“ЎЗБЕКИСТОН – 2030” СТРАТЕГИЯСИ ВА ОДИЛ СУДЛОВ ИСТИҚБОЛЛАРИ

“ЎЗБЕКИСТОН – 2030” СТРАТЕГИЯСИ ВА ОДИЛ СУДЛОВ ИСТИҚБОЛЛАРИ

Аввало шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясини амалга ошириш доирасида мамлакатимизда адолат ҳамда қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантиришга ҳисса қўшувчи муҳим янгиланиш ва ўзгаришлар амалга оширилди. Бу борада биргина 2017–2023 йилларда 60 дан ортиқ қонун, фармон ва қарорлар қабул қилингани ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди.

Хусусан, Президентимизнинг 2023 йил 16 январдаги “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармонига асосан 2023 – 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси ва ушбу Стратегияни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар дастури қабул қилинди.

Эътиборли жиҳати шундаки, инсон қадрини улуғлашга қаратилган қонун ҳужжатларини такомиллаштириш, одил судлов сифатини тубдан ошириш, суд ҳокимияти мустақиллиги кафолатларини янада кучайтириш, судьялар ҳамжамиятини шакллантириш, судьяларни танлаш, лавозимга тайинлаш, ўқитиш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш, суд ҳужжатлари ижросини таъминлаш, судларда коррупцияга қарши курашиш каби муҳим масалалар Стратегиянинг асосий йўналишлари этиб белгиланди.

Ушбу ҳужжатларда суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш орқали фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига тажовуз қилиш ҳолатлари юзасидан зудлик билан зарур чоралар кўришга алоҳида эътибор қаратилган. Бунда жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини ўз вақтида ҳал этиш, мурожаатларни кўриб чиқишда сансалорлик ва бефарқ муносабатда бўлиш ҳолатларига йўл қўйганлик учун жавобгарликни кучайтириш, бузилган ҳуқуқларни тиклаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларига сўзсиз риоя этилишини таъминлашга оид тадбирлар назарда тутилди.

Янгиланган конституциявий-ҳуқуқий шароитлар мамлакатимиз тараққиётининг асосий йўналишларини такомиллаштириш ва амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқишни тақозо этди. Шу муносабат билан халқимизнинг эркин ва фаровон, қудратли Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйича хоҳиш­иродасини рўёбга чиқариш, ҳар бир фуқарога ўз салоҳиятини ривожлантириш учун барча имкониятларни яратиш, адолат, қонун устуворлиги, хавфсизлик ва барқарорликни кафолатли таъминлаш мақсадида Президентимизнинг 2023 йил 11 сентябрдаги Фармони билан “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тасдиқланди.

Айтиш керакки, халқ хизматидаги адолатли ва замонавий давлатни барпо этиш “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг асосий ғоялардан бири этиб белгилангани муҳим аҳамиятга эга. Айниқса кенг жамоатчилик муҳокамаси асосида 2024 йил 21 февралда қабул қилинган Президентимизнинг “Ўзбекистон – 2030” стратегиясини “Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида”ги Фармонида жамиятнинг барча қатламлари манфаатларини инобатга олган, юртимиз ҳаётида амалга ошириладиган муҳим ислоҳотлар ва асосий тадбирлар назарда тутилди.

Давлат дастури 5 та йўналиш ва 100 та мақсаддан иборат. Унда Конституция ва қонунларнинг устуворлигини таъминлаш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашни суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг бош мезонига айлантириш, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш, суд ҳокимиятининг мустақиллигини кучайтириш ва унинг фаолиятида очиқликни таъминлаш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш борасидаги қатор устувор вазифалар ҳам қамраб олинган.

Жумладан, фуқароларга қулайлик яратиш мақсадида суд харажатлари тўловларини амалга ошириш тизимини рақамлаштиришни янада кенгайтириш орқали суд харажати тўловларини суд биноларида онлайн тарзда амалга ошириш имкониятини яратиш белгиланди. Бу судга мурожаат қилувчилар учун ортиқча оворагарчилик­ларнинг олдини олиш, суд харажатлари тўловини суд биносининг ўзида қулай усулда амалга ошириш имконини беради.

Шунингдек, маъмурий органлар билан муносабатларда қонун устуворлигини таъминлаш, фуқаролар ёки тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳимоя этилишини кафолатлаш мақсадида маъмурий суд ишларини юритишда процессуал мажбурлов чоралари доирасини белгилаш кўзда тутилди.

Суд мажлисида ишда иштирок этувчи шахслар, хусусан, жавобгар мансабдор шахсларнинг шахсан иштирок этишини таъминлаш, шубҳасиз, ишни мазмунан кўриш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларни тўлиқ аниқлаш, маъмурий суд ишларини юритиш принциплари ижросини мустаҳкамлаш, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклашда муҳим аҳамият касб этади. Чунки амалиётда суд мажлисида жавобгар мансабдор шахсларнинг иштирок этмагани иш бўйича ҳақиқий ҳолатларни аниқлаштириш, далилларга тўлиқ баҳо бериш имкониятини чеклаб, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашга салбий таъсир кўрсатмоқда.

Шу муносабат билан ушбу масалани маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчиликни такомиллаштириш концепцияси доирасида такомиллаштирилиши мақсадга мувофиқдир.

Давлат дастурида назарда тутилган муҳим тадбирлардан яна бири бу ҳуқуқни қўллаш амалиётини танқидий жиҳатдан таҳлил қилиш, кенг жамоатчилик муҳокамасининг натижалари ва илғор хорижий тажрибани ўрганиш асосида айрим тоифадаги иқтисодий ишларни кўриш ваколатини тегишлилиги бўйича маъмурий органларга ўтказишдир.

Бу ўринда таъкидлаш лозимки, айрим тоифадаги маъмурий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган иқтисодий, масалан, ҳуқуқий таъсир чораларини қўллаш тўғрисидаги ишларни кўриш ваколатини тегишлилиги бўйича маъмурий органларга ўтказиш тадбиркорлик субъектларининг ортиқча вақт ва харажат сарфлаши олдини олиб, ушбу тоифадаги ишларни ҳал этишнинг халқаро тажрибада ўзини оқлаган механизмларини жорий этишга хизмат қилади. Қолаверса, мавжуд барча ҳуқуқий ҳимоя механизмларидан самарали фойдаланиш, тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш тизимини янада мустаҳкамлашга имконият яратади.

Тизимда амалга оширилаётган изчил тадбирлар фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат қилишни эркинлаштириш, умуман, одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш имконини бериб, судлар мустақиллигини таъминлашга хизмат қилади.

