KORRUPSIYA – YOSHLAR KELAJAGIGA TAHDID SOLUVCHI ILLAT

KORRUPSIYA – YOSHLAR KELAJAGIGA TAHDID SOLUVCHI ILLAT

Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universitetida 9-dekabr – Xalqaro korrupsiyaga qarshi kurashish kuni munosabati bilan «Korrupsiya – yoshlar kelajagiga tahdid soluvchi illat» mavzusida tadbir bo‘lib o‘tdi. Unda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzuridagi Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘limi boshlig‘i B.Matmuratov, Jinoyat ishlari bo’yicha Qorao’zak tumani sudining tergov sudyasi R.Matqurbanov, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligining huquqiy axborot sektori bosh maslahatchisi M.Xo‘jametova, Bosh prokuratura huzuridagi iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti Qoraqalpog‘iston Respublikasi boshqarmasi bo‘lim boshlig‘i A.Qidirniyazov, shuningdek, universitetning barcha fakultet dekanlari, professor-o‘qituvchilar, talaba-yoshlar ishtirok etdi.

Ushbu tadbir mamlakatimizda korrupsiyaga qarshi kurashish borasida amalga oshirilayotgan ishlar, ayniqsa, yoshlarda korrupsiyaga qarshi immunitetni shakllantirish, ularda vatanparvarlik fazilatlarini yuksaltirishga xizmat qiladigan muhim tadbirga aylandi. Tadbirni universitetning yoshlar masalalari va ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha prorektori S.Alawatdinov ochib berdi va olib bordi. U o‘z nutqida joriy yilning 5-mart kuni Hurmatli Prezidentimiz raisligida bo‘lib o‘tgan, korrupsiyaning oldini olish bo‘yicha ishlarning samaradorligi va oldindagi muhim vazifalarga bag‘ishlangan kengaytirilgan yig‘ilishda ilgari surilgan topshiriqlarga batafsil to‘xtalib o‘tdi. Shuningdek, korrupsiya nafaqat iqtisodiy taraqqiyotga, balki jamiyatda adolat tamoyillarining buzilishiga, aholining qonunlarga bo‘lgan ishonchi pasayishiga va eng achinarlisi, yosh avlod ongida qonunlarga hurmatsizlik tushunchasi shakllanishiga olib kelishi mumkinligini ta’kidladi.

Tadbirda so‘zga chiqqanlar, korrupsiya – taraqqiyot kushandasi ekanligi, korrupsiya har qanday davlat va jamiyatning siyosiy-iqtisodiy rivojlanishiga jiddiy zarar yetkazishi, davlatning konstitutsiyaviy asoslari va qonun ustuvorligi, shu bilan birga inson huquq va erkinliklari ta’minlanmasligiga olib kelishi, shu bois mamlakatimizda korrupsiyaga qarshi kurashishning aniq tizimi yaratilganligi, bu borada ko‘plab qarorlar, farmonlar, qonunlar qabul qilinayotganligini aytib o‘tdi. Ushbu yo‘nalishda profilaktik targ‘ibot tadbirlari olib borilishiga qaramasdan korrupsiya bilan bog‘liq huquqbuzarliklar yuz berayotganligini aniq faktlar bilan keltirib o‘tdi.

Ma’ruzachilar korrupsiya jinoyatining tushunchasi, bu illatning oldini olish va unga qarshi kurashish bo‘yicha takliflarini bildirdi va har bir xodimning vatanga, o‘z kasbiga bo‘lgan muhabbatini mustahkamlash, turli salbiy harakatlarning oldini olish, professor-o‘qituvchilar o‘zlarini ilm-fanni rivojlantirishga bag‘ishlash, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularda huquqiy ong va madaniyatni, dunyoviy, ilmiy va axloqiy darajasini oshirish hamda shakllantirish har bir universitet xodimining vazifasi ekanligini ta’kidladi. Tadbir davomida soha mutaxassislari tomonidan tayyorlangan videoroliklar yig‘ilganlarga taqdim etildi.

QORAQALPOG’ISTON RESPUBLIKASI SUDIDA MA’RIFAT SOATI: USTOZLARDAN SABOQ

Mamlakatimizda sud-huquq tizimini yanada takomillashtirish, odil sudlovni ta’minlash, qonun ustuvorligini mustahkamlash yo‘lida muhim islohotlar amalga oshirilayotgan bugungi kunda soha faxriylarining o‘rni beqiyosdir. Ularning uzoq yillar davomida to‘plagan boy tajribasi, hayot va mehnat yo‘lida orttirgan bilimlari yosh kadrlar uchun haqiqiy mahorat maktabidir. Shu bois sud tizimida keksa avlod va yoshlar o‘rtasida izchil muloqotni yo‘lga qo‘yish, ustoz-shogird an’analarini mustahkamlash ezgu va samarali tadbirlardan biriga aylandi.

