KORRUPCIYAǴA QARSÍ GÚRESIWDE JÁMIYETSHILIK QADAǴALAWÍ

KORRUPCIYAǴA QARSÍ GÚRESIWDE JÁMIYETSHILIK QADAǴALAWÍ

Korrupciyaǵa qarsı gúresiw salasındaǵı jámiyetshilik qadaǵalaw – puqaralıq jámiyeti institutları wákillikli wákilleriniń mámleketlik hákimiyat organlarında korrupciya jaǵdayın bahalaw maqsetinde normativ-huqıqıy hújjetlerde belgilengen onıń dárejesin kemeytiriw hám oǵan qarsı gúresiw nátiyjeliligin asırıw boyınsha is-ilájlardı islep shıǵıw mexanizmleri hám qurallarınan paydalanǵan halda ámelge asırılatuǵın arnawlı iskerlik esaplanadı.

Búgingi kúnde korrupciyaǵa qarsı gúresiw salasında mámleketlik organlar menen puqaralıq jámiyeti institutları ortasında «kópir» wazıypasın atqarıwshı jámiyetshilik qadaǵalawdıń rawajlanıw tendenciyası gúzetilmekte. Korrupciyaǵa qarsı qaratılǵan jámiyetshilik qadaǵalawınıń jańa instituciyalıq dúzilmelerin rawajlandırıw hámde shólkemlestiriw-huqıqıy shárt-shárayatlardı jaratıw demokratiyalıq mámleketler ushın strategiyalıq áhmiyetke iye bolmaqta. Óytkeni, Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoev Konstituciyamız qabıl etilgenliginiń 27 jıllıǵına baǵıshlanǵan saltanatlı máresimindegi bayanatında «Konstituciya hám nızam ústinligine erisiwde jámiyetshilik qadaǵalawınan basqa nátiyjeli qural joq. Haqıyqattan da, xalqımız nızam buzılıwına qarsı qattı turmas eken, mámleketlik uyımlar, lawazımlı shaxslar qanshalıq urınbasın, nızam ústinligin támiyinlew qıyın boladı» degen edi.

Mámleketimizde ótken dáwir dawamında «Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında»ǵı Nızamı qabıl etiliwi puqaralıq jámiyeti institutları iskerliginiń sociallasıwın hámde korrupciyaǵa qarsı gúresiw hám onıń aldın alıwdaǵı qatnasıqlarınıń jańa basqıshın baslap berdi.

Mámleketlik organlardıń iskerliginde “ashıqlıq” hám “aydınlıq” principlerin támiyinlew, mámleketlik xızmetkerlerge bolǵan isenimdi kúsheytiriwge qaratılǵan sistemalı reformalar ámelge asırıp kelinbekte.

Atap aytqanda, mámleketlik organlar hám mákemeler iskerligi ústinen jámiyetshilik qadaǵalawdı shólkemlestiriw hám ámelge asırıw salasındaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwshı Ózbekstan Respublikasınıń «Jámiyetshilik qadaǵalawı haqqında»ǵı Nızamı qabıl etildi.

Jámiyetshilik qadaǵalawdı jetilistiriw boyınsha reformalardıń izshil dawamı sıpatında, halıqtıń mámleketlik hám jámiyet jumısların basqarıwdaǵı qatnasın keńeytiriw, puqaralar, jámiyet hám mámlekettiń óz-ara jaqın birge islesiwin ornatıw, sonday-aq jámiyetshilik qadaǵalawdı kúsheytiw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidenti janında Jámiyetshilik palatası dúzildi.

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2020 jıl 29 iyundaǵı «Ózbekstan Respublikasında korrupciyaǵa qarsı gúresiw sistemasın jetilistiriw boyınsha qosımsha is-ilájlar haqqında»ǵı PP-6013-sanlı Pármanında birinshi márte korrupciya jaǵdaylarınıń sebep hám shárt shárayatların anıqlaw, olardı saplastırıwdıń tásirsheń sistemasın jaratıw islerine puqaralıq jámiyeti institutları hám mámleketlik emes sektordıń basqa wákillerin de keńnen tartıw zárúrligi tiykarlandırıldı.

Pármanǵa tiykar dúzilgen Ózbekstan Respublikası Korrupciyaǵa qarsı gúresiw Agentliginiń tiykarǵı wazıypa hám iskerlik jónelislerinen biri ministrlik hám mákemelerdiń korrupciyanıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw boyınsha mámleketlik organlar, ǵalaba xabar quralları, puqaralıq jámiyeti institutları hám basqa mámleketlik emes sektor wákilleriniń birgeliktegi nátiyjeli iskerligin shólkemlestiriw etip belgilendi.

