КИТОБХОН СУДЬЯЛАР БЕЛЛАШУВИ

КИТОБХОН СУДЬЯЛАР БЕЛЛАШУВИ

Қорақалпоғистон Республикаси суди ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий суди судьялари ва ходимлари ўртасида “Китоб – маънавият кўзгуси” танлови ўтказилди.

Иштирокчилар ўзбек мумтоз ва жаҳон адабиёти асарларидан танланган 5 та китобни ўқиб, уларнинг мазмун-моҳияти, ғояси ва аҳамиятини шарҳлаб берди.

Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда китобхонлик маданиятини юксалтириш буюк мақсадларимизга эришишнинг муҳим кафолатидир. Китоб – беминнат устоз. Билим ва маънавий юксалишга эришишнинг энг асосий манбаи. Шу боисдан ҳам, китоблар барча замонлар учун энг зарур нарса, қалблар малҳами, билимлар хазинаси, донишмандлик чашмаси бўлиб келган. Китоб барча соҳага оид маълумотларни тўплаш, сақлаш усули сифатида катта аҳамиятга эга.

Танлов давомида ҳакамлар ҳайъати аъзолари ҳар бир иштирокчининг бадиий асар ҳақидаги нутқи, саволларга тўғри ва тўлиқ жавоб беришини холис ва адолатли баҳолаб борди.

Танлов якунида Қорақалпоғистон Республикаси судининг судьялар малака ҳайъати котиби Тимур Тургалиев биринчи ўринни, Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий судининг судьяси Жанат Аймағанбетова иккинчи ўринни, Қорақалпоғистон Республикаси судининг бош консультанти Гулайим Ғаниева ҳамда судья катта ёрдамчиси Илҳом Мустафаев учинчи ўринни эгаллади.

Ғолибларга диплом ва эсдалик совғалари топширилди.

СОДДАЛАШТИРИЛГАН ТАРТИБДА ИШ ЮРИТИШ

Одил судлов самарадорлигини янада ошириш иқтисодий процессуал ҳуқуқининг бугунги долзарб масалаларидан бири. Корхона, муассаса ва ташкилотлар ҳамда фуқароларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини ўз вақтида ҳимоя қилиш эса суд ишларини юритишни соддалаштиришга бевосита боғлиқ. Шу туфайли иқтисодий суд ишини юритишга соддалаштирилган тартиб жорий этилди.

Соддалаштирилган тартибдаги ишлар суд муҳокамаси ўтказилмасдан, тарафлар чақиртилмасдан ва уларнинг тушунтиришлари эштилмасдан, даъво аризасини иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш ҳақида ажрим чиқарилган кундан эътиборан йигирма кундан ошмаган муддатта даъво аризаси юзасидан ёзма фикрни, далилларни ҳамда бошқа ҳужжатларни тақдим этиш учун белгиланган муддат ўтганидан кейин судя томонидан якка тартибда кўриб чиқилиши назарда тутилган.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибидаги иш даъво ишини юритишнинг умумий қоидалари бўйича суд томонидан кўриб чиқилади.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиладиган иш бўйича даъво аризаси Иқтисодий процессуал кодексининг 149-моддасида назарда тутилган талабларга мувофиқ бўлиши керак.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиладиган иш бўйича даъво аризасига Иқтисодий процессуал кодексининг 151-моддасида назарда тутилган ҳужжатлар, шунингдек даъво аризасининг ва унга илова қилинган ҳужжатларнинг кўчирма нусхалари жавобгарга топширилганлиги ҳақидаги далиллар илова қилинади.

Ушбу талабларга тўлиқ амал қилинган бўлса, суд иш соддалаштирилган тартибида кўрилиши ҳамда иш кўриб чиқиладиган санани кўрсатган ҳолда даъво аризасини иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш тўғрисида ажрим чиқаради, акс ҳолда даъво аризаси қайтарилади.

Жавобгар даъво аризаси юзасидан ёзма фикрини даъво аризасининг кўчирма нусхаси ўзига топширилган пайтдан эътиборан ўн беш кунлик муддатда судга ўзи асосланаётган ҳужжатлар ва далилларни илова қилган ҳолда тақдим етишга ҳақли. Ёзма фикрга унинг кўчирма нусхаси даъвогарга юборилганлигини тасдиқловчи ҳужжат илова қилинади.

Даъво аризасининг судга юборилиши ҳақида тегишли тарзда хабардор қилинган жавобгар томонидан даъво аризаси юзасидан ёзма фикр тақдим этилмаганлиги даъво аризасини соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқишга тўсқинлик қилмайди.

