SUD QARARLARÍNÍŃ ORÍNLANÍWÍN TÁMIYINLEW MÁSELELERI DODALANDÍ

Jınayat isleri boyınsha Tórtkúl rayonı sudınıń baslaması menen Tórtkúl rayonı prokuraturası imaratında sud qararlarınıń orınlanıwın támiyinlewge baǵıshlanǵan májilis bolıp ótti. Oǵan jınayat isleri boyınsha Tórtkúl rayonı sudınıń baslıǵı B.Polvanov, tergew sudyası B.Saburov, Tórtkúl rayonı prokuraturasınıń juwaplı xızmetkerleri, Májbúriy orınlaw byurosınıń Tórtkúl rayonı bóliminiń wákili hám orınlawshı xızmetkerleri qatnastı.

Ilajdıń tiykarǵı maqseti – sud húkimleri hám qararlarınıń óz waqtında hám tolıq orınlanıwın támiyinlewde bar mashqalalardı dodalaw, bul baǵdarda sud, prokuratura hám orınlawshı uyımlar arasındaǵı birge islesiwdi kúsheytiwden ibarat boldı.

Májiliste jınayat isleri boyınsha sudyalar tárepinen shıǵarılǵan hám orınlaw ushın jiberilgen sud qararlarınıń orınlanıwında ushırasıp atırǵan mashqalalar tallandı. Sonday-aq, orınlaw procesindegi artıqsha keshiktiriwler, hújjet aylanısı hám muwapıqlastırıwdaǵı mashqalalar boyınsha da anıq mısallar keltirildi.

Ilajda girew pulın qaytarıw processlerindegi keshigiwlerdi saplastırıw, depozit esap betlerinde saqlanıp atırǵan qarjılardı óz waqtında hám durıs iyesine qaytarıwdı támiyinlew, jetkerilgen materiallıq zıyandı óndiriw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan jumıslardıń nátiyjeliligin arttırıw sıyaqlı máseleler dodalandı.

Sonıń menen birge, hár bir uyımnıń juwapker xızmetkerlerine anıq wazıypalar júklendi, orınlaw tártibin kúsheytiw, qadaǵalaw sistemasın jetilistiriw hám elektron maǵlıwmat almasıwdı jolǵa qoyıw zárúr ekenligi atap ótildi.

Májiliste Májbúriy orınlaw byurosınıń xızmetkerleri orınlaw isin ámelge asırıwda ushırasıp atırǵan qıyınshılıqlar, ayırım sud hújjetleriniń texnikalıq jaǵdayları haqqında maǵlıwmat berdi.

Sud hám prokuratura wákilleri óz gezeginde bul baǵdardaǵı qátelerdi azaytıw, hár bir orınlaw isi boyınsha juwapkershilikti arttırıw  zárúrligin atap ótti.

Ilaj juwmaǵında orınlaw processlerin nátiyjeli shólkemlestiriw boyınsha bir qatar wazıypalar belgilendi.

SHIMBAY RAYONINDA KÓSHPELI SUD MÁJILISI ÓTKERILDI

Jınayat isleri boyınsha Shımbay rayonı sudınıń tergew sudyası R.Kaukishev tárepinen rayondaǵı «Gújimli» mákan puqaralar jıyını imaratında ashıq kóshpeli sud májilisi ótkerildi.

Kóshpeli sud májilisinde aymaq turǵınları hám profilaktika inspektorı qatnastı. Ilajdıń tiykarǵı maqseti – xalıq arasında huqıqıy sana-sezim hám huqıqıy mádeniyattı arttırıw, nızam ústinligin, sonıń ishinde, hár qanday jınayatqa hám huqıqbuzarlıqqa jazanıń sózsiz ekenligin támiyinlewden ibarat boldı.

Májilis dawamında Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksiniń 183-statyası (mayda biyzarılıq), 59-2-statyası 2-bólimi (shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq), 241-statyası (Diniy táliymattan sabaq beriw tártibin buzıw) nda názerde tutılǵan huqıqbuzarlıqlardı islegen shaxslarǵa qarata toplanǵan is materialları kórip shıǵıldı. Hár bir material tereń úyrenilip, huqıqbuzarlarǵa nızamlı tártipte tiyisli jaza ilajları qollanıldı.