2020 jıl 30 iyun kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M. Mirziyoev basshılıǵındaǵı «Ádil sudlawdı támiyinlew hám korrupciyaǵa qarsı gúresiw salasındaǵı wazıypalar dodalawı»na baǵıshlanǵan videoselektor májilisinde – korrupciyanıń aldın alıwda tásirsheń jámiyetshilik qadaǵalaw jolǵa qoyılıwı, sonday-aq, Agentliktiń keń jámiyetshilik, ǵalaba xabar quralları, puqaralıq jámiyetiniń basqa institutları menen birge xalıqtıń hám isbilermenlerdiń korrupciyaǵa múnásebetin úyrenip barıwı hám mámleketlik mákemeler iskerligin bahalap barıwı kerekligine ayrıqsha itibar qaratılǵanı áhmiyetli esaplanadı.

Álbette, korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha mámleketlik siyosattıń jetiskenligi tiykarın jámiyetshilik qadaǵalaw quraydı. Mámleketlik organlar hám lawazımlı shaxslardıń korrupciyaǵa qarsı gúresiw nátiyjelerine qalıs hám kvalifikaciyalı baha berilmese usı iskerliktiń nátiyjeli bolıwı gúman astında qaladı. Korrupciyaǵa qarsı gúresiw nátiyjeliligin túpten asırıw boyınsha wazıypalar korrupciya jaǵdaylarınıń sebep hám shárt-sharayatların anıqlaw hámde saplastırıwdıń tásirsheń sistemasın jaratıw, sonıń menen birge usı islerdi ámelge asırıwda puqaralıq jámiyeti institutları hám mámleketlik emes sektordıń basqa wákillerin de keńnen tartıwdı talap qıladı. Ózbekstan yuridikalıq enciklopediyasında jámiyetshilik qadaǵalaw – bul mámleketlik hákimiyat hám basqarıw organları hámde mámleketlik emes shólkemler iskerligi ústinen puqaralar, olardıń birlespeleri hám ózin-ózi basqarıw, puqaralıq jámiyetiniń basqa institutları, sonday-aq mámleketlik hám mámleketlik emes uyımlar quramında dúzilgen jámiyetshilik uyımlar tárepinen nızam sheńberinde alıp barılatuǵın qadaǵalaw, dep túsinik berilgen.

Korrupciya mámleketlik basqarıwda sistemalı qáwip xarakterine iye esaplanıp, ol xalıq ortasında mámleketlik hákimiyatqa bolǵan isenimniń joytılıwına hám abıroysızlanıwına sebep boladı.

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 36-statyasında jámiyetshilik qadaǵalaw institutınıń konstituciyalıq tiykarları belgilenip, oǵan tiykar «Ózbekstan Respublikasınıń puqaraları jámiyet hám mámleket islerin basqarıwda tikkeley hámde óz wákilleri arqalı qatnasıw huqıqına iye. Bunday qatnasıw ózin-ózi basqarıw, referendumlar ótkeriw hám mámleketlik organlardı demokratiyalıq tárizde qáliplestiriw, sonday-aq mámleketlik organlardıń iskerligi ústinen jámiyetshilik qadaǵalawı tiykarında ámelge asırıladı. Mámleketlik organlardıń iskerligi ústinen jámiyetshilik qadaǵalawın ámelge asırıw tártibi nızam menen belgilenedi».

Jámiyetshilik qadaǵalawınıń subektleri esaplanıwshı jámiyetlik birlespeler hámde ǵalaba xabar quralları jámiyetshilik qadaǵalawın ámelge asırıwdaǵı ornı hám roli sheshiwshi áhmiyetke iye.

Sonlıqtan korrupciyaǵa qarsı gúresiw – jámiyetshilik qadaǵalawınıń subektleriniń bárqulla dıqqat orayında bolıwları lazım.

Spartak NIYAZOV,
Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

HUQÍQÍY BILIMLENDIRIWDE SUDYALARDÍŃ QATNASÍWÍNDA ÁMELIY SABAQLAR

Jaslarǵa sud-huqıq tarawına baylanıslı bilim hám kónlikpelerdi beriwde ámeliy shınıǵıwlardıń ornı ayrıqsha. Sebebi, ámeliy shınıǵıwlar arqalı jaslardıń huqıqıy sawadxanlıǵı elede jetilistiriledi, huqıqıy mádeniyatı qáliplestirilip, huqıqıy túsiniklerdi úyreniw hám ózlestiriw dárejesi artadı.

Usı tiykarda Qaraqalpaqstan Respublikası sudlarınıń sudyaları Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universitetinde bilim alıp atırǵan jaslarǵa sud reformaları tiykarında sabaq ótip kelmekte.

Ayrıqsha atap ótiw orınlı, 2024-jılı 13-mart kúni dúzilgen «Qaraqalpaqstan Respublikası sudı hám Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti ortasındaǵı yuridikalıq kadrlardı tayarlaw tarawındaǵı birge islesiw haqqında»ǵı memorandumı da bul ámeliy jumıslardıń logikalıq dawamı desek qátelespeymiz.

