишда бузиш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини чеклаш, шунингдек Ўзбекистон Республикаси одил судлови манфаатларига риоя қилмасликдир.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 25-моддасида “Ҳар ким эркинлик ва дахлсизлик ҳуқуқига эга. Ҳеч ким қонунга асосланмаган ҳолда ҳибсга олиниши ёки қамоқда оқланиши мумкин эмас” деб кӯрсатилган бӯлса, Ўзбекистон Республикаси ЖК нинг 4-моддасида “Ҳеч ким суднинг ҳукми бӯлмай туриб жиноят содир қилишда айбли деб топилиши ва қонунга ҳилоф равишда жазога тортилиши мумкин эмас” деб таъқидланган.

Айбсиз кишини жиноий жавобгарликка тортиш тӯғрисида ҳукмнинг чиқарилиши ва айбнинг эълон қилинишидан бошлаб тугалланган деб ҳисобланади.

Жиноятнинг субъектив томони тӯғри қасд билан изоҳланади. Сабаби прокурор, терговчи, суриштирувчи ва суд айбсиз шахсни жиноий жавобгарликка тортаётганлигини билади ва мазкур хатти-ҳаракатни истайди. Айбсиз шахсни жиноий жавобгарликка тортиш мотивлари – қасд, амалпарастлик, ӯч, ҳасад ва бошқалар сабаб бӯлиши мукин. Ҳар қандай сабаб жиноятнинг  муқаррар белгиси бӯлмайди ва у жиноий жавобгарликка таъсир этмайди.

Ҳуқуқни мухофаза этиш органларининг лавозимли шахслари, шунингдек, муайян иш юзасидан одил судловни амалга ошириш ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга бȳлган шахслар мазкур жиноятнинг субъекти бӯлиши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 231-моддасида олдиндан била туриб, адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор чиқарганлик учун жавобгарлик белгиланган.  Ўша ҳаракатлар одам ӯлишига ёки бошқа оғир оқибатларга сабаб бӯлса беш йилдан ӯн йилгача озодлиқдан маҳрум қилиш жазоси белгилаган.

Жиноятнинг бевосита объекти одил судлов органларининг нормал фаолияти, суд ҳокимиятининг обрȳйи, фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари, шунингдек, корхоналар, ташкилотлар, муассасаларнинг манфаатлари ҳисобланади. Жиноятнинг предмети судья томонидан қабул қилинадиган ҳуқуқий ҳужжатлар: ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор ҳисобланади.

Жиноят ишлари бȳйича қабул қилинган адолатсиз ҳукмларнинг энг кȳп учрайдиган турларига қȳйидагилар киради:

айбловнинг исбот этилмаганлиги (айбсиз шахснинг судланганлиги);

айбдорнинг айби исбот этилганда уни оқлаб чиқариш;

жиноятни оғирлаштириш ёки енгиллаштириш тарафига олдиндан нотȳғри квалификация қилиш оқибатида мустақил тарзда асоссиз жуда оғир ёки жуда енгил жазо тайинлаш ва ҳоказо.

Санаб ȳтилган адолатсиз ҳукм турлари моддий қонуннинг жиддий бузилиш билан тавсифланади. Шунингдек, жиноят-процессуал қонун-қоидаларнинг жиддий бузилиши (судланувчининг ҳимояга бȳлган ҳуқуқининг бузилиши, ҳимоячи билан таъминламаслик, охирги сȳз берилмаслиги ва бошқа ҳолатлар) оқибатида ҳукм адолатсиз ҳисобланади.

Судьяни адолатсиз қарор чиқаришга ноқонуний кӯрсатма берган мансабдор шахсларнинг ҳаракатлари ЖК нинг 28 ва 231-моддалари билан баҳоланиши лозимлиги алоҳида таъқидланади.

Ўзбекистон Республикаси ЖК нинг 232-моддасида суд ёки судьянинг ҳукми, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарорини қасдан бажармаслиги ёхуд уларнинг бажарилишига тӯсқинлик қилиш учун  базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч юз олтмиш соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликни чеклаш ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси белгиланган.

Мазкур жиноятнинг объекти суднинг ва суд ҳужжатларини ижро этиш билан шуғулланадиган давлат органларининг нормал фаолиятини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Объектив томондан шарҳланаётган жиноят муайян ҳаракталарни содир этиш ёхуд уларни содир этишдан ȳзини тийиш мажбуриятини юкловчи суд ҳужжатини бажаришдан буйин товлаш маъмурий жазо қȳлланилганидан кейин давом эттириш, шунингдек суд ҳужжатининг ижро этилишига тȳсқинлик қилишда ифодаланади.