Белгиланган муддат ўтганидан кейин судга келиб тушган даъво аризаси юзасидан ёзма фикр, далиллар ва бошқа ҳужжатлар, агар уларни белгиланган муддатда тақдим етишнинг имкони бўлмаганлиги тараф томонидан асослантирилган ва улар суд томонидан ҳал қилув қарори қабул қилингунига қадар келиб тушган бўлса, қабул қилинади.

Ишни соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиш муддатини Иқтисодий процессуал кодексининг 164-моддасида назарда тутилган тартибда узайтиришга ёл қўйилмайди.

Суд соддалаштирилган иш юритиш тартибидаги ишни суд муҳокамасини ўтказмасдан, тарафларни чақиртирмасдан ва уларнинг тушунтиришларини ешитмасдан кўриб чиқади.

Суд тарафлар томонидан тақдим етилган ҳужжатларда баён қилинган тушунтир ишларни, этирозларни ва (ёки) важларни текширади, далиллар билан танишади, ашёвий далилларни кўздан кечиради ва ҳал қилув қарорини қабул қилади.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори ихтиёрий тартибда ижро этилади.

Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори, агар апелляция шикояти (протести) берилмаган бўлса, қабул қилинганидан кейин ўн кун ўтгач қонуний кучга киради.

Апелляция шикояти (протести) берилган тақдирда ҳал қилув қарори, агар у бекор қилинмаган бўлса, апелляция инстанцияси судининг қарори қабул қилинган кундан этиборан қонуний кучга киради.

Иқтисодий судларда ишларни соддалаштирилган тартибида кўриш амалиётининг жорий этилиши даъво суммаси кам бўлган низолар бўйича ишларни тезкорлик билан кўриб чиқиш ва суд ҳужжатларининг тезда ижро қилинишини таъмийнлаш имконини беради, бундай ишларнинг кўриб чиқиш процессини тезлаштиради.

Рустам ҚУРБАНБАЕВ, 

Беруний туманлараро иқтисодий суди раиси

GENERALISSIMUS Telegram-каналида эълон қилинган билдириш юзасидан

Ҳақиқатан ҳам жиноят ишлари бўйича Нукус шаҳар судининг 2024 йил 07 июндаги ҳукмига кўра, Ажинияз Мусаев Жиноят кодексининг 206-моддаси 2-қисми “а” банди билан айбли деб топилган. Унга нисбатан ушбу Кодекснинг 45-моддаси қўлланилиб, 2 йил муддатга Ички ишлар органларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ҳолда 2 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланган.

Яна бир судланувчи Ч. Сейлханов Жиноят кодексининг 228-моддаси 2-қисми “а” банди билан айбланиб, ушбу Кодекснинг 70-моддасига асосан жазо тайинланмасдан жазодан озод қилинган.

Тарафларга ҳукмдан норози бўлган тақдирда 10 сутка муддатда, судланувчилар ва жабрланувчи ҳукм нусхасини олган кундан бошлаб шу муддатда ушбу суд орқали Қорақалпоғистон Республикаси судига апелляция тартибида, ҳукм қонуний кучга киргандан сўнг кассация тартибида шикоят беришга, прокурор протест билдиришга ҳақли эканлиги тушунтирилганлиги маълум қилинади.

ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРНИНГ БИРИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ВИДЕОЛАВҲА ЮЗАСИДАН

Жиноят ишлари бўйича Элликқалъа туман суди томонидан Набижан Хасановга нисбатан маъмурий ҳуқуқбузарликка оид иш ҳужжатлари 2024 йил 21 май куни кўриб тамомланиб, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 202-2-моддаси 1-қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликни содир этганликда айбдор, деб топилган. Унга нисбатан ушбу Кодекснинг 202-2-моддаси 1-қисми билан (Кодекснинг 33-моддасини қўллаган ҳолда) базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 (ўн) баравари миқдорида, яъни 3.400.000 сўм жарима жазоси тайинланган.

Ҳуқуқбузар Н. Хасановга қарор нусхасини олган кундан бошлаб 10 (ўн) сутка ичида ушбу суд орқали Қорақалпоғистон Республикаси судининг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатига апелляция тартибида ёхуд бу муддат ўтгандан кейин 6 (олти) ой ичида кассация тартибида шикоят келтиришга, прокурор протест билдиришга ҳақли эканлиги тушунтирилган.