Universitetinde studentler tek ǵana teoriyalıq bilim alıp qoymastan, al óz kásip tarawlarına baylanıslı ámeliy kónlikpelerdi qáliplestiriwi ushın keń imkaniyatlar jaratılǵan. Búgingi kúnde universitettiń Yuridika fakulteti keshki tálim forması studentlerine Qaraqalpaqstan Respublikası sudı baslıǵı Kamal Tarixov hám Qaraqalpaqstan Respublikası Hákimshilik sudı sudyası Kamalatdin Xojamuratovlar turaqlı túrde sabaq berip kelmekte. Bul sabaq processleri studentlerge yuridikalıq bilimlerdi tek ǵana teoriyalıq jaqtan ózlestiriw menen birge, real sud processlerinde huqıq normalarınıń qalay qollanılatuǵının da biliw imkaniyatın bermekte.

Sabaq dawamında studentler taraw wákillerinen Ózbekstan Respublikasında ámelge asırılıp atırǵan sud-huqıq tarawındaǵı reformalar haqqında tolıq maǵlıwmat alıp, ásirese sońǵı jıllarda huqıqıy sistemanı jetilistiriwge qaratılǵan keń kólemli reformalar, ádil sudlawdıń ashıq-aydınlıǵın támiyinlewge qaratılǵan ózgerisler, sonday-aq, puqaralardıń huqıqları menen máplerin isenimli qorǵaw jolında ámelge asırılıp atırǵan jumıslar haqqında keń túrde maǵlıwmat alıw múmkinshiligine iye bolmaqta.

Sonday-aq, sudyalar tárepinen sudlarda sud processleriniń alıp barılıw tártibi, onda sudya, prokuror hám advokattıń wazıypaları, sudtaǵı tártip-qaǵıydalar, hújjetler menen islesiw baǵdarındaǵı ámeliyat boyınsha da maǵlıwmatlar berilmekte.

Bul óz náwbetinde, student-jaslardıń huqıqıy taraw, sonıń ishinde sud hákimiyatına baylanıslı maǵlıwmatlardı alıw menen birge, keleshekte iyeleytuǵın kásibi boyinsha tiykarǵı ámeliy bilim hám kónlikpelerige iye bolıwında ayrıqsha áhmiyetli.

EKONOMIKALÍQ SUDLARDA ISLERDI KÓRIWDE PROKUROR WÁKILLIKLERIN TÁMIYINLEWGE QARATÍLǴAN JAŃA ÓZGERISLER MAZMUNÍ

Mámleketimizde sud hákimiyatiniń ǵárezsizligin, sudlarda ashıqlıqtı támiyinlew boyınsha reformalar ámelge asırılmaqta.

Nızamshılıqtaǵı áhmiyetli ózgerislerdiń biri “Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sudda islerdi kóriwde prokuror wákilliklerin támiyinlewge qaratılǵan ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı 2024-jıl 30-sentyabrde ÓRH-968-sanlı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı qabıl etildi.

Bul Nızam menen Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq processual kodeksi, Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksi hám Ózbekstan Respublikasınıń Hákimshilik sud islerin júrgiziw haqqındaǵı kodekske ayırım ózgerisler hám qosımshalar kirgizildi.

Usı Nızam menen Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksine kirgizilgen ózgerisler hám qosımshalar mazmunına toqtalıp ótetuǵın bolsaq, aldın prokuror tek ǵana nızamda názerde tutılǵan hallarda yaki óziniń dawa arzası tiykarında qozǵatılǵan islerde qatınasıwı múmkin edi. Házirgi kúnde bul tártip ózgerdi.

Jerge tiyisli huqıqıy qatnasıqlar, mámleket múlki menen baylanıslı islerde, átirap-ortalıqtı qorǵaw haqqındaǵı nızamshılıqtı buzıw, mámleket byudjetinen óndiriwler, óz basımshalıq menen qurılǵan jayǵa bolǵan múlk huqıqın tán alıw etiw, jeke múlkke iyelik qılıw hám onnan paydalanıw faktin anıqlaw, bajıxana tólemlerin óndiriw menen baylanıslı islerde prokuror qatnasıwın názerde tutatuǵın ózgerisler kirgizildi.

Sud májlisi waqtı hám ornı haqqında prokuror tiyisli tárzde xabarlı etilmesten kórilgen, nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan isler boyınsha kassaciya protesti, reviziya tártibinde protest keltiriw haqqındaǵı máseleni sheshiw ushın tiyisli sudtan islerdi talap etip alıwǵa haqılı.

Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksiniń 49-statyasına kiritilgen ózgerislerge kóre, prokuror óziniń dawa arzası tiykarında qozǵatılǵan islerde, sonıń menen birge mámlekettiń nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw maqsetinde jerge tiyisli huqıqıy qatnaslar, mámleket múlki menen baylanıslı islerde, átirap-ortalıqtı qorǵaw haqqındaǵı nızamshılıqtı buzıw, mámleket byudjetinen óndiriwler, óz basımshalıq menen qurılǵan imaratǵa bolǵan múlk huqıqın tán alıw etiw, jeke múlk retinde iyelik qılıw hám onnan paydalanıw faktin anıqlaw, bajıxana tólemlerin óndiriw menen baylanıslı islerde qatnasıwı múmkin.

