БОЛАЛАР ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ БЎЙИЧА ҚАБУЛ ҚИЛИНГАН ХАЛҚАРО ҲУЖЖАТЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ

 

Халқаро ҳужжатлар болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича муҳим ролига эга. Ушбу ҳужжатлар давлатларга болаларни ҳар томонлама ҳимоя қилиш, уларнинг ҳуқуқларини таъминлаш ва уларни ҳар қандай зўравонликдан, эксплуатациядан ҳимоя қилишга мажбур қилади.

 

Болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича халқаро ҳужжатлар болаларнинг асосий ҳуқуқларини муҳофаза қилиш ва уларнинг фаровонлигини таъминлаш мақсадида қабул қилинган. Бу ҳужжатлар болаларга нисбатан инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг муҳим асоси бўлиб, уларнинг жисмоний, руҳий, ижтимоий ва маънавий ривожланишини таъминлаш учун зарур шарт-шароитлар яратишга қаратилган. Бу ҳужжатлар болаларнинг ҳуқуқларини халқаро миқёсда тан олиш ва ҳимоя қилишда катта аҳамиятга эга. Ушбу ҳужжатларнинг аҳамиятини қуйидаги жиҳатлардан кўриш мумкин:

 

  1. БМТнинг Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси (CRC)

«Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция» (Convention on the Rights of the Child, CRC) 1989 йилда БМТ томонидан қабул қилинган ва 1990 йилда кучга кирган. Бу конвенция болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган энг муҳим халқаро ҳужжат ҳисобланади. Ушбу конвенцияда болаларнинг инсон ҳуқуқларининг барча асосий аспектлари, жумладан, уларнинг таълим олиш, соғлиқни сақлаш, хавфсизлик, меҳнат, жисмоний ва руҳий ёпилишдан ҳимоя қилиш, равнақ топиш ҳуқуқлари каби масалалар қамраб олинган.

 

Мазкур ҳужжатнинг аҳамияти шундан иборатки:

 

Болаларнинг барча соҳаларда тенг ҳуқуқларига эга бўлишини таъминлайди.

Болаларга нисбатан зўравонлик, меҳнат эксплуатации, савдога тушиш каби ёмон муносабатларга қарши курашишга чорлайди.

Болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун давлатлардан амалдаги чоралар кўришни талаб қилади.

Конвенция болаларни “ҳуқуқларга эга инсонлар” сифатида тан олишни таъминлайди.

 

  1. БМТнинг Болалар савдосига қарши протоколи

Болалар савдосига қарши курашиш учун қабул қилинган махсус протоколлар 2000 йилда БМТ томонидан қабул қилинган. Ушбу протоколлар болаларни савдога чиқариш, порнография, ишлаш ва эксплуатациядан ҳимоя қилишга қаратилган.

 

  1. БМТнинг болаларни ҳарбий интизомда ишлатишга қарши конвенцияси

2000 йилда қабул қилинган «Болаларни ҳарбий интизомда ишлатишга қарши конвенция» (Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the involvement of children in armed conflict) болаларнинг ҳарбий ҳаракатларда ишлатилишини олдини олишга қаратилган.

 

Мазкур ҳужжат билан болаларнинг ҳарбий ишларга аралашиши ман этилади.

Ҳарбий интизомда ишлатиш ёшлик ва болалар ҳуқуқларига зид эканлигини эътироф этган.

Давлатларнинг ҳарбий хизматга болаларни жалб қилишни ман этишга мажбур қилган.

 

  1. Халқаро меҳнат ташкилотининг (ILO) 138 ва 182-қанунлари

Болаларни меҳнатдан ҳимоя қилиш учун Халқаро меҳнат ташкилоти (ILO) томонидан 1973 йилда 138-қанун (минимум меҳнат ёши) ва 1999 йилда 182-қанун (болаларни меҳнатдан ҳимоя қилиш ва ёшларнинг маъмурий ҳимояси) қабул қилинган. Ушбу ҳужжатнинг аҳамияти шундаки, болаларни меҳнатдан ҳимоя қилишга қаратилган.

Болаларнинг меҳнат ҳақидаги қонунларга мувофиқ меҳнат қилишини таъминлаш.

Эксплуатация ва зўравонликдан қочиш.

 

  1. Болалар учун таълим ҳуқуқи (ЮНЕСКО)

ЮНЕСКО 1948 йилда болалар учун таълим ҳуқуқини белгилаган ва бу ҳуқуқни барча давлатлар учун таъминлашга мажбурлайди. Ҳар бир бола таълим олиш ҳуқуқига эга эканлигини таъминлаш давлатларнинг асосий вазифаси ҳисобланади.

 

Аҳамияти:

 

Барча болаларга таълим олиш ҳуқуқини таъминлайди.

Болаларни таълим олиш орқали уларнинг ижтимоий, иқтисодий ва шахсий ривожланишини рағбатлантиради.

Барча мамлакатларда таълимнинг самарали ва тенг бўлишига таъсир кўрсатади.

  1. Европа Кенгаши Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси

Европа Кенгаши томонидан 1996 йилда қабул қилинган Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция болаларни ёшликка, зўравонликка, ёт нарсаларга қарши ҳимоя қилиш ва уларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган.

 

Аҳамияти:

 

Болаларни ёшликдаги ижтимоий таълим ва жамиятда тенглик имкониятлари билан таъминлаш.

Болаларни йўқотиш ёки болалар ҳуқуқларига хилоф келишга қарши курашиш.

 

Болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича халқаро ҳужжатлар жамиятларда болаларнинг инсон ҳуқуқларига эътибор қаратишга, уларнинг ҳуқуқлари устидан кузатувни кучайтиришга ва ижтимоий адолатни таъминлашга хизмат қилади.

 

 

Луиза ОТЕГЕНОВА,

Жиноят ишлаир бўйича Тахиятош тумани суди раиси