Kópshilikke málim, mámleketimizde sońǵı jıllarda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevtiń basshılıǵında basqa barlıq salalar qatarı sud-huqıq salasında da keń kólemli reformalar ámelge asırılmaqta.
Prezidentimizdiń baslaması menen sud iskerligin, atap aytqanda puqaralarımızdıń ádil sudlawǵa bolǵan huqıqların támiyinlewge qaratılǵan bir qatar nızamshılıq hújjetleri qabıl etildi hám turmısqa engizilmekte.
Mine usınday hújjetlerden biri 2023-jıl 16-yanvar sánesindegi Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Ádil sudlawǵa erisiw imkaniyatların keńeytiw hám sudlar iskerligi nátiyjeliligin asırıwǵa tiyisli qosımsha is-ilájlar haqqında»ǵı 11-sanlı Pármanı esaplanadı.
Párman menen «Jańa Ózbekstan – jańa sud» principi sheńberinde sud hákimiyatınıń haqıyqıy ǵárezsizligin támiyinlew, sudlar iskerligi nátiyjeliligin hám ádil sudlaw sıpatın asırıw maqsetinde, «2023 – 2026 jıllarǵa mólsherlengen sud sistemasın sıpat jaǵınan jańa basqıshqa alıp shıǵıwdıń qısqa múddetli strategiyası» tastıyqlandı.
Strategiya sheńberinde tómendegiler ádil sudlawdı támiyinlewdiń eń aldaǵı wazıypalar yaǵnıy, -«Insan qádiri ushın» ideyası tiykarında haqıyqıy ádil sud sistemasın qáliplestiriw hámde onıń iskerligin xalıq mápi hám insan qádir-qımbatın nátiyjeli qorǵawǵa baǵdarlaw;
-ádalatlı sud qararları qabıl etiliwine erisiw arqalı xalıqtıń sud sistemasına isenimin bekkemlew, halqımız sud hám sudyalar tımsalında óziniń isenimli qorǵawshısın kóriwine erisiw;
-puqaralar hámde isbilermenlerge nızamlı máplerin sudlarda qorǵay alıwı ushın bárshe imkaniyatlardı jaratıw, sud islerin júritiwde tartısıw hám táreplerdiń teńligi principlerin tolıq júzege shıǵarıw, sudlardıń qalıslıǵın ámelde támiyinlewge qaratılǵan nızamshılıqtı jetilistiriw;
-sudlar iskerligin tolıq sanlastırıw, jasalma intellekt texnologiyaların engiziw, mákemeleraralıq elektron maǵlıwmat almasıwdı jaqsılaw, sud májilislerinde aralıqtan turıp qatnasıw imkaniyatların keńeytiw;
-sudyalardıń ǵárezsligi hám qolqatılmaslıǵı kepilliklerin kúsheytiw, sudqa húrmetsizlik qılıw hám sud jumısına aralasıw jaǵdaylarınıń aldın alıw boyınsha nátiyjeli mexanizmlerdi islep shıǵıw;
-sud qararlarınıń qatań orınlanıwın támiyinlew, bul baǵdarda mámleket organları hám jergilikli hákimliklerdiń juwapkershiligin asırıw;
-sudyalar hám sud xızmetkerlerinde joqarı qarım-qatnas mádeniyatın qáliplestiriw arqalı sudqa múrájat qılǵan hár bir puqarada sudtan, nátiyjede bolsa mámleketten razılıq sezimin oyatıw wazıypa etip belgilendi.
Sonday-aq, Párman menen 2023 – 2026-jıllarǵa atap ótilgen qısqa múddetli strategiyasın ámelge asırıw boyınsha háreketler dástúri de tastıyıqlandı. Párman menen:
-rayonlararalıq, rayon, qala sudları tárepinen birinshi instanciyada kórilgen islerdi wálayat hám oǵan teńlestirilgen sudlarda apellyaciya yaki kassaciya tártibinde qayta kórip shıǵıwdı;
-wálayat hám oǵan teńlestirilgen sudlar tárepinen apellyaciya yaki kassaciya tártibinde kórilgen islerdi usı sudlarda qadaǵalaw tártibinde qayta kórip shıǵıwdı;
-wálayat hám oǵan teńlestirilgen sudlar tárepinen qadaǵalaw tártibinde kórilgen islerdi Joqarǵı sudtıń sudlaw kollegiyalarında qadaǵalaw tártibinde qayta kórip shıǵıwdı;
-joqarı instanciya sudları tárepinen isti jańadan kóriw ushın tómengi instanciya sudlarına jiberiw tártibin biykar qılıp hám olarǵa is boyınsha juwmaqlawshı qarar qabıl etiw wazıypasın júklewdi názerde tutıwshı nızam joybarı islep shıǵılǵanlıǵı kórsetilgen.
Usı Párman menen sudyalardıń haqıyqıy ǵárezsizligin támiyinlew maqsetinde olardıń jumısına hár qanday aralasıw qatań jazalanıwı, sudyalardıń qáwetersiz islewine mámleket tárepinen bárshe sharayatlar jaratılıwı belgilendi.
Sudtıń ǵárezsizligin hám sudyalar qolqatılmaslıǵın támiyinlewdi kúsheytiw boyınsha tómendegi ilájlar belgilendi:
-sudqa húrmetsizlik qılıw jaǵdaylarınıń aldın alıwdıń nátiyjeli mexanizmlerin islep shıǵıw, bunıń ushın hákimshilik juwapkershilik sharaların kúsheytiw hám jınayıy juwapkershilik belgilew;
-sud islerin sheshiwge aralasqanlıq hám sud hújjetin orınlamaǵanlıq ushın juwapkershilik sharaların kúsheytiw, sud hújjetleriniń orınlanıwın támiyinlewge qaratılǵan tásirsheń mexanizmlerdi engiziw;
-ádil sudlawdı ámelge asırıw iskerligine aralasqanlıqqa tiyisli hár bir jınayat isi juwmaǵı boyınsha jámaatshilikti ǵalaba xabar quralları arqalı májbúriy túrde xabardar qılıw tártibin engiziw;
-sudyaǵa qarata turaq-jay qolqatılmaslıǵına, jazıspalar, telefon arqalı sóylesiwler hám basqa sóylesiwler, baylanıs tarmaqları arqalı uzatılatuǵın pochta, kurerlik jónetpeleri hám telegraf xabarlarınıń sır saqlanıwına bolǵan huqıqlardı sheklewshi, sonday-aq, abonentler yaki abonent qurılmaları ortasındaǵı baylanısıwlar tuwrısındaǵı maǵlıwmattı alıwdan ibarat operativ-qıdırıw ilájlarınıń ótkiziliwine tek ǵana Bas prokurordıń sankciyası tiykarında jol qoyılıwın belgilew;
-fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń processual xarakterge iye bolmaǵan, huqıqıy túsinik beriw máseleleri boyınsha múrájatların ádillik organları tárepinen kórip shıǵıw ámeliyatın jolǵa qoyıw.
Prezident pármanı menen ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa járdemlesiw boyınsha Qánigelesken prokurorlar korpusın dúziw hám bul korpusqa:
Bas prokuraturanıń jınayıy, puqaralıq, ekonomikalıq, hákimshilik sud jumısların alıp barıwda prokuror wákilligin támiyinlew basqarmaları;
Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalası prokuraturalarınıń jınayıy, puqaralıq, ekonomikalıq, hákimshilik sud jumısların alıp barıwda prokuror wákilligin támiyinlew boyınsha tiyisli bólim hám tarmaqları;
Rayon, qala prokurorlarınıń usı baǵdarlar boyınsha tiyisli orınbasarı hám járdemshileri kiretuǵınlıǵı belgilenbekte. Tómendegiler Qánigelesken prokurorlar korpusınıń tiykarǵı wazıypaları boladı:
Yaǵnıy, «Prokuratura haqqında»ǵı Nızam hám processuallıq nızamshılıqta belgilengen tártipte sudlarda islerdi kóriwde prokuror wákilligin támiyinlew;
sud processiniń basqa qatnasıwshıları menen teń huqıqlardan paydalanǵan halda ádil sudlawdıń ámelge asırılıwına járdemlesiw, jınayat isleri boyınsha sudlarda mámleketlik ayıplawdı nızamǵa tiykarlanıp, ádillikti saqlaǵan halda sapalı qollap-quwatlaw;
puqaralar hám yuridikalıq táreplerdiń huqıqları sud jolı menen nátiyjeli qorǵalıwına erisiw;
sud ámeliyatınan kelip shıqqan halda sorastırıw hám tergew uyımları xızmetkerleriniń ámeliy kónlikpeleri, sonday-aq, tájiriybesin arttırıw jumıslarına járdemlesiw.
Wálayat hám oǵan teńlestirilgen prokuraturalarda rayon (qala)lıq prokuraturalardıń tiyisli baǵdarlarında, keminde úsh jıl, Bas prokuraturada bolsa, keminde bes jıl jumıs alıp barǵan xızmetkerler Qánigelesken prokurorlar korpusına tartılatuǵını belgilendi.
Qánigelesken prokurorlar korpusı jumısınıń nátiyjeliligin támiyinlew maqsetinde:
-Qánigelesken prokurorlar korpusınıń xızmetkeri sudlarda kórilip atırǵan isler boyınsha ayıplawdı (puqaralıq dawa-arzanı) qollap-quwatlaw, ózgertiw yamasa onnan waz keshiw, Jınayat kodeksiniń normaların qollanıw, jaza túri hám onıń muǵdarın belgilew máseleleri boyınsha pikirin sudqa bildiriwde erkin bolıp, nızam talaplarına hám istiń barlıq jaǵdaylarınan kelip shıǵıp, óziniń isenimine tiykarlanatuǵını;
-hár bir aymaqta tiyisli prokuraturalarda Qánigelesken prokurorlar korpusınıń xızmetkerleri hám uzaq jıllar islegen tájiriybeli xızmetkerlerden ibarat Másláhát keńeslerin shólkemlestiriw;
-Másláhát keńesleri óz-ara dodalaw tiykarında oǵada quramalı kategoriyadaǵı islerdiń sheshimin tabıw, jas kadrlardı durıs baǵdarlaw hám olardıń ámeliy kónlikpelerin rawajlandırıw jumıslarına járdemlesetuǵını belgilendi.
Párman menen sud sisteması aldında turǵan áhmiyetli wazıypalardıń nátiyjeli ámelge asırılıwın támiyinlew maqsetinde Joqarı sud strukturasınıń shtat birlikleri sheńberinde:
-Sud-huqıq tarawındaǵı nızamshılıqtı tallaw basqarması negizinde,
-Ádil sudlaw tarawındaǵı nızamshılıqtı tallaw departamentin;
-Málimleme-kommunikaciya monitoringi – Jaǵdaylar orayın;
-Jámiyetshilik hám ǵalaba xabar quralları menen birge islesiw basqarması negizinde Jámiyetshilik penen birge islesiw orayın (PR Oray) shólkemlestiriw belgilendi.
Bul Oray, sonday-aq, wálayat hám oǵan teńlestirilgen sudlar baspasóz xızmetleriniń tiykarǵı wazıypaları etip:
-xalıq arasında sud hákimiyatınıń unamlı imidjin qáliplestiriw hám alǵa súriw;
-sud jumısları haqqında ǵalaba xabar quralları, sociallıq tarmaqlar, sonday-aq, basqa da málimleme resursları arqalı, sonıń ishinde, baspasóz ilájları, brifingler, mediaturlar shólkemlestiriw menen xalıqqa turaqlı, tolıq hám jedel túrde málimleme berip barıw;
-informaciyalıq mákannıń turaqlı monitoringin alıp barıw, sudlar jumısına baylanıslı málimlemeler boyınsha jámiyetshilik pikirdi tallaw hám prognozlaw, sın kózqarastan dodalanıp atırǵan materiallarǵa, málimleme basımlarına jedel múnásibet bildiriw;
-sudtıń rásmiy veb-saytlarında onıń jumısına baylanıslı tekstli, foto-audio hám video-materiallardan ibarat maǵlıwmatlar bazasın qáliplestiriw hám jańalap barıwları belgilendi.
Hámde Párman menen ǵalaba xabar quralları hám sociallıq tarmaqlarda sudyalar iskerligi boyınsha tiykarsız járiyalanǵan jaǵdayǵa sud nuranıyları tárepinen obektiv túrde múnásibet bildirip barıw, sudyalar hám sud hákimiyatınıń huqıqları menen máplerin qorǵaw máseleleri boyınsha sudlarǵa múrájat etiwi múmkinshiligin jaratıw arqalı Ózbekstan Sudyalar Associaciyasına xalıqtıń arasında sud hákimiyatınıń unamlı imidjin qáliplestiriwde belsene qatnasıwın támiyinlew usınıs etildi.
Házirgi kúnge kelip, Prezidentimizdiń bul pármanında belgilep berilgen wazıypalar hám baslamlardıń derlik bárshesi boyınsha tiyisli normativ hújjetler qabıl etilip turmısqa engizildi hám mámleketimizde sudlardıń haqıyqıy ǵárezsiz hákimiyat sıpatında qáliplesiwinde, bul arqalı puqaralarımız hám isbilermenlerimizdiń ádil sudlawǵa bolǵan Konstituciyalıq huqıqlarınıń elede keńirek támiyinleniwinde oǵada ornı girewli nızamshılıq hújjeti bolıp qaladı.
Erkin UTENIYAZOV,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudları Sudyaları kvalifikaciyalıq kollegiyası baslıǵı