Prokuror basqa tareplerdin arzası menen qozǵatılǵan islerde óz baslaması menen qatnasıwı múmkin emes.

Sonday-aq, prokuror nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan bolıp, biraq ol sud dodalawınıń waqtı hám ornı tuwrısında tiyisli tárzde xabarlı etilmesten kórilgen is boyınsha birinshi instanciya sudınıń nızamlı kúshke kirmagan sheshiwshi qararı ústinen apellyaciya protesti keltiriwge haqılı.

Kodeks 265-statyasinin ekinshi bólimi tómendegi jana redakciyada bayan etildi. Bul ózgeriske kóre apellyaciya arzasına qosımsha etiletuǵın hujjetlerge apellyaciya protestine iste qatnasıwshı basqa shaxslarǵa apellyaciya protesti hám oǵan qosımsha etilgen, bul shaxslarda bolmaǵan hújjetlerdiń kóshirme nusqaları jiberilgenligin yamasa tapsırılǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjet, prokuror qatnasıwısız kórilgen isler boyınsha bul Kodeks 259-statyasınıń birinshi bóliminde kórsetilgen shaxslar múrájáátlariniń kóshirme nusqası qosımsha etiledi.

Nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan bolıp, biraq ol sud dodalawınıń waqtı hám ornı tuwrısında tiyisli tárizde xabardar etilmesten kórilgen islerde bul Kodeks 259-statyasınıń birinshi bóliminde kórsetilgen shaxslar múrájatlariniń kóshirme nusqası qosımsha etilmeydi.

Usı kodekstegi 269-statyasiniń birinshi bólimi 11-bánti tómendegi jańa redakciyada bayan etildi. Apellyaciya arzası (protestining) forması hám mazmunı bul Kodeksning 263-statyasında belgilengen talaplarǵa muwapıq bolmasa yamasa apellyaciya arzasına bul Kodeks 265-statyasınıń úshinshi bóliminde názerde tutılǵan hújjetler yamasa prokuror qatnasıwısız kórilgen is boyınsha keltirilgen protestke táreptiń múrájatı kóshirme nusqası qosımsha etilmegen bolsa, bunnan nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan bolıp, biraq ol sud dodalawınıń waqtı hám ornı tuwrısında tiyisli tárizde xabardar etilmesten kórilgen islerden tısqarı.

Bul Kodeks 288-statyasınıń ekinshi bólimi hám tómendegi jańa redakciyada bayan etilgen. Kassaciya protestine iste qatnasıwshı basqa shaxslarǵa kassaciya protesti hám oǵan qosımsha etilgen, bul shaxslarda ámeldegi bolmaǵan hújjetlerdiń kóshirme nusqaları jiberilgenligin yamasa tapsırılǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjet, prokuror qatnasıwısız kórilgen is boyınsha bul Kodeks 282-statyasınıń birinshi bóliminde kórsetilgen shaxslar múrájáátlariniń kóshirme nusqaları qosımsha etiledi, bunnan nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan bolıp, biraq ol sud dodalawınıń waqtı hám ornı tuwrısında tiyisli tárzde xabardar etilmesten kórilgen islerden tısqarı.

Bul Kodeks 313-statyasınıń ekinshi bólimi tómendegi redakciyada bayan etilgen. Reviziya tártibindegi protestge iste qatnasıwshı basqa shaxslarǵa protest hám oǵan qosımsha etilgen, bul shaxslarda ámelde bolmaǵan hújjetlerdiń kóshirme nusqaları jiberilganligin yamasa tapsırılǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjet, prokuror qatnasıwısız kórilgen is boyınsha iste qatnasıwshı shaxslar, iste qatnasıwǵa tartılmaǵan, biraq huqıqları hám minnetlemeleri tuwrısında sud sheshiwshi qararı qabıl etken adamlardıń múrájatı kóshirme nusqaları qosımsha etiledi, bunnan nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan bolıp, biraq ol sud dodalawınıń waqtı hám ornı tuwrısında tiyisli tárzde xabardar etilmesten kórilgen islerden tısqarı.

Joqarıda keltirilgen ózgerislerge kóre, prokuror nızamda prokuror qatnasıwı názerde tutılǵan bolıp, biraq ol sud dodalawınıń waqtı hám ornı tuwrısında tiyisli tárizde xabardar etilmesten kórilgen isler boyınsha apellyaciya, kassaciya ham reviziya tártibinde arza beriwge haqılı.

Bul Nızam prokuratura organlarınıń ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa kómeklesiw boyınsha iskerligi nátiyjeliligin jáne de asırıwǵa, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin, jámiyet hám de mámlekettiń nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵawǵa, sonıń menen birge sudta islerdi kóriwde nızamlılıqtı bekkemlewge xızmet etedi.

Baqbergen UBAYDULLAEV,
Beruniy rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı sudyası

KEPILLIK SHÁRTNAMASÍNÍŃ JUWAPKERSHILIGI QANDAY?

