SUDYALAR KÓSHPELI QABÍLLAW ÓTKERDI

 

Qońırat rayonlar aralıq ekonomikalıq sudınıń sudyası D.Davletov, Puqaralıq isleri boyınsha Qońırat rayonlar aralıq sudyası N.Akimniyazov hám Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudınıń tergew sudyası B.Aymuratovlar «Elabad» posyolka puqaralar jıyınında aymaq turǵınları ushın kóshpeli qabıllaw ótkerdi.

 

Onda baslı itibar puqaralardıń sud-huqıq tarawına baylanıslı múrájatların tıńlaw hám unamlı sheshiw arqalı, olardıń ádil sudlawǵa bolǵan isenimin elede bekkemlewge qaratıldı.

 

Qabıllawda puqaralar sud qararlarınıń orınlanıwı, turaq jaydı atına ótkeriw, aliment óndiriw, pensiya tayınlaw, nekeden ajıratıw, salıq, jer sıyaqlı túrli mazmundaǵı máseleler menen múrájat etti.

 

Ashıq sáwbetlesiwler dawamında puqaralar sudyalardan ózlerin qızıqtırǵan sorawlarına huqıqıy másláhátler aldı.

 

PLENUM QARARLARÍNÍŃ MAZMUNÍ TÚSINDIRILDI

 

 

Mámleketlik kadastrlar palatası Qaraqalpaqstan respublikası basqarması májlisler zalında Qaraqalpaqstan Respublikası  hákimshilik sudı sudyası R.Xudaybergenova tárepinen Kadastr agentligi Qaraqalpaqstan Respublikası basqarmasınıń qánigeleri, bólim baslıqları qatnasıwında  seminar shólkemlestirildi.

 

 

Seminarda tiykarınan Ózbekistan Respublikası joqarı sudı plenumıniń 2024-jıl 16-dekabr kúngi “Jer haqqındaǵı nızamshılıqtı buzıw menen baylanıslı jinayat isleri boyınsha sud ámelyatınıń ayrim másleleri” haqqındaǵı, “Puqaralıq isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámelyatı” haqqındaǵı, “Ózbekistan Respublikası joqarı sudı plenumıniń   ekonomikalıq hám hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw haqqındaǵı qararlarına ózgeris kirgiziw” haqqındaǵı hám  “Ózbekistan Respublikası Joqarı sudı plenumıniń ayırım qararlarına ózgerisler kirgiziw hám qosımshalar kirgiziw” haqqındaǵı qararlarınıń mazmunı hám áhmiyeti túsindirildi.

ÁMELIY SABAQ SHÓLKEMLESTIRILDI

 

 

Nókis rayonlar aralıq hákimshilik sudınıń baslıǵı R.Jumabaev Kegeyli rayonındaǵı 5-sanlı mektepte oqıwshılar mene ushırasıp, ámeliy sabaq ótti.

 

 

Maqset-jaslardıń huqıqıy bilimlerin jetilistiriw hám huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw. Onda sud baslıǵı “Hákimshilik huqıqbuzarlıqlar hám jaza túrleri” degen temada bayanat jasadı. Sonıń menen birge, 2025-jıl 6-fevralda qabıl etilgen «Jas óspirimler arasında huqıqbuzarlıqlar profilaktikası sistemasınıń jetilistiriliwi múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine ózgerisler kirgiziw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikasınıń nızamı menen jaqınnan tanıstırdı. Bul nızam jas óspirimler arasında huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw hám profilaktikasın kúsheytiw, sonday-aq, tiyisli uyımlardıń wákilliklerin anıq belgilew arqalı sistemanı jetilistiriwde áhmiyetli ekenligi túsindirildi.

 

 

Álbette, jaslardıń huqıqıy bilimlerin bekkemlewde taraw wakilleri qatnasıwında ótkerilip atırǵan ámeliy sabaqlar oǵada úlken áhmiyetke iye. Bul, óz gezeginde, huqıqıy sistema hám nızamshılıqtıń anıq hám ayqın túrde túsindiriliwin támiyinleydi, sonday-aq, jaslardı nızamlarǵa húrmet ruwhında tárbiyalawda da ayrıqsha rol atqaradı.