Янада муҳими, айни тадбирларнинг амалга оширилиши фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида судга мурожаат қилиш учун қулайликлар яратиш, одил судловга эришиш даражасини янада ошириш, мамлакатимизнинг халқаро рейтингларда ўрни юксалишида муҳим аҳамият касб этади.

Шербек НАЗАРОВ,

Олий суднинг Одил судлов соҳасидаги қонунчиликни

таҳлил қилиш департаменти бошлиғи ўринбосари

ОДАМ САВДОСИ – ДАВР МУАММОСИ

Ҳозирги вақтда одам савдоси ўта мураккаб ва ижтимоий хавфли ҳодиса тусини олган бўлиб, у томонидан етказилаётган зарарни амалда ҳисобга олиш имконияти йўқдир. Бу эса турли хил жиноятларни содир этилишига туртки бўлиб, жамиятни моддий техник, интеллектуал салоҳиятини пасайтиради, унинг генофондини бузади. Одамлар савдоси – бугунги кунда энг катта муаммолардан бири. Унинг бозори гиёҳвандлик восталари ва қурол-яроғ савдосидан кейин учинчи ўринни эгаллайди. 

2003 йилда Ўзбекистон БМТнинг 1949 йил 2 декабрдаги “Одамлар савдоси ва фохишабозликни учинчи шахслар томонидан ишлатилишига қарши кураш тўғрисида”ги Конвенцияга қўшилди, 2008 йилда эса одамлар, айниқса аёллар ва болалар савдосини олдини олиш ва бу қилмиш учун жазолаш тўғрисидаги, БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши кураш тўғрисидаги Конвенциясини тўлдирувчи Протоколни ратификация қилган ва шу билан одамлар савдосини аҳолига маълумот бериш, қурбонларни ҳимоя қилиш ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолияти самарадорлигини оширишга қаратилган дастурларни қўллаб қувватлаш ва ўтказиш орқали олдини олиш ва барҳам бериш мажбуриятини ўз зиммасига олди.

Уюшган жиноятчилик, хусусан халқаро терроризм, наркобизнес, қурол-аслаҳаларни ноқонуний сотиш билан боғлиқ ўта оғир жиноятлар қаторида одам савдосининг ҳар қандай кўринишларига қарши кураш муаммоси нафақат халқаро ҳуқуқ, миллий ҳуқуқ тизими учун ҳам долзарб аҳамият касб этмоқда.

Ушбу муаммо умумжаҳон миқёсда эътироф этилиб, кўпгина олимлар ва тадқиқотчилар томонидан чуқур ўрганилаётганлигига қарамасдан, бу борада ҳозирга қадар етарлича умумлашган маълумотлар тақдим этилмаган. 2000 йилдаги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг “БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши конвенциясига одам савдоси ва айниқса, аёллар ва болалар савдосининг олдини олиш ва тақиқлаш ҳамда бундай хатти-ҳаракатларга нисбатан жазо қўллаш тўғрисидаги қўшимча Баённома”да “одамлар савдоси” тушунчаси ўзининг расмий изоҳига эга бўлди.

Баённомага биноан, “одамлар савдоси” эксплутация қилиш мақсадида одамларни куч ишлатиш ёки куч ишлатиш билан қўрқитиб ёхуд бошқача мажбурлаш чораларини қўллаб ёхуд ўғирлаб ёки фирибгарлик йўли билан ёхуд алдаш ёки давлат ваколатларини, тутган мавқеини суиистеъмол қилган ҳолда ёки бир шахснинг назоратидаги бошқа бир шахсни сотиб олиш йўли билан уларни ёллаш, ўтказиш, ташиш, сақлаш ёки уларни олиш ҳисобланди.

Одам савдоси жиноий фаолиятнинг ўта хавфли ва таҳқирловчи туридир. Таҳқирланиш шунда намоён бўладики, мазкур жиноят қулликка ўхшаш шаклларда содир қилинади. Бундан ташқари, инсонни эксплуатация қилиш, инсонни “товар” сифатида сотиш, инсон омиллларидан фойдаланиш йўли билан даромад орттириш билан боғлиқлиги сабабли таҳқирловчи мазмун-моҳият касб этади.

Мамлакатимиз ҳаётининг барча соҳаларида ҳуқуқий ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Юртимизда амалга оширилаётган ушбу ислоҳотлар натижасида, бугунги кунда долзарб масалалардан бири бўлган одам савдосининг олдини олиш ва унга қарши курашиш борасида муайян ишлар олиб борилмоқда. Аввало, бу даврда одам савдоси жиноятларига барҳам беришнинг ҳуқуқий норматив базаси шакллантирилгани эътиборга лойиқдир. 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган Жиноят Кодексида илк бор одам савдосига қарши курашиш мақсадида бундай ҳаракатлар учун жиноий жавобгарлик белгиланди. Шу билан бирга одам савдоси трансмиллий, яъни ҳудуд ва чегара танламайдиган жиноят эканлиги ҳисобга олиниб, Ўзбекистон Республикаси томонидан бундай салбий ҳолатларга қарши курашиш борасида халқаро ҳамкорликка алоҳида эътибор қаратилмоқда.

2008 йилнинг 17 апрелида «Одам савдосига қарши курашиш тўғрисида»ги Қонуннинг қабул қилиниши бу жиноятнинг олдини олиш ва унга қарши курашишнинг ҳуқуқий асосларини яратиш билан бирга, одам савдосидан жабрланганларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатишнинг чораларини ўз ичига олди.

Қонунда бевосита одам савдоси жинояти тушунчаси, одам савдосига қарши курашишни ташкил этиш, одам савдосига қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи давлат органлари фаолияти, айниқса одам савдосидан жабрланганларни ҳимоя қилиш ва уларга ёрдам кўрсатиш масалалари алоҳида эътиборга олинган. Қонунда мазкур жиноятдан жабрланганларни ижтимоий реабилитация қилиш, уларни нормал турмуш тарзига қайтариш, мазкур шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш, уларни психологик, тиббий, касбий реабилитация қилиш, ишга жойлаштириш, вақтинчалик турар жой бериш масалалари алоҳида назарда тутилган. Қонуннинг 14-моддаси одам савдосига қарши курашиш соҳасида ҳалқаро ҳамкорликнинг ҳуқуқий асосини яратади.

Шуни эътиборга олиш лозимки, ўрганиб чиқилган жиноий ишлар таҳлилига кўра, аксарият ҳолатларда жабрланувчилар ушбу жиноятга алдов йўли билан жалб қилинганлар. Яъни одам савдосини амалга оширувчи шахслар томонидан алдов усули кенг қўлланилган.

Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида одам савдосига қарши кураш борасида одам савдоси жиноятига қарши курашишнинг ҳуқуқий асосини такомиллаштириш; одам савдосига қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолияти; унга қарши курашда халқаро ҳамкорлик; профилактик характердаги чора-тадбирларни амалга ошириш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.

Одам савдосига қарши курашиш қонунийлик, одам савдоси билан шуғулланувчи шахслар жавобгарлигининг муқаррарлиги, одам савдосидан жабрланганларнинг камситилишига йўл қўймаслик, ижтимоий ҳамкорлик, ижтимоий ҳимоялаш каби принципларга асосланади.

Таҳлилларга кўра, одам савдоси билан боғлиқ жиноятлар сони республикамизда йилдан йилга ошиб бормоқда.

Одам савдоси муаммосига қарши курашишда аҳолининг бу борадаги билимларини ошириш, оммавий ахборот воситалари орқали унинг қурбонлари билан суҳбатлар уюштириш, одам савдосининг бутун мудҳиш ҳолатларини тасвирлаб бериш ҳам самарали воситалардир. Бутун аҳоли, айниқса, ёшлар ушбу жиноий қилмишнинг қурбонига айланиб қолмасликлари учун эҳтиёт бўлишлари, хорижий мамлакатлардан таклиф этилаётган ҳар қандай иш, хизматларни шахсан ўзлари текшириб кўришлари, нотаниш шахсларнинг таклифларига ишонмаслик ҳамда уларга ўз ҳужжатларини бериб қўймаслик лозимлигини билишлари керак.

Хулоса ўрнида таъкидлаш керакки, одам савдоси жинояти аксарият ҳолларда алдов усули билан амалга оширилаяпти. Шу сабабли жиноятларнинг олдини олиш мақсадида меҳнат жамоаларида, маҳаллаларда профилактика мақсадида учрашув ва суҳбатлар ўтказиш, содир этилган жиноятларнинг сабабларини ва уларнинг оқибатлари фуқароларга етказиб турилишини таъминлаш лозим.

Райса БЕКМУРАТОВА,

Жиноят ишлари бўйича Кегейли тумани суди раиси

АСОРАТЛИ БИТИМ ТУШУНЧАСИ ВА УНИ ҲАҚИҚИЙ ЭМАС ДЕБ ТОПИШ МАСАЛАЛАРИ

Битим тузилган пайтда қонунда белгилаб қўйилган талаблар бажарилмаганда ёки битим унинг тарафларининг бирининг хоҳиш-эродасига зид равишда тузилганда ҳақиқий эмас ҳисобланади ва бундай битим унинг иштирокчилари учун ҳеч қандай юридик оқибат тўғдирмайди.

Ҳақиқий эмас битимлар икки тоифага ажратилиб, улардан биринчиси бўйича қонунда белгиланган битим тузишга оид тартиб-қоидалар жиддий равишда бузилган ҳолларда битим ўз-ўзидан ҳақиқий эмас ҳисобланади.  Бундай битимлар суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилиши шарт эмас. Зеро, улар тузилган пайтидан бошлаб ҳақиқий эмас ҳисобланади ва фақат унинг ҳақиқий эмаслиги оқибатларини қўллаш масаласини тегишли тартибда ҳал этиш зарур бўлади.

Иккинчи тоифага кирувчи битимлар низоли битим ҳисобланиб, уларнинг ҳақиқий ёки ҳақиқий эмаслиги масаласи суд томонидан аниқланади, битим иштирокчилари эса унинг ҳақиқийлиги юзасидан низолашади. Бундай битимлар фақат суднинг ҳал қилув қарори қонуний кучга киргандан кейингина ҳақиқий эмас ҳисобланади ва бунинг оқибатида тарафлар олдинги ҳолатига қайтарилиши зарур бўлади.

Мана шундай битимларнинг бири бу асоратли битимлар бўлиб, амалдаги Фуқаролик кодексининг 123-моддасига кўра, булар фуқаро оғир ҳолатлар юз бериши туфайли ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан тузишга мажбур бўлган, иккинчи тараф эса бундан фойдаланиб қолган битимлардир.

Ушбу моддада келтирилган асоратли битимнинг белгиларини аниқлаш осон кўрингани билан, таъкидлаш жоизки, юридик адабиётларда ва суд амалиётида асоратли битимнинг хусусиятларини очиб берувчи белгиларнинг сонини аниқлашда ва уларни бир хил маънода амалда қўллашда ягона ёндошув мавжуд эмас.

Баъзи олимларнинг фикрича оғир ҳолатларнинг юз бериши сабабли шахс ўзи учун жуда фойдасиз шартларда битим тузиши асоратли битимнинг мажбурий белгисидир. Бундай битимлар, масалан, яшаш учун маблағи қолмаган шахснинг болаларини боқиш учун ўзига тегишли мол-мулкни бозор қийматидан бир неча баравар арзон нархда зудлик билан сотиши тарзида намоён бўлади.

Шунингдек, асоратли битимнинг иккинчи мажбурий шарти тариқасида иккинчи тарафнинг виждонсиз феъл-атвори келтириб ўтилади. Бунда иккинчи шахс вазият оғирлигини билган ҳолда битимни атайлаб биринчи тараф учун жуда бефойда, оғир шартлар асосида тузади.

Яна бир гуруҳ олимларнинг фикрича, асоратли битимларнинг қуйидаги белгиларини ажратиш мумкин:

1) шахс бундай битимни ўз хоҳиши (эрки) билан тузади;

2) шахс битимни ўзи учун ўта ноқўлай шартлар билан тузаётганлигини билади (яъни бунда янглишиш ҳам, алдов ҳам йўқ), лекин уни тузишга мажбур бўлади;

3) шахс бу битимни нафақат ноқўлай шартларда (бундай ҳолат алдаш, янглишиш, қўрқитиш таъсирида тузилган битимларда ҳам мавжуд), балки «ўта» ноқўлай шартларда тузилади. Масалан, фуқаро ўзининг янги русумдаги автомашинасини эски автомашинага алмашишга мажбур бўлганда, олтин узугини жуда орзон баҳода сотишга мажбур бўлганда;

4) шахс айнан оғир ҳолатлар юз бериши туфайли асоратли битимни тузади. Бу ҳолатлар шу шахснинг ўзига ҳам (масалан, қиммат баҳо дориларни сотиб олиш, оилавий шароити туфайли сафар харажатлари учун пул топиш, юридик шахслар учун – тез орада қарзларни тўлаш зарурати), шунингдек, унинг яқинларига ҳам (турмуш ўртоғининг вафот этганлиги сабабли дафн уни дафн этишга харажатларига муҳтожлик) боғлиқ бўлиши мумкин.