Мазкур суднинг 2024 йил 21 майдаги қарори устидан ҳуқуқбузар тариқасида ишга жалб қилинган Н. Хасанов томонидан 2024 йил 5 июнь куни апелляция тартибида шикоят келиб тушган.

Ушбу Н. Хасановнинг ёзган апелляция тартибида шикояти иш ҳужжатлари билан бирга 2024 йил 7 июнь куни Қорақалпоғистон Республикаси судига юборилган. Суд мажлиси 2024 йил 13 июнь куни соат 10:00га тайинланганлиги маълум қилинади .

СУДЬЯ ВА ЁШЛАР УЧРАШУВИ

Жамиятимиз ҳаётида ёшларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш фуқаролик жамиятига асосланган демократик тамойилларидан бири бўлиб, профессионал таълим тизимини ташкил этишдан ҳам кўзланган асосий мақсад, ўқувчиларнинг назарий билимлари асосида ҳуқуқий кўникма ва малакаларини шакллантиришдан иборат.

Шу аснода ёшларнинг ҳуқуқий билим ва маданиятини янада ошириш, уларда қонунга ҳурматда бўлиш муносабатини шакллантириш, шунингдек ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олиш мақсадида фуқаролик ишлари бўйича Нукус туманлараро судининг судьялари Қорақалпоғистон Республикаси юридик техникуми ёшлари  билан учрашди.

Учрашувда суд-ҳуқуқ соҳасида олиб борилаётган ислоҳотлар, соҳада фуқароларга яратилаётган имкониятлар, ёшлар томонидан содир этилаётган жиноятлар ва уларнинг олдини олиш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирлар ҳақида алоҳида тўхталиб ўтилди.

Аудитория ёшлардан иборат эканлиги инобатга олиниб, ижтимоий тармоқларда шавқатсизлик, диний экстремизм ва давлат тузумига қарши ғоялар акс этган материалларни тарқатиш, сақлаб олиш ҳам жиноят эканлиги тушунтирилди.

Шунингдек, ўқувчи ёшларга уларнинг қонунларимизда белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятлари, ота-оналарнинг болаларга нисбатан ва болаларни ота-оналарига нисбатан бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятлари давлат томонидан ҳимояланганлиги, ушбу ҳуқуқлари бузилган тақдирда уни тиклаш юзасидан мурожаат қилиш тартиби тушунтирилди.

Очиқ мулоқот тарзида давом этган тадбир якунида ёшларнинг суд-ҳуқуқ соҳаси бўйича қизиқтирган саволларига мутасаддилар томонидан батафсил жавоблар берилди.

ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРНИНГ БИРИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН БИЛДИРИШ ЮЗАСИДАН

Ҳақиқатан ҳам жиноят ишлари бўйича Элликқалъа тумани суди томонидан фуқаро Х. Махсудовга нисбатан чиқарилган қарорнинг якуний қисмида бошқа шахснинг фамилияси ёзилиб, техник хатоликка йўл қўйилган.

Ушбу қарор “E-XSUD” электрон базасига юкланган. Эндиликда мазкур хатолик бартараф этилганлиги маълум қилинади.

АЛИМЕНТ УНДИРИШ ҲАҚИДАГИ ИШЛАРНИ СУДДА КЎРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

 Ота-оналар ва уларнинг ўрнини босувчи шахслар ўз фарзандларини вояга етгунига қадар боқиши, уларнинг тарбияси, таълим олиши, соғлом, тўлақонли ва ҳар томонлама камол топиши хусусида ғамхўрлик қилишга мажбурдирлар.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 77-моддаси.

Оила муқаддас маскан, у ҳар бир жамиятнинг бошланғич бўғини ҳисобланади. Оила мустаҳкам, тинч бўлса, жамият ҳам осойишта ва фаровон бўлади.  Бахтли оилалар туфайли бахтли жамият вужудга келади. Аммо ҳамиша ҳам икки инсоннинг бирдамлиги бахтли давом этавермайди. Оқибатда эса бундай жуфтликлар турли хил сабаблар  билан ажралиб кетишади, фарзандлар эса бу қарорнинг қаршисида ожиз қоладилар.