Sud májilisi juwmaqlanǵannan soń, sudya tárepinen bunday kóshpeli sud májilisleri puqaralardıń huqıqıy sawatlılıǵın arttırıw, huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw hám jámiyetlik tártipti bekkemlewde úlken áhmiyetke iye ekenligi atap ótildi.

Sonday-aq, ilaj sheńberinde qatnasıwshılarǵa huqıqbuzarlıqlar aqıbetinde kelip shıǵatuǵın juwapkershilik máseleleri jóninde de túsinikler berildi.

ZORLIQQA QARSÍ GÚRES – ÁDILLIK HÁM INSANÍYLÍQ ÓLSHEMI

Hár qanday demokratiyalıq mámlekettiń tiykarǵı wazıypalarınan biri – insan huqıqları, ásirese, hayal-qızlar hám balalardıń huqıqları menen máplerin isenimli qorǵawdan ibarat. Zorlıq hám kúsh kórsetiw – tek ǵana shaxsqa emes, al pútkil jámiyetke qarsı jınayat esaplanadı. Sonlıqtan Ózbekstanda hayal-qızlarǵa qarata zorlıq jaǵdaylarınıń aldın alıw, jábirleniwshilerdi qorǵaw hám bunday jaǵdaylardıń keskin azayıwı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarı sıpatında belgilengen.

Sońǵı jılları mámleketimizde zorlıqqa qarsı gúresiw baǵdarında áhmiyetli huqıqıy tiykarlar jaratıldı. Atap aytqanda, 2019-jılı qabıl etilgen «Hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı nızam, sonday-aq, Jınayat kodeksine, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekske kirgizilgen tiyisli ózgerisler hám qosımshalar zorlıqtı jınayıy qılmıs sıpatında belgiledi.

Nızamǵa muwapıq, zorlıq tek fizikalıq emes, al psixologiyalıq, ekonomikalıq yamasa jınısıy kóriniste de kórinisi múmkin. Bul bolsa jámiyettegi kóp jıllıq stereotiplerdi saplastırıw hám hár qanday basım túrin huqıqıy jaqtan bahalaw imkaniyatın beredi.

Mámleket dárejesinde «Hayal-qızlar hám er adamlar ushın teń huqıq hám imkaniyatlar kepillikleri haqqında»ǵı nızam, «Gender teńlikti támiyinlew strategiyası» jáne hayal-qızlardı qollap-quwatlawǵa qaratılǵan bir qatar baǵdarlamalar ámelge asırılmaqta. Bul baslamalar tek ǵana huqıqıy emes, al sociallıq-ruwxıy turaqlılıqtı támiyinlewge xızmet etedi.

Sudlar tek ǵana jaza tayınlaytuǵın uyım emes, al insan qádirin tikleytuǵın, jámiyette ádillik sezimin bekkemleytuǵın institut bolıp esaplanadı. Zorlıq jaǵdaylarına baylanıslı islerdi kórip shıǵıwda, sudyalar jábirleniwshi shaxstıń huqıqların, onıń qol qatılmaslıǵın hám qáwipsizligin támiyinlewge ayrıqsha itibar qaratadı.

Sońǵı jılları sud ámeliyatında zorlıq isleri boyınsha qorǵaw orderlerin beriw, zorlıq etiwshi shaxstı belgili bir múddetke jábirleniwshi menen sóylesiwden sheklew ámeliyatı jolǵa qoyıldı. Bul bolsa zorlıqtıń tákirarlanıwınıń aldın alıwda nátiyjeli huqıqıy mexanizm sıpatında ózin aqlamaqta.

Biraq zorlıqqa qarsı gúresiw tek sud yamasa huqıq qorǵaw uyımlarınıń wazıypası emes. Bul – pútkil jámiyettiń ruwxıy hám puqaralıq minneti.

Eger hár bir puqara óz átirapındaǵı basım hám  zorlıq jaǵdaylarına biypárwa bolmasa, jábirleniwshige járdem beriwdi insanıylıq wazıypası dep bilse, biz tek ǵana nızam menen emes, al insap hám hújdan menen de jınayatlarǵa qarsı tura alamız.

Zorlıq – bul tek ǵana bir insannıń emes, al pútkil shańaraqtıń, hátteki áwladlardıń táǵdirine unamsız tásir etetuǵın illet bolıp esaplanadı. Sonıń ushın onıń aldın alıwda bilimlendiriw mákemeleri, máhálle sisteması, mámleketlik emes shólkemler hám ǵalaba xabar qurallarınıń birge islesiwi úlken áhmiyetke iye.