Учинчи бир гуруҳ олимлар асоратли битимнинг қуйидаги белгиларини ажратади:

1) бундай битим ҳолатлар юз бериши (оқими) туфайли тузилади;

2) шахснинг битимни тузишга мажбур қилган вазиятлар ўта оғир ҳолат ҳисобланади;

3) ўта оғир ҳолат юз бериши билан битимнинг тузилиши бир-бирига боғлиқдир, яъни улар ўрталарида сабабли боғланиш мавжуд;

4) жабрланувчи учун ўта ноқўлай билан шартларда битим тузилади;

5) ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлган жабрланувчининг оғир ҳолатидан бошқа тараф фойдаланади.

Асоратли битимлар тушунчаси ва унинг ҳақиқий эмас деб топилиши учун асос бўлувчи шартлар ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми томонидан судларга раҳбарий кўрсатмалар берилган ва судлар муайян ишларни ҳал қилганда унга амал қилиши мажбурийдир. Жумладан, “Суд амалиётида битимларни тартибга солувчи қонунчилик нормаларини татбиқ қилишда вужудга келадиган айрим масалалар тўғрисида”ги 2006 йил 27 декабрдаги Олий суд Пленумининг 17-сонли қарори 10-бандида қайд этилишича, оғир ҳолатларнинг юз бериши таъсирида тузилган битим деганда, бир тарафнинг ўзи учун ўта ноқулай шартлар асосида битим тузаётганлигини англаши (бу ерда янглишиш ҳам, алдаш ҳам бўлмайди), лекин уни тузишга мажбур бўлиши тушунилади. Шунингдек, ушбу Қарорда қуйидаги икки шартнинг мавжуд бўлиши битимни оғир ҳолатлар юз бериши таъсирида тузилганлиги учун ҳақиқий эмас деб топишга асос бўлиши ҳақида судларга раҳбарий кўрсатма берилган:

1) оғир ҳолатлар юз бериши туфайли бир тарафнинг ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлиши;

2) иккинчи тарафнинг бундай ҳолатдан фойдаланиб, битим тузишга қаратилган ҳаракатининг мавжудлиги.

Лекин суд амалиёти таҳлили шуни кўрсатадики, фуқаролар асоратли битим тўғрисида юридик маънода тушунчага эга бўлмаганлиги, уни алдаш, зўрлик, қўрқитиш каби шахснинг хоҳиш-иродасига қарши равишда тузилган бошқа битимлардан фарқлай олмаслиги сабабли даъвонинг асосини нотўғри кўрсатганлиги, оқибатида бундай даъвоси рад қилинганлиги ҳолатлари кўплаб учрайди. Бундан ташқари, битимнинг асоратли эканлигини исботлаш даъвогарнинг зиммасида бўлганлиги сабабли, ушбу вазифа унинг учун катта қийинчиликлар билан боғлиқ. Зеро, аксарият ҳолларда битимнинг иккинчи тарафининг (жавобгарнинг) ҳаракатларини қонун нуқтаи назаридан тўғри талқин қилиш, яъни унинг даъвогарнинг оғир ҳолатлар юз бериши туфайли ўта ноқўлай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлганлигидан хабардор эканлигини исботлаш учун мақбул далилларни тақдим этиш осон иш эмас.

Шу билан бирга, одил судловни амалга оширувчи судлар ҳам ушбу масалада далилларга ҳар тарафлама тўлиқ ва холисона баҳо бериши лозим бўлади. Чунки, бундай битим ҳақиқий эмас деб топилганда бир томонда битим тузишга мажбур бўлган шахс турса, иккинчи томонда биринчи шахснинг ҳолатини билиб ёки билмасдан фойдаланиб қолган шахс туради.

Фикримизни, қуйидаги суд амалиётидаги мисол билан давом эттирамиз. Даъвогар Т.Шойдоева (тарафларнинг исми ва фамилияси ўзгартилган) жавобгар А.Шойдоев билан қонуний никоҳдан ўтиб оила қурган, уч нафар фарзандли бўлган.

2021 йил 20 октябрда А.Шойдоев никоҳ даврида орттирилган мулки ҳисобланган автомашинани нотариал тасдиқланган ҳадя шартномасига асосан онаси К.Агаевага ҳадя қилган ва бунга турмуш ўртоғи Т.Шойдоеванинг розилик аризаси олинган. Шунингдек, эртаси куни 2021 йил 21 октябрда даъвогар Т.Шойдоева ўзининг номидаги ҳовли уйни нотариал тасдиқланган ҳадя шартномасига асосан қайнонаси К.Агаевага ҳадя қилган.

Даъвогар Т.Шойдоева судга даъво ариза билан мурожаат қилиб, эридан қўрқиши ва унинг айтганларини қилиши сабабли уйни ва автомашинани қайнонасининг номига ҳадя қилишга мажбур бўлганлигини, эри ўзини уйига қайтариб олиб келганида мақсади фақат уй-жой ва автомашинани расмийлаштириш бўлганлигини, ундан алданганлигини билдириб, уй-жой ва автомашинанинг ҳадя шартномаларини асоратли битим деб топиб, уларни ҳақиқий эмас деб топишни сўраган.

Биринчи инстанция суди ишни кўриб чиқиб, даъвогар мазкур битимларни тузган пайтда қўрқитиш ёки алдаш таъсирида бўлганмаган деб ҳисоблаган ва ҳадя шартномаларини асоратли битим деб топишга ҳеч қандай асос йўқлиги ҳақидаги хулосага келган.

Лекин апелляция инстанцияси суди биринчи инстанция судининг ушбу хулосаси билан келишмаган ва мазкур ҳолатга бошқача ҳуқуқий баҳо бериб, даъвогарнинг даъво талабларини қаноатлантириш ва ҳадя шартномаларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида янги ҳал қилув қарорини қабул қилган.

Бунда апелляция инстанцияси даъвогар Т.Шойдоева билан жавобгар К.Агаева ўрталарида уй-жой ҳадя шартномаси тузилган пайтда ҳамда Т.Шойдоева эр-хотиннинг умумий мулки бўлган автомашинани К.Агаевага ҳадя этилишига розилик аризасини берган пайтда оғир ҳолатлар юз бериши туфайли (турмуш ўртоғи хиёнатда айблашида натижасида келиб чиққан оилавий мажоралар, эрининг шартларини бажармаса уч нафар вояга етмаган фарзандлари билан бирга никоҳдан ажралиш хавфи) ўзи учун ўта ноқулай шартлар билан битим тузишга мажбур бўлган, жавобгар тараф эса бундан фойдаланиб, бундай битимларни тузишга ҳаракат қилган, деб топган.

