СУД ҚАРОРЛАРИ УСТИДАН ШИКОЯТ ҚИЛИШ ҚОНУНИЙЛИГИ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛДИ

 

Мамлакатимизда қонун устуворлигини таъминлаш, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини рўёбга чиқариш ва жамиятда адолатни қарор топтириш мақсадида кейинги йилларда суд-ҳуқуқ соҳасини тубдан ислоҳ этишга доир кенг кўламли ташкилий-ҳуқуқий ишлар амалга оширилмоқда.

Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг 2023 йил 27 сентябрдаги “Суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуни қабул қилинди. Унга кўра, Жиноят-процессуал кодекси қуйидаги боблар билан тўлдирилди. Ҳукмларнинг, ажримларнинг, қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текширишнинг умумий шартлари (55-боб), суднинг ҳукми, ажрими устидан тафтиш тартибида шикоят (протест) бериш (56-2-боб) шулар жумласидан.

Шунга мувофиқ, суд ҳукмлари, ажримлари, қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилиги апелляция, кассация ва тафтиш тартибида текширилиши мумкин. Жиноят ишини апелляция, кассация, тафтиш тартибида кўришда прокурор иштирок этади.

Суд жиноят ишини апелляция, кассация, тафтиш тартибида кўришда шикоят ёки протест важлари билан чегараланмайди ва ишни барча маҳкумларга, шу жумладан, тегишли шикоятни бермаган шахсларга ёки ўзига нисбатан шикоят (протест) берилмаган маҳкумларга нисбатан ҳам тўла ҳажмда текширади. Маҳкум, унинг ҳимоячиси, қонуний вакили, жабрланувчи, унинг вакили биринчи инстанция судининг апелляция ёки кассация, тегишли тафтиш тартибида кўриб чиқилган ҳукмлари, ажримлари, шунингдек, апелляция ёки кассация, тегишли тафтиш инстанцияси судларининг ҳукмлари, ажримлари устидан тафтиш тартибида шикоят беришга ҳақлидир.

Агар шикоятда ёки протестда оғирроқ жиноят тўғрисидаги қонунни қўллаш зарурлиги ҳақидаги, жазони кучайтириш тўғрисидаги ёки маҳкумнинг аҳволи ёмонлашишига олиб келадиган бошқа ўзгаришлар ҳақидаги масала қўйилган бўлса, суднинг айблов ҳукмини ёхуд ажримини тафтиш тартибида қайта кўриб чиқишга, шунингдек суднинг оқлов ҳукмини ёки ишни тугатиш тўғрисидаги ажримини тафтиш тартибида қайта кўриб чиқишга фақат у қонуний кучга кирганидан кейин бир йил ичида йўл қўйилади.

Ҳукм чиқарган суд жиноят иши тафтиш инстанцияси судига юборилганлиги тўғрисида тегишли шахсларни уч сутка ичида хабардор қилади.

Қонун билан шунингдек, ҳукм устидан апелляция шикоятларини (протестларини) бериш муддатлари 20 суткадан 10 суткага қисқартирилди. Шунингдек, суд ҳукми, ажримини ва қарорини ижро этиш чоғида юзага келган масалаларни ҳал қилиш тўғрисидаги ажрим устидан хусусий шикоят бериш ва хусусий протест билдириш тартиби белгиланди.

Қонун 2024 йил 1 январдан эътиборан кучга кирди. Мазкур қонун судьяларнинг масъулиятини оширишга, ишларнинг сифатли ва ўз вақтида кўрилишига, суд қарорларини қайта кўришда Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри ва вилоят судларининг имкониятларидан самарали фойдаланишга, фуқароларнинг шикоят қилиш ҳуқуқидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтиришга ва норозиликларнинг олдини олишга, шунингдек, ортиқча сарсонгарчиликларга йўл қўймасликка хизмат қилади.