Суднинг тегишли ҳужжатини бажариш учун қонунда кȳрсатилган муддат тугаган ёхуд унинг бажарилишига тȳсқинлик қилишга қаратилган ҳаракат содир этилган пайтдан эьтиборан жиноят тугалланган ҳисобланади. Бунда қандайдир оқибатларнинг келиб чиқиши талаб этилмайди, бироқ булар суд  томонидан эътиборга олиниши мумкин.

ЖК 232-моддасида кȳрсатилган жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор суд ҳукми, ҳал қилув қарорини бажармаётганлигини ёхуд бажаришга тȳсқинлик қилаётганлигини англайди ва бу ҳаракатларни амалга оширишни ҳоҳлайди. Лекин бу ҳолатда мотив аҳамиятга эга бȳлмайди, бу ғаразли ният, шахсий манфаатдорлик, нотȳғри тушунилган хизмат манфаатлари, биродарлик туйғуси ва ҳоказолар бȳлиши мумкин.

Жиноят субъекти эса 232-моддаси биринчи қисми бȳйича 18 ёшга тȳлган, ақли расо жисмоний шахслар, иккинчи қисми бȳйича эса фақат мансабдор шахслар-юборилган суд ҳужжатларини бажариш ваколати  доирасига кирувчи ташкилот, корхона, муассасаларнинг раҳбарлари бȳлиши мумкин.

Одил судловга қарши   жиноятларнинг бири қонунга хилоф равишда ушлаб туриш ёки ҳибсга олиш бӯлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси жиноят кодексининг 234-моддасида:

Била туриб, қонунга хилоф равишда ушлаб туриш, яъни терговга қадар текширувни амалга оширувчи органнинг мансабдор шахси, суриштирувчи, терговчи ёки прокурор томонидан қонуний асосга эга бўлмаган ҳолда шахс эркинлигининг қисқа муддатга чекланиши — базавий ҳисоблаш миқдорининг эллик бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилгача озодликни чеклаш ёхуд бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан;

Била туриб, қонунга хилоф равишда ҳибсга олиш ёки ҳибсда сақлаш — базавий ҳисоблаш миқдорининг эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланаши кȳрсатилган.

Мазкур жиноятнинг объекти суриштирув, дастлабки тергов, прокуратура ва суд идораларининг нормал фаолияти ва обрȳйи, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари, объектив томони эса қонунг хилоф равишда ушлуб туришда, яъни шахс эркинлигини қисқа муддатга чеклашда ифодаланади.

Қонунга хилоф равишда ушлаб туриш субъектив томондан тȳғри қасд билан содир этилиб, айбдор ȳзи амалга ошираётган ушлаб туриш ноқонуний эканлигини англайди, бироқ шунга қарамасдан ёки бошқа мотивлар билан ушлаб туришни амалга оширишни ҳоҳлайди ёхуд ушлаб турилган шахсни белгиланган жойда тегишли муддатдан ортиқ муддатга ушлаб туради. Жиноят субъекти эса фақат махсус шахслар: яъни суриштирувчи, терговчи ёки прокурор бȳлиши мумкин.

Шунингдек ЖК нинг 235-моддасида қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомала ҳамда жазо турларини қўллаш учун жавобгарлик белгиланган.

Ўзбекистон Республикасининг Конституциясининг 13-моддасида: “Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади” деб,  26-моддасида  эса “ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, шафқатсиз ёки инсон қадр-қимматини камситувчи бошқа тарздаги тазйиққа дучор этилиши мумкин эмас” мустаҳкамлаб қуйилган. Қийноққа солиш, бошқа шафқатсиз ёки инсон қадр-қимматини камситувчи муомала ҳамда жазо турлари халқаро ҳамжамият томонидан ғайриинсоний ва йȳл қуйиб бȳлмайдиган ҳолат сифатида тан олинади.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексига кȳра, мазкур модданинг биринчи қисмидаги жиноят учун муайян ҳуқуқдан маҳрум этиб, уч йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёхуд уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан, иккинчи қисми учун эса муайян ҳуқуқдан маҳрум этиб, беш йилдан етти йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши белгиланган.