Олий суд кассация инстанцияси ҳам ушбу хулосалар билан келишган ҳолда тарафлар ўрталарида асоратли битим тузилган деб ҳисоблаб, апелляция инстанцияси судининг ажримини ўзгаришсиз қолдирган.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, асоратли битимларнинг белгиларини аниқлаш ва уларни қонун нормаларида аниқ ифода этиш, бундай битимлар билан боғлиқ низоларни тўғри ҳал этишда муҳим аҳамиятга эгадир.

Камал  ТАРИХОВ, 

Қорақалпоғистон Республикаси суди раиси,

Қорақалпоқ давлат университети эркин тадқиқотчиси

Facebook ижтимоий тармоғида эълон қилинган Р. Батировга оид жиноят ишига доир билдириш юзасидан 

Жиноят ишлари бўйича Беруний туман судининг 2022 йил 22 сентябрдаги ҳукмига кўра судланувчи Р. Батиров Жиноят кодексининг 119-моддасининг 4-қисми билан айбли, деб топилган. Унга нисбатан шу модда билан мазкур Кодекснинг 57-моддаси қўлланилиб, 13 (ўн уч) йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган.

Қорақалпоғистон Республикаси суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг 2022 йил 7 декабрдаги ажримига кўра суд ҳукми ўзгаришсиз қолдирилган.

Олий суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати кассация инстанциясининг 2023 йил 14 апрелдаги ажримига кўра суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилган.

Билдиришдаги эътирозлар юзасидан: Соғлиқни сақлаш вазирлиги суд-тиббий экспертизаси илмий-амалий маркази Қорақалпоғистон Республикаси филиали 2022 йил 18 февралдаги Р.Батировга оид комиссион тартибда суд-тиббий экспертизаси хулосасини судга тақдим қилган.

Хулосада Р. Батировнинг кардиолог назоратида бўлиши ва даволанишини давом эттириши тавсия этилиши, 6 ойдан кейин қайта комиссиявий суд экспертизасидан ўтказиш лозимлиги кўрсатилган.

Шунга асосан жиноят ишлари бўйича Беруний туман судининг 2022 йил 25 февралдаги ажрими билан судланувчи Р. Батировга оид жиноят иши у соғайгунига қадар иш юритишдан тўхтатилган.

Соғлиқни сақлаш вазирлиги суд-тиббий экспертизаси илмий-амалий маркази Қорақалпоқистон Республикаси филиалининг 2022 йил 15 сентябрдаги хулосасида судланувчи Р. Батиров кардиолог врач иштирокида судда иштирок этиши мумкинлиги кўрсатилган.

Шундан сўнг суд мажлиси 2022 йил 22 сентябрь куни судланувчи Р. Батировнинг уйида ёпиқ суд мажлисида, барча суд иштирокчилари ва кардиолог врач О. Ходжаев иштирокида давом эттирилган. Судланувчининг охирги сўзини эшитиб, судлов ҳайъати маслаҳатхонада қолиб, шу куни жиноят ишлари бўйича Тўрткул туман суди биносида суд ҳукми эълон қилинган.

Барча суд мажлисларида судланувчи Р. Батировнинг ўғли Х. Ботиров ҳимоячи сифатида иштирок этган ва бу суд мажлиси баённомасида тўлиқ акс эттирилган.

Бундан ташқари, Х. Ботиров отаси судланувчи Р. Батировнинг ҳимоячиси сифатида жиноят ишини Қорақалпоғистон Республкаси суди томонидан апелляция тартибида кўришда ва Олий суд томонидан кассация тартибда кўришда ҳимоячи сифатида иштирок этиб келган, унинг ҳимоячи сифатида иштирок этиш ҳуқуқи поймол этилмаганлиги маълум қилинади.

Фуқаро К. Кармысовнинг ижтимоий тармоқларнинг бирида эълон қилинган мурожаати юзасидан 

Фуқаро К. Кармысовнинг ижтимоий тармоқлардаги мурожаатларига муқаддам бир неча бор тушунтиришлар берилган.

Жавобгар К. Кармысовнинг фуқаролик ишлари бўйича Нукус туманлараро судининг 2022 йил 5 октябрдаги ҳал қилув қарорининг ижросини кечиктириш ҳақидаги аризаси шу суднинг 2024 йил 5 январдаги ажрими билан қаноатлантирилмасдан қолдирилган.

Шунингдек, фуқаро К. Кармысовнинг Президентга веб-сайт орқали орқали 2023 йил 29 декабрда йўллаган айнан шу мазмундаги 178431-5/23-сонли мурожаати юзасидан тўлиқ тушунтириш берилган. Фуқаро К. Кармысов ушбу масала юзасидан тўлиқ тушунчага эга бўлганлиги ҳақида ёзма тилхат берганлиги маълум қилинади.

Telegram мессенжерида эълон қилинган билдириш юзасидан

Билдириш муаллифини қизиқтираётган саволга қисқа ва лўнда жавоб: Р. Розумбетова ва А. Маткаримовани Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 40-моддаси билан маъмурий жавобгарликка тортиш тўғрисидаги маъмурий иш 2024 йил 02 февраль куни Е-ХSUD базаси орқали судга келиб тушган.

Жиноят ишлари бўйича Тўрткўл туман суди томонидан мазкур ишни мазмунан кўриш 2024 йил 5 февраль кунига тайинланганлиги маълум қилинади.

Yuristkadr -телеграмм каналида “Нималар бўляпти ўзи?!” сарлавҳаси остида эълон мурожаат пост юзасидан

Фуқаролик ишлари бўйича Нукус туманлараро судининг 2024 йил 22 январь кунги ажрими билан даъвогар М.Ережеповнинг жавобгар Қорақалпоғистон Республикаси прокуратурасига нисбатан буйруқни ғайриқонуний деб топиш, ишга тиклаш ва мажбурий прогул вақтлари учун иш ҳақи ундириш ҳақидаги даъво аризаси бўйича қўзғатилган фуқаролик иши Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 124-моддаси, 1-бандига асосан иш юритишдан тугатилган ва даъвогар М.Ережеповга ушбу талаби билан Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорига мурожаат қилиш ҳуқуқи тушунтирилган.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 400-моддаси, 1-қисмига кўра, тарафлар ва ишда иштирок этувчи бошқа шахслар, шунингдек ишда иштирок этишга жалб қилинмаган, ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақидаги масала суд томонидан ҳал этилган шахслар биринчи инстанция судининг ушбу Кодексда назарда тутилган ҳамда суднинг ажрими ишнинг кейинги ҳаракатланишига тўсқинлик қиладиган ажримлари устидан суд томонидан ажрим топширилган ёки юборилган кундан эътиборан йигирма кун ичида апелляция инстанцияси судига шикоят қилиши ва прокурор протест келтириши мумкин.