O‘zbekiston sudyalari assosatsiatsiyasi va sud organlari hamkorligida o‘tkazib kelinayotgan ma’rifat soati doirasidagi “Keksa avlod uchrashuvlari” ana shunday tashabbuslar sirasiga kiradi. Navbatdagi tadbir Qoraqalpog’iston Respublikasi sudida bo‘lib o‘tdi. Tadbirga Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyaviy nazorat qo‘mitasi raisi, ko‘p yillik tajribaga ega sud faxriysi Paraxat Aytniyazov mehmon sifatida taklif etildi.

Uchrashuv davomida mehnat faxriysi o‘zining hayot yo‘li, sud tizimida bosib o‘tgan mas’uliyatli faoliyati haqida atroflicha so‘zlab berdi. U yosh sudyalar va xodimlarga murojaat qilib, odil sudlovni qaror toptirish — nafaqat kasbiy burch, balki oliy insoniy mas’uliyat ekanini alohida ta’kidladi.

Paraxat Aytniyazov sudyaning asosiy fazilatlari sifatida halollik, poklik, qat’iyat, betaraflik va insonparvarlikni qayd etdi. Ayniqsa, bugun korruptsiyaga qarshi kurash avj olgan bir sharoitda har bir xodim o‘z faoliyatida manfaatdorlik, ta’magirlik kabi illatlarga yo‘l qo‘ymasligi shart ekanligiga to‘xtalib o‘tdi.

– “Sudya odil bo‘lishi uchun avvalambor o‘z vijdoni, o‘z qasami, o‘z mas’uliyati oldida toza bo‘lishi kerak. Sud mustaqilligini ta’minlash ham aynan shu poklikdan boshlanadi,” — dedi sud faxriysi.

Uchrashuv jarayonida ustoz sohaga yangi kirib kelayotgan yoshlarga tartib-intizomli bo‘lish, xizmat madaniyati va kasbiy odob qoidalariga qat’iy amal qilish zarurligini ham uqtirdi. Shundan so‘ng, o‘zining amaliy tajribasidan kelib chiqib, oddiy vaziyatlarda ham qonun ustuvorligini ta’minlashda qat’iyat va adolatni qo‘ldan boy bermaslik muhimligini misollar bilan bayonlab berdi.

Yosh xodimlar ustozning fikrlarini katta qiziqish bilan tinglab, o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javob oldilar. Tadbir soxa vakillari uchun nafaqat ma’rifat, balki hayotiy o‘zgarishlarga turtki beruvchi samarali suhbat sifatida xizmat qildi.

OILAVIY (MAISHIY) ZO‘RAVONLIK VA TAZYIQLARGA QARSHI KURASHISH — BAXTLI OILA KAFOLATI

Oila — jamiyatning eng muhim tayanchi, millatning ma’naviy ildizi va barkamol avlod tarbiyasining beqiyos maskanidir. Har bir jamiyatning barqarorligi va farovonligi, eng avvalo, oiladagi totuvlik va mehr-oqibatga bog‘liq. Afsuski, so‘nggi yillarda dunyo miqyosida bo‘lgani kabi, mamlakatimizda ham oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik holatlari qayd etilmoqda.

Bu illat nafaqat jismoniy tazyiq ko‘rinishida, balki ruhiy, iqtisodiy, jinsiy va ijtimoiy shakllarda ham namoyon bo‘ladi. Eng achinarlisi shundaki, zo‘ravonlik eng yaqin insonlar — oila a’zolari orasida sodir bo‘lmoqda.

Oiladagi zo‘ravonlik — bu nafaqat maishiy muammo, balki ijtimoiy adolat, inson huquqlari va ma’naviyatga qarshi qaratilgan hodisadir. Statistik tahlillarga ko‘ra, deyarli har to‘rtinchi oilada muayyan darajada tazyiq yoki kamsitish holatlari uchraydi. Eng ko‘p jabr ko‘radigan toifalar esa ayollar, bolalar, keksalar va nogironligi bo‘lgan shaxslardir.

Xalqimizning qadriyatlarida oila muqaddas sanaladi. Ayniqsa, xotin-qizlarimiz oila tinchligi, farzandlar kamoloti va millat ravnaqi yo‘lida fidokorlik ko‘rsatib keladi. Shu sababli ularning sha’ni, or-nomusi va ruhiy holatini himoya qilish — nafaqat huquqiy, balki ma’naviy burchdir.

O‘zbekiston Respublikasida oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurashish sohasida muhim huquqiy qadamlar tashlandi. Xususan, 2019-yil 2-sentabrda qabul qilingan “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”gi hamda 2023-yilda kuchga kirgan “Xotin-qizlarni zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunlarga, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks va Oila kodeksiga tegishli o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan.