PUQARALÍQ ISLERI BOYÍNSHA NÓKIS RAYONLARARALÍQ SUDÍNDA SUDYALAR SANÍ JÁNE BIREWGE KÓBEYDI

 

Kópshilikke málim, Qaraqalpaqstan Respublikasında xalıq sanı, sonıń menen birge fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar arasında dawlı máselelerdiń de jıldan-jılǵa artıp baratırǵanlıǵı sebepli ayırım puqaralıq isleri boyınsha sudlardıń is júrgiziwindegi islerdiń sanı da keskin artıwına tiykar bolmaqta. Bul óz-ózinen sudyalar arasında is kóleminiń artıwı menen birge, belgili dárejede isti sapalı kórip, ádil qarar shıǵarıwınada keri tásirin tiygizetuǵınlıǵı bar gáp.

 

Eger anıq sanlarǵa múrájat etetuǵın bolsaq, puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudında búgingi kúnde 5 sudya jumıs alıp barıp atırǵan bolsa da, 2023-jılı jámi 17 454 is (8.818 is, 8.636 sud buyrıǵı) kórilgen bolıp, bir sudyanıń ortasha aylıq jumıs kólemi 291 isti quraǵan, al 2024-jılı jámi 26.203 is (9.758 is, 16.445 sud buyrıǵı) kórilgen, sonnan bir sudyanıń ortasha aylıq jumıs kólemi 436,7 isti qurap, bul kórsetkish aldınǵı jılǵa salıstırǵanda 8.749 ǵa yamasa 50,1 procentke kóbeygen.

 

Mine usılar esapqa alınıp, Qaraqalpaqstan Respublikası sudı tárepinen ádil sudlaw nátiyjeliligin asırıw hám sudlar iskerligin elede jaqsılaw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudına hám Ózbekstan Respublikası Sudyalar joqarı keńesine puqaralıq isleri boyınsha Ámiwdárya rayonı sudındaǵı bir sudya hám bir sudya járdemshisi shtat birliklerin puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudına ótkeriw haqqında usınıs kiritilgen edi.

 

Bul baslama qollap-quwatlanıp, 2025-jıldıń 1-martınan baslap puqaralıq isleri boyınsha Ámiwdárya rayonı sudındaǵı bir sudya hám bir sudya járdemshisi shtat birlikleri puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudına ótkerildi.

 

Usı tiykarda, “Sudlar haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 69-statyası hámde “Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Reglamenti haqqında”ǵı Qaraqalpaqstan Respublikası Nızamınıń 41-statyasına muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń 2025-jıl 26-fevral kúngi Prezidium qararı menen Bazarbaeva Zebo Baxadirovna sudyalıq wákilligi múddeti dáwirine Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudınıń sudyası lawazımına tayınlandı.

 

 

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń málimleme xızmeti

PUQARALÍQ ISLERI BOYÍNSHA SUD QÁREJETLERI 

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 55-statyasına muwapıq, hár kimge óz huqıq hám erkinliklerin sud arqalı qorǵaw, mámleketlik uyımlar hám basqa da shólkemlerdiń, olardıń lawazımlı shaxslarınıń nızamǵa qayshı qararları, háreketleri hám háreketsizligi ústinen sudqa shaǵım etiw huqıqı kepillenedi.
Elimizde ámelge asırılıp atırǵan reformalar, sonıń ishinde, sud-huqıq tarawındaǵı keń kólemli ózgerisler óziniń unamlı nátiyjesin berip kelmekte. Bunı xalqımızdıń sud hám basqa da huqıqtı qorǵaw uyımlarına berip atırǵan múrájatları, sudlarda kórilip atırǵan islerdiń mazmunı hám onda qatnasıp atırǵan shaxslardıń huqıqıy mádeniyatı dárejesinen de kóriwimiz múmkin. Ásirese, sońǵı jılları sudlardıń is júrgiziwindegi islerdiń sanı jıldan-jılǵa artıp barmaqta.
Ádil sudlawdı ámelge asırıw tikkeley mámleketlik byudjet esabınan támiyinlenedi. Onda, sudlarǵa múrájat etiwde óndiriletuǵın mámleketlik bajı tólemleri basqa májbúriy tólemler qatarında Ózbekstan Respublikası Mámleketlik byudjetin qáliplestiriwdiń strukturalıq bólegin quraydı.
Sonıń ushın mámleketlik bajını durıs belgilew hám óz waqtında óndiriw úlken áhmiyetke iye. Sudlarǵa arza, dawa arza beriwde hám sud hújjetlerine apellyaciya, kassaciya hám reviziyalıq shaǵımın beriwde mámleketlik bajı óndiriw muǵdarı, sonday-aq, mámleketlik bajı tólewden azat etilgen fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń dizimi, sonday-aq, mámleketlik bajını keshiktiriw, bólip-bólip tólew hám azaytıw tártibi Ózbekstan Respublikası «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızamı hám Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq processuallıq kodeksi normaları menen belgilengen.
Usı kúnge shekem ámelde bolǵan Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń «Puqaralıq isleri boyınsha sud  qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqında»ǵı qararı 15 jıl aldın qabıl etilgen bolıp, bul dáwir ishinde nızamshılıqta bir qatar ózgerisler júz berdi. Bul bolsa, usı Plenum qararın da qayta kórip shıqqan halda onıń jańa redakciyasın qabıl etiw zárúrligin júzege keltirdi.
Sol sebepli, sudlar tárepinen nızam normaların bir túrde hám durıs qollanılıwın támiyinlew, puqaralıq isleri boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatında bar kemshiliklerdi saplastırıw maqsetinde 2024 jıl 16 dekabr kúni Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń «Puqaralıq isleri boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqında»ǵı 37-sanlı qararı qabıl etildi.
Plenum qararına sudlar tárepinen mámleketlik bajını óndiriwdiń ózine tán ózgeshelikleri, sonday-aq, sudlarda hár qıylı ámeliyat júzege keliwine sebep bolǵan jaǵdaylarǵa tolıq túsinikler beriw haqqındaǵı jańa bántler kirgizildi.
Atap aytqanda, dawa bahası sırt el valyutasında belgilengen múlklik tartıs boyınsha sudqa arza berilgende, mámleketlik bajınıń muǵdarı arza berilgen sánede Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tárepinen belgilengen kurs boyınsha milliy valyutada belgileniwi;
«Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızam menen belgilengen mámleketlik bajı stavkalarınıń puqaralıq isleri boyınsha sudlarǵa baylanıslı bóliminde shártnama aldı tartısları boyınsha tóleniwi kerek bolǵan mámleketlik bajı stavkaları belgilenbegenligi hámde Puqaralıq processuallıq kodeksi 129-statyasınıń 2-bántinde múlkti talap etip alıw haqqındaǵı dawalar boyınsha dawanıń bahası talap etip alınıp atırǵan múlktiń bahasına qarap belgileniwi názerde tutılǵanlıǵı sebepli, shártnamanı haqıyqıy emes dep tabıw yamasa biykar etiw haqqındaǵı talaplar boyınsha tartısıp atırǵan shártnamada kórsetilgen pul qunı (shártnama bahası) dawa bahası esaplanıwı hám mámleketlik bajı múlklik xarakterge iye dawa arzaları ushın nızamda belgilengen stavka boyınsha tóleniwi kerek ekenligi;
«Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızam 8-statyasınıń birinshi bóliminde kórsetilgen shaxslar sud hújjetleri ústinen apellyaciya, kassaciya, reviziya shaǵımı menen múrájat etkende mámleketlik bajını tólewden azat etilgenligi;
apellyaciya, kassaciya, reviziyalıq shaǵımınan waz keshilgenligi sebepli shaǵım boyınsha is júrgiziw qısqartılǵanda, tólengen mámleketlik bajı qaytarılmaytuǵını, eger shaǵım beriwde mámleketlik bajı tólenbegen bolsa, mámleketlik bajı shaǵım bergen shaxstan óndiriliwi hám basqa da bir qatar sud ámeliyatında bar kemshiliklerdi saplastırıw boyınsha túsinikler berilgen.
Bunnan tısqarı, Ózbekstan Respublikası Konstituciyalıq sudınıń 2025 jıl 30 yanvarda bolıp ótken ashıq sud májilisinde «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızamınıń 8, 9, 10-statyaları, 2-bólimindegi Sawda-sanaat palatasına baylanıslı normalarına túsinik beriw haqqındaǵı másele kórip shıǵılǵan.
Konstituciyalıq sudtıń qararı menen «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı nızamnıń 8, 9, 10-statyaları ekinshi bóliminiń Sawda-sanaat palatasına baylanıslı normalarına tómendegi mazmunda túsinik berildi: «Ózbekstan Respublikası Sawda-sanaat palatası hám onıń aymaqlıq basqarmaları – palata aǵzalarınıń máplerin gózlep qılınǵan dawalar (arzalar) boyınsha…» kórsetilgen shaxslardıń talapları qısman yaki tolıq qanaatlandırılmastan qaldırılǵan jaǵdayda, mámleketlik bajı usı shaxslardan talaplardıń qanaatlandırılmastan qaldırılǵan bólimine sáykes  ráwishte óndiriledi» degen normanı, mámleketlik bajı arza qaysı shaxslardıń máplerin gózlep berilgen bolsa, sol shaxslardan dawa talaplarınıń qanaatlandırılmastan qaldırılǵan bólimine sáykes ráwishte óndiriledi, dep túsiniw lazım”.
Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisine «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı nızamdı jáne de jetilistiriw máselesin kórip shıǵıw usınıs etilgen.
Bunnan tısqarı, 2025 jıl 20 fevral kúngi 1032-sanlı Nızam menen «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızamǵa ózgeris hám qosımshalar kirgizilgen.
Usı Nızam menen «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamına tiyisliginshe ıssılıq hám elektr energiyasın jetkerip beriw boyınsha xızmetler ushın tólemler boyınsha qarızdarlıqtı óndiriw haqqındaǵı dawalar, arzalar hám shaǵımlar menen puqaralıq isleri boyınsha hám ekonomikalıq sudlarǵa múrájat etilgende ıssılıq hám elektr energiyasın jetkerip beriwshiler mámleketlik bajını tólewden azat etiliwin, sonday-aq olardıń talapların qanaatlandırıw tolıq yamasa bir bólimi qanaatlandırılmastan qaldırılǵan jaǵdayda mámleketlik bajını usı jetkerip beriwshilerden óndiriw imkaniyatın názerde tutatuǵın qosımshalar hám ózgerisler kirgizilmekte. Sonday-aq, sırt el kommerciyalıq shólkemleriniń wákilxanaların Ózbekstan Respublikası aymaǵında akkreditaciyalawda mámleketlik bajını tólew hár bir jıl ushın ámelge asırılatuǵının anıqlastırıwshı ózgeris kirgizilmekte.
Juwmaqlap aytqanda, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenum qararı, Ózbekstan Respublikası Konstituciyalıq sudınıń «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızamınıń normalarına túsinik beriw haqqındaǵı qararı, sonday-aq, usı nızamǵa kirgizilgen ózgeris hám qosımshalar ádil sudlawǵa erisiwge xızmet etiw menen birge sud ámeliyatında nızamlardı anıq hám durıs qollanıwǵa xızmet etedi.
 Abdimurat KERIMBAEV,
Qaraqalpaqstan Respublikası  sudı baslıǵı  orınbasarı

KONSTITUCIYADA PUQARALARDÍŃ MINNETLEMELERI 

Insan hám puqaralardıń huqıqıy statusı tek ǵana huqıq hám erkinliklerden ibarat bolmaydı, balki olarǵa minnetlemelerde beriledi.
Yuridikalıq mazmunı jaǵınan puqaralardıń minnetlemeleri eki kóriniste bolıp, birinshisi shaxstıń aktiv háreketler islewi minnetlemesi, ekinshisi shaxstıń passiv háreketleniwi, yaǵnıy belgili bir háreketten ózin tıyıw minnetlemesi.
Yuridikalıq minnetleme – bul bir tárepten, sociallıq zárúrliliktiń nızam menen belgilengen anıq norması, ekinshi tárepten, jámiyet, mámleket hám shaxs máplerin únlestiriwge qaratılǵan aqılǵa uǵras hám maqsetke muwapıq qatań norması.
Konstituciyamızdıń 20-statyasına kóre, Ózbekstan Respublikası puqarası hám mámleket bir-birine bolǵan huqıqları hám minnetlemeleri menen óz-ara baylanıslı bolıp esaplanadı. Konstituciyaǵa tiykar demokratiya Ózbekstan Respublikasında ulıwmainsaniy principlerge, yaǵnıy insan eń joqarǵı qádiriyat degen ideya tiykarında qurıladı. Hár bir puqara nızam aldında teń hám basqa puqaralardıń milleti, tili, dini ham isenimin húrmet etiwi, sonday-aq óz huqıq hám erkinliklerinen paydalanǵanında, onıń háreketleri basqa shaxs, mámleket hám jámiyet máplerine zıyan jetkermewi lazım. Sonlıqtan, shaxs óz huqıq hám erkinliklerinen nızam sheńberinen shıqpaǵan halda paydalanıwı lazım. Egerde nızamnan tısqarı is-háreket islense, ol jaǵdayda, nızam tárepinen jazalanadı. Bul bolsa konstituciyalıq minnetlemelerin orınlamaǵanlıǵınan kelip shıǵadı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń XI babı puqaralardıń minnetlemelerine baǵıshlanǵan bolıp, bul jerde jámi 6 statyada puqaralardıń tiykarǵı minnetlemeleri belgilengen.
Bul minnetlemeler óz huqıqıy tábiyatına kóre tiykarǵı minnetlemeler bolıp xızmet etedi. Qalǵan basqa túrli minnetlemeler mine usı tiykarlarda kelip shıǵadı hám keleshekte puqaralardıń huqıqıy ómirinde úlken áhmiyetli orın iyeleydi.
Barlıq puqaralardıń, sonday-aq Ózbekstan Respublikasında hár bir shaxstıń eń áhmiyetli minnetlemelerinen biri Konstituciya hám nızamlarǵa ámel etiw, Konstituciyada belgilep qoyılǵan minnetlemelerdi orınlaw. Usı Konstituciyalıq normanıń mazmunına kóre mámleketimizde birden-bir nızamshılıq rejimin támiynlewdi maqset etedi.
Nızamshılıq ortalıǵı – degende jámiyette bekkem tártip hám turaqlılıq tiykarı, har bir pukara ómirinde tınıshlıq hám abadanlıq bolıwınıń girewi bolıp esaplanadı.