Хўш, ота-онаси ажралиб кетган фарзандларнинг таъминоти нима бўлади? Албатта, бундай ҳолатларда ҳар бир давлатнинг болалар тўғрисидаги алоҳида қонунлари бор. Ўзбекистон Республикасининг Оила Кодексига мувофиқ, вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

Вояга етмаган болаларга алимент тўлаш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаганда ёки алимент ихтиёрий равишда тўланмаганда ва ота-онадан бирортаси ҳам алимент ундириш тўғрисида судга даъво ёхуд ариза билан мурожаат қилмаган ҳолларда, васийлик ва ҳомийлик органлари, шунингдек ўн тўрт ёшга тўлган бола вояга етмаган боланинг таъминоти учун ота ёки онадан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундириш тўғрисида даъво қўзғатишга ҳақлидир.

Шунингдек, Оила Кодексининг 99-моддасига биноан, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун — тўртдан бир қисми; икки бола учун — учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун — ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.

Алимент ҳақида гапирганимизда, кўпчилик ота-она томонидан фарзанд таъминоти учун тўланадиган пулни тушунишади. Аммо алимент кенг қамровли тушунча.  Ота-оналар ҳам меҳнатга лаёқатли фарзандларидан алимент ундириш ҳуқуқига эга. Оила кодексининг 110-моддасида “Вояга етган, меҳнатга лаёқатли болалар ўз ота-онасига ихтиёрий равишда моддий ёрдам беришдан бўйин товласалар, таъминот миқдори болаларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олган ҳолда суднинг ҳал қилув қарорига асосан белгиланади. Ота-она, алимент ундириш ҳақидаги талабни ўз болаларининг бирига ёки бир нечтасига нисбатан қўйганлигидан қатъи назар, алимент миқдорини белгилашда суд вояга етган, меҳнатга лаёқатли болаларнинг барчасини ҳисобга олиши лозим”, деб белгиланган.

Бугунги кунда  фуқаролик ишлари бўйича судларга киритилаётган даъволар орасида алимент муаммоси билан боғлиқ аризалар ҳам талайгина. Ўзига тўқ, яхши даромадга эга бўлса-да, фарзандига алимент кам тўлаш ёки умуман тўламаслик учун ойлик маошини камайтириб кўрсатишга уринаётган оталар  афсуски орамизда учраб туради. Ёки алимент тўламаслик учун қочиб юрганлар ҳам топилади.

Алимент ундириш тўғрисидаги мурожаатларни тўғри ва ўз вақтида ҳал қилиш нафақат болалар ҳуқуқ ва манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлайди, балки она-оналар масъулиятини оширишга ҳам кўмаклашади. Хўш, аслида алимент миқдори судлар томонидан қай тартибда белгиланади.

Ота-онадан болаларга ундириладиган алимент миқдори алимент тўловчининг ойлик иш ҳақига ва бошқа даромадига нисбатан улушлар ҳисобида ёки пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланиши мумкин. Алимент тўлаши шарт бўлган ота-онанинг иш ҳақи ёки бошқа даромади доимо бир хилда бўлмай, ўзгариб турса ёхуд даромадининг бир қисмини натура тарзида оладиган бўлса, шунингдек даромаддан улуш тарзида алимент ундириш имконияти бўлмаса ёинки ота-она расман белгиланган иш ҳақи ёки даромадга эга бўлмаса, вояга етмаган болаларнинг таъминоти учун тўланиши лозим бўлган алимент миқдори ҳар ойда пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланиши мумкин.

Ота-она фавқулодда ҳолатлар (боланинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқалар) туфайли келиб чиққан, боланинг таъминоти учун зарур бўлган қўшимча харажатларда иштирок этиши шарт. Қўшимча харажатларда иштирок этишдан бош тортган ота (она)дан суд уларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олиб, қўшимча харажатларни қисман пул билан тўланадиган қатъий суммада ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.

Алимент ундириш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи қонунчиликда белгиланган тартибда ижро этилади. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексининг 266-моддасига асосан, алиментлар ундириш тўғрисидаги ҳал қилув қарорлари дарҳол ижрога қаратилади.

Вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу Кодекснинг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Шунингдек,  ота-онасига моддий ёрдам бериш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарорларини бажармаслик ҳам жиноий жавобгарликка сабаб бўлади.

Тарафлар ўртасидаги келишувга мувофиқ алимент қарзини тўлашдан озод қилиш ёки уни камайтиришга тарафларнинг ўзаро розилиги бўлгандагина йўл қўйилади, вояга етмаган болаларга алимент тўланадиган ҳоллар бундан мустасно.

Агар суд алимент тўлаши шарт бўлган шахс касаллиги ёки бошқа узрли сабабларга кўра алимент тўламаганлигини аниқласа ҳамда унинг моддий ва оилавий аҳволи йиғилган алимент қарзни тўлашга имкон бермайди деб топса, алимент тўловчининг даъвосига биноан уни алимент қарзларини тўлашдан тўла ёки қисман озод этишга ҳақлидир.