Ушбу Кодекснинг 385-моддаси, 1-қисмига кўра, апелляция шикояти (протести) апелляция инстанцияси судининг номига йўлланади, лекин ҳал қилув қарорини, ажримни, қарорни қабул қилган судга берилади.

Ишда иштирок этувчи шахслар, шунингдек ишда иштирок этишга жалб қилинмаган, аммо ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақидаги масала суд томонидан ҳал этилган шахслар суд ҳужжатининг қонуний, асосли ва адолатли эканлигини текшириш ҳақидаги шикоят (ариза) билан қонунда белгиланган тартибда мурожаат қилишга ҳақли.

Ўзбекистон Республикаси «Судлар тўғрисида»ги Қонунининг 66-моддасига кўра, судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига аралашишга йўл қўйилмайди. Муайян ишни ҳар томонлама, тўла ва холисона кўриб чиқишга тўсқинлик қилиш ёки ғайриқонуний суд ҳужжати чиқарилишига эришиш мақсадида судьяларга қандай бўлмасин таъсир кўрсатиш қонунга мувофиқ жиноий жавобгарликка сабаб бўлади. Оммавий ахборот воситалари ўз хабарларида муайян иш юзасидан суд муҳокамаси натижаларини олдиндан ўзича ҳал қилиб қўйишга ёки судга қандай шаклда бўлмасин таъсир кўрсатишга ҳақли эмас.

Судьянинг процессуал хатти-ҳаракатларининг қонунийлиги ёки суднинг қарори қонуний асосли ва адолатли эканлиги ҳамда ишни кўришда моддий ва процессуал қонун нормалари талабларига риоя қилинган-қилинмаганлиги ҳолатларига ҳуқуқий баҳо бериш юқори турувчи судлар ваколатига тааллуқлидир.

Суд қарорларининг қонуний, асосли ва адолатлилигини текшириш хусусида хизмат текшируви ўтказилмайди.

Бундан ташқари, қонунчилик ҳужжатларига кўра, суд ишларини ҳал этишга ҳар қандай аралашиш, судьяга турли шаклда қонунга хилоф равишда таъсир ўтказиш Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 236-моддасига мувофиқ жинойий жавобгарликни келтириб чиқаради.

Айни вақтда М.Ережеповнинг суд қароридан норози бўлиб, 2024 йил 31 январь куни фуқаролик ишлари бўйича Нукус туманлараро суди орқали Қорақалпоғистон Республикаси судининг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатига келтирган апелляция шикояти белгиланган тартибда расмийлаштирилаётганлиги маълум қилинади.

МЕРОС МУЛКИ БИЛАН БОҒЛИҚ НИЗОЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШДА АМАЛДАГИ ҚОНУН ТАЛАБЛАРИ

Бугун суд залларида ака-ука, опа-сингил ва қавм-қариндошлар ўртасида келиб чиқаётган оилавий низоларнинг аксарияти мерос, уй-жой, мол-мулк талашишлар ортидан келиб чиқаётгани ҳеч кимга сир эмас.

Кўп ҳолатларда бир ота-онадан туғилган ака-ука, опа-сингиллар мулк талашишлари оқибатида “юз кўрмас” бўлиб, очиқдан-очиқ душманга айланишади ва бу душманлик узоқ йиллар, баъзан умрбод давом этади. Азал-азалдан барча  халқларда  вафот этган кишининг мол-мулкини ворислик асосида мерос қолдиришнинг ўзига хос тартиб-қоидалари мавжуд бўлиб келган. Мерос инсоният тарихидаги энг қадимий ҳуқуқ тушунчаси саналади.

Мулк ва мулк  ҳуқуқини вужудга келтирувчи объектлардан бири саналган ушбу  мерос ҳуқуқи бош қомусимизда ҳам қонун билан кафолатланган.  Шу ўринда мустақиллик йилларида  ҳаётимизга хусусийлаштиришнинг кириб келиши мерос масаласининг кенгайишига  кенг йўл очиб берганини таъкидлаб ўтиш лозим. Илгари даврларда жамиятнинг иқтисодий негизини асосан давлат мулки ташкил этганлиги сабабли фуқаролар амалда ҳеч қандай хусусий мулкка эга бўлмаганлар ва шу боис мерос қолдирилиши мумкин бўлган мол-мулкнинг миқдори жудаям чекланган ёки мол-мулкнинг ўзи мавжуд бўлмаган.  Ҳозирда бунга барҳам берилган бўлиб, уй-жойлар фуқароларнинг хусусий мулки ҳисобланади ҳамда вақти келиб, бу мулк фарзандларига мерос сифатида ўтади. Қонунлардан яхши хабардор фуқаролар ўзларидан кейин фарзандлари орасида турли низо ёки келишмовчиликлар келиб чиқишининг олдини олиш мақсадида васият қолдиришга ҳаракат қилишади. Бу эса юзага келиши мумкин бўлган айрим муаммоларга ўз вақтида барҳам беради. Аммо вазият ҳар доим ҳам бир хил кечмайди ва меросни бўлишиш борасида турли хил нохуш ҳолатлар юзага келиши мумкин. Низоли вазиятни таҳлил қилиш, ўрганиш, масалага қонуний асосларда ечим бериш эса суд органлари олдидаги масъулиятли вазифалардан биридир. Мерос масаласи мулк билан боғлиқ бўлганлиги сабабли барча жараёнларда ўзининг аҳамиятлилиги билан ажралиб туради.    Мамлакатимизда бу борада аниқ механизмлар ишлаб чиқилган. Қонунчиликка мувофиқ, мерос ҳуқуқи – мулкка нисбатан ворисликдир, ворисликнинг эса васият ва қонун бўйича амалга оширилиши Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 1112-моддасида кўрсатиб ўтилган. Мерос қолдирувчи ҳаётлигида эга бўлган мулк, мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятларининг меросхўрларга ўтиши билан боғлиқ ҳуқуқий муносабатлар ворислик ҳуқуқи нормалари билан тартибга солинади ва унинг предмети ҳисобланади. Фуқаролик кодексининг ворислик ҳуқуқига оид бўлимида мерос таркибининг барча жиҳатлари қамраб олинган ва меросга эгалик қилишга оид барча зарур меъёрлар белгилаб қўйилган.   Ўзбекистон Республикасида судлар томонидан мерос ҳуқуқи билан боғлиқ низоларнинг ўз вақтида ва тўғри ҳал этилиши мулк дахлсизлиги ва мерос ҳуқуқи қўриқланишига доир конституциявий кафолатлар таъминланишининг  ўта муҳим воситаси ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 1113-моддасига кўра, мерос очилган пайтда мерос қолдирувчига тегишли бўлган, унинг ўлимидан кейин ҳам бекор бўлмайдиган барча ҳуқуқ ва мажбуриятлар мерос таркибига киради.