Агзам УСПАНОВ,

жиноят ишлари бўйича Чимбой тумани суди раиси

ФУҚАРО М.САПАРОВАНИНГ YOUTUBE ВИДЕОХОСТИНИГИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ВИДЕОМУРОЖААТИ ЮЗАСИДАН

 

Мурожаатчи ўзини нечоғлик ҳақ деб билмасин, афсуски судда бу ўз тасдиғини топмаган. Аниқроғи, унинг турмуш ўртоғи, даъвогар Дж. Авезов уч йиллик даъво муддати ўтиб бўлганидан кейин судга даъво ариза билан мурожаат қилган. Унинг ўтказиб юборилган даъво муддатини узрли, деб топиш ва уни тиклаш тўғрисидаги аризасида келтирилган важлар ҳам суд томонидан текширилган. Бироқ, судда даъво муддатини тўхтатиб туриш ёки судга мурожаат қилишга монелик қиладиган узрли деб топишга асос бўлувчи ҳолатлар аниқланмаган.

 

Яъни, Фуқаролик кодексининг 154-моддасига мувофиқ, даъво муддати шахс ўзининг ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан ўта бошлаши белгиланган бўлиб, даъвогар Дж. Авезов даъво муддатини узрли сабабларга кўра ўтказиб юборганлигини тасдиқловчи мақбул далилларни судларга тақдим қилмаган.

Даъвогар Дж. Авезовнинг акаси Султон Авезов (ака) 2004 йил 31 июлда вафот этганлиги, шу вақтда мерос очилганлиги, бунда айнан низоли уй-жойга бевосита қўшни бўлиб яшаган Дж. Авезов ўз ҳуқуқлари бузилганлигини билган бўлиши лозим эди ва ўтган вақт давомида эса Дж. Авезов узрсиз сабабларга кўра даъво талаби билан судга мурожаат этмаган.

 

Олий суд Пленумининг 2019 йил 24 майдаги “Суднинг ҳал қилув қарори ҳақида”ги 12-сонли қарорининг 15-бандига кўра даъво муддати ўтказилганлиги муносабати билан даъво рад қилинганда, шу жумладан, уларни ўтказиш сабаблари узрсиз деб топилганда, ҳал қилув қарорининг асослантирувчи қисмида ушбу ҳолатнинг кўрсатилиши етарли бўлади.

 

Даъвогар Дж. Авезов ўз ҳуқуқи бузилганлигини (2005 йил февраль) билган бўлса-да, уч йиллик даъво муддатини 11 йил ўтказиб юбориб (2021 йил 22 апрель) судга мурожаат қилган бўлиб, ушбу даъво муддати жорий этиладиган талаб эканлигини суд эътиборга олган ва муддат қўллаган ҳолда даъвони 2008 йил 18 январдаги нотариал ҳаракатни, шундан келиб чиқиб даъво талабларининг қолган қисмини ҳам рад қилишни лозим топган.

 

Шунинг баробарида Дж.Авезов ўзига тегишли уй-жойдан фойдаланиб келиш жараёнида даъвогар Э. Юлдашевга тегишли уй-жой жойлашган ер майдонининг бир қисмини эгаллаб олиб, қурилиш қилган.

 

Давлат кадастрлари палатаси Беруний туман филиалининг 2021 йил 7 июндаги хулосасида, Дж.Авезовга тегишли Янги ҳаёт кўчаси 14-уйнинг қозонхона биноси 14Б-уйга тегишли ер майдонига 30 см ўтиб қурилганлиги ва газ қувурлари ўтказилганлиги қайд этилган.

 

Фуқаролик кодексининг 164, 228-моддаларига асосан, даъвогар Э. Юлдашев ер майдони ва уй-жой мулкдори сифатида ундан ўз хоҳиши ва манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, фойдаланиш ва тасарруф этиш, ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқига эга.

 

Бундан ташқари, даъвогар Э. Юлдашев жавобгар Дж. Авезовга нисбатан судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, унда ўзбошимчалик билан қурилган қурилишни буздириш ва ерни дастлабки ҳолатга келтиришни сўраган.

 

Суднинг 2021 йил 3 майдаги ажрими билан даъво талаблари битта фуқаролик ишига бирлаштирилган. Фуқаролик ишлари бўйича Беруний туманлараро судининг 2021 йил 7 июндаги ҳал қилув қарори билан Дж. Авезовнинг даъвоси рад қилинган.