Ushbu hujjatlar zo‘ravonlikka uchragan shaxslarni himoya qilish, tazyiq ko‘rsatgan shaxsga nisbatan “himoya orderi” qo‘llash, psixologik va ijtimoiy reabilitatsiya choralarini belgilashga huquqiy asos yaratdi.

Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev o‘z chiqishlarida qayd etganidek: “Oilada tinchlik va totuvlik — butun jamiyat barqarorligining garovidir. Har bir ayol va bola o‘zini himoyalangan, qadrlangan va e’tiborda his etishi kerak.”

Sud tizimi oilaviy zo‘ravonlik holatlariga nisbatan qat’iy pozitsiyani egallab kelmoqda. Jinoyat yoki ma’muriy ishlar ko‘rib chiqilayotganda nafaqat zo‘ravon shaxsning javobgarligini belgilash, balki jabrlanuvchining huquqlarini tiklash, uni ruhiy va ijtimoiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.

Ko‘plab holatlarda, ayniqsa, psixologik tazyiq va kamsitishlar yashirin shaklda kechadi. Shu bois, sudlar, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, mahalla faollari va nodavlat tashkilotlar o‘rtasida hamkorlikni kuchaytirish muhim ahamiyat kasb etadi.

Zo‘ravonlikning ildizida ko‘pincha jaholat, asabiylik, huquqiy ongsizlik, iqtisodiy qiyinchilik yoki ma’naviy tarbiyaning sustligi yotadi. Shu sababli muammoning ildizini davolash uchun faqat jazolash chorasi emas, balki profilaktika, tushuntirish, ma’rifat va oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash choralari zarur.

Bu borada o‘quv muassasalari, mahalla institutlari, ayollar maslahat markazlari, psixologik xizmatlar va OAVlarning o‘rni beqiyosdir. Eng asosiysi — jamiyatda “zo‘ravonlik — bu uy ichidagi sir emas, balki jinoyat” degan tushunchani shakllantirish lozim.

Oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurash — bu inson huquqlarini himoya qilish, sog‘lom muhitni yaratish va jamiyat barqarorligini ta’minlash yo‘lidagi eng muhim yo‘nalishdir.

Har bir oila mehr-oqibat, hurmat va sabr asosida qurilgandagina baxtli bo‘ladi.

Har bir erkak — mehribon ota, har bir ayol — e’tiborli ona, har bir bola esa — tinch va ishonchli muhitda ulg‘aygan avlod bo‘lishi kerak.

Tinchlik, mehr va adolat ustuvor bo‘lgan oila — millat baxtining kafolatidir.

Zuxra AYAPOVA

Jinoyat ishlari bo‘yicha Bo‘zatov tumani sudi raisi

KORRUPTSIYA – JAMIYAT TARAQQIYOTIGA TO‘SIQ

Korruptsiya – bugungi kunda jahon miqyosidagi eng og’riqli muammolardan biri hisoblanadi. U faqat iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiribgina qolmay, inson huquqlariga, jamiyat adolat va ishonch muhitiga ham jiddiy putur etkazadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev davlat rahbari sifatida faoliyatining ilk kunlaridanoq korruptsiyaga qarshi kurashishni davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri etib belgiladi. 2016 yilgi saylovoldi dasturida u mazkur illatga qarshi keskin kurashish, huquqbuzarliklarning oldini olish va davlat idoralarida shaffoflikni ta’minlashni asosiy vazifa sifatida ko‘rsatgan edi.

Mazkur yo‘nalishdagi ilk huquqiy qadamlardan biri — 2016 yil 24 noyabrda qabul qilingan va 2017 yil 3 yanvarda Prezident tomonidan imzolangan «Korruptsiyaga qarshi kurashish to‘g’risida»gi qonun bo‘ldi. Ushbu qonunda birinchi marta korruptsiyaga aniq ta’rif berildi:

«Korruptsiya — shaxsning o‘z mansab yoki xizmat mavqeidan shaxsiy yoki boshqa shaxslar manfaati uchun qonunga xilof ravishda moddiy yoki nomoddiy naf olish yoxud bunday nafni taqdim etishdir.»

Xalq tilida aytganda, bu — poraxo‘rlik, tanish-bilishchilik va mansabdan foydalanish orqali shaxsiy manfaat ko‘rish holatlaridir.

So‘nggi yillarda mamlakatimizda korruptsiyaning oldini olish va unga qarshi tizimli kurashish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.

Joriy yilning 5 martida Prezident Shavkat Mirziyoev raisligida Korruptsiyaga qarshi kurashish milliy kengashining yig’ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda sohadagi natijadorlik tahlil qilinib, kelgusida amalga oshiriladigan ustuvor vazifalar belgilab olindi.