Сайёра АЙТНИЯЗОВА,

Фуқаролик ишлари бўйича Нукус туманлараро суди судьяси

ЧЕТ ЭЛ АРБИТРАЖ ҚАРОРЛАРИНИ ТАН ОЛИШ ВА ИЖРОГА ҚАРАТИШГА ОИД ҚОНУНЧИЛИК

Бугунги кунда чет эл арбитраж қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш ҳар бир давлат сиёсатида, тадбиркорлар ва хорижлик инвесторларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилишда муҳим роль ўйнайди ва бу борада мустаҳкам қонунчилик базасини шакллантириш муҳим аҳамият касб этади.

Чет эл арбитраж қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш тўғрисидаги ишларнинг иқтисодий судга тааллуқли эканлиги Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодекси 25-моддаси биринчи қисмининг 6-бандида ўз ифодасини топган.

Чет эл арбитражларининг қарорларини тан олиш ҳамда ижрога қаратиш тўғрисидаги ишлар Иқтисодий процессуал кодексининг 32-моддасига биноан Қорақалпоғистон Республикаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари томонидан кўрилади.

Бундай тоифадаги ишларни кўриш тартиби бўйича Иқтисодий процессуал кодексида “Чет давлатлар судларининг ва арбитражларининг ҳал қилув қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш тўғрисидаги ишларни юритиш” деб номланган алоҳида 33-боб ажратилган.

Чет эл арбитражларининг қарорларини тан олиш ҳамда ижрога қаратиш тўғрисидаги ишларнинг ўзига хос жиҳатларидан бири шуки, Иқтисодий процессуал кодексининг 254-моддасига биноан бундай ариза, агар Ўзбекистон Республикасининг тегишли халқаро шартномаларида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, мазкур бобда белгиланган хусусиятларни эътиборга олган ҳолда ушбу Кодекснинг қоидалари бўйича у иқтисодий судга келиб тушган кундан эътиборан олти ойдан ошмаган муддатда суд мажлисида кўрилади.

Шунингдек, чет эл арбитраж қарорларини тан олиш ва ижрога қаратишга оид қонунчилик ҳужжатларидан бири Ўзбекистон Республикасининг “Халқаро тижорат арбитражи тўғрисида”ги Қонуни ҳисобланади. Ушбу Қонуннинг мақсади халқаро тижорат арбитражларининг фаолияти соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.

Қонуннинг 51-моддасида қайд этилишича, арбитражнинг ҳал қилув қарори, у қайси мамлакатда қабул қилинганидан қатъи назар, мажбурий деб тан олинади ва судга ёзма ариза берилган тақдирда, ушбу модданинг, мазкур Қонуннинг 52-моддаси ҳамда арбитражларнинг ҳал қилув қарорларини тан олиш ва ижрога қаратиш тартибини белгиловчи Ўзбекистон Республикасининг қонунчилиги қоидалари ҳисобга олинган ҳолда ижро этилади.

Бундан ташқари, бундай тоифадаги ишларни кўриш тартиби ва бошқа жиҳатлари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 20 ноябрь кунги “Чет эллик шахслар иштирокидаги ишларни иқтисодий судлар томонидан кўришда қонунчилик ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида”ги 27-сонли қарорининг VI бобида атрофлича тушунтиришлар берилган.

Ушбу Пленум қарорининг 1-бандида иқтисодий судлар томонидан чет эл ташкилотлари, халқаро ташкилотлар, чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар иштирокидаги ишларни кўришда, шу жумладан, чет эл давлат суди ёки арбитраж қарорини тан олиш ва ижрога қаратиш, шунингдек, чет эл давлат судининг топшириғини бажариш тўғрисидаги ишларни кўришда:

– Ўзбекистон Республикаси Конституцияси;

– Нью-Йорк шаҳрида 1958 йил 10 июнда имзоланган “Чет эл мамлакатлари ҳакамлик қарорларини эътироф этиш ва ижро этиш тўғрисидаги”ги Конвенция (Нью-Йорк Конвенцияси);

– Киев шаҳрида 1992 йил 20 мартда имзоланган “Хўжалик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ низоларни ҳал этиш тартиби тўғрисида”ги Битим (Киев Битими);