Konstituciya puqaralar Ózbekstan xalqınıń tariyxıy, mádeniy, ilimiy hám tábiyiy miyrasın asırap-abaylawı shárt. Haqıyqatında da, xalqımız bay tariyxıy, ruwxıy hám mádeniy miyras iyesi bolıp tabıladı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyası puqaralardıń qorshaǵan ortalıqqa abaylı qatnasta bolıw minnetlemesin belgileydi.
Álbette, pán-texnika rawajlanıwı sáwlelengen házirgi ásirimizde insániyattıń ómir súriwi ornı bolǵan tábiyiy qorshaǵan ortalıq ayrıqsha qorǵawǵa mútáj. Bunday qorǵaw belsendi mámlektlik organlar hám jámiyetshilik strukturaları tárepinen ámelge asırıladı. Puqaralardıń qorshaǵan tabiyiy ortalıqqa abaylı qatnasta bolıw minnetlemesi «Tábiyattı qorǵaw haqqında»ǵı nızamında hám belgilengen bolıp, tábiyattı qorǵaw hám tábiyat resurslarınan paydalanıw, jer, suw, toǵay hám atmosfera hawasın saqlaw, ósimlik hám haywanat dúnyası hám basqalar Ózbekstan Respublikası nızamları menen qorǵaladı.
Puqaralardıń nızamlar menen belgilengen salıqlar hám jıyımlardı tólew minnetlemesi Konstituciyalıq dárejede bekkemlengen. Mámleketimiz bazar ekonomikasına óte baslaǵanı múnásebeti menen Konstituciyada birinshi márte salıq tólew minnetlemesi nızamlastırıldı. Puqaralardıń salıq tólew minnetlemesi Ózbekstanda pukaralar nızam menen belgilengen salıqlar hám jergilikli jıyımlardı tólewge minnetliligi hám bul haqqında mámleketimiz tárepinen bir qatar nızam hújjetleri shıǵarılıp, salıq tólewden bas tartqan shaxslar tiyisli hákimshilik hám jınayıy juwapkershilikke tartıladı.
Konstituciyamızdıń 64-statyasında Ózbekstan Respublikasın qorǵaw Ózbekstan Respublikası hár bir pukarasınıń minnetlemesi bolıp tabıladı. Ózbekstannıń hár bir puqarası «Ulıwma áskeriy minnetleme hám áskeriy xızmet haqqında»ǵı  hám «Qurallı kúshler rezervindegi xızmet haqqında»ǵı nızamlarǵa muwapıq áskeriy xızmetti óteydi. Bul nızamlar Watandı qorǵaw haqqındaǵı minnetlemeni orınlaw tártibi, múddetleri, shárt-sharayatları hámde jeńillilikleri máselelerin tártipke saladı.
Juwmaqlap aytqanda, hár birimiz Konstituciyalıq minnetlememizdi orınlaw arqalı mámleket tárepinen belgilengen huqıq hám erkinliklerimizden tolıq paydalanamız.
Saodat QAYÍPNAZAROVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası                 

PUQARALAR HÁM ISBILERMENLIK SUBEKTLERI HUQÍQLARÍN HÁKIMSHILIK SUD ARQALI QORǴAWDÍŃ ZAMANAGOY MEXANIZMLERI 

Ótken jıllar dawamında hákimshilik  sudlardıń ashılıwı hám usı sudta puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıqları qorǵalıwınıń kepillengenligi hám de hákimshilik sudta sudlar tárepinen sudtıń belsendi qatnasıwı principi tiykarında sudlawdı ámelge asırıwı puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń sudqa shaǵım etiw boyınsha konstituciyalıq huqıqların támiynlewge xızmet etedi.

 

Házirgi kúnde usı sud huqıq reformaları óziniń nátiyjesin kórsetpekte. Sonıń menen birge tarawǵa puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıqların hákimshilik sud arqalı qorǵawdıń zamanagoy mexanizmlerin rawajlanǵan sırt el tájriybesinde ózin aqlaǵan institut hám tártiplerin keń qollaw arqalı puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıq hám nızamlı máplerin qorǵawda sudlardıń rolin asırıw, sonday-aq, mámleketlik uyımnıń hújjetiniń yuridikalıq kúshine isenim iskerligin júritip atırǵan puqaralar hám isbilermenlik subektleri huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵawdı jánede kúsheytiriw zárúrligi payda bolmaqda.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2025-jıl 30-yanvar kúngi  «Puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıqların sud arqalı qorǵawdıń zamanagoy mexanizmlerin engiziw boyınsha qosımsha sharalar haqqında»ǵı 33-sanlı qararınıń qabıl etiliwi bul baǵdarda áhmiyetli qádem boldı.
Qararda, mámleketlik uyımlar menen múnásiybetlerde puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerinıń nátiyjeli qorǵalıwın támiyinlew hám hákimshilik sud islerin júritiwdi xalıq aralıq standartlardan kelip shıǵıp jánede jetilistiriw maqsetinde áhmiyetli jónelisler belgilengen.
Atap aytqanda, juwapker tárep bolǵan mámleketlik uyım lawazımlı shaxsi yaki onıń wákili sud májilisinde májbúriy qatnasıwın támiynlew, hákimshilik sud is júritiwinde islerdiń tez hám nızamlı kórip shıǵılıwın támiyinlewge hám de puqaralar hám isbilermenlik subektlerine óz huqıqların qorǵaw ushın qosımsha imkaniyatlar jaratıwǵa qaratılǵan dáslepki esitiw institutin engiziw názerde tutılmaqda.
Mámleketlik uyım qararı yaki onıń lawazımlı shaxsı háreketi (háreketsizligi) ústinen berilgen arzanı (shaǵımdı) hákimshilik sudlarda kóriwde lawazımlı shaxs yaki onıń wákili zárúr tusindirmeler beriw ushın sud dodalawında qatnasıwı shárt esaplanadı.
Eger juwapker tárep bolǵan mámleketlik uyım lawazımlı shaxsı yaki onıń wákili qatnasıwı zárúr dep tabılǵan jaǵdaylarda mamuriy ishni kwrib chiqish keyinga qoldiriladi.
Sud juwapkerdiń qatnasıwı istiń hár tárepleme, tolıq hám durıs sheshiliwine tosqınlıq qılmaǵan jaǵdayda, is mámleketlik uyım lawazımlı shaxs yaki onıń wákiliniń qatnasıwısız kórip shıǵıladı.
Sonday-aq, juwapker táreptiń sud dodalawına kelmegenligi sud tárepinen úzirli dep tabılmaǵan jaǵdayda, lawazımlı shaxsqa sud járiyması qollanıladı.
Sonday-aq, qararda hákimshilik sudlarda dáslepki esitiw instituti engiziliwi názerde tutılǵan.
Dáslepki esitiw arza sudqa kelip túskennen baslap jigirma kún dawamında ótkeriledi. Dáslepki esitiw basqıshında sudya arza beriwshiniń talapların hám juwapkerdiń qarsılıqların anıqlastıradı. Arzadaǵı kemshiliklerdi saplastırıw ilajların kóredi, arza beriwshige talapların dáliyllew ushın zárúr dáliyllerdi hám de juwapkerge pikirin jazba ráwishte usınıwdı túsindiredi.
Bunnan tısqarı, sudya arzadaǵı talaplar hám istegi  dáliyllerge  sudya tárepinen dáslepki huqıqıy baha (talaplardı anıqlastırıw, iske qatnası bolmaǵan táreplerdi almastırıw, qosımsha juwapkerdi qatnastırıw hám basqalar) beredi.
Biraq, sudya kórilip atırǵan istiń mazmunı jaǵınan sheshiliwi boyınsha juwmaqlawshı pikirin bildirmeydi.
Dáslepki esitiw nátiyjesine kóre, sudya arzanı qaytarıw yaki isti sud májilisinde kóriwge tayınlaw haqqında uyǵarıw shıǵaradı.
Usı qarar puqaralar hám isbilermenlik subektleri tárepinen sudqa berilgen arzadaǵı kemshiliklerdı erte saplastırıw dáslepki esitiw basqıshında tárepler ortasında tartıstıń mazmunın túsingen halda, keleshekte bolıp ótetuǵın sud dodalawlarına tayarlıq kóriw, sud dodalawlarında juwapkerdiń qatnasıwın támiyinlew va sud qararlarınıń orınlanıwın támiyinlewde úlken áhmiyetke iye.
Raxima XUDAYBERGANOVA,  
Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı sudyası 

KÓSHPELI SUD MÁJILISI ÓTKERILDI

 

Nókis rayonlar aralıq hákimshilik sudınıń sudyası S.Karamatdinova tárepinen Byudjetten tısqarı pensiya qorı Ámiwdárya rayonı bóliminde kóshpeli ashıq sud májilisi ótkerildi.

 

Onda rayonda jasawshı tórt puqaranıń Byudjetten tısqarı pensiya qorı Ámiwdárya rayonı bólimi qararların haqıyqıy emes dep tabıw hám minnetleme júklew haqqındaǵı arzaları kórip shıǵıldı. Nátiyjede eki arza beriwshi puqaranıń pensiya tayınlawda esapqa alınbay qalǵan is stajlarınıń ayırım dáwirlerinde májbúriy qamsızlandırıw tólemleri tólengenligi anıqlanǵan. Sud májilisinde is hújjetleri úyrenip shıǵılıp, puqara R.R hám J.A.lardıń arzaların qısman qanaatlandırıw haqqında sheshiwshi qarar qabıl etildi.

 

Sud májilisi juwmaqlanǵannan soń, sudya tárepinen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı  Plenumınıń 2024-jıl 16-dekabr kúngi “Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumı hám Ózbekstan Respublikası Joqarǵı xojalıq sudı  Plenumınıń ayrım qararlarına ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında” ǵı 39-sanlı qararı menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı  Plenumınıń 2017-jıl 29-noyabr kúngi “Mámleketlik pensiya támiynatı menen baylanıslı isler boyınsha sud ámeliyatı haqqında”ǵı 44-sanlı qararına ózgeris kirgizilgenligi  aytıp ótilip, usı qararlardıń mazmunı hám áhmiyeti túsindirildi.

PUQARALÍQ ISLERI BOYÍNSHA NÓKIS RAYONLARARALÍQ SUDÍNDA «SUD HÁM JASLAR» ILAJÍ ÓTKERILDI

 

«Sud hám jaslar» ilajı – jaslardıń huqıqıy sawatlılıǵın arttırıw hám tarawǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın bekkemlewde áhmiyetli ilajlardan biri bolıp esaplanadı. Puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlar aralıq sudında ótkerilgen mine usınday ilajǵa Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı janındaǵı 2-sanlı akademiyalıq liceydiń huqıqtanıw baǵdarında oqıp atırǵan oqıwshılar mirát etildi.

 

 

Sudlarda bunday ilajdıń ótkeriliwi jaslardı huqıqıy processler menen tanıstırıw, taraw jumısların  túsindiriwge úlken úles qosadı. Ilajda sudyalar M.Adilova, J.Baltabaeva, S.Aytniyazova hám R.Xanpolatovalar sud proceslerinde jaslardıń huqıqları, puqaralıq islerdi kóriwdiń ózine tán ózgeshelikleri haqqında maǵlıwmatlar berdi.

 

Sudyalar jaslar menen sáwbetlesip, olarǵa sud processlerin tikkeley baqlaw imkaniyatın da jarattı.

 

NIZAMSHÍLÍQTAǴÍ JAŃALÍQLAR TANÍSTÍRÍLDÍ

Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyası J.Aymaganbetova hám Nókis rayonlar aralıq hákimshilik sudı sudyasınıń járdemshisi G.Berdiyeva tárepinen Qaraqalpaqstan Respublikası Ekologiya, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám klimat ózgeriwi ministrliginde ushırasıw ótkerildi.

Ushırasıwda Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2025-jıl 30-yanvardaǵı PQ-33-sanlı «Puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń huqıqların sud arqalı qorǵawdıń zamanagóy mexanizmlerin engiziw boyınsha qosımsha ilajlar haqqında»ǵı qararı, sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2024-jıl 16-dekabrdegi «Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumı hám Ózbekstan Respublikası Joqarǵı xojalıq sudı Plenumınıń ayırım qararlarına ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı qararı haqqında tolıq maǵlıwmatlar berildi.

 

Skip to content