Shuningdek, 2025 yil 21 aprel kuni qabul qilingan PF–71-sonli Farmon bilan korruptsiyaga qarshi kurashish tizimini yanada takomillashtirish, jamoatchilik va fuqarolik jamiyati institutlarini faol jalb etish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab berildi.

Shu kuni qabul qilingan PQ–147-sonli qarorda esa davlat organlari va tashkilotlaridagi ichki nazorat bo‘linmalari faoliyatini mustaqil va samarali yo‘lga qo‘yish masalalariga e’tibor qaratildi. Unda “halollik vaktsinasi” tamoyili asosida davlat xizmatchilarida korruptsiyaga murosasiz munosabatni shakllantirish vazifasi ilgari surildi.

Bundan tashqari, 2025 yil 19 sentyabrdagi PQ–288-sonli qaror orqali fuqarolik jamiyati institutlari ishtirokini kengaytirish, korruptsiya holatlarini ilmiy jihatdan tadqiq etish va ularning sabablarini bartaraf etishga qaratilgan “Yo‘l xaritasi” tasdiqlandi. Ushbu hujjat korruptsiyaga qarshi kurashishda jamoatchilik nazoratining kuchayishiga xizmat qiladi.

Bugungi kunda mamlakatimizda korruptsiyaga qarshi kurash faqat huquqiy yoki ma’muriy choralar bilan cheklanib qolmayapti. Eng muhimi — jamiyat ongida “halollik” qadriyatini qaror toptirish, yosh avlodni pok niyat, adolatparvar ruhda tarbiyalash orqali bu illatga qarshi mafkuraviy immunitet yaratishga e’tibor kuchaymoqda.

Korruptsiyaga qarshi kurashish sohasida yaratilgan huquqiy asoslar va amalga oshirilayotgan islohotlar davlat va jamiyatning barqaror rivojiga xizmat qiladi, deb ishonch bilan aytish mumkin.

Janat AYMAGANBETOVA,
Qoraqalpog’iston Respublikasi ma’muriy sudi sudyasi

BOLA HUQUQI — QONUN HIMOYASIDA

Bolalik — bu inson hayotining eng beg‘ubor, eng orzuga to‘la davri. Har bir bola o‘qish, o‘ynash, orzu qilish huquqiga ega. Ammo dunyoning ayrim nuqtalarida, afsuski, bolalik mehnat, majburiyat va zo‘ravonlik soyasida o‘tmoqda. Shu bois bugungi kunda bolalarni majburiy mehnatdan himoya qilish masalasi nafaqat ijtimoiy, balki huquqiy va axloqiy ahamiyat kasb etmoqda.

Yangi O‘zbekiston sharoitida bu boradagi islohotlar davlat siyosatining eng muhim yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Mamlakatimiz bolalar mehnatini tugatish, ularning huquqlarini xalqaro mezonlarda himoya qilish yo‘lida sezilarli natijalarga erishdi. Endi bola mehnatkash emas — kelajagimiz, xalqimiz faxri sifatida e’tirof etiladi.

Bolalar huquqlarini himoya qilish masalasi jahon hamjamiyati diqqat markazida. 1959-yilda qabul qilingan Bola huquqlari deklaratsiyasi va 1989-yilda tasdiqlangan Bola huquqlari to‘g‘risidagi BMT Konvensiyasi bugungi kunda eng ko‘p ratifikatsiya qilingan xalqaro hujjatlardan biridir.

O‘zbekiston ushbu Konvensiyaga 1992-yil 9-dekabrda qo‘shilgan va shundan buyon xalqaro majburiyatlariga sodiqligini amalda ko‘rsatib kelmoqda. Mamlakatimiz bu borada BMTning Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mitasiga muntazam ravishda hisobotlar taqdim etadi, tavsiyalarni milliy qonunchilikda aks ettiradi.

So‘nggi yillarda bola huquq va manfaatlarini ta’minlashga qaratilgan islohotlar yangi bosqichga ko‘tarildi. Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda bola manfaatlari ustuvorligi konstitutsiyaviy tamoyil sifatida mustahkamlandi. Bugungi kunda bu yo‘nalishda 50 dan ortiq qonun va qonunosti hujjatlari amalda.

Eng muhim o‘zgarishlardan biri — bolalar mehnatiga chek qo‘yilishi. 2017-yildan boshlab O‘zbekistonda bolalar mehnatining har qanday shakllariga barham berish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylandi. Majburiy mehnatga qarshi ichki mexanizmlar yaratildi, nazorat tizimi kuchaytirildi.

Bugun O‘zbekiston qonunchiligi bolalar mehnatidan foydalanish yoki ularni majburan ishlatish uchun qat’iy javobgarlikni belgilaydi.