– Минск шаҳрида 1993 йил 22 январда имзоланган “Фуқаролик, оилавий ва жиноий ишлар бўйича ҳуқуқий муносабатлар ва ҳуқуқий ёрдам тўғрисида”ги Конвенция (Минск Конвенцияси);

– Кишинев шаҳрида 2002 йил 7 октябрда имзоланган “Фуқаролик, оилавий ва жиноий ишлар бўйича ҳуқуқий ёрдам ва ҳуқуқий муносабатлар тўғрисида”ги Конвенция (Кишинев Конвенцияси);

– Гаага шаҳрида 1954 йил 1 мартда имзоланган “Фуқаролик процесси масалаларига доир” Конвенция;

– ҳуқуқий ёрдам бериш ҳақидаги Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари, Ўзбекистон Республикасининг бошқа қонунчилик ҳужжатлари, халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган тамойилларига амал қилишлари лозимлиги ҳақида тушунтириш берилган.

Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, чет эл арбитражи ҳал қилув қарорларини тан олиш ва ижрога қаратишнинг ҳуқуқий асослари яратилганлиги ҳуқуқий демократик давлат ва адолатли фуқаролик жамиятида қонун устуворлигини таъминлашда мустаҳкам таянч ва ишончли кафолат бўлиши шубҳасиздир.

Қуўанишбай ХОЖАМУРАТОВ,

Қўнғирот туманлараро иқтисодий суди раиси         

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ЯНГИ КОНСТИТУЦИЯСИ ЯРАТИЛИШИ ТАРИХИ ВА АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Мамлакатимизда сўнгги йилларда эришган ютуқларимизни ишончли конституциявий ҳимоясини таъминлаш, ушбу эришилган ютуқлар, ҳуқуқ ва эркинликлардан нафақат ҳозирги, балки келажак авлодларимиз эмин-эркин фойдаланиши учун, уларни албатта Конституцияда муҳрлаб қўйишимиз зарурлиги мавжуд эди. Дунёда ва малакатимизда юз бераётган ўзгаришларга мустаҳкам ҳуқуқий пойдевор зарур бўлиши, Янги Ўзбекистонга янгиланаётган Конституция кераклигини кўрсатди.

Янги Конституциямизни яратишда аввал халқимизнинг фикри, таклифлари 2 босқичда ўрганилди, шундан сўнг Конституция лойиҳаси тайёрланди. Конституция лойиҳасига одамларимиз 60 мингдан зиёд таклифлар берилди ва уларнинг ҳар тўрттасидан биттаси лойиҳадан жой олди. Конституция лойиҳаси умумхалқ муҳокамасига қўйилди. Оммавий ахборот воситалари, интернет тармоқлари орқали лойиҳа билан 5 миллион аҳолимиз танишиб чиқиб, 150 мингдан ортиқ таклифларини билдирди. Шу билан бирга, меҳнат жамоалари, олийгоҳлар, маҳалла фаоллари ва зиёлилар билан бўлиб ўтган муҳокамаларда ҳам яна 10 мингта қўшимча таклиф келиб тушди.

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси  2023 йил 30 апрелда Ўзбекистон Республикаси референдумида умумхалқ овоз бериш орқали қабул қилинди.

Янги Конституциямизда моддалар сони 128 тадан 155 тага, нормалар сони 275 тадан 434 тага ошди. Яъни, Асосий қонунимизнинг 65 фоиз матни халқимиз таклифлари асосида янгиланди.

Ўзбекистон – суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат деб белгиланди.

Ижтимоий, бу – инсонга эътибор ва ғамхўрлик, дегани.  Давлатнинг ижтимоий соҳадаги мажбуриятлари билан боғлиқ Конституциядаги нормалар 3 баробарга кўпайтирилди. Конституцияда ҳар кимнинг уй-жойли бўлиш ҳуқуқи белгиланди. Ҳеч ким суднинг қарорисиз ва қонунга номувофиқ ҳолда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмаслиги кафолатланди. Аҳолини кафолатланган бепул тиббий хизматлардан фойдаланиши ҳам киритилди, аҳоли саломатлигини асраш билан боғлиқ нормалар 4 баробар кўпайтирилди. Таълим ва илм-фанга оид нормалар қарийб 2 баробарга ошди. Ногиронлиги бор болажонларимизга ўз тенгдошлари билан бир хил таълим олиши учун барча шароитлар яратилиб, бундай имкониятлар инклюзив таълим сифатида Конституцияга киритилди. Давлат оиланинг тўлақонли ривожланиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва бошқа шарт-шароитлар яратиши конституциявий мустаҳкамланди.