Ádillik hám adamgershilik – hár bir jámiyettiń tiregi. Zorlıqqa qarsı gúresiwde eń úlken kúsh – nızam ústinligi hám jámiyetshilik juwapkershilik sezimi bolıp esaplanadı.

Azat SEYTANOV,

jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonlıq sudınıń tergew sudyası

PUQARALAR MENEN ASHÍQ SÁWBET: SUDYALAR «BAQANSHAQLÍ» MÁHÁLLESINDE

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyaları S.Qaypnazarova, Z.Babadjanova, Z.Berdimuratova hám M.Daumenovalar Nókis qalasındaǵı «Baqanshaqlı» mákan puqaralar jıyını turǵınları menen ushırasıw ótkerdi. Ilaj puqaralardıń huqıqıy sawatlılıǵın arttırıw, sud-huqıq sistemasındaǵı reformalardıń mazmun-mánisin túsindiriw hám xalıqtıń mashqalaların ornında tıńlaw maqsetinde shólkemlestirildi.

Ushırasıw dawamında sudyalar tárepinen mámleketimiz nızamshılıǵındaǵı sońǵı jańalıqlar, atap aytqanda, miynet qatnasıqları tarawında júzege kelip atırǵan kelispewshiliklerdi sheshiw tártibi, puqaralardıń sudqa múrájat etiw huqıqı hám bul processtiń aqıbetleri haqqında tolıq maǵlıwmat berildi.

Sonday-aq, nekeni biykarlawda nızamlı tártip-qaǵıydalar, shańaraqlıq kelispewshiliklerdi sheshiwde kelisimge keliwdiń áhmiyeti, hayal-qızlar hám balalardı kúsh kórsetiw hám zorlıqtan qorǵaw baǵdarında ámelge asırılıp atırǵan jumıslar haqqında keń túsinikler berildi.

Sudyalar, sonday-aq, gender teńligi hám hayal-qızlardıń jámiyettegi ornı haqqında sóz etip, mámleketlik siyasattıń bul baǵdardaǵı tiykarǵı maqsetleri, hayal-qızlardıń huqıqların qorǵaw hám olardıń sociallıq belsendiligin arttırıwǵa qaratılǵan ilajlar boyınsha pikir alıstı.

Ushırasıw ashıq sáwbet túrinde ótti. Xalıq wákilleri ózlerin qızıqtırǵan huqıqıy máseleler boyınsha sorawlar berip, qánigeler tárepinen tolıq juwap aldı.

Ilaj juwmaǵında sudyalar puqaralarǵa óz huqıqları menen minnetlemelerin tereń biliw, nızamlarǵa húrmette bolıw  hám keleshekte tartıslı jaǵdaylardıń aldın alıw ushın huqıqıy sawatlılıqtı arttırıw áhmiyetli ekenligin atap ótti.

ÁMIWDÁRYA RAYONÍNDA KÓSHPELI SUD MÁJILISI BOLÍP ÓTTI

Jınayat isleri boyınsha Ámiwdárya rayonı sudınıń baslıǵı J.Baltabaev basshılıǵında, sudya járdemshisi E.Jumaniyazov, Ámiwdárya rayonı prokurorınıń aǵa járdemshisi hám rayonlıq IIB probaciya toparınıń aǵa inspektorınıń qatnasıwında Ámiwdárya rayonı «Bay awıl» mákan puqaralar jıyını imaratında ashıq kóshpeli sud májilisi shólkemlestirildi.

Onda Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 73-statyasına tiykarlanıp (jazanı ótewden múddetinen aldın shártli azat etiw) aldın jınayat islegen, biraq dúzeliw jolına qatań ótken, belgilengen tártip-qaǵıydalarǵa ámel etip, miynetke hadal múnásibette bolǵan 10 sudlanıwshı jazanıń ótelmey qalǵan bóleginen múddetinen aldın shártli túrde azat etildi.

Sonday-aq, bul shaxslarǵa jazadan múddetinen aldın shártli túrde azat etiliwi olardıń moynınan tolıq juwapkershilikti alıp taslamaytuǵını, eger jazanıń ótelmegen bólegi dawamında qastan jáne jańa jınayat islese, Jınayat kodeksiniń 60-statyası (bir neshe húkim boyınsha jaza tayınlaw) qaǵıydalarına muwapıq jaza tayınlanatuǵını haqqında tolıq túsinikler berildi.