Ma’muriy va Jinoyat kodekslariga kiritilgan o‘zgartishlarga muvofiq, bunday harakatlar uchun ma’muriy hamda jinoiy jazo choralari nazarda tutilgan. Ushbu choralar amalda o‘z samarasini berdi: xalqaro tashkilotlar O‘zbekistonning bolalar mehnatiga qarshi kurashdagi muvaffaqiyatini e’tirof etmoqda.

2023-yil 11-aprelda qabul qilingan “Xotin-qizlar va bolalar huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi qonun bu yo‘nalishda muhim qadamlardan biridir.

Endilikda voyaga yetmaganlarga nisbatan zo‘ravonlik sodir etgan shaxslarga nisbatan jazoni yengillashtirish yoki muddatidan oldin ozod qilish kabi imtiyozlar bekor qilindi, bunday jinoyatlar uchun jazolar og‘irlashtirildi.

Bugungi kunda bola huquqlarini himoya qilish — nafaqat davlat, balki butun jamiyatning mas’uliyati. Har bir ota-ona, har bir pedagog, har bir fuqaro bola huquqini asrashda o‘z hissasini qo‘shmog‘i lozim.

Bola – bu kelajak. Uning orzulari puch bo‘lmasligi, hayoti baxtli va erkin bo‘lishi uchun barcha imkoniyatlarni safarbar etish — Yangi O‘zbekistonning eng yuksak maqsadlaridan biridir. Chunki bolalar bizga ishonadi. Ular bizdan himoya, mehr va imkon kutadi.

Saodat QAYPNAZAROVA,

Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi sudyasi

FUQAROLAR BILAN OCHIQ MULOQOT: SUD RAISLARI ODAMLAR DARDINI ESHITDI

Nukus shahrida aholi bilan ochiq muloqot uyushtirildi. Sud tizimi vakillari — Nukus tumanlararo iqtisodiy sudi raisi S. Niyazov, jinoyat ishlari bo‘yicha Nukus shahar sudi raisi Sh. Shamambetov hamda fuqarolik ishlari bo‘yicha Nukus tumanlararo sudi raisi M. Sapaevlar “Janga zaman”, “Bes to‘be”, “Jiydeli baysin” va “Jayhun” mahallalarida fuqarolar bilan uchrashuvlar o‘tkazdilar.

Uchrashuvlar davomida fuqarolar o‘zlarini qiynab kelayotgan turli masalalar — er va uy-joy bilan bog’liq nizolar, meros, qarzdorlik va boshqa huquqiy muammolar yuzasidan murojaatlar bilan chiqdilar. Sud raislari har bir masalani alohida tinglab, fuqarolarga aniq huquqiy echimlar va amaliy tavsiyalar berdilar.

— Bunday ochiq muloqotlar fuqarolarning sud tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlaydi. Eng muhimi, odamlar o‘z muammosiga qonun doirasida echim topish mumkinligini anglab etadi, — deydi Nukus tumanlararo iqtisodiy sudi raisi S. Niyazov.

Shuningdek, tadbirlarda qonunchilikdagi so‘nggi yangiliklar haqida ham atroflicha ma’lumot berildi. Jumladan, 2025 yil 26 sentyabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g’risida”gi O‘RQ–1084-sonli qonun mazmun-mohiyatiga to‘xtalib o‘tildi.

Mazkur qonun orqali fuqarolarning huquq va manfaatlarini himoya qilishni kuchaytirish, jinoyatchilikning oldini olish hamda qonun ustuvorligini ta’minlashga qaratilgan muhim o‘zgartishlar amalga oshirilgani ta’kidlandi.

Shu bilan birga, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlikka qarshi kurashish hamda bu kabi holatlarda jabrlanuvchilarni himoya qilish masalalariga alohida e’tibor qaratildi.

— Oiladagi zo‘ravonlik jamiyat barqarorligiga tahdid soladi. Shu bois, har bir fuqaro o‘z huquqini bilishi va qonun asosida himoya qila olishi muhim, — dedi jinoyat ishlari bo‘yicha Nukus shahar sudi raisi Sh. Shamambetov.

Fuqarolar bunday uchrashuvlarning ahamiyatini yuqori baholab, sud tizimi vakillariga o‘z minnatdorliklarini izhor etdilar. Ularga ko‘ra, ochiq muloqotlar orqali nafaqat muammolarga echim topiladi, balki huquqiy madaniyat ham oshadi.

SUD EKSPERTIZASI SOHASIGA BAG’ISHLANGAN SEMINAR BO‘LIB O‘TDI

Qoraqalpog’iston Respublikasi sudida X. Sulaymanova nomidagi Respublika sud ekspertiza markazining Qoraqalpog’iston Respublikasi bo‘limi ekspertlari D. Tajiev va U. Rustamovalar ishtirokida seminar tashkil etildi. Tadbirda sudyalar hamda sud tizimi xodimlari ishtirok etdilar.

Seminarning asosiy maqsadi sud amaliyotida ekspertiza faoliyatining ahamiyatini oshirish, sud xodimlarining bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlash, shuningdek, sohadagi yangiliklar bilan tanishtirishdan iborat bo‘ldi.

Seminar davomida ishtirokchilarga sud lingvistikasi sohasi haqida batafsil ma’lumot berildi. Ekspertlar bu yo‘nalishning mazmun-mohiyati, uning tadqiqot ob’ektlari, hamda so‘z va matn tahlili orqali sud jarayonlarida dalillarning ishonchliligini aniqlashdagi ahamiyati haqida tushuncha berdilar. Sud lingvistikasi orqali turli xatlar, bayonotlar yoki elektron yozishmalardagi ma’noni aniq talqin qilish imkoniyati oshishi ta’kidlandi.

Shuningdek, tadbirda sud hujjatlarini integratsiya tizimi orqali jo‘natish tartibi, uning afzalliklari va elektron hamkorlikning samarasi haqida ham to‘xtalib o‘tildi. Bu tizim sud qarorlarini tezkor, aniq va xavfsiz tarzda etkazishni ta’minlab, sud faoliyatini yanada shaffof va samarali qilishi qayd etildi.

Ekspertlar sud-er ekspertizasi tushunchasi, uning qo‘llanish sohalari va amaliy ahamiyati haqida ma’lumot berdilar. Shu bilan birga, ekspertiza xarajatlarini hisoblash tartibi, ularni sud ishlari yurituvida to‘g’ri qo‘llash mexanizmlari yuzasidan ham atroflicha tushuntirishlar berildi.

Seminarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 21-avgustda qabul qilingan 140-sonli Farmoni mazmun-mohiyatiga ham alohida to‘xtalib o‘tildi. Ushbu hujjatda sud-huquq tizimida raqamlashtirish jarayonlarini yanada chuqurlashtirish, axborot texnologiyalarini joriy etish orqali tizim samaradorligini oshirish vazifalari belgilab berilgan. Ekspertlar mazkur Farmon sud ishlarini yuritishda zamonaviy axborot echimlarini joriy etishda yangi bosqichni boshlab berganini ta’kidladilar.

Tadbir yakunlarida seminar ishtirokchilari o‘zlarini qiziqtirgan savollar bilan murojaat qilishdi. Sudyalar va sud xodimlari ekspertizalarni tayinlash, ularning natijalarini baholash hamda zamonaviy raqamli echimlardan foydalanish borasida ekspertlardan aniq va ilmiy asoslangan javoblar oldilar.

Seminar sud tizimi xodimlarining bilim va malakasini oshirish, sud ekspertizasi sohasidagi yangiliklar bilan tanishtirish hamda raqamlashtirish jarayonlarini amaliyotga keng joriy etish yo‘lida muhim ahamiyat kasb etdi.

ORTIQCHA TO‘LANGAN VA UNDIRILGAN SOLIQLARNI QAYTARISH TARTIBI

O‘zbekiston Respublikasi davlat g’aznasining asosiy manbalari ichida soliqlar va majburiy to‘lovlar alohida o‘rin tutadi. Soliq to‘lash – har bir fuqaro va xo‘jalik yurituvchi sub’ektning Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan burchi hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksida soliqlar va yig’imlarni belgilash, joriy etish, hisoblash hamda to‘lash tartiblari, shuningdek, soliq majburiyatlarini bajarish bilan bog’liq munosabatlar aniq tartibga solib qo‘yilgan.

Amaldagi qonunchilikka muvofiq, agar soliq to‘lovchi tomonidan soliq ortiqcha to‘langan yoki ortiqcha undirilgan bo‘lsa va u soliq bo‘yicha qarzdor bo‘lmasa, mazkur summa soliq to‘lovchiga qaytarilishi yoki kelgusidagi soliq to‘lovlari hisobidan hisobga olinishi lozim.

Agar soliq to‘lovchining soliq bo‘yicha qarzi mavjud bo‘lsa, ortiqcha to‘langan yoki undirilgan summa avvalo shu qarzni, keyin penya va jarimalarni qoplash uchun bosqichma-bosqich hisobga olinadi.

Ortiqcha to‘langan soliq summasini hisobga olish yoki qaytarish to‘g’risidagi qaror soliq organi tomonidan tegishli holat aniqlangan yoki soliq to‘lovchining yozma arizasi qabul qilingan kundan e’tiboran o‘n kun ichida qabul qilinadi.

Soliq to‘lovchi ariza bilan murojaat etgan taqdirda, ortiqcha to‘langan summa to‘liq yoki qisman qaytarilishi mumkin. Bu qoida qo‘shilgan qiymat solig’i (QQS) bo‘yicha ham tatbiq etiladi.