Ҳар кимнинг меҳнати учун ҳеч қандай камситишларсиз ҳамда меҳнатга ҳақ тўлашнинг белгиланган энг кам миқдоридан кам бўлмаган тарзда адолатли ҳақ олиш ҳуқуқи кафолатланди.

Ҳомиладорлиги ёки боласи борлиги билан боғлиқ сабабларга кўра аёлларни ишга қабул қилишни рад этиш, ишдан бўшатиш ва уларнинг иш ҳақини камайтириш тақиқланиши белгиланди. Болалар меҳнатининг боланинг соғлиғига, хавфсизлигига, жисмоний, ақлий ва маънавий жиҳатдан тўлақонли ривожланишига хавф солувчи, шу жумладан унинг таълим олишига тўсқинлик қилувчи ҳар қандай шакллари тақиқланиши белгиланди.

Ҳар ким ишсизликда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқига эгалиги мустаҳкамланди. Пенсия, нафақа ва бошқа ижтимоий ёрдамлар миқдори энг кам истеъмол харажатларидан оз бўлиши мумкин эмаслиги белгилаб қўйилди. Бу дегани, 2 миллион 200 минг эҳтиёжманд оилалар давлатдан кафолатли моддий ёрдам олади. Бу – жами оилаларнинг 25 фоизига тўғри келади, уларга ҳар йили 11 триллион сўм ажратилади.

Конституцияда 18 миллиондан ортиқ ёшлар масалаларига ҳам алоҳида эътибор берилди. Конституцияда ёшлар масалалари бўйича алоҳида боб киритилаётгани ҳам бежиз эмас.  Шунингдек, давлат – ёшлар ҳуқуқлари ҳимояланиши ва уларнинг жамият ва давлат ҳаётида фаол иштирокини рағбатлантиришни кафолатлади.

Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш давлатнинг олий мақсади этиб белгиланди. Инсон ҳуқуқларига оид нормалар 3 баравардан ортиққа оширилди. Инсон ҳуқуқ ва эркинликлари қонунларимизнинг, ҳар бир вазирлик ва идора фаолиятининг мазмунига айланиши қатъий талаб қилиб белгиланди. Қонунлардаги ноаниқликлар инсон фойдасига ҳал бўлиши шарт ва зарур.

Шунингдек Конституциямизда ўлим жазоси тақиқланди, шахсни суднинг қарорисиз 48 соатдан ортиқ муддат ушлаб туриш мумкин эмаслиги белгиланди, одамларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини чеклаш билан боғлиқ барча ҳаракатларга, фақат ва фақат суд қарори асосида йўл қўйилиши мустаҳкамланди. Яъни, одил судловни амалга оширишда “Хабеас корпус” институти янада кенгайтирилди.

Янги Конституция халқпарвар давлат қуриш мақсадида кучли парламент, ихчам ва масъулиятли ҳукумат, мустақил ва адолатли суд тизимини барпо этишга қаратилган.

Парламент палаталарининг ваколатлари қайта кўриб чиқилди. Унга кўра, Қонунчилик палатаси ва Сенатнинг ваколатлари сезиларли даражада кенгайди, икки палата ишидаги такрорланишлар бартараф этилиб, ҳар бирининг масъулият соҳаси аниқ белгиланди. Хусусан, Қонунчилик палатасининг мутлақ ваколатлари амалдаги 5 тадан 12 тага, Сенатда эса, 14 тадан 18 тага кўпайди.

Ҳукуматни шакллантириш ва унинг фаолиятини назорат қилиш, Давлат бюджети ижросига оид масалалар Қонунчилик палатасининг ваколатига, ҳудудлар манфаати ва уларни ривожлантириш, янги вазирликлар ташкил қилиш тўғрисидаги фармонларни тасдиқлаш масалалари эса Сенат ваколатлари доирасига тааллуқли эканлиги мустаҳкамланиши шулар жумласидандир.

Сенат олдига қўйилаётган янги вазифалардан келиб чиқиб, уни ихчам, халқчил ва ҳудудлар манфаатини ифода этадиган идорага айлантириш бўйича нормалар Конституцияда кўзда тутилди. Хусусан, сенаторлар сонини аввалги 100 нафардан 65 нафарга тушириш, бунда ҳар бир ҳудуддан тенг равишда  4 тадан сенатор сайланиши белгиланди, Президент томонидан тайинланадиган сенаторлар сони эса 16 тадан 9 тага камайтирилди.

Парламентнинг қуйи палатаси томонидан киритилган қонунлар Сенатда 60 кун ичида кўриб чиқилиши, муддат ўтиб кетса, ушбу қонун маъқулланган деб ҳисобланиши ва имзолаш учун Президентга юбориш бўйича норма киритилди. Парламентнинг суд ва назорат органлари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва махсус хизматлар фаолияти устидан назорат функциялари кучайтирилди.

Янги Конституцияда Бош прокурор, Ҳисоб палатаси раҳбарлигига номзодлар аввал Сенатда кўриб чиқилиб, кейин Президент томонидан тайинланиши, шунингдек Монополия қўмитаси ва Коррупцияга қарши курашиш агентлиги раҳбарлари Сенат томонидан сайланиши амалиёти жорий этилди. Махсус хизматлар фаолияти устидан парламент назоратини кучайтириш мақсадида Давлат хавфсизлик хизмати раҳбарлигига номзод Сенат билан маслаҳатлашувлардан сўнг Президент томонидан лавозимга тайинланиши белгиланди. Олий Мажлис палаталарининг биргаликдаги ваколатлари ҳам кучайтирилиб, парламент назоратининг муҳим шакли бўлган парламент текшируви институти Конституцияда алоҳида мустаҳкамлаб қўйилди.

Суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш мақсадида Судьялар олий кенгашининг барча аъзоларини Сенат томонидан сайлаш тизими киритилди.

Айрим олий мансабдор шахсларнинг лавозимга сайланиш ёки тайинланиш муддатлари бўйича чекловлар белгиланди. Сенат Раиси ва Қонунчилик палатаси Спикери, Олий суд ва Судьялар олий кенгаши раислари, уларнинг ўринбосарлари, Бош прокурор, Марказий сайлов комиссияси раиси, ҳокимларни лавозимга икки муддатдан ортиқ сайлаш ёки тайинлашга чеклов киритилди. Конституциявий суд судьяларини қайта сайланиш ҳуқуқисиз 10 йилга сайлаш тартиби белгиланди.

Оролбўйи масаласи Конституция даражасига олиб чиқилди. Давлат Оролбўйи минтақасининг экологик тизимини муҳофаза қилиш ҳамда тиклаш, минтақани ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан ривожлантириш юзасидан чоралар кўради.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, янги Конституциямизда инсон қадрини янада улуғлаш мақсадида ислоҳотларнинг амалга оширилиши мустақил Ўзбекистоннинг янада гуллаб-яшнаши, ривожланиши ва жаҳонда энг ривожланган давлатлар қаторидан мустаҳкам ўрин эгаллашига хизмат қилади, халқимизнинг фаравон ҳаёт кечириши учун муносиб шароит яратиш – Конституциямизнинг бош мақсади ҳисобланади.

Азамат  АБДРАСУЛИЕВ,

Қорақалпоғистон Республикаси судининг судья катта ёрдамчиси

ТЎРТКЎЛ ЖАМОАТ САЛОМАТЛИГИ ТЕХНИКУМИ ЖАМОАСИНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРНИНГ БИРИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН МУРОЖААТИ ЮЗАСИДАН

Тўрткўл Абу Али Ибн Сино номидаги жамоат саломатлиги техникуми жамоаси мазкур ҳал қилув қароридан норозилиги, иш бир томонлама кўриб чиқилгани, судьялардан норозилигини билдирган.

Фуқаролик ишлари бўйича Беруний туманлараро судининг 2024 йил 5 апрелдаги ҳал қилув қарорига мувофиқ Ўқув ишлаб чиқариш амалиёти бўйича директор ўринбосари Ж.Абдуллаевнинг даъво аризаси қаноатлантирилган. Бунда суд тарафларнинг тушунтиришларини тинглаб, иш ҳужжатларини ҳар томонлама ўрганиб чиқиб, ишдаги далилларга таянган ҳолда шундай тўхтамга келган.

Техникум жамоасининг мазкур мурожаати суд қарорини ўзгартириш ёхуд бекор қилиш учун асос бўла олмайди. Тарафларга ҳал қилув қарори қабул қилинган кундан эътиборан бир ой ичида шу суд орқали Қорақалпоғистон Республикаси суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатига апелляция тартибида ёки қонуний кучга кирган ва апелляция тартибида кўрилмаган ҳал қилув қарори устидан у қонуний кучга кирган кундан эътиборан олти ой ичида кассация тартибида шикояти берилиши мумкинлиги тушунтирилганлиги маълум қилинади.