27Nov Jańalıqlar

ATA-ANALÍQ HUQÍQÍNAN AYÍRÍW HÁM TIKLEW SHÁRTLERI

 

Balalardıń huqıqları menen nızamlı máplerin, sonıń ishinde, shańaraqlıq-huqıqıy tarawda qorǵaw dárejesin arttırıw mámleketimiz siyasatınıń tiykarǵı baǵdarlarınan biri bolıp esaplanadı. Házirgi waqıtta mámleketlik shańaraq siyasatı jámiyet turmısında júz berip atırǵan obektiv ózgerisler tásirinde qáliplespekte. Respublikamız kóleminde sociallıq mashqala sebeplerin saplastırıw ushın shańaraqlardı qollap-quwatlaw boyınsha maqsetli ilajlar kompleksi ámelge asırılmaqta. Mámleketimizde ata-analar qıyın turmıslıq jaǵday sebepli balalarǵa ǵamxorlıq ete almaytuǵın shańaraqlar ushırasadı.

 

Ata-analardıń balalarǵa fizikalıq hám ruwxıy zorlıq etiwi mashqalasınan tısqarı, ata-analar tárepinen balanıń múlklik huqıqların buzıw mashqalası da áhmietli bolıp esaplanadı. Bunıń tiykarǵı sebepleri sıpatında: kámbaǵallıq, alkogolizm, náshebentlik, ata-ana minnetlemelerine juwapkershiliksiz qatnasta bolıw, shańaraqlıq hám ádep-ikramlılıq qádiriyatlarınıń tómen dárejesin kórsetiw múmkin. Shańaraqlıq qatnasıqlardıń turaqsızlıǵı kóbinese basqa sebeplerden de júzege kelmekte.

 

Ata-analıq huqıqınan ayırıw – bul ata-analarǵa qollanılatuǵın hám olardıń nızamsız háreketlerinde ata-analıq minnetlerin orınlamaw, tiyisli dárejede orınlamaw sıpatında kórsetiletuǵın qatań sankciya bolıp esaplanadı. Atap ótiw kerek, ata-analıq huqıqlarınan ayırıw – bul olardıń perzentlerine qarata bile tura ayıplı huqıqbuzarlıq islegen ata-analar ushın juwapkershilik aqırǵı shara esaplanadı. Usı múnásibet penen, ata-ana huqıqları tek ǵana Shańaraq kodeksiniń 80-statyası birinshi bóliminde belgilengen sud qararı menen óz kúshin joǵaltadı.

 

Ata-analıq huqıqınan oǵada úlken zárúrliksiz ayırıw balanıń máplerin, shańaraqta jasaw hám tárbiyalanıw huqıqın buzıwı hám onıń táǵdirinde qaytıp bolmaytuǵın aqıbetlerge alıp keliwi múmkin. Bul ata-analıq huqıqlarınan ayırıw institutınıń tárbiyalıq funkciyasın ámelge asırıw menen baylanıslı.

 

Ámeldegi Shańaraq nizamshılıǵına muwapıq, ata-ana (olardan biri) tómendegi jaǵdaylarda ata-analıq huqıqınan ayırıladı:

 

– ata-analıq minnetlemelerin orınlawdan bas tartsa, sonıń ishinde, aliment tólewden bas tartsa;

 

– sebepsiz sebeplerge bola óz balasın tuwıw úyi yamasa basqa emlew mákemesinen, tárbiya, xalıqtı sociallıq qorǵaw mákemesi hám sol sıyaqlı basqa da mákemelerden alıwdan bas tartsa;

 

– ata-analıq huqıqın paydalanbasa, balalarǵa miyrimsiz múnásibette bolsa;

 

– úzliksiz ishiwshilik yaki náshebentlikke duwshar bolgan bolsa;

 

– óz balalarınıń ómiri yamasa densawlıǵına yamasa eriniń (hayalınıń) ómiri yamasa densawlıǵına qarsı qastan jınayat islegen bolsa.

 

Ata-analıq huqıqınan ayırıw sud tártibinde ámelge asırıladı.

 

Ata-analıq huqıqınan ayırıw haqqındaǵı isler ata (ana) nıń (olardıń ornın basıwshı shaxslardıń), prokurordıń, sonday-aq, erjetpegen balalardıń huqıqların qorǵaw minnetlemesi júklengen uyım yamasa mákemelerdiń (qáwenderlik uyımı, erjetpegenler isleri boyınsha uyımlararalıq komissiyalar, jetim balalar hám ata-ana qaramaǵınan ayrılǵan balalar mákemeleri hám basqa da mákemelerdiń) shaǵımına bola kóriledi.

 

Sud ata-analıq huqıqınan ayırıw haqqındaǵı islerdi kórip shıǵıwda balanıń támiynatı ushın ata-analıq huqıqınan ayrılǵan ata-anadan (olardıń birinen) aliment óndiriw máselesin sheshedi.

 

Shańaraq kodeksiniń 81-statyasında ata-analıq huqıqınan ayırıw aqıbetleri belgilengen. Olar boyınsha:

 

– ata-analıq huqıqınan ayırılǵan ata-ana qaysı balaǵa ata-analıq huqıqınan ayırılǵan bolsa, sol balaǵa bolǵan tuwısqanlıq faktine tiykarlanǵan barlıq huqıqlardan, sonıń ishinde, onnan támiynat alıw, sonday-aq, balalı puqaralar ushın nızamshılıqta belgilengen jeńillikler hám napaqalar alıw huqıqlarınan ayırıladı;

 

– ata-analıq huqıqınan ayırılıwı ata-ananı óz balasına támiyinlew minnetlemesinen azat etpeydi;

 

– ata-analıq huqıqınan ayırılǵan ata-ananıń (olardan biriniń) bunnan keyin bala menen birge jasaw yamasa jasamaw máselesi sud tárepinen turaq jay haqqındaǵı nızamshılıqta belgilengen tártipte sheshiledi;

 

– ata-anası (olardan biri) oǵan ata-analıq huqıqınan ayırılǵan bala, eger ol perzentlikke alınbaǵan bolsa, turaq jayǵa bolǵan múlk huqıqın yamasa turaq jaydan paydalanıw huqıqın saqlap qaladı, sonday-aq, ákesi (anası) hám basqa da tuwısqanları menen tuwısqanlıq faktine tiykarlanǵan barlıq múlklik huqıqların, sonıń ishinde miyras alıw huqıqın saqlap qaladı;

 

– balanı ákesi yamasa anasına beriw imkaniyatı bolmaǵanda yamasa ata-ananıń hár ekewi de ata-analıq huqıqınan ayırılǵan jaǵdayda, bala qáwenderlik hám qáwenderlik uyımınıń qaramaǵına beriledi.

 

– ata-ana (olardan biri) ata-analıq huqıqınan ayırılǵanda balanı perzentlikke