Ушбу моддага мерос қолдирувчининг шахси билан чамбарчас боғлиқ бўлган қуйидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлар киритилган:

– юридик шахс ҳисобланган тижорат ташкилотлари ва бошқа ташкилотларга аъзолик, уларда иштирок этиш ҳуқуқлари, агар қонун ёки шартномада бошқа ҳол белгиланган бўлмаса;

– ҳаётга ёки соғлиққа етказилган зарар учун товон ундириш ҳуқуқи;

– алимент мажбуриятлари туфайли юзага келган ҳуқуқлар ва мажбуриятлар;

– меҳнат ва ижтимоий таъминот тўғрисидаги қонунчилик асосида пенсия, нафақа ва бошқа тўловлар олиш ҳуқуқи;

– мулкий ҳуқуқлар билан боғлиқ бўлмаган шахсий номулкий ҳуқуқлар мерос таркибига кирмайди.

– Мерос қолдирувчига тегишли бўлган шахсий номулкий ҳуқуқлар ва бошқа номоддий бойликлар меросхўрлар томонидан амалга оширилиши ва ҳимоя қилиниши мумкин.

Кимлар меросхўр ҳисобланади?

Кодекснинг 1118-моддасига кўра:

– Мерос очилган пайтда ҳаёт бўлган фуқаролар, шунингдек мерос қолдирувчининг ҳаётлик пайтида ҳомила ҳолида бўлган ва мерос очилгандан кейин тирик туғилган болалари васият ва қонун бўйича меросхўр бўлишлари мумкин.

Мерос очилган пайтда тузилиб бўлган юридик шахслар, шунингдек давлат ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ҳам васият бўйича меросхўр бўлишлари мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 1135-моддасига асосан, мерос қолдирувчининг болалари (шу жумладан фарзандликка олинган болалари), эри (хотини) ва ота-онаси (фарзандликка олувчилар) тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эга бўладилар. Мерос қолдирувчининг вафотидан кейин туғилган болалари ҳам биринчи навбатдаги ворислар жумласига кирадилар.

Мажбурий улуш олувчи шахслар

Агарда васиятнома мавжуд бўлса, мерос шу васиятномага асосан тақсимланади. Аммо мерос қолдирувчининг вояга етмаган ёки меҳнатга қобилиятсиз болалари, шунингдек, эри (хотини) ва ота – онаси, шу жумладан уни фарзандликка олганлар, васиятноманинг мазмунидан қатъий назар, мажбурий улуш олувчи меросхўрлар ҳисобланади. Меросга мажбурий улуш олиш ҳуқуқига эга меросхўр учун васиятномада белгиланган ҳар қандай чеклашлар ва шартлар унга тегадиган мероснинг мажбурий улушидан ортиқча қисмига нисбатангина ҳақиқийдир.

Кимлар меросдан маҳрум қилинади?

Шунингдек, қонунда мерос қолдирувчига босим ўтказиб, мажбуран васият ёздиришга уринган шахслар меросдан маҳрум қилиниши борасида ҳам кодексда алоҳида модда билан белгилаб қўйилган.  Нолойиқ меросхўрларни меросдан четлатиш тўғрисидаги 1119-моддада қуйидаги бандлар ўрин олган.

Мерос қолдирувчини ёки эҳтимол тутилган меросхўрлардан бирортасини қасддан ўлдирган ёки уларнинг ҳаётига суиқасд қилган шахслар васият бўйича ҳам, қонун бўйича ҳам мерос олиш ҳуқуқига эга эмаслар. Васият қилувчи ўз ҳаётига суиқасд қилинганидан кейин васиятнома берган шахслар бундан мустасно.

Мерос қолдирувчи ўзининг охирги хоҳиш-иродасини амалга оширишига қасддан тўсқинлик қилган ва шу орқали ўзларининг ёки ўзларига яқин шахсларнинг ворисликка чақирилишига ёхуд мероснинг ўзларига ёки ўзларига яқин шахсларга тегишли улуши кўпайтирилишига имкон яратган шахслар васиятнома бўйича ҳам, қонун бўйича ҳам мерос олиш ҳуқуқига эга эмаслар.

Болаларига нисбатан ота-оналик ҳуқуқларидан маҳрум этилган ва мерос очилган пайтда бу ҳуқуқлари тикланмаган ота-оналар ана шу болалардан қолган мулкка ворис бўлиш ҳуқуқига эга эмаслар, шунингдек мерос қолдирувчига таъминлаб туриш юзасидан қонунга кўра зиммаларига юклатилган мажбуриятларини бажаришдан бўйин товлаган ота-оналар (фарзандликка олувчилар) ва вояга етган болалар (фарзандликка олинганлар) қонун бўйича ворислик қилиш ҳуқуқига эга эмаслар.

Нолойиқ меросхўрларни ворисликдан четлатиш учун асос бўладиган ҳолатлар бундай четлатиш келтириб чиқарадиган ворислик билан боғлиқ мулкий оқибатларга дахлдор шахснинг даъвоси бўйича суд томонидан белгиланади.

Ушбу модданинг қоидалари ҳар қандай меросхўрларга, шу жумладан мажбурий ҳисса олиш ҳуқуқига эга бўлган меросхўрларга ҳам тааллуқлидир.