Bunday kóshpeli sud májilisleri puqaralar sanasında nızam ústinligin bekkemlew, qılmıs islegenlerdi qayta tárbiyalaw procesinde huqıqıy mádeniyattı arttırıw jáne jınayat jolınan qaytqan shaxslarǵa jámiyetke qaytıw imkaniyatın jaratıwǵa xızmet etedi.

TÁBIYAT BAYLÍQLARÍNAN AQÍLǴA MUWAPÍQ PAYDALANÍW – NÍZAM TALABÍ

Ekologiya hám tábiyat baylıqlarınan nadurıs paydalanıw, yaki olarǵa zıyan jetkeriw jınayat esaplanadı. Sebebi ana tábiyat – adamzattıń tirishilik dáregi, jámiyet rawajlanıwı hám keleshek áwladlar salamatlıǵınıń tiykarı. Elimizde tábiyattı qásterlep saqlaw, jer hám suw resurslarınan aqılǵa uǵras paydalanıw, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw tarawında keń kólemli reformalar ámelge asırılmaqta. Mámleketlik baǵdarlamalar hám qabıl etilip atırǵan nızam hújjetleri arqalı turaqlı rawajlanıwdı támiyinlew, ekologiyalıq mádeniyattı arttırıw hám tábiyǵıy baylıqlardı qorǵaw tiykarǵı wazıypa etip belgilengen.

Jer hám jer astı baylıqları hár bir mámlekettiń eń áhmiyetli milliy baylıqları. Sonlıqtanda, olar tek ǵana ekonomikanıń túrli tarawları ushın tiykarǵı dárek emes, al xalıqtıń turmıs sapası hám keleshek áwladlardıń abadanlıǵı ushın da biybaha ǵáziyne bolıp esaplanadı.

Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 197-statyasında jer yamasa jer astı baylıqlarınan paydalanıw qaǵıydaların buzıw jınayat ekenligi belgiler qoyılǵan. Bul norma tábiyǵıy resurslardan aqılǵa uǵras hám ádil paydalanıwdı támiyinlew, sonıń menen birge olardı qorǵaw maqsetinde engizilgen.

Sonday-aq, 197-1-statyada suwǵarılatuǵın jerlerdi ózbasımshalıq penen iyelep alıw jaǵdaylarına qarsı gúresiw normaları da belgilengen. Jerden paydalanıwshı yamasa ijaraǵa alıwshı óz aymaǵında jerdiń ózbasımshalıq penen iyelep alınǵanı haqqında málim bolsa, ol bul jaǵday haqqında tiyisli uyımlarǵa xabar beriwi shárt. Eger bul minnetleme orınlanbasa yamasa shara kórilmese, shaxs juwapkershilikke tartılıwı múmkin.

Jer hám jer astı resurslarınan nadurıs paydalanıw topıraqtıń degradaciyasına, suw resurslarınıń pataslanıwına hám ekologiyalıq turaqlılıqtıń buzılıwına alıp keliwi múmkin. Suwǵarılatuǵın jerlerdi ózbasımshalıq penen iyelep alıw bolsa tek ǵana nızam buzılıwshılıq emes, al xalıqtıń turmıs tárizine de unamsız tásir kórsetedi.

Sonday-aq, jer qazılmaları, suw rezervleri hám mineral resurslar mámleket ekonomikasınıń turaqlı ósiwine xızmet etedi. Belgilengen tártip-qaǵıydalarǵa ámel etiw hár bir puqara hám kárxananıń minneti esaplanadı.

Jınayat kodeksiniń bul statyalarında járiyma, belgili huqıqtan ayırıw, májbúriy jámiyetlik jumıslar, ayırım jaǵdaylarda bolsa azatlıqtı sheklew yamasa erkinen ayırıw jaza ilajları belgilengen.

Jer hám jer astı baylıqları – hár birimizdiń ulıwma baylıǵımız. Olardı qásterlep saqlaw, nızam sheńberinde hám aqılǵa uǵras paydalanıw hár birimizden juwapkershilikti talap etedi. Sebebi ana tábiyatqa búgingi durıs múnásibet erteńgi áwlad ushın múnásip miyras qaldırıw degen sóz.

Jasur URAZBAEV,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası