ZORLIQQA QARSÍ GÚRES – ÁDILLIK HÁM INSANÍYLÍQ ÓLSHEMI
Hár qanday demokratiyalıq mámlekettiń tiykarǵı wazıypalarınan biri – insan huqıqları, ásirese, hayal-qızlar hám balalardıń huqıqları menen máplerin isenimli qorǵawdan ibarat. Zorlıq hám kúsh kórsetiw – tek ǵana shaxsqa emes, al pútkil jámiyetke qarsı jınayat esaplanadı. Sonlıqtan Ózbekstanda hayal-qızlarǵa qarata zorlıq jaǵdaylarınıń aldın alıw, jábirleniwshilerdi qorǵaw hám bunday jaǵdaylardıń keskin azayıwı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarı sıpatında belgilengen.
Sońǵı jılları mámleketimizde zorlıqqa qarsı gúresiw baǵdarında áhmiyetli huqıqıy tiykarlar jaratıldı. Atap aytqanda, 2019-jılı qabıl etilgen «Hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı nızam, sonday-aq, Jınayat kodeksine, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekske kirgizilgen tiyisli ózgerisler hám qosımshalar zorlıqtı jınayıy qılmıs sıpatında belgiledi.
Nızamǵa muwapıq, zorlıq tek fizikalıq emes, al psixologiyalıq, ekonomikalıq yamasa jınısıy kóriniste de kórinisi múmkin. Bul bolsa jámiyettegi kóp jıllıq stereotiplerdi saplastırıw hám hár qanday basım túrin huqıqıy jaqtan bahalaw imkaniyatın beredi.
Mámleket dárejesinde «Hayal-qızlar hám er adamlar ushın teń huqıq hám imkaniyatlar kepillikleri haqqında»ǵı nızam, «Gender teńlikti támiyinlew strategiyası» jáne hayal-qızlardı qollap-quwatlawǵa qaratılǵan bir qatar baǵdarlamalar ámelge asırılmaqta. Bul baslamalar tek ǵana huqıqıy emes, al sociallıq-ruwxıy turaqlılıqtı támiyinlewge xızmet etedi.
Sudlar tek ǵana jaza tayınlaytuǵın uyım emes, al insan qádirin tikleytuǵın, jámiyette ádillik sezimin bekkemleytuǵın institut bolıp esaplanadı. Zorlıq jaǵdaylarına baylanıslı islerdi kórip shıǵıwda, sudyalar jábirleniwshi shaxstıń huqıqların, onıń qol qatılmaslıǵın hám qáwipsizligin támiyinlewge ayrıqsha itibar qaratadı.
Sońǵı jılları sud ámeliyatında zorlıq isleri boyınsha qorǵaw orderlerin beriw, zorlıq etiwshi shaxstı belgili bir múddetke jábirleniwshi menen sóylesiwden sheklew ámeliyatı jolǵa qoyıldı. Bul bolsa zorlıqtıń tákirarlanıwınıń aldın alıwda nátiyjeli huqıqıy mexanizm sıpatında ózin aqlamaqta.
Biraq zorlıqqa qarsı gúresiw tek sud yamasa huqıq qorǵaw uyımlarınıń wazıypası emes. Bul – pútkil jámiyettiń ruwxıy hám puqaralıq minneti.
Eger hár bir puqara óz átirapındaǵı basım hám zorlıq jaǵdaylarına biypárwa bolmasa, jábirleniwshige járdem beriwdi insanıylıq wazıypası dep bilse, biz tek ǵana nızam menen emes, al insap hám hújdan menen de jınayatlarǵa qarsı tura alamız.
Zorlıq – bul tek ǵana bir insannıń emes, al pútkil shańaraqtıń, hátteki áwladlardıń táǵdirine unamsız tásir etetuǵın illet bolıp esaplanadı. Sonıń ushın onıń aldın alıwda bilimlendiriw mákemeleri, máhálle sisteması, mámleketlik emes shólkemler hám ǵalaba xabar qurallarınıń birge islesiwi úlken áhmiyetke iye.
Ádillik hám adamgershilik – hár bir jámiyettiń tiregi. Zorlıqqa qarsı gúresiwde eń úlken kúsh – nızam ústinligi hám jámiyetshilik juwapkershilik sezimi bolıp esaplanadı.
Azat SEYTANOV,
jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonlıq sudınıń tergew sudyası