Эгалик расмийлаштирилмаган уй-жойлар

Мерос билан боғлиқ низолар орасида кўпинча  эгалик расмийлаштирилмаган уй-жойлар  муаммоси тез-тез   учрайди. Сабаби, ҳуқуқий томондан саводсизлик, ўз мулкига эгалик қилиш шартларини билмаслик сабаб айрим фуқаролар  ўз мулкига нисбатан эгалик ҳуқуқини хатто расмийлаштирмаган бўлиб чиқади. Яъни ер сотиб олиб уй қурган, аммо уни ҳужжатлаштириш ишларига лоқайдлик қилган.  Қонунга мувофиқ, агар мана шундай қурилган бинолар белгиланган тартибга зид  бўлса, афсуски  хусусий мулк мақомини ололмайди ва бунинг натижасида бу мулкни ҳеч кимга мерос сифатида қолдиришга қонунан рухсат берилмайди. Шунингдек, ота-онадан мерос қолган уй-жойни фарзандлардан бирортасининг номига расмийлаштириш учун бошқа фарзандларнинг ҳам розилиги керак бўлади. Сабаби уларнинг ҳам  мерос улушига бўлган ҳуқуқи бор. Агар ака-укалар ўзаро рози бўлиб бу улушдан воз кечишмаса, бу низо суд залигача етиб бориши шубҳасиз.

Саёра Айтниязова,

фуқаролик ишлари буйича Нукус туманлараро суди судьяси

Суд қарорларини қонунийлиги, асослилиги ва адолатлигини текшириш институти такомиллаштирилиши юзасидан тарғибот тадбири ўтказилди

Жиноят ишлари бўйича Беруний туман суди раиси Р.Н.Камалова томонидан Беруний тумани Ахборот кутубхона маркази биносида фуқаролар ва Беруний тумани ички ишлар бўлимининг пробация гуруҳида жазони ўтаётган маҳкумлар билан учрашув ўтказилди.

Тадбирда жиноят ишлари бўйича Беруний туман суди раиси Р.Камалова сўзга чиқиб, мазкур тадбирнинг мазмун-моҳияти, аҳамияти ҳақида батафсил тушунча берди. Таъкидландики, кейинги йилларда мамлакатимизда қонун устуворлигини таъминлаш, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини рўёбга чиқариш ва жамиятда адолатни қарор топтириш мақсадида суд-ҳуқуқ соҳасини тубдан ислоҳ этишга доир кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Жумладан, ҳуқуқни қўллаш амалиётини таҳлил қилиш натижаларига кўра суд ишларини юритиш жараёнига янги институтлар жорий этилди. Фуқароларнинг ҳуқуқлари ишончли ҳимоя қилинишини таъминлаш мақсадида ярашув, дастлабки эшитув, шунингдек суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш каби институтлар такомиллаштирилди.

Олиб борилган ишлар натижасида одил судловни амалга ошириш жараёнида шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш даражаси янги босқичга чиқди.

Шу билан бирга, бугунги кунда суд қарорларини қайта кўриш институтининг таҳлили мазкур институтни такомиллаштириш зарурлигини кўрсатмоқда. Учрашувда янги таҳрирда қабул қилинган Конституциядаги инсон ҳуқуқлари кафолатининг таъминланиши борасидаги янги нормалари, шунингдек “Суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунининг мазмун-моҳиятини тушунтириб берди. Киритилган ўзгартишларга кўра, 2024 йил 1 январдан бошлаб туман, шаҳар судлари томонидан биринчи инстанцияда кўрилган ишлар вилоят судларида ва уларга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация тартибида, вилоят судлари ва уларга тенглаштирилган судлар томонидан апелляция ёки кассация тартибида кўрилган ишлар Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатида тафтиш тартибида қайта кўрилишини назарда тутувчи ўзгартиришлар киритилмоқда. Ушбу Қонун суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш механизмини янада такомиллаштиришга, фуқароларнинг шикоят қилиш ҳуқуқидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтиришга ҳамда уларнинг бузилган ҳуқуқлари ва эркинликлари, шунингдек қонуний манфаатлари ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашга хизмат қилади.

Бундан ташқари, жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни очиқ суд мажлисида кўриб чиқиб, суд ҳуқуқ соҳаси бўйича муаммолари бўлган фуқароларни қабул қилди ҳамда уларга ҳуқуқий тушунтиришлар берди.

Р.Камалова,

Жиноят ишлари бўйича Беруний туман суди раиси 

«Ўзбекистон-2030» стратегияси халқимизнинг эркин ва фаровон ҳаётини таъминлашга хизмат қилади

Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги Конституцияси қабул қилинганлиги мамлакатимиз тараққиётининг асосий йўналишларини такомиллаштириш ва амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш талаб этилмоқда.

Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2023 йил 11 сентябрь куни ««Ўзбекистон — 2030» стратегияси тўғриси»даги фармони қабул қилинди.

Мазкур Фармон билан халқимизнинг эркин ва фаровон, қудратли Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйича хоҳиш-иродасини рўёбга чиқариш, ҳар бир фуқарога ўз салоҳиятини ривожлантириш учун барча имкониятларни яратиш, соғлом, билимли ва маънавий баркамол авлодни тарбиялаш, глобал ишлаб чиқаришнинг муҳим бўғинига айланган кучли иқтисодиётни шакллантириш, адолат, қонун устуворлиги, хавфсизлик ва барқарорликни кафолатли таъминлаш мақсадида «Ўзбекистон — 2030» стратегияси мувофиқ тасдиқланди.

«Ўзбекистон — 2030» стратегиясида қуйидаги асосий ғоялар акс эттирилди:

• барқарор иқтисодий ўсиш орқали даромади ўртачадан юқори бўлган давлатлар қаторидан ўрин олиш;
• аҳоли талабларига ва халқаро стандартларга тўлиқ жавоб берадиган таълим, тиббиёт ва ижтимоий ҳимоя тизимини ташкил қилиш;
• аҳоли учун қулай экологик шароитларни яратиш;
• халқ хизматидаги адолатли ва замонавий давлатни барпо этиш;
• мамлакатнинг суверенитети ва хавфсизлигини кафолатли таъминлаш.

«Ўзбекистон — 2030» стратегиясида қуйидаги устувор йўналишлар, яъни

• ҳар бир инсонга ўз салоҳиятини рўёбга чиқариши учун муносиб шароитларни яратиш
• барқарор иқтисодий ўсиш орқали аҳоли фаровонлигини таъминлаш
• сув ресурсларини тежаш ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш
• қонун устуворлигини таъминлаш, халқ хизматидаги давлат бошқарувини ташкил этиш
• «хавфсиз ва тинчликсевар давлат» тамойилига асосланган сиёсатни изчил давом эттириш белгиланди.

Ушбу йўналишларда белгиланган мақсадларни амалга ошириш йўлида олиб бориладиган ислоҳотлар шубҳасиз, халқимизнинг эркин ва фаровон, қудратли Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйича хоҳиш-иродасини рўёбга чиқаришга хизмат қилади.

 Г.Калбаева,

Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий судининг архив мудири