Qaytarish yoki hisobga olish milliy valyutamiz – so‘mda amalga oshiriladi. Ortiqcha to‘langan yoki undirilgan soliq summasi soliq to‘lovchining yozma arizasi olingan kundan e’tiboran 15 kun ichida, barqarorlik reytingi yuqori bo‘lgan tadbirkorlik sub’ektlariga esa 3 kun ichida qaytarilishi shart (QQS bundan mustasno).

Bunday arizalar soliq to‘lovchi tomonidan ortiqcha to‘lov qilingan kundan yoki ortiqcha undirilgani ma’lum bo‘lgan kundan boshlab uch yil ichida taqdim etilishi mumkin.

Soliq organi arizani ko‘rib chiqib, ortiqcha to‘langan summa qaytarilishi yoki hisobga olinishi haqidagi qarorni odatda 10 kun ichida, yuqori reytingli tadbirkorlar bo‘yicha esa 2 kun ichida qabul qiladi. Agar rad etish haqida qaror qabul qilinsa, bu haqda soliq to‘lovchiga 3 kun ichida ma’lum qilinishi shart.

Agar soliq organi belgilangan muddatda ortiqcha to‘langan summani qaytarmasa, kechiktirilgan har bir kun uchun foizlar hisoblanadi. Ushbu foizlar Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi asosida belgilanadi va davlat byudjeti mablag’lari hisobidan to‘lanadi.

Spartak NIYAZOV,
Nukus tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

OILAVIY (MAISHIY) ZO‘RAVONLIK VA TAZYIQLARGA QARSHI KURASHISH — BARQAROR OILA GAROVI

Oila — jamiyatning asosiy bo‘g‘ini, uning barqarorligi esa har bir davlatning ma’naviy, iqtisodiy va ijtimoiy rivojining muhim omili hisoblanadi. Afsuski, ayrim hollarda oila muhitida ham ziddiyatlar va zo‘ravonlik holatlari kuzatilmoqda.

Oiladagi zo‘ravonlik — bu ijtimoiy jarayon bo‘lib, turli ko‘rinishlarda deyarli har to‘rtinchi oilada namoyon bo‘ladi. Bu illatdan eng ko‘p jabr ko‘ruvchi toifalar — ayollar, bolalar, qariyalar va nogironligi bo‘lgan shaxslardir.

Millatimiz uchun oila muqaddas sanaladi. Ayniqsa, ayol-qizlarimiz oila tinchligi, farzandlar farovonligi yo‘lida bor kuch va mehnatini ayamaydi. Shu bilan birga, ayrim hollarda ularning o‘z oilasida zo‘ravonlik va tazyiqlarga duch kelayotgani jamiyat uchun jiddiy xavotir uyg‘otmoqda.

Tadqiqotlarga ko‘ra, oilaviy zo‘ravonlikka uchragan ayollarning 60–70 foizi huquqni muhofaza qiluvchi organlarga murojaat qilmaydi. Bu holat zo‘ravonlikning ko‘pincha yashirin tus olishiga va uning salbiy oqibatlarining chuqurlashishiga sabab bo‘ladi.

Oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik — insonga nisbatan uning yaqin qarindoshi yoki bir ro‘zg‘orda yashayotgan shaxs tomonidan jismoniy, ruhiy, jinsiy yoki iqtisodiy bosim o‘tkazish shaklidagi tajovuzkor xatti-harakatlardir.

Bu turdagi zo‘ravonlik jismoniy — kaltaklash, tana jarohati yetkazish; ruhiy — haqorat qilish, tahdid va qo‘rqitish; iqtisodiy — moliyaviy manbalarni nazorat qilish yoki ularni cheklash; jinsiy — shaxsning irodasiga qarshi majburlash ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.

Bunday holatlarda zo‘ravon shaxs qurbon ustidan hukmronlik o‘rnatishga, uni qo‘rqitish yoki bo‘ysunishiga erishishga intiladi. Bu esa oilaviy muhitdagi ishonch va hurmatni yo‘qotib, ijtimoiy munosabatlarning izdan chiqishiga sabab bo‘ladi.

Mamlakatimizda so‘nggi yillarda oilaviy zo‘ravonlikni oldini olish, jabrlanuvchilarni himoya qilish va javobgarlikni kuchaytirish bo‘yicha qator huquqiy islohotlar amalga oshirilmoqda.

Xususan, 2023-yil 11-aprelda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining “Ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-829-sonli Qonuniga muvofiq, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlik belgilab qo‘yildi.

