KONSTITUTSIYADA FUQAROLARNING MAJBURIYATLARI
Inson va fuqarolarning huquqiy maqomi nafaqat huquq va erkinliklardan iborat bo‘ladi, balki ularga majburiyatlarda ham beriladi.
Yuridik mazmuni jihatidan fuqarolarning majburiyatlari ikki ko‘rinishda bo‘lib, birinchisi shaxsning faol harakatlar qilish majburiyati, ikkinchisi shaxsning passiv harakatlanishi, ya’ni muayyan harakatdan o‘zini tiyish majburiyati.
Yuridik majburiyat – bu bir tomondan, ijtimoiy zaruriyatning qonun bilan belgilangan aniq normasi, ikkinchi tomondan, jamiyat, davlat va shaxs manfaatlarini uyg‘unlashtirishga qaratilgan oqilona va maqsadga muvofiq qat’iy normadir.
Konstitutsiyamizning 20-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi va davlat bir-biriga bo‘lgan huquqlari va majburiyatlari bilan o‘zaro bog‘liqdir. Konstitutsiyaga asosan demokratiya O‘zbekiston Respublikasida umuminsoniy prinsiplarga, ya’ni inson eng oliy qadriyat degan g‘oya asosida quriladi. Har bir fuqaro qonun oldida teng va boshqa fuqarolarning millati, tili, dini va e’tiqodini hurmat qilishi, shuningdek o‘z huquq va erkinliklaridan foydalanganida, uning harakatlari boshqa shaxs, davlat va jamiyat manfaatlariga zarar yetkazmasligi lozim. Shuning uchun, shaxs o‘z huquq va erkinliklaridan qonun doirasidan chiqmagan holda foydalanishi lozim. Agarda qonunga xilof xatti-harakat sodir etilsa, u holda, qonun tomonidan jazolanadi. Bu esa konstitutsiyaviy majburiyatlarni bajarmaganlikdan kelib chiqadi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XI bobi fuqarolarning majburiyatlariga bag‘ishlangan bo‘lib, bu yerda jami 6 ta moddada fuqarolarning asosiy majburiyatlari belgilangan.
Bu majburiyatlar o‘z huquqiy tabiatiga ko‘ra asosiy majburiyatlar bo‘lib xizmat qiladi. Qolgan boshqa turli majburiyatlar ana shu asoslardan kelib chiqadi va kelgusida fuqarolarning huquqiy hayotida muhim o‘rin egallaydi.
Barcha fuqarolarning, shuningdek O‘zbekiston Respublikasida har bir shaxsning eng muhim majburiyatlaridan biri Konstitutsiya va qonunlarga rioya qilish, Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan majburiyatlarni bajarishdir. Ushbu Konstitutsiyaviy normaning mazmuniga ko‘ra mamlakatimizda yagona qonunchilik rejimini ta’minlashni maqsad qiladi.
Qonunchilik muhiti – deganda jamiyatda mustahkam tartib va barqarorlik asosi, har bir fuqaro hayotida tinchlik va farovonlik bo‘lishining garovi hisoblanadi.
Konstitutsiya fuqarolar O‘zbekiston xalqining tarixiy, madaniy, ilmiy va tabiiy merosini asrab-avaylashi shart. Darhaqiqat, xalqimiz boy tarixiy, ma’naviy va madaniy meros egasidir.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi fuqarolarning atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish majburiyatini belgilaydi.
Albatta, fan-texnika taraqqiyoti aks etgan hozirgi asrimizda insoniyatning yashash makoni bo‘lgan tabiiy atrof-muhit alohida muhofazaga muhtoj. Bunday himoya faol davlat organlari va jamoatchilik tuzilmalari tomonidan amalga oshiriladi. Fuqarolarning atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish majburiyati «Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi qonunda ham belgilangan bo‘lib, tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanish, yer, suv, o‘rmon va atmosfera havosini muhofaza qilish, o‘simlik va hayvonot dunyosi va boshqalar O‘zbekiston Respublikasi qonunlari bilan muhofaza qilinadi.
Fuqarolarning qonunlar bilan belgilangan soliqlar va yig‘imlarni to‘lash majburiyati Konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan. Mamlakatimiz bozor iqtisodiyotiga o‘ta boshlagani munosabati bilan Konstitutsiyada ilk bor soliq to‘lash majburiyati qonunlashtirildi. Fuqarolarning soliq to‘lash majburiyati O‘zbekistonda fuqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va mahalliy yig‘imlarni to‘lashga majburligi va bu haqda davlatimiz tomonidan bir qator qonun hujjatlari chiqarilib, soliq to‘lashdan bosh tortgan shaxslar tegishli ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Konstitutsiyamizning 64-moddasida O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. O‘zbekistonning har bir fuqarosi «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi hamda «Qurolli Kuchlar rezervidagi xizmat to‘g‘risida»gi qonunlarga muvofiq harbiy xizmatni o‘taydi. Ushbu qonunlar Vatanni himoya qilish to‘g‘risidagi majburiyatni bajarish tartibi, muddatlari, shart-sharoitlari hamda imtiyozlari masalalarini tartibga soladi.
Muxtasar aytganda, har birimiz Konstitutsiyaviy burchimizni bajarish orqali davlat tomonidan belgilangan huquq va erkinliklarimizdan to‘liq foydalanamiz.
Saodat QAYIPNAZAROVA,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudining sudyasi