 

Э. Юлдашевнинг даъвоси қисман қаноатлантирилиб, даъвогар Э. Юлдашевга тегишли бўлган Беруний тумани, “Амир Темур” МФЙ, Янги ҳаёт кўчаси, 14Б-уйнинг ер участкасида қурилган қозонхона биносининг ўтган 30 см қисми жавобгар Дж. Авезов ҳисобидан мажбурий бузиб ташлаш ва ернинг шу қисми яроқли ҳолатга келтириши, 14Б-уйнинг ички қисмидан ўтиб турган сув қувурлари Дж. Авезов томонидан олиб ташлаш, жавобгар Дж. Авезовдан даъвогар Э. Юлдашевнинг фойдасига 507.150 сўм суд ҳаражати ундириш белгиланган.

Шундан сўнг мазкур низо суд инстанцияларида кўриб чиқилиб, суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилган. Олий суд фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатининг 2022 йил 1 июлдаги ажрими билан фуқаролик ишлари бўйича Беруний туманлараро судининг 2021 йил 7 июндаги ҳал қилув қарори ва Қоракалпоғистон Республикаси суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг 2021 йил 13 августдаги ажрими ўзгаришсиз қолдирилганлиги маълум қилинади.

ХОТИН-ҚИЗЛАРГА НИСБАТАН ЗЎРАВОНЛИККА БАРҲАМ БЕРИШ БЎЙИЧА ҚАБУЛ ҚИЛИНГАН ХАЛҚАРО ҲУЖЖАТЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ

 

Хотин-қизларга нисбатан зўравонликка барҳам бериш бўйича халқаро ҳужжатлар жамиятларда аёллар ва қизларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва уларга нисбатан зўравонликни олдини олишга қаратилган муҳим воситалардан ҳисобланади. Бу ҳужжатлар глобал даражада аёлларнинг ҳуқуқларини тан олиш ва ҳимоя қилишни мустаҳкамлашга йўналтирилган.

Ушбу ҳужжатларнинг аҳамияти жуда катта бўлиб, уларнинг асосий мақсадлари ва йўналишларини қуйидагича белгиловчи қадамлардан иборат:

 

БМТнинг аёллар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси (CEDAW) 1979 йилда қабул қилинган БМТнинг «Хотин-қизлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси» (CEDAW) — аёллар ва қизларнинг барча соҳалардаги ҳуқуқларини тўлиқ ҳимоя қилиш ва уларга зўравонликка қарши курашишнинг энг муҳим халқаро ҳужжати ҳисобланади. Ушбу конвенция аёлларга нисбатан зўравонликни олдини олиш ва уларнинг хавфсизлигини таъминлашга қаратилган ҳуқуқий нормаларни белгилайди. Конвенцияга аъзо давлатлар ушбу ҳуқуқларни таъминлаш учун ўз миллий қонунчиликларини мустаҳкамлашга ва амалга оширишга мажбур.

 

Шунингдек, БМТнинг умумжаҳон инсон ҳуқуқлари декларацияси 1948 йилда қабул қилинган «Умумжаҳон инсон ҳуқуқлари декларацияси» (Universal Declaration of Human Rights) ҳам аёллар ҳуқуқларига эътибор қаратилади. 1-мақола инсоннинг ҳудудидан, ирқий ёки жинсий аниқланишидан қатъий назар барча инсонларга тенг ҳуқуқ ва озодликларни таъминлаш зарурлигини таъкидлайди. Аёлларнинг зўравонликдан ҳимоя қилиниши ушбу ҳуқуқларнинг бир қисми ҳисобланади.

 

БМТнинг аёлларга нисбатан зўравонликни олдини олиш ва унга қарши курашиш бўйича Ҳаракат дастури.

Ушбу дастур БМТ 2008 йилда «Аёлларга нисбатан зўравонликни олдини олиш ва унга қарши курашиш» (UNiTE) кампаниясини бошлади. Ушбу дастур аёлларга нисбатан зўравонликни бартараф этишга қаратилган глобал ҳаракатни ташкил этди ва аёлларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга кўмаклашишга йўналтирилди.

 

Европа Кенгаши ва Европа Конвенцияси

Европа Кенгаши аъзоси давлатлар учун қабул қилинган «Аёлларга нисбатан зўравонлик ва уй зўравонлигини олдини олиш ва унга қарши курашиш тўғрисидаги конвенция» (İstanbul Convention) 2011 йилда қабул қилинган. Ушбу конвенция аёлларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва зўравонликни олдини олишга қаратилган халқаро норма ва стандартларни белгилайди. Унинг мақсади — аёллар ва қизларнинг жисмоний, руҳий ва сексуал зўравонликдан ҳимояланишини таъминлаш.

 

БМТнинг 2030 йилгача ривожланиш мақсадлари

«Ривожланиш мақсадлари» (Sustainable Development Goals, SDGs)нинг 5-маддаси аёллар ва қизларнинг бутун дунёда тенг ҳуқуқ ва имкониятлар билан таъминлаш, шунингдек, уларга нисбатан зўравонликка барҳам беришга қаратилган. Бу мақсад БМТнинг ижтимоий ривожланиш, тенглик ва хавфсизликка олиб келувчи глобал стратегияларига асосланади.

 

Юқорида қайд этилган ҳужжатларнинг аҳамияти шундан иборатки:

Тенглик ва ҳуқуқларнинг таъминланиши: Ушбу халқаро ҳужжатлар аёллар учун тенглик ва ҳуқуқларнинг амалга ошишини таъминлашга қаратилган.

 

Жаҳон миқёсида ҳаракат: Зўравонликка қарши курашиш глобал масштабдаги заруриятга айланиб, давлатларнинг ўз қонунларини мустаҳкамлашга интилишини рағбатлантиради.

 

Қонунчиликни мустаҳкамлаш: Бу ҳужжатлар мамлакатларга ўз қонунчилигини ўрганиш, қонунларни тўғри ва самарали татбиқ этиш, аёлларга нисбатан зўравонликка қарши чоралар кўришни мажбурлайди.

 

Хавфсиз муҳит яратиш: Халқаро меъёрлар аёлларга нисбатан зўравонликдан ҳимоялаш учун хавфсиз муҳит яратишга ишонади.

 

Шу тариқа, хотин-қизларга нисбатан зўравонликка барҳам бериш бўйича халқаро ҳужжатлар давлатларнинг аёлларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва уларни зўравонликдан сақлашга оид масъулиятларни аниқ белгилайди, ҳамда бу йўналишдаги глобал ҳаракатларни кучайтиришга ёрдам беради.

 

 

Райса БЕКМУРАТОВА,

Жиноят ишлари бўйича Кегейли тумани суди раиси

БОЛАЛАР ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ БЎЙИЧА ҚАБУЛ ҚИЛИНГАН ХАЛҚАРО ҲУЖЖАТЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ

 

Халқаро ҳужжатлар болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича муҳим ролига эга. Ушбу ҳужжатлар давлатларга болаларни ҳар томонлама ҳимоя қилиш, уларнинг ҳуқуқларини таъминлаш ва уларни ҳар қандай зўравонликдан, эксплуатациядан ҳимоя қилишга мажбур қилади.

 

Болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича халқаро ҳужжатлар болаларнинг асосий ҳуқуқларини муҳофаза қилиш ва уларнинг фаровонлигини таъминлаш мақсадида қабул қилинган. Бу ҳужжатлар болаларга нисбатан инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг муҳим асоси бўлиб, уларнинг жисмоний, руҳий, ижтимоий ва маънавий ривожланишини таъминлаш учун зарур шарт-шароитлар яратишга қаратилган. Бу ҳужжатлар болаларнинг ҳуқуқларини халқаро миқёсда тан олиш ва ҳимоя қилишда катта аҳамиятга эга. Ушбу ҳужжатларнинг аҳамиятини қуйидаги жиҳатлардан кўриш мумкин:

 

  1. БМТнинг Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси (CRC)

«Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция» (Convention on the Rights of the Child, CRC) 1989 йилда БМТ томонидан қабул қилинган ва 1990 йилда кучга кирган. Бу конвенция болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган энг муҳим халқаро ҳужжат ҳисобланади. Ушбу конвенцияда болаларнинг инсон ҳуқуқларининг барча асосий аспектлари, жумладан, уларнинг таълим олиш, соғлиқни сақлаш, хавфсизлик, меҳнат, жисмоний ва руҳий ёпилишдан ҳимоя қилиш, равнақ топиш ҳуқуқлари каби масалалар қамраб олинган.

 

Мазкур ҳужжатнинг аҳамияти шундан иборатки:

 

Болаларнинг барча соҳаларда тенг ҳуқуқларига эга бўлишини таъминлайди.

Болаларга нисбатан зўравонлик, меҳнат эксплуатации, савдога тушиш каби ёмон муносабатларга қарши курашишга чорлайди.

Болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун давлатлардан амалдаги чоралар кўришни талаб қилади.

Конвенция болаларни “ҳуқуқларга эга инсонлар” сифатида тан олишни таъминлайди.

 

  1. БМТнинг Болалар савдосига қарши протоколи

Болалар савдосига қарши курашиш учун қабул қилинган махсус протоколлар 2000 йилда БМТ томонидан қабул қилинган. Ушбу протоколлар болаларни савдога чиқариш, порнография, ишлаш ва эксплуатациядан ҳимоя қилишга қаратилган.

 

  1. БМТнинг болаларни ҳарбий интизомда ишлатишга қарши конвенцияси

2000 йилда қабул қилинган «Болаларни ҳарбий интизомда ишлатишга қарши конвенция» (Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the involvement of children in armed conflict) болаларнинг ҳарбий ҳаракатларда ишлатилишини олдини олишга қаратилган.

 

Мазкур ҳужжат билан болаларнинг ҳарбий ишларга аралашиши ман этилади.

Ҳарбий интизомда ишлатиш ёшлик ва болалар ҳуқуқларига зид эканлигини эътироф этган.

Давлатларнинг ҳарбий хизматга болаларни жалб қилишни ман этишга мажбур қилган.

 

  1. Халқаро меҳнат ташкилотининг (ILO) 138 ва 182-қанунлари

Болаларни меҳнатдан ҳимоя қилиш учун Халқаро меҳнат ташкилоти (ILO) томонидан 1973 йилда 138-қанун (минимум меҳнат ёши) ва 1999 йилда 182-қанун (болаларни меҳнатдан ҳимоя қилиш ва ёшларнинг маъмурий ҳимояси) қабул қилинган. Ушбу ҳужжатнинг аҳамияти шундаки, болаларни меҳнатдан ҳимоя қилишга қаратилган.

Болаларнинг меҳнат ҳақидаги қонунларга мувофиқ меҳнат қилишини таъминлаш.

Эксплуатация ва зўравонликдан қочиш.

 

  1. Болалар учун таълим ҳуқуқи (ЮНЕСКО)

ЮНЕСКО 1948 йилда болалар учун таълим ҳуқуқини белгилаган ва бу ҳуқуқни барча давлатлар учун таъминлашга мажбурлайди. Ҳар бир бола таълим олиш ҳуқуқига эга эканлигини таъминлаш давлатларнинг асосий вазифаси ҳисобланади.

 

Аҳамияти:

 

Барча болаларга таълим олиш ҳуқуқини таъминлайди.

Болаларни таълим олиш орқали уларнинг ижтимоий, иқтисодий ва шахсий ривожланишини рағбатлантиради.

Барча мамлакатларда таълимнинг самарали ва тенг бўлишига таъсир кўрсатади.

  1. Европа Кенгаши Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси

Европа Кенгаши томонидан 1996 йилда қабул қилинган Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция болаларни ёшликка, зўравонликка, ёт нарсаларга қарши ҳимоя қилиш ва уларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган.

 

Аҳамияти:

 

Болаларни ёшликдаги ижтимоий таълим ва жамиятда тенглик имкониятлари билан таъминлаш.

Болаларни йўқотиш ёки болалар ҳуқуқларига хилоф келишга қарши курашиш.

 

Болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича халқаро ҳужжатлар жамиятларда болаларнинг инсон ҳуқуқларига эътибор қаратишга, уларнинг ҳуқуқлари устидан кузатувни кучайтиришга ва ижтимоий адолатни таъминлашга хизмат қилади.

 

 

Луиза ОТЕГЕНОВА,

Жиноят ишлаир бўйича Тахиятош тумани суди раиси

ҚОНУНЧИЛИКДАГИ ЯНГИЛИКЛАР

 

Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига рақамли далиллар билан ишлаш тизимини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонуни 2024 йил 21 ноябрь куни қабул қилиниб, ушбу қонуннинг ўзида Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга кириши белгилаб қўйилди.

 

Кейинги йилларда мамлакатимизда инсоннинг ўз қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш учун тенг имкониятлар яратиш, ишнинг ҳақиқий ҳолатларини ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона аниқлашга доир қонун талабларига сўзсиз риоя этиш, тарафларнинг тортишуви ва тенг ҳуқуқлилиги принципларини ҳаётга татбиқ этиш орқали инсон ҳуқуқ ва эркинликлари самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш бўйича салмоқли ишлар амалга оширилмоқда.

 

Шу билан бирга жамият ҳаётининг турли соҳаларини жадал рақамлаштириш, одамларнинг ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган ҳолда янада кўпроқ ҳамкорлик қилиши ва бунинг оқибатида жиноятлар содир этилиши, рақамли муҳитда фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатлари бузилиши ҳолларининг кенг тарқалиши рақамли далилларнинг институционаллаштирилишини ва улар билан боғлик ишларни амалга оширишнинг ҳуқуқий асослари мустаҳкамланишини талаб этмоқда.

 

Ушбу Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига, Фуқаролик процессуал кодексига, Иқтисодий процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ва Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига рақамли далиллар тушунчасини, рақамли далилларни тўплаш, тақдим этиш, мустаҳкамлаш, кўздан кечириш, текшириш ва баҳолаш, уларни сақлаш, қайтариш ҳамда йўқ қилиш тартибини белгиловчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмоқда.

 

Бундан ташқари «Нотариат тўғрисида»ги, «Ҳакамлик судлари тўғрисида»ги ва «Суд экспертизаси тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунларида рақамли далилларни гувоҳлантириш ва уларни текшириш тартиби назарда тутилмоқда.

 

Мазкур қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига киритилган ўзгартиш ва қўшимчаларга кўра, иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар тўғрисидаги маълумотлар мавжуд бўлган электрон маълумотлар, шу жумладан электрон тарздаги файллар, аудио-, видеоёзувлар, Интернет жаҳон ахборот тармоғида сақланаётган маълумотлар, шунингдек бошқа электрон маълумотлар рақамли далиллардир.

 

Рақамли далилдан кўчирма нусха олишга, башарти унинг яхлитлиги ва айнан ўхшашлиги сақланса, йўл қўйилади.

 

Рақамли далилдан кўчирма нусха олишга йўл қўйилиши ўзидан мазкур кўчирма нусха олинган рақамли далилнинг асли мавжудлиги билан таъминланади.

 

Гувоҳ, жабрланувчи, гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи ва бошқа шахслар рақамли далилларнинг кўчирма нусхаларини қоғозда чоп этилган шаклда тақдим этиш ҳуқуқига эга. Бунда рақамли далилнинг қоғоздаги шакли ёзма далил деб ҳисобланиши мумкин эмас.

 

Терговга кадар текширув, суриштирув, тергов ва суд жараёнида тузилган процессуал баённомаларга илова қилинган, электрон маълумотлар тарзида шакллантирилган аудио-, видеоёзувлар ҳам рақамли далиллар ҳисобланади.

 

Рақамли далилнинг кўчирма нусхаси иш материаллари билан бирга сақланади.

 

Ушбу Қонун фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтиришга хизмат қилади.

 

 

 

Жанат АЙМАҒАНБЕТОВА,

Қорақалпоғистон Республикаси  маъмурий суди судьяси

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА БОЛАЛАРГА НИСБАТАН ЗЎРАВОНЛИККА ЙЎЛ ҚЎЙМАСЛИК-ДОЛЗАРБ МАСАЛА

Таълим муассасаларида болаларга нисбатан зўравонликка йўл қўймаслик долзарб ва муҳим масала бўлиб, жамиятнинг келажаги учун катта аҳамиятга эга. Болаларга нисбатан зўравонликнинг олдини олиш таълим муассасаларининг асосий вазифаларидан бири бўлиши керак, чунки бу на фақат болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, балки уларнинг ривожланишга бўлган имкониятларини таъминлаш, барқарор ва хавфсиз таълим муҳитини яратишга қаратилган муҳим қадамдир.

Болаларга нисбатан зўравонликнинг турлари:

Таълим муассасаларида болаларга нисбатан зўравонлик турли хилда бўлиши мумкин:

  • Жисмоний зўравонлик: Таълим муассасаларида болаларга нисбатан турли хил жисмоний зарарлар (тартмолар, урганиш, майда жараҳатлар).
  • Руҳий ва эмотсионал зўравонлик: Болаларни ҳақоратлаш, ҳазил қилиш, изоляция қилиш, уларнинг ўзини қадрсиз ҳис қилишга сабаб бўлиш.
  • Сексуал зўравонлик: Болаларга ёки ёшларига нисбатан жисмоний ёки психологик зўравонлик.
  • Меҳнат эксплуатацияси: Болаларнинг таълим олиш ўрнига меҳнатга мажбур қилиниши, жисмоний ва психик саломатликка зарар етказиш.

Нима учун бу масала долзарб?

  1. Болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш: Ҳар бир боланинг таълим олиш ҳуқуқи қонуний ҳуқуқи ҳисобланади. Болалар таълим олиш жараёнида хавфсиз ва қўллаб-қувватланган муҳитда бўлишлари керак. Зўравонлик эса боланинг психо-эмоционал ва жисмоний ривожланишини бузади.
  2. Зўравонликнинг салбий таъсири: Таълим муассасаларида болаларга нисбатан зўравонлик, уларнинг таълимга бўлган қизиқишини пасайтиради, руҳий саломатликка жиддий зарар етказади, янгидан янгидан зўравонликни қабул қилишга олиб келиши мумкин. Бу боланинг ижтимоий ва маънавий ривожланишида узилишларга сабаб бўлиши мумкин.
  3. Барқарор жамиятни шакллантириш: Таълим муассасаларида болаларга нисбатан зўравонликка барҳам бериш ёшларнинг ижтимоий мақсадларга эришишини рағбатлантиради. Барқарор ва адолатли жамиятни шакллантириш учун болаларга таълим бериш муҳити бўлмаса, улар ўз ҳуқуқларини тушуниш ва ҳимоя қилишга ўрганмайди.

Нима қилиш керак?

  1. Маълумот ва билим бериш: Устозлар ва таълим муассасаларидаги ишчиларга болаларга нисбатан зўравонликни олдини олишга оид тренинглар ва маълумотлар бериш. Ушбу билимлар болаларга заифлик ва зўравонликка қарши курашиш йўлларини, хатарларни олдини олишга қаратилган чораларни тушунишга ёрдам беради.
  2. Қонун ва қоида асосида ишлаш: Таълим муассасаларида болаларга нисбатан зўравонликни олдини олиш учун қонунлар ва ички қоидаларга қатъий амал қилиш. Бу, шу жумладан, болаларга нисбатан ҳар қандай зўравонлик ҳолатини билдириш ва унга мувофиқ жавоб беришни ўз ичига олади.
  3. Психологик ёрдам ва қўллаб-қувватлаш: Болаларга рухий ва психологик ёрдам кўрсатиш, уларнинг ҳис-туйғуларини тинглаш, ва уларнинг таълимга бўлган қизиқишини сақлаб қолиш. Ижтимоий ва психологик ишлаш таълим муҳитини ҳар томонлама муҳофаза қилишга ёрдам беради.
  4. Ата-оналарнинг фаол иштирокини таъминлаш: Ата-оналар ва таълим муассасалари ўртасида ўзаро ишонч ва ҳамкорликни кучайтириш, болаларнинг таълим жараёнида бўлаётган воқеаларга оид маълумот олиш ва тўғри қарорлар қабул қилиш. Ата-оналарнинг таълим муҳитини бошқаришга оид масъулиятни тушунишлари муҳим.
  5. Технология ва мониторингдан фойдаланиш: Болаларга нисбатан зўравонлик ҳолатларини мониторинг қилиш учун замонавий технологиялардан (масалан, видеокамералар) фойдаланиш, бу таълим муассасаларининг хавфсизлигини таъминлашда ёрдам беради.

Хулоса

Таълим муассасаларида болаларга нисбатан зўравонликка йўл қўймаслик масаласи нафақат аёллар ва болаларнинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг муҳим қисми, балки жамиятнинг барқарор ривожланишининг асосий шартидир. Болаларнинг таълим олиш жараёнида хавфсизлик ва ёрдам олиш ҳуқуқи таъминланганда, уларнинг шахсий ва ижтимоий ривожланиши олиб келади. Бу йўлда ҳар бир таълим муассасаси, давлат ва жамоатчилик биргаликда ишлаш керак.

Дамир ЗИЯМБЕТОВ,

фуқаролик ишлари бўйича Беруний туманлараро судининг судьяси 

Skip to content