Shuningdek, 2024-yil 21-oktyabrda qabul qilingan «Oilaviy (maishiy) zo‘ravonlikdan himoya qilish choralari kuchaytirilishi munosabati bilan ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Qonun bilan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 592-moddasi va Jinoyat kodeksining 126¹-moddasiga tegishli o‘zgartishlar kiritildi. Unga ko‘ra, bolalarga nisbatan oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik qilganlik uchun alohida javobgarlik belgilandi.

Bu o‘zgarishlar davlatimiz tomonidan inson huquqlari, ayniqsa, ayollar va bolalarning sha’ni hamda qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilganligini ko‘rsatadi.

Oilaviy-maishiy zo‘ravonlikka qarshi kurash faqatgina jabrlanuvchining yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlarning vazifasi emas. Bu umumjamiyat ishidir. Zo‘ravonlikka uchragan inson ko‘pincha ruhiy jihatdan yezilgan bo‘ladi va mustaqil ravishda to‘g‘ri qaror qabul qilishga qiynaladi. Shu bois, bunday holatlarda nafaqat yaqinlar, balki davlat va jamoat tashkilotlari ham uning yonida bo‘lishi shart.

Zo‘ravonlik — shaxsga qarshi jinoyat, uning erkinlik va huquqlariga tajovuzdir. Shuning uchun ham jamiyatda bu boradagi huquqiy ong va madaniyatni yuksaltirish, mavjud noto‘g‘ri qarashlarni o‘zgartirish zarur.

Xotin-qizlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, oilaviy munosabatlarda tenglik va hurmatni ta’minlash, zo‘ravonlikka olib keladigan sabab va shart-sharoitlarni bartaraf etish — barqaror oila va sog‘lom jamiyat garovidir.

Bunda davlat organlari, mahalla fuqarolar yig‘ini, nodavlat notijorat tashkilotlar hamda fuqarolik jamiyati institutlarining yaqin hamkorligi muhim ahamiyatga ega.

Xulosa qilib aytganda, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlikka qarshi kurash — faqat huquqiy emas, balki ma’naviy, tarbiyaviy vazifa hamdir. Har birimiz bu yo‘lda mas’ullik bilan yondashsak, jamiyatda tinchlik va hamjihatlikni ta’minlashga katta hissa qo‘shgan bo‘lamiz.

Gulistan BISENOVA,

Jinoyat ishlari bo‘yicha Nukus tuman sudi raisi

DALILLARNING MAQBULLIGI MASALALARI MUHOKAMA QILINDI

To‘rtko‘l tuman Ichki ishlar bo‘limi binosida jinoyat ishlari bo‘yicha To‘rtko‘l tuman sudi tashabbusi bilan o‘quv-amaliy yig’ilish bo‘lib o‘tdi.

Yig’ilishda jinoyat ishlari bo‘yicha To‘rtko‘l tuman sudi raisi B. Polvanov, tergov sudyasi B. Saburov, shuningdek tuman ichki ishlar bo‘limi rahbarlari, jinoyat qidiruv bo‘limi xodimlari, tergovchilar va profilaktika inspektorlari ishtirok etdi.

Tadbirda “Dalillar maqbulligiga oid jinoyat-protsessual qonuni normalarini qo‘llashning ayrim masalalari to‘g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qarori muhokama qilindi.

Yig’ilishda ta’kidlanidek, surishtiruv, tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi va dastlabki tergov organlari hamda sud tomonidan har bir jinoyat ishini yuritishda jinoyat-protsessual qonuni normalariga qat’iy amal qilinishi zarur. Xususan, dalillarni to‘plash, tekshirish va baholash jarayonida qonun talablariga og’ishmay rioya etish muhim ahamiyatga ega ekanligi qayd etildi.

Shuningdek, tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organ mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud tomonidan qonun normalarini aniq bajarishdan yoki unga rioya qilishdan har qanday chekinish — u qanday sabab bilan yuz berganligidan qat’iy nazar — shu yo‘l bilan olingan dalillarning maqbul emas deb topilishiga sabab bo‘lishi ta’kidlab o‘tildi.

Nomaqbul dalillar yuridik kuchga ega bo‘lmasligi va ulardan O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 82–84-moddalarida nazarda tutilgan holatlarni isbotlash hamda ayblov asosiga qo‘yish uchun foydalanish mumkin emasligi haqida ishtirokchilarga atroflicha tushuntirish berildi.

Yig’ilish davomida tergov sudyasi B. Saburov jinoyat ishini sudgacha bo‘lgan bosqichda amalga oshiriladigan protsessual harakatlar — ya’ni tintuv o‘tkazish, shaxsni qamoqqa olish, lavozimidan chetlashtirish va boshqa jarayonlarda amaliyotda yo‘l qo‘yilayotgan ayrim xato va kamchiliklarga to‘xtalib, ularni bartaraf etish zarurligini ta’kidladi.

Shuningdek, muhokama jarayonida ishtirokchilar o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javoblar oldilar.