Шунингдек  236-модда тергов қилишга ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш, 237-модда ёлғон хабар бериш, 238-модда ёлғон гувоҳлик бериш, 239-модда Суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш, 240-модда жиноят процессини юритиш қатнашчиларининг ӯз зиммасидаги вазифани бажаришдан буйин товлаши, 241-моддаси жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш, 241-1 жиноятни ҳисобга олишдан қасддан яшириш жиноятлари учун жавобгарлик белгиланган.

Давлат раҳбаримиз ӯз маърузаларида “Суд биносига келган ҳар-бир инсон Ўзбекистонда адолат борлигига ишониб чиқиб кетиши керак, Ўзбекистонда судьялар конунларнинг толмос ҳимоячилари, адолатнинг мустаҳам утунлари бӯлиши керак”-деб таъқидлаган эди. Шу боис судлар томонидан ҳукм чиқаришда Конституцияда ва Жиноят-процессуал кодексида белгиланган одил судловни фуқароларнинг қонун ва суд олдида тенглиги асосида амалга  ошириш, шахснинг шаъни, қадр қимматини ҳурмат қилиш, тарафларнинг ӯзаро тортишуви, далилларнинг бевосита текширилиши, ишнинг ҳақиқий ҳолатини аниклаш сингари жиноят процессининг муҳим принципларига амал қилади.

2022-2026 йилларга мӯлжалланган янги Ўзбекистоннинг тарақиёт стратегиясида давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан суд назоратини ӯрнатиш ҳамда фуқаро ва тадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришишдаги асосий вазифалари белгиланиб берилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев 2019 йили 26 август куни Самарканд шаҳрида бӯлиб ӯтган учрашувда: “Янги Ўзбекистонни янги тарихини яратаяпмиз, бунда сизларнинг ҳиссаларинг жуда катта. Ҳисса нимадан иборат: адолат, адолат яна бир маротаба адолат”-деб айтган эди.

Ҳар кандай суд хукми Ўзбекистон Республикаси номидан чиқарилади шу боис ҳар кандай хукм қонуний, асосли ва адолатли бӯлиши   шарт бӯлиб ҳисобланади. Суд муҳокамасини қандай бȳлмасин чеклашларга, бевосита ёки билвосита таъсир кӯрсатиш, таҳдид қилиш ёҳуд суд фаолиятига мансабдор шахс ёки фуқаронинг қай тарафдан ва қандай масалада бӯлмасин аралашишига йул қуйилмайди.

ЎзР ЖК нинг 10-моддасига асосан  қилмишида жиноят таркибининг мавжудлиги аниқланган ҳар бир шахс жавобгарликка тортилиши шарт.

Жиноий-ҳуқуқий жавобгарликнинг муқараррлиги принципи жиноятни содир этган ҳар бир шахснинг, мазкур жиноят учун жавобгар эканлигини ифодалайдиган асосий қоида ҳисобланади. Ҳар қандай жавобгарлик чораси Жиноят кодекси 8-моддасининг 1-қисмида кӯзда тутилган мезонларга ва Кодекснинг бошқа тамойиллари, яъни конунийлик,  фуқароларнинг конун олдида  тенглиги, инсонпарварлик, одиллик,  айб учун жавобгарлик, жавобгарликнинг муқараррлиги принципларига асосан белгиланади. Яъни, жиноят содир этишда айбдор бӯлган шахсга нисбатан қȳлланиладиган жазо ёки бошқа ҳуқуқий таъсир чораси одилона булиши, жиноятнинг оғир-енгиллигига, айбнинг ва шахснинг ижтимоий хавфлилик даражасига мувофиқ булиши лозим. Ҳеч ким  битта  содир этилган жиноят учун икки марта    жавобгарликка тортилиши мумкин эмас. Шахс конунда белгиланган тартибда айби исботланган ижтимоий хавфли қилмишлари учунгина жавобгар булади.

2018 йил 4 апрельдаги “Суд-тергов фаолиятида фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатларини кучайтириш буйича чора-тадбирлар қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ӯзгартиш ва қӯшимчалар киритиш тӯғрисда” ги Қонун қабул қилинди.      Унда Жиноят кодексига далилларни, тезкор-қидирув фаолияти натижаларини сохталаштирганлик учун жиноий жавобгарликни назарда тутувчи моддалар киритилгани ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва суд органлари мансабдор шахсларининг маъсулиятини янада оширди.

 

Раиса Бекмуратова, 

Ўзбекистон Республикаси Судьялар Олий Кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактаби тингловчиси

Skip to content