Elimizde isbilermenlik jumısın ámelge asırıw yaki puqaralardıń turmıslıq talapların qanaatlandırıw maqsetinde qolaylı múmkinshilikler jaratılǵan. Hár kim qálegen buyımdı satıp alıp paydalanıwı, isbilermenlar bolsa jumısın jáne de keńeytiwi múmkin.

Házirgi kúnde kredit shólkemleri tárepinen qálegen turmıslıq yaki baska buyım shártnama tiykarında jetkerilip berilmekte. Kredit alıwshı puqaralardıń jıllıq dáramatları jeterli muǵdarda bolmasa, onda basqa bir shaxstıń kepil bolıwı talap etiledi.

Ayırım puqaralar yaki isbilermenlik subektleri kepilliktiń juwapkershiligin sezbegen halda kepillik shártnamaların qol qoyıp, tastıyıqlap atır. Bul bolsa óz gezeginde kredit alıwshı menen kepil arasında daw, tartıs keltirip shıǵarıp, kepildiń juwapkershiligi payda bolmaqta.

Kepillik degenimiz ne? Kepillik – úshinshi shaxstıń basqa shaxs kreditorı aldındaǵı usı shaxstıń kredit shártnamasınan kelip shıǵatuǵın minnetlemeleri boyınsha tolıq yamasa jarım-jartı juwapker bolıw minnetlemesi bolıp esaplanadı.

Kepillik shártnaması basqa shaxstıń kreditorı hám kepil arasında dúziledi. Kepillik shártnaması boyınsha minnetlemeniń mazmunı qarızdar tiykarǵı minnetlemeni orınlamaǵan yamasa zárúr dárejede orınlamaǵanda kepildiń qarızdar menen birge kreditor aldında juwap beriw minnetlemesi bolıp tabıladı.

Kepillik óz aldına shártnama menen rásmiylestiriliwi, sonday-aq, kepillik haqqındaǵı shártler olar menen qaysı shártnama minnetlemeleri támiyinlenip atırǵan bolsa, sol shártnmaǵa kirgiziliwi múmkin. Bunday jaǵdayda shártnamaǵa kreditor, qarızdar hám kepil tárepinen qol qoyıladı.

Nızamǵa muwapıq, qarızdar kepillik penen támiyinlengen minnetlemeni orınlamaǵan yaki zárúr dárejede orınlamaǵan jaǵdayda kepil hám qarızdar kreditor aldında solidar juwap beredi, eger nızamda yaki kepillik shártnamasında kepildiń subsidiar juwapker bolıwı názerde tutılǵan bolmasa.

Eger, kepillik shártnamasında basqasha tártip názerde tutılmasa, kepil kreditor aldında qarızdar menen teńdey kólemde juwap beredi. Atap aytqanda, procentler, qarızdı óndirip alıw boyınsha sud shıǵımların hám qarızdar minnetlemeni orınlamaǵanlıǵı yamasa zárúr dárejede orınlamaǵanlıǵı sebepli kreditor kórgen basqa zıyanlardı tóleydi.

Kreditor tárepinen dawa bir waqıttıń ózinde kepil hám qarızdarǵa, qarızdar tárepinen tiykarǵı minnetleme orınlamaǵanlıǵına baylanıslı usınıs etilip, solidar juwapkershilik haqqındaǵı qaǵıydalardı qollanıw zárúr bolǵan jaǵdaylarda, bunday juwapkershilik tek kepil yaki tek qarızdarǵa júkleniwi múmkin emes. Kepil hám qarızdar kreditor aldında solidar juwap beriwi kerek.

Kepil kreditordıń talaplarına qarsı óziniń narazılıǵın bildiriwge haqılı. Kepildiń narazılıq bildiriw múmkinshilikleri tek qarızdardıń tiykarǵı minnetlemeleri boyınsha bildiriwi múmkin bolǵan narazılıqlar sheńberinde sheklenedi (Puqaralıq Kodeksiniń 294-statyası). Kepildiń kórsetilgen kreditor talaplarına qarsı narazılıqlarǵa bolǵan huqıqı qarızdardıń tiykarǵı minnetleme boyınsha qarızdı tán alǵanlıǵı yaki kreditor talaplarına qarsı qanday bolsa da narazılıqlardan waz keshiw jaǵdayları menen joǵalmaydı (Puqaralıq Kodeksiniń 294-statyası, birinshi bólimi).

Puqaralıq Kodeksiniń 295-statyası, birinshi bólimine muwapık, eger nızamda yaki kepil menen qarızdar arasında dúzilgen shártnamada basqasha tártip belgilenbese, minnetlemeni orınlaǵan kepilge kreditordıń usı minnetleme boyınsha huqıqları hám girewge alıwshı sıpatında kreditorǵa tiyisli bolǵan xuqıqlar kepil kreditordıń talabın qansha kólemde qanaatlandırǵan bolsa, sonsha kólemde ótedi. Kepil kreditorǵa tólengen summaǵa procentler tólewdi hám qarızdar ushın juwapkershilik múnásibeti menen kórgen basqa zıyanlardı tólewdi qarızdardan talap etiwge haqılı.

Eger, tiykarǵı minnetlemeni orınlaw múddeti kórsetilmegen hám belgileniwi múmkin bolmaǵan yaki talap etip alıw payıtı menen belgilengen bolsa, kreditor kepillik shártnaması dúzilgen kúnnen baslap bir jıl ishinde kepilge dawa qozǵatpaǵan jaǵdayda kepillik biykarlanadı. (Puqaralıq Kodeksiniń 298-statyası).

Juwmaqlap aytqanda, hár bir shártnama bul minnetleme. Kepillik shártnamasın qol koyıwdan aldın sońınan júzege keliwi múmkin bolǵan juwapkershilikti puqta oylap, shártnama dúziliwi maqsetke muwapıq boladı. Óytkeni, shártnama táreplerdiń ıqtıyarlı kelisimi tiykarında dúziledi.

N. TAIROV,
Puqaralıq isleri boyınsha Beruniy rayonlararalıq sudınıń sudyası

ASHÍQ KÓSHPELI ASHÍQ SUD MÁJILISI ÓTKERILDI

Qanlıkól rayonındaǵı Jaslar orayı imáratınıń májilisler zalında Jınayat isleri boyınsha Qanlıkɵl rayonı sudı tárepinen kóshpeli ashıq sud ótkerildi. Onda sud baslıǵı M.Bekimbetovtıń basshılıǵında, sudya járdemshisi T.Nurlepesovtıń xatkeriliginde, 39 shaxstıń qarsısına toplanǵan 37 hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı is materialları kórip shıǵıldı. Ashıq sud májilisinde is materialları boyınsha 12 shaxsqa qarata hákimshilik qamaq jazası, 27 shaxsqa qarata járiyma hám eskertiw járiyalandı.

Sud májilisinen soń, sud baslıǵı puqaralar menen ashıq sáwbetlesiw ótkerip, olardıń múrájatların tıńladı. Onda múrájat etken 20 shaxstıń arzaları kórip shıǵılıp, nızamlı qararlar qabıl etildi.

Sonday-aq, sudya tárepinen nızamshılıqtaǵı jańalıqlar jóninde de keń turde maǵlıwmat berildi. Atap aytkanda, 2024-jıl 30-sentyabrdegi «Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sudlarda islerdi kóriwde prokurordıń wákilliklerin támiyinlewge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı ÓRN-968-sanlı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamınıń mazmunı hám áhmiyeti boyınshada sóz etildi.

USHÍRASÍW: NÍZAMSHÍLÍQTAǴÍ JAŃALÍQLARǴA BAǴÍSHLANDÍ

Jınayat isleri boyınsha Beruniy rayonı sudınıń baslıǵı R.Kamalova tárepinen rayonlıq ishki isler bólimi xızmetkerleri menen ushırasıw ótkerildi.

Onda tiykarınan nızamshılıqqa kirgizilip atırǵan ózgeris hám qosımshalar jóninde taraw qánigelerine keń túrde maǵlıwmat berildi.

Atap aytqanda, usı jıldıń 28-avgust kúni qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikası hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine pirotexnika buyımlarınıń nızamǵa qarsı aylanısı ushın juwapkershilikti kúsheyttiriwge qaratılǵan ózgerisler kirgiziw haqqında»ǵı Nızamǵa kóre, joqarıda kórsetilgen kodekske pirotexnika buyımların nızamǵa qarsı túrde islep shıǵarıw, tayarlaw hám saqlaw, tasıw, jónetiw hám  Ózbekstan Respublikasınan alıp shıǵıw, sonday-aq pirotexnika buyımların nızamǵa qarsı túrde ótkeriw yamasa Ózbekstan Respublikasına alıp kiriw menen baylanıslı huqıqbuzarlıqlardıń jámiyetlik qáwiplilik ózgesheligi hám dárejesinen kelip shıqqan halda juwapkershilik ilajların názerde tutatuǵın ózgerisler kirgizilmekte.

Bul Nızam jámiyetlik qáwipsizlikti támiyinlew hám pirotexnika buyımlarınıń nızamǵa qarsı aylanısı jaǵdaylarınıń aldın alıw boyınsha kórilip atırǵan is-ilajlardıń nátiyjeliligin elede asırıwǵa xızmet etedi.

Ushırasıwda Ózbekstan Respublikası hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekske kirgizilip atırǵan usı hám basqada ózgerisler jóninde óz-ara pikir almasıldı.

BALA HUQÍQLARÍ MÁMLEKET QORǴAWÍNDA

Konstituciya mámleketimizdiń tiykarǵı Nızamı bolıp esaplanadı. Ulıwmaxalıqlıq referendumı tiykarında qabıl etilgen jańa redakciyadaǵı Konstituciyamızdıń eń áhmiyetli tárepleri insan, onıń ómiri, erkinligi, qádir-qımbatı, qol qatılmas huqıqları hám máplerin támiyinlew, erkin hám ádil puqaralıq jámiyetin rawajlantırıw hámde demokratik huqıqıy mámleket qurıw menen baylanıslı ózgerisleri menen úlken áhmiyetke iye.

Atap aytqanda Konstituciyamızda birinshi márte balalar miynetine tiyisli kerekli norma, yaǵnıy 44-statyasına “Balalar miynetiniń balanıń den-sawlıǵına, qáwipsizligine, hulkına, aqlıy hám fizikalıq rawajlanıwına qáwip salıwshı, sol qatarında onıń bilim alıwǵa tosqınlıq qılıwshı hár qanday túrleri qadaǵan etiledi degen norma kirgizildi.

Ózbekstan Respublikası 2008-jılda Xalıqaralıq Miynet shólkeminiń Balalar miynetiniń awır túrlerin qadaǵan etiw hám joq etiwge tiyisli sharaları haqqındaǵı Konvenciyanı ratifikaciya etti.

Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı hám Jınayat kodekslarında jas óspirim shaxslardıń miynetinen paydalanıwına jol qoyılmaslıǵı haqqındaǵı talapların buzıw, yaǵnıy jás óspirim shaxs miynetinen onıń den sawlıǵı, qáwipsizligine yaki ádep-ikramlıǵına zıyan jetkeriwi múmkin bolǵan islerde paydalınıw ushın hákimshilik hám jınayı juwapkershilik sharalar belgilengen.

Konstituciyamızǵa birinshi márte kirgizilgen bul norma mámleketimizde bul tarawda erisilgen jetiskenliklerdi bekkemleydi hámde jas óspirim shaxstıń barkamal bolıp úlkeyiwine huqıqıy kepillik bolıp xızmet etedi.

Luiza OTEGENOVA,

Jınayat isleri boyınsha Taqıyatas rayonı sudınıń baslıǵı

2024-JÍLDÍŃ 9 AYÍ DAWAMÍNDA HÁKIMSHILIK SUDLAR TÁREPINEN MÁMLEKETLIK UYÍMLAR HÁM SHÓLKEMLER TÁREPINEN SHÍǴARÍLǴAN AYRÍM QARARLAR HAQÍYQÍY EMES DEP TABÍLDÍ

Hár kim óziniń buzılǵan huqıqların hám nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw ushın hákimshilik sudlarına múrájat etiwge haqlı.

Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudları tárepinen mámleketimizde jeke múlktiń isenimli qorǵalıwın támiyinlew, hár qanday múlktiń qol qatılmaslıǵın hám jer qatnasıqların tártipke salıwǵa qaratılǵan sociallıq-ekonomikalıq reformalardı jedel ámelge asırıw, xalıqtıń hám isbilermenlik subektleriniń mámleketke bolǵan isenimin elede bekkemlew, ádil sudlawdı ámelge asırıw, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin qorǵaw baǵdarında bir qansha keń kólemli isler hám ilajler ámelge asırılıp kelinbekte.

Atap aytqanda, 2024-jıldıń 9 ayı dawamında Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudları tárepinen jámi 654 ǵalabalıq-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın isler kórilip, sonnan 304 is boyınsha yaǵnıy 46,5 payız arza beriwshilerdiń múrájatleri qanaatlandırılıp, olardıń buzılǵan huqıqları tiklengen bolsa, 250 is boyınsha yaǵnıy 38,2 payız múrájat etiwshilerdiń arzaları qanaatlandırılmastan qaldırılǵan, 20 is yaǵnıy 3,1 payızı kórilmesten qaldırılǵan hám 80 is yaǵnıy 12,2 payızı óndiristen qısqartılǵan.

Usı dáwir dawamında Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudları tárepinen kórip shıǵılǵan 654 islerden 629 yaǵnıy 96,2 payızın mámleketlik uyımları hám shólkemleri, olardıń lawazımlı shaxslarınıń nızamǵa qayshı shıǵarılǵan qararların haqıyqıy emes tabıw hám olardıń háreketlerin (háreketsizligin) nızamǵa qayshı dep tabıw menen baylanıslı islerdi qurap, sonnan 299 is yaǵnıy 47,5 payızı boyınsha kiritilgen talaplar qanaatlandırılǵan.

Sonnan, rayon hám qala hákimleriniń qararların haqıyqıy emes hámde olardıń háreketlerin (háreketsizligin) nızamǵa qayshı dep tabıw menen baylanıslı jámi 91 is kórilip, solardan 20 is yaǵnıy 21,9 payızı boyınsha fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń múrájatleri qanaatlandırılıp, olardıń buzılǵan huqıq hám mápleri tiklengen bolsa, 50 is yaǵnıy 54,9 payız boyınsha usınılǵan talaplar tiykarsız bolǵanlıǵı sebepli arzalar qanaatlandırılmastan qaldırılǵan.

Sonday-aq, usı dáwir dawamında Byudjetten tısqarı pensiya fondınıń puqaralarǵa pensiya tayınlaw menen baylanıslı qararların haqıyqıy emes dep tabıw hám olardıń lawazımlı shaxslarınıń háreketlerin (háreketsizligin) nızamǵa qayshı dep tabıw menen baylanıslı jámi 265 is kórilip, solardan 229 is yaǵnıy 86,4 payızı boyınsha puqaralardıń múrájatleri qanaatlantırılıp, olardıń buzılǵan huqıq hám mápleri tiklengen bolsa, 19 is yaǵnıy 7,2 payız boyınsha usınılǵan talaplar tiykarsız bolǵanlıǵı sebepli arzalar qanaatlandırılmastan qaldırılǵan.

Bunnan tısqarı, usı dáwir dawamında:

Qaraqalpaqstan Respublikası Transport ministrliginiń qararların haqıyqıy emes dep tabıw hám olardıń lawazımlı shaxslarınıń háreketlerin (háreketsizligin) nızamǵa qayshı dep tabıw menen baylanıslı jámi 26 is kórilip, sonnan 7 is yaǵnıy 26,9 payız múrájat qanaatlandırılǵan;

Qaraqalpaqstan Respublikası Mámleketlik salıq basqarması hám rayon (qala) Mámleketlik salıq inspekciyalarınıń shıǵarǵan qararların haqıyqıy emes dep tabıw hám olardıń lawazımlı shaxslarınıń háreketlerin (háreketsizligin) nızamǵa qayshı dep tabıw menen baylanıslı jámi 82 is kórilip, sonnan 18 is yaǵnıy 21,9 payız múrájatleri qanaatlandırılǵan;

Májbúriy orınlaw byurosı Qaraqalpaqstan Respublikası basqarması hám rayon (qala) Májbúriy orınlaw byurolarınıń shıǵarǵan qararların haqıyqıy emes dep tabıw hám olardıń lawazımlı shaxslarınıń háreketlerin (háreketsizligin) nızamǵa qayshı dep tabıw menen baylanıslı jámi 67 is kórilip, sonnan 8 is yaǵnıy 11,9 payız múrájatları qanaatlandırılıp, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń buzılǵan huqıq hám mápleri tiklengen.

Sonday-aq, sudlar tárepinen mámleketlik uyımlar hám shólkemler tárepinen qararlar qabıl qılıwda nızam talaplarına jeterli dárejede ámel etpegenlikleri ushın usı túrdegi arzalardı kóriw barısında anıqlanǵan nızam buzılıw jaǵdayları boyınsha olarǵa qarata jámi 306 ayrıqsha uyǵarıwlar shıǵarıldı.

Ulıwma alǵanda, mámleketimizde puqaralar hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqların nátiyjeli qorǵawda hákimshilik sudlardıń rolin kúsheytiriw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan reformalar belgilengen maqsetlerdiń ámelge asırılıwı hámde insan mápleriniń nátiyjeli qorǵalıwın támiyinlewge xızmet etedi.

Amir NURLIPESOV,

Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń baslıǵı

NÍZAMSÍZ QURÍLMA MÁJBÚRIY BUZDÍRÍLDÍ

Házirgi waqıtta, ǵalaba xabar quralları arqalı puqaralarǵa ózbasımshalıq penen nızamsız qurılmalardı qurıwǵa jol qoymawı, onıń aqıbetleri haqqında mámleketlik uyımlar tárepinen turaqlı túrde eskertilip atırǵan bolsa da, ayırım puqaralar tárepinen jergilikli hákimliklerge tiyisli jer maydanlarına nızamsız qurılmalar qurılıp atırǵanınıń gúwası bolmaqtamız.

Atap aytqanda, puqaralıq isleri boyınsha Beruniy rayonlararalıq sudınıń 2024-jıl 1-avgusttaǵı atqarıw hújjeti tiykarında bul rayonnıń «Qańshartal» awıl puqaralar jıyını Íqlas kóshesi boyında 400 kv.m jer maydanınan 20×20 ólshemde kóterilgen tıǵın juwapker K.Anıń esabınan májbúriy buzdırıw hám jer maydanın jaramlı jaǵdayǵa keltiriw belgilengen. Usı orınlaw hújjeti Májbúriy atqarıw byurosı Beruniy rayonlıq bólimi is júrgiziw ushın kelip túsip, bólimniń mámleketlik orınlawshıları tárepinen orınlaw háreketine kirisildi.

Sonıń menen birge, juwapkerge nızamsız qurılmanı ós esabınan buzıwı kerek ekenligi, eger buzılmasa oǵan Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 198¹-statyasına muwapıq bazalıq esaplaw muǵdarınıń bes esesi muǵdarında járiyma salınıwı haqqında túsinik hám eskertiw berilgen. Sonıń nátiyjesinde juwapker K.A. tárepinen nızamsız qurılma erkin túrde buzılıp, sud qararınıń orınlanıwı ámelde támiyinlendi.