Ўзбекистон Республикасининг барча фуқаролари жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун ва суд олдида тенгдир. Корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар ҳам қонун ва суд олдида тенгдир.
Суд ҳужжатларининг мажбурийлиги
Суд ҳужжатлари барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар учун мажбурийдир ҳамда Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ижро этилиши шарт.
Суд ҳокимиятининг мустақиллиги
Судьялар мустақилдирлар, фақат қонунга бўйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошқа жамоат бирлашмаларидан мустақил ҳолда иш юритади.
Электрон почта манзил:
qrs@sud.uz
Фуқаролар қабулхонаси:
(55) 102-40-42
Манзил:
Қорақалпоғистон Республикаси, Нукус ш., 230100, И. Каримов кўч., 112
Интерактив хизматлар
Статистик маълумотлар
Ўзбекистон Республикаси Олий Судининг республика судлари фаолиятига доир статистик маълумотлар базаси
MY.SUD.UZ - суд хизматларидан фойдаланишнинг инновацион, ишончли ва қулай йўли
Мурожаат
Судга тўғридан - тўғри электрон шаклда мурожаат йўллаш.
Электрон тўлов тизими
Барча судларда фуқаролар томонидан амалга ошириладиган барча тўловларни тўлашнинг ягона электрон тизими.
Видеоконференц алоқа
Масофадан туриб суд мажлисида иштрок етиш
Мажлислар жадвали
Суд мажлислари жадвали билан танишиш – судларда ишларни суд мажлисида кўриб чиқишга тайинланган санаси ва вақти ҳақида онлайн тарзда хабардор бўлиб бориш имконини беради.
Давлат божи калькулятори
Бу хизмат тури судларга мурожаат қилишда тўланиши лозим бўлган давлат божи миқдорини аниқлашда яқиндан ёрдам беради.
Сўнгги йилларда мамлакатимизда суд фаолиятини рақамлаштириш бўйича амалга оширилган ислоҳотлар фуқароларнинг ўз ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича судларга мурожаат қилишини либераллаштириш, умуман одил судловга эришиш даражасини ошириш, шунингдек, судлар фаолиятининг очиқлигини таъминлаш имконини яратди.
Натижада ариза бериш, ишда масофадан туриб иштирок этиш, суд ҳужжатларини олиш ва ишларнинг кўрилиши тўғрисида маълумот олиш каби хизматлар Ўзбекистон Республикаси Олий судининг интерактив хизматлар портали орқали электрон шаклда амалга оширилмоқда.
Шу билан бирга, видеоконференцалоқа режимида ўтказиладиган суд мажлисларида мобил видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланишнинг ҳуқуқий асосларини яратиш орқали процессуал қонунчиликни такомиллаштириш зарурати пайдо бўлди.
Шу боис, процессуал қонунчиликни такомиллаштириш мақсадида 2025 йил 11 март куни Ўзбекистон Республикасининг «Аҳолига суд муҳокамаларида масофадан иштирок этиш учун янада қулай шароитлар яратилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги ЎРҚ-1047-сонли Қонуни қабул қилинди ва 2025 йил 12 март кунидан қонуний кучга кирди.
Ушбу Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига, Иқтисодий процессуал кодексига ва Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига аҳолининг суд муҳокамаларида масофадан туриб иштирок этишининг ҳуқуқий асосларини яратишни назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Хусусан, қонун билан киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларга кўра, ишда иштирок этувчи шахсларнинг видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида иштирокини таъминлаш учун кўрсатилган шахсларнинг яшаш жойи, жойлашган ери ёки турган жойи бўйича тегишли судларнинг видеоконференцалоқа тизимларидан ёки ишни кўраётган суднинг мобил видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланиши, видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида иштирокини таъминлаётган суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг келган-келмаганлигини текшириши ва келган шахсларнинг шахсини аниқлаши, видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида мобил видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланган ҳолда иштирок этаётган шахсларнинг шахси ишни кўраётган суд томонидан ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда аниқланиши, видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида видеоконференцалоқа тизимидан фойдаланган ҳолда иштирок этаётган гувоҳларга, экспертларга, мутахассисларга, таржимонларга ўз ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарлиги тушунтирилиши, шунингдек гувоҳнинг қасамёди аудио ва видеоёзув орқали ёзиб олиниши ҳамда бу ҳақида суд мажлисининг баённомасида кўрсатилиши назарда тутилмоқда.
Ушбу ўзгартириш ва қўшимчалар фуқароларнинг, тадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришиш даражасини янада оширишга, фуқароларнинг, тадбиркорлик субъектларининг бузилган ҳуқуқ ва эркинликлари, шунингдек, қонуний манфаатлари ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашга хизмат қилади.
Коррупция – жамият ривожига тўсқинлик қилувчи, давлат институтларига бўлган ишончни пасайтирувчи салбий ҳодиса ҳисобланади. Айниқса, маиший коррупция кундалик ҳаётда фуқаролар ва давлат хизматчилари ўртасидаги муносабатларда намоён бўлиб, аҳолининг давлат тизимига бўлган ишончига салбий таъсир кўрсатади.
2025 йил 5 март куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Коррупцияга қарши курашиш бўйича миллий кенгаш йиғилишида иштирок этди. Йиғилишда мамлакатимизда коррупциядан холи муҳит яратиш бўйича амалга оширилган ишлар таҳлил қилиниб, келгусидаги вазифалар белгиланди.
Давлатимиз раҳбари ўз нутқида коррупциянинг ислоҳотлар йўлидаги энг катта тўсиқ эканини таъкидлаб, сўнгги йилларда бу иллатга қарши курашиш бўйича қабул қилинган қонунлар ва яратилган янги тизимлар ҳақида маълумот берди.
Президент Шавкат Мирзиёев коррупцияга қарши курашни умуммиллий вазифа деб атаб, ҳар бир ватанпарвар юртдошимизнинг бу жараёнда фаол иштирок этиши зарурлигини таъкидлади. Кенг жамоатчиликни жалб қилиш, нодавлат ташкилотлар фаоллигини ошириш ва коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш муҳимлиги қайд этилди.
Давлат раҳбари сўнгги йилларда судлар мустақиллигини таъминлаш бўйича катта ислоҳотлар амалга оширилди. Лекин судьяларни мажлисга чақириш, уларга ваколатига кирмайдиган вазифаларни юклаш ҳолатлари ҳам учраб тургани қайд этиб лекин, айрим идоралар томонидан судга таъсир ўтказишга уринишлар ҳали-ҳануз давом этаётгани кўрсатиб ўтилди.
“Барча раҳбарларни қатъий огоҳлантираман. Судлар фаолиятига ҳар қандай аралашиш одил судловга соя солиш, деб баҳоланади. Бу бўйича сўров ҳам, жавобгарлик ҳам қаттиқ бўлади”, – деди Президент.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг раҳбарлигида сўнгги йилларда давлатимизда коррупцияга қарши курашишда тизимли ва комплекс чора-тадбирлар амалга оширилиб, бу борада муҳим натижаларга эришилмоқда.
Ўзбекистонда коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий асослари мустаҳкамланиб, халқаро стандартларга мос равишда такомиллаштирилмоқда.
2017 йилда қабул қилинган «Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида»ги Қонун ушбу соҳадаги асосий ҳуқуқий ҳужжатлардан бири бўлиб, давлат органлари ва фуқаролик жамияти институтларининг коррупцияга қарши курашишдаги ваколатлари ва мажбуриятларини белгилаб берди.
Шунингдек, 2020-йил 29-июнда Президентимизнинг ПФ-6013-сонли Фармони билан Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил этилди. Ушбу агентлик коррупциянинг олдини олиш, уни аниқлаш ва бартараф этиш бўйича давлат сиёсатини амалга ошириш, шунингдек, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларнинг тизимли сабаб ва шарт-шароитларини бартараф этиш билан шуғулланади.
Коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат дастурлари ишлаб чиқилиб, амалиётга татбиқ этилмоқда. 2019-йил 27-майда Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПФ-5729-сонли фармони билан коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари белгиланди. Ушбу фармон коррупциянинг сабаб ва шарт-шароитларини аниқлаш ҳамда уларни бартараф этишнинг таъсирчан тизимини яратишга қаратилган.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 6 июлдаги ПФ-6257-сонли Фармони билан давлат ва жамият бошқарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари белгиланди. Ушбу фармон коррупцияга қарши муросасиз муносабатда бўлиш муҳитини яратишга хизмат қилади.
Юқоридаги қонунчилик ҳужжатлари ҳамда суд олдинга қўйилган вазифалардан келиб чиққан ҳолда Ўзбекистон Республикаси Олий суди тизимида ҳам коррупциянинг олдини олиш, коррупцияга қарши курашиш юзасидан ишлар тизимли равишда йўлга қўйилган.
Масалан, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Раёсатининг 2017 йил
30 августдаги РС-30-17-сонли қарори билан «Ўзбекистон Республикаси судлари судьяларининг одил судловни амалга оширишдаги ва суд ходимларининг хизмат вазифаларини бажаришдаги фаолияти давомида муайян ҳаракатларни бажариш ёки бажармаслик учун ҳақ (пора) таклиф қилинганлиги тўғрисида хабар бериш ва уни кўриб чиқиш Тартиби» тасдиқланган бўлиб, Тартибнинг мақсади Ўзбекистон Республикаси Олий суди, қуйи судларнинг судьялари ва суд ходимларини, Олий суд ҳузуридаги Судлар фаолиятини таъминлаш департаменти ва унинг худудий бўлимларининг ходимларини ўз хизмат бурчига садоқатлилик руҳида тарбиялаш, суднинг ва ўз ҳамкасбларининг обрўсига путур етказадиган ҳар қандай хатти-ҳаракатлардан ўзини тийишга чорлаш, пора таклиф қилишга имкон берувчи шароитларни яратишга йўл қўймаслик ҳамда жамиятда порахўрлик иллатини йўқотишга кўмаклашишдан иборатдир.
Шунингдек, 2024 йил 27 декабрда Ўзбекистон Республикаси Олий суди Раисининг “Судларда коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 283-сонли буйруғи қабул қилинди.
Мазкур буйруқ билан қуйидагилар яъни,
-“ Ўзбекистон Республикаси Олий судининг коррупцияга қарши курашиш сиёсати”;
-“Суд органларида манфаатлар тўқнашувини бошқариш тўғрисидаги Низом”;
-“Суд органларида коррупцияга қарши тартиб-таомилларнинг самарадорлигини мониторинг ва назорат қилиш услубиёти”;
– “Ўзбекистон Республикаси Олий суди ҳамда Олий суд ҳузуридаги Судлар фаолиятини таъминлаш департаменти ва унинг ҳудудий бўлимларида давлат харидлари жараёнини ташкил этиш бўйича Низом”;
-“ Суд органларида коррупциявий хавф-хатарларни аниқлаш ва баҳолаш услубиёти”;
– “Ўзбекистон Республикаси Олий судининг алоқа каналлари орқали суд ходимларига оид коррупциявий хатти-ҳаракатлар тўғрисида келиб тушган хабарларни қабул қилиш ва кўриб чиқиш регламенти”;
– “Суд органларида коррупцияга қарши кўраш тизимининг ҳолати тўғрисидаги ҳисоботни шакллантириш ва тақдим этиш регламент”лари тасдиқланди.
Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар, бу соҳада қабул қилинаётган қонунлар ва Президент фармонлари давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида коррупциявий омилларни камайтиришга қаратилган.
Ушбу чора-тадбирлар натижасида фуқароларнинг давлат институтларига шу қатори судга бўлган ишончи мустаҳкамланади деб ишонамиз.
Хулоса ўрнида барча ҳамкасбларимизни ва фуқароларимизни коррупцияга қарши кураш жараёндан четда турмасликка чақириб қоламиз.
Еркин УТЕНИЯЗОВ,
Қорақалпоғистон Республикаси судлари судьялари малака ҳайъати раиси
Аниқланишича, даъвогар К. Сабуров жавобгар Г. Рахимовага нисбатан турар жойлардан мерос улушини олиш ҳақидаги даъво ариза билан судга мурожаат қилган.
Фуқаролик ишлари бўйича Беруний туманлараро судининг 2022 йил 22 декабрь кунги ҳал қилув қарори билан даъвогар К. Сабуровнинг даъво аризаси қисман қаноатлантирилган.
Қорақалпоғистон Республикаси суди апелляция инстанциясининг 2023 йил 14 февралдаги ажрими билан биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган.
Қорақалпоғистон Республикаси суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати тафтиш инстанциясининг 2024 йил 14 февралдаги ажрими билан суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилган.
Иш Ўзбекистон Республикаси Олий судида тафтиш тартибида кўрилмаган.
Чунки жавобгар Г.Рахимова 1985 йилдан бошлаб мерос очилгунга қадар мерос қолдирувчи Э.Сабуров билан биргаликда яшаганлиги ва мерос қолдирувчи билан мол-мулкка нисбатан умумий мулк ҳуқуқига эга бўлганлиги сабабли мерос тақсимланишида мерос мулкини асл ҳолида олишда имтиёзли ҳуқуққа эга ҳисобланган.
Аризачи мажбурий ижро бўлими Тўрткўл тумани бўлими ҳал қилув қарори бўйича ундирувни низоли мулкка қаратиш ва ва кадастр паспортини шакллантирилиб, кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш мажбуриятини юклаш ҳақидаги аризаси билан судга мурожаат қилган.
Фуқаролик ишлари бўйича Беруний туманлараро судининг 2024 йил 17 майдаги ажрими билан аризачи мажбурий ижро бўлими Тўрткўл тумани бўлимининг аризаси қаноатлантирилмасдан қолдирилган.
Қорақалпоғистон Республикаси суди апелляция инстанциясининг 2024 йил 23 июль кунги ажрими билан биринчи инстанция судининг ажрими ўзгаришсиз қолдирилган.
Қорақалпоғистон Республикаси суди фуқаролик ишлари бўйича тафтиш инстанциясининг 2024 йил 9 октябрдаги ажрими билан суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилган.
Иш Ўзбекистон Республикаси Олий судида тафтиш тартибида кўрилмаган.
Қорақалпоғистон Республикаси судининг ахборот хизмати
Келишув битими – ўзаро келишишга асосланган ва ва низони ҳал қилиш юзасидан тарафларнинг ёзма келишуви тушунилади.
Медиация – келиб чиққан низони тарафлар ўзаро мақбул қарорга эришиши учун уларнинг ихтиёрий розилиги асосида медиатор кўмагида ҳал қилиш усулидир.
Медиатив келишув – медиацияни қўллаш натижасида медиация тарафлари томонидан эришилган келишув ҳисобланади.
Жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш йўлида, низоларни ўзаро тинч (дипломатик) йўл билан ҳал қилиш орқали судларда иш ҳажмини мақбуллаштиришда келишув битими ва медиатив келишув институтлари муҳим аҳамият касб этади.
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2009 йил 18 декабрдаги “Иқтисодий судлар томонидан келишув битимини тасдиқлашда процессуал қонун нормаларининг қўлланилишига оид айрим масалалар тўғрисида”ги 204-сон қарори 2-бандида берилган тушунтиришга кўра, келишув битими деганда, ўзаро келишишга асосланган, даъво талаби (талаблари)га нисбатан аниқликка эришишга қаратилган, низони ҳал қилиш тўғрисидаги тарафларнинг ёзма келишуви тушунилади.
“Медиация тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни 4-моддасига кўра, медиация — келиб чиққан низони тарафлар ўзаро мақбул қарорга эришиши учун уларнинг ихтиёрий розилиги асосида медиатор кўмагида ҳал қилиш усулидир. Медиатив келишув эса — медиацияни қўллаш натижасида медиация тарафлари томонидан эришилган келишув ҳисобланади.
Уларнинг умумий жиҳати шундаки, иккиси ҳам низоларни тинчлик ва муроса (дипломатик) йўл билан ҳал қилишга қаратилган низоларни муқобил ҳал қилиш усулидир.
Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодекси 131-моддаси иккинчи қисмига мувофиқ, келишув битими ёки медиатив келишув даъво тартибидаги ҳар қандай иш бўйича тузилиши мумкин.
Фарқли жиҳатлари шундаки, келишув битими иқтисодий суд ишларини юритишнинг ҳар қандай босқичида (ҳаттоки, ишларни апелляция ва кассация инстанциясида кўриш босқичларида ҳам) ва суд ҳужжатини ижро этиш жараёнида, медиатив келишув эса биринчи инстанция судида суд алоҳида хонага (маслаҳатхонага) суд ҳужжатини қабул қилиш учун чиққунига қадар тарафлар томонидан тузилиши мумкин;
иккинчидан, келишув битими у суд томонидан тасдиқланганидан кейин тузилган ҳисобланади, медиатив келишувни эса тасдиқлаш талаб этилмайди;
учинчидан, суд томонидан келишув битимининг тасдиқланиши иш юритишни тугатишга асос бўлади, шу сабабли айни бир шахслар ўртасидаги, айни бир предмет тўғрисидаги ва айни бир асослар бўйича низо юзасидан судга такроран мурожаат қилишга йўл қўйилмайди.
Тарафлар ўртасида медиатив келишув тузилган бўлса, даъво аризаси кўрмасдан қолдирилади, бундай ҳолатда даъвогар судга даъво аризаси билан умумий тартибда янгидан мурожаат қилишга ҳақли;
тўртинчидан, тарафлар ўртасида келишув битими бўйича шартлашилган мажбуриятларни бажармаслик ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқаради. Шу сабабли, келишув битимида мажбуриятларни бажариш шартлари ва муддатлари кўрсатилиши керак, шунингдек келишув битимида жавобгар томонидан мажбуриятларни кечиктириб ёки бўлиб-бўлиб ижро этиш тўғрисидаги, талаб қилиш ҳуқуқидан бошқа шахс фойдасига воз кечиш ҳақидаги, қарздан (неустойка)дан тўлиқ ёки қисман воз кечиш ёхуд қарзни тан олиш тўғрисидаги, суд харажатларини тақсимлаш ҳақидаги шартлар ва қонунга зид бўлмаган бошқа шартлар кўрсатилиши мумкин. Келишув битимининг унда белгиланган тартиб ва муддатларда ижро этилмаслиги суд томонидан манфаатдор тарафнинг аризаси бўйича ижро варақаси бериш учун асос бўлади. Медиатив келишувда эса, гарчи тарафлар маълум мажбуриятларни бажариш ҳақида келишган бўлсалар-да, ҳеч қандай ҳуқуқий оқибат келтириб чиқармайди. Шунга кўра, медиатив келишув шартлари бажарилмаган тақдирда, тарафлар такроран судга мурожаат этишга ҳақли;
бешинчидан, агар келишув битимида суд харажатларини тақсимлаш ҳақидаги шарт мавжуд бўлмаса, суд бу масалани келишув битимини тасдиқлаш чоғида, умумий тартибда ҳал этади. Тарафлар ўртасида медиатив келишув тузилиб, даъво аризаси кўрмасдан қолдирилган тақдирда эса, даъво аризаси тақдим этишда олдиндан тўланган давлат божи даъвогарга қайтарилади (“Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни, 18-модда).
Тарафлар иқтисодий суд ишларини юритишнинг барча босқичларида ва суд ҳужжатини ижро этиш жараёнида низони келишув битимини тузган ҳолда тўлиқ ҳажмда ёки қисман ҳал этиши мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2009 йил 18 декабрдаги “Иқтисодий судлар томонидан келишув битимини тасдиқлашда процессуал қонун нормаларининг қўлланилишига оид айрим масалалар тўғрисида”ги 204-сон қарори 17,18 ва 19-бандларида келишув битимини тасдиқлаш тўғрисидаги суд ажримининг хулоса қисмида унинг барча шартлари баён этилиши лозим. Бунда тарафларнинг суд харажатларини тақсимлаш бўйича келишувнинг мавжуд эмаслиги келишув битимини тасдиқлашни рад этишга асос бўлмаслигини инобатга олиши керак. Бундай ҳолда, суд харажатларини тақсимлаш масаласини суд Иқтисодий процессуал кодекси 118-моддасининг қоидалари асосида ҳал қилади.
Келишув битимини тасдиқлаш ва иш юритишни тугатиш тўғрисидаги суд ҳужжати устидан Иқтисодий процессуал кодексида белгиланган умумий тартибда шикоят берилиши (протест келтирилиши) мумкин.
Агар келишув битимининг тарафи, келишув битими суд томонидан тасдиқлангандан сўнг келишув битими шартларини қайта кўриб чиқишга ва (ёки) келишув битимини ижро этишдан бош тортишга қаратилган даъво билан мурожаат қилса, суд Иқтисодий процессуал кодекси 173-моддасининг иккинчи қисмини қўллаб, бундай талабларни қаноатлантиришни рад этиши лозим.
Агар суд томонидан тасдиқланган келишув битимини тарафлар ўзаро бекор қилиб ёки уни шартларини ўзгартириб, судга янги таҳрирдаги келишув битимини тасдиқлаш учун тақдим этса, суд бундай аризани қаноатлантиришни рад этиш ҳақида ажрим чиқаради ва бундай ажрим устидан шикоят қилинмайди (протест келтирилмайди).
Мухтасар қилиб айтганда, келишув битими ва медиатив келишув институтлари тарафларга ўрталарида юзага келган низоли масалаларни ўзаро келишув, дипломатик йўл билан ҳал қилиш усуллари бўлиб, алал оқибат низоли вазиятнинг муросаи-мадора йўли билан барҳам топилишига хизмат қилади.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 55-моддасига кўра, ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади.
Юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар, шу жумладан суд-ҳуқуқ соҳасидаги кенг кўламли ўзгаришлар ўзининг ижобий самарасини бериб келмоқда. Буни халқимизнинг суд ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига қилаётган мурожаатлари, судларда кўрилаётган ишларнинг мазмуни ва унда иштирок этаётган шахсларнинг ҳуқуқий маданияти даражасидан ҳам кўзатишимиз мумкин.
Айниқса, сўнги йилларда фуқаролик ишлари бўйича судларнинг иш юритувидаги ишлар сони йилдан-йилга ортиб бормоқда.
Одил судловни амалга ошириш бевосита давлат бюджети ҳисобидан таъминланади. Бунда, судларга мурожаат қилишда ундириладиган давлат божи тўловлари бошқа мажбурий тўловлар қаторида Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетини шакллантиришнинг таркибий қисмини ташкил қилади.
Шунинг учун давлат божини тўғри белгилаш ва вақтида ундириш муҳим аҳамият касб этади. Судларга ариза, даъво ариза беришда ҳамда суд ҳужжатларига нисбатан апелляция, кассация ва тафтиш шикояти беришда давлат божи ундириш миқдори, ҳамда давлат божи тўловидан озод қилинган жисмоний ва юридик шахслар рўйхати, шунингдек давлат божини кечиктириш, бўлиб-бўлиб тўлаш ва камайтириш тартиби Ўзбекистон Республикаси “Давлат божи тўғрисида”ги Қонуни ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодекси нормалари билан белгиланган.
Шу кунгача амалда бўлган “Фуқаролик ишлари бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти тўғрисида”ги пленуми қарори 15 йил аввал қабул қилинган бўлиб, бу давр ичида қонунчиликда бир қатор ўзгаришлар юз берди. Бу эса, мазкур пленум қарорини ҳам қайтадан кўриб чиққан ҳолда унинг янги таҳририни қабул қилиш заруриятини юзага келтирди.
Шу сабабли, судлар томонидан қонун нормаларини бир хилда ва тўғри қўлланилишини таъминлаш, фуқаролик ишлари бўйича суд харажатларини ундириш амалиётида мавжуд камчиликларни бартараф қилиш мақсадида 2024 йил 16 декабрь куни Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Фуқаролик ишлари бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти тўғрисида»ги 37-сон қарори қабул қилинди.
Мазкур Пленум қарори суд харажатларини ундириш масаласига доир қонунчиликни судлар томонидан тўғри қўлланилишини таъминлаш мақсадида ишлаб чиқилган.
Пленум қарорига судлар томонидан давлат божини ундиришнинг ўзига хос хусусиятлари, шунингдек, судларда турлича амалиёт юзага келишига сабаб бўлган ҳолатларга батафсил тушунтиришлар бериш ҳақидаги янги бандлар киритилди.
Хусусан, даъво баҳоси чет эл валютасида белгиланган мулкий низо бўйича судга ариза берилганда, давлат божининг миқдори ариза тақдим этилган санада Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан белгиланган курс бўйича миллий валютада белгиланиши;
«Давлат божи тўғрисида»ги Қонун билан белгиланган давлат божи ставкаларининг фуқаролик ишлари бўйича судларига оид қисмида шартнома олди низолари бўйича тўланиши лозим бўлган давлат божи ставкалари белгиланмаганлиги ҳамда Фуқаролик процессуал кодекси 129-моддасининг 2-бандида мол-мулкни талаб қилиб олиш тўғрисидаги даъволар бўйича даъвонинг баҳоси талаб қилинаётган мол-мулкнинг қийматига қараб белгиланиши назарда тутилганлиги сабабли, шартномани ҳақиқий эмас деб топиш ёки бекор қилиш ҳақидаги талаблар юзасидан низолашилаётган шартномада кўрсатилган пул қиймати (шартнома баҳоси) даъво баҳоси ҳисобланиши ва давлат божи мулкий хусусиятга эга даъво аризалар учун қонунда белгиланган ставка бўйича тўланиши лозимлиги;
«Давлат божи тўғрисида»ги Қонун 8-моддасининг биринчи қисмида кўрсатилган шахслар суд ҳужжатлари устидан апелляция, кассация, тафтиш шикояти билан мурожаат қилганда давлат божини тўлашдан озод этилганлиги;
апелляция, кассация, тафтиш шикоятидан воз кечилганлиги сабабли шикоят бўйича иш юритиш тугатилганда, тўланган давлат божи қайтарилмаслиги, агар шикоят беришда давлат божи тўланмаган бўлса, давлат божи шикоят берган шахсдан ундирилиши ва бошқа қатор суд амалиётида мавжуд камчиликларни бартараф қилиш бўйича тушунтиришлар берилган.
Мазкур Пленум қарори одил судловга эришишга хизмат қилиш билан бирга, суд амалиётини бирхиллаштириш, қонунларни аниқ ва тўғри қўллашга хизмат қилади.
Абдимурат КЕРИМБАЕВ,
Қорақалпоғистон Республикаси суди раиси ўринбосари
Маълумки, фуқаролик ишлари бўйича суд харажатлари давлат божи ва ишни кўриш билан боғлиқ чиқимлардан иборат.
Ўзбекистон Республикаси «Давлат божи тўғрисида»ги Қонунининг 3-моддасига мувофиқ, давлат божи юридик аҳамиятга молик ҳаракатларни амалга оширганлик ва (ёки) бундай ҳаракатлар учун ваколатли муассасалар ва (ёки) мансабдор шахслар томонидан ҳужжатлар берганлик учун олинадиган мажбурий тўлов ҳисобланади.
Фуқаролик ишлари бўйича давлат божини ундириш билан боғлиқ масалалар «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун, ушбу Қонун билан тасдиқланган «Давлат божи ставкаларининг миқдорлари» ва Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 13-бобига мувофиқ тартибга солинади.
Ўзбекистон Республикаси «Давлат божи тўғрисида»ги Қонунига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилганлиги муносабати билан, шунингдек, судлар томонидан қонун нормаларини бир хилда ва тўғри қўлланилишини таъминлаш, фуқаролик ишлари бўйича суд харажатларини ундириш амалиётида мавжуд камчиликларни бартараф қилиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми томонидан 2024 йил 16 декабрдаги 37-сон қарори қабул қилинди.
Ушбу Пленум қарорида фуқаролик ишлари бўйича давлат божи қандай аризалардан ундирилиши аниқ белгилаб кўрсатиб ўтилди, яъни:
судларга бериладиган даъво аризалардан, алоҳида тартибда юритиладиган ишларга доир аризалардан, суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризалардан;
ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорларини мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги аризалардан;
4) чет давлат судининг ҳамда чет давлат ҳакамлик судининг (арбитражининг) ҳал қилув қарорини тан олиш ва ижрога қаратиш ҳақидаги аризалардан;
корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, жамоат бирлашмаларининг маъмурий ва бошқа оммавий ҳуқуқий муносабатлардан юзага келмайдиган қарорлари ҳамда улар мансабдор шахсларининг шундай ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан берилган даъво аризаларидан;
апелляция, кассация ва тафтиш тартибидаги шикоятларидан:
а) судларнинг ҳал қилув қарорлари устидан;
б) иш юритишни тугатиш тўғрисидаги, даъвони кўрмасдан қолдириш тўғрисидаги, суд жарималарини солиш тўғрисидаги ажримлар устидан;
г) ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорларини мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги аризалар бўйича ажримлар устидан;
д) чет давлат судининг ҳамда чет давлат ҳакамлик судининг (арбитражининг) ҳал қилув қарорини тан олиш ва ижрога қаратиш тўғрисидаги аризалар бўйича ажримлар устидан;
ҳужжатларнинг дубликатларини ва кўчирма нусхаларини (шу жумладан, такрорий равишда бериладиган суд ҳужжатларининг кўчирма нусхаларини) берганлик учун.
Шунингдек, Пленум қарорида ФПКнинг 396, 416 ва 41927-моддаларига асосан апелляция, кассация ва тафтиш инстанцияси судлари суд ҳужжатларини тўлиқ ҳажмда текшириб чиқиши шартлигидан келиб чиқиб, суд қарорларининг суд харажатлари қисмидан норози бўлиб берилган апелляция, кассация ва тафтиш шикоятлари бўйича давлат божи умумий асосларда тўланади, давлат божи билан боғлиқ масалалар бўйича чиқарилган ажримларга нисбатан берилган хусусий шикоятлар бундан мустаснолиги ҳақида тушунтириш берилган.
Қоидага кўра, давлат божи ва почта харажати ариза, даъво аризаси, шикоят (бундан буён — ариза) судга берилгунга қадар тўланади, қонун билан давлат божи тўлови бўйича бошқача тартиб белгиланган ҳоллар бундан мустасно (масалан, аризачи қонун билан давлат божини тўлашдан озод қилинган, суд томонидан давлат божи тўлови кечиктирилган ёки бўлиб-бўлиб тўлаш белгиланган ҳоллар).
Давлат божи тўланганлиги факти:
банк томонидан тўловчига берилган белгиланган шаклдаги тўлов ҳужжати (квитанция, тўлов топшириқномаси ва бошқалар);
белгиланган шаклда тўловни амалга оширган мансабдор шахс ёки давлат органи ва ташкилотнинг кассаси томонидан тўловчига берилган тўлов ҳужжати;
электрон тўлов тизимидан олинган маълумотлар билан тасдиқланади.
Шунингдек, «Давлат божи тўғрисида»ги Қонуннинг 19-моддасига кўра, давлат божи қуйидаги ҳолларда умумий асосларда ундирилади:
қарши даъво аризалардан;
учинчи шахсларнинг ишга мустақил даъво талаблар билан киришганлиги тўғрисидаги аризалардан.
Ишга киришган даъвогарнинг ҳуқуқий ворисидан давлат божи, агар у даъвогар томонидан тўланмаган бўлса, умумий асосларда ундирилади.
Бунда «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун 7-моддасининг иккинчи қисми ва 8-моддаси қоидалари инобатга олиниши лозим.
Пленум қарорига кўра, судга ариза давлат божи тўловисиз келиб тушганда, судья аризачи қонун билан уни тўлашдан озод қилинган-қилинмаганлигини текшириши шарт.
Фуқаролик ишлари бўйича давлат божи тўлашдан озод қилинган жисмоний ва юридик шахслар рўйхати «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун 8-моддасининг биринчи қисмида белгиланган.
Бунда «Давлат божи тўғрисида»ги Қонуннинг 7-моддасига кўра, 2020 йил 1 январга қадар қабул қилинган бошқа қонунчилик ҳужжатларида назарда тутилган ва ушбу Қонунда назарда тутилмаган давлат божини тўлашдан озод қилиш ушбу ҳужжатларнинг амал қилиш муддати тугагунига қадар кучда қолиши инобатга олиниши лозим.
Агар аризачи қонун ёки бошқа қонунчилик ҳужжатларига кўра давлат божини тўлашдан озод қилинмаган ва аризада уни тўлашни кечиктириш, камайтириш, бўлиб-бўлиб тўлаш ҳақида илтимоснома мавжуд бўлмаса, шунингдек почта харажатлари тўланмаган бўлса, судья аризани қайтариш ҳақида ажрим чиқаради (ФПК 195-моддаси биринчи қисмининг 7-банди). Ажримда тўланиши лозим бўлган давлат божи, почта харажатлари суммаси кўрсатилиши ва ушбу камчилик бартараф қилинганидан сўнг такроран мурожаат қилиш имконияти мавжудлиги тушунтирилиши лозим.
ЗулфияБАБАДЖАНОВА,
Қорақалпоғистон Республикасисудининг судьяси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2025 | Қорақалпоғистон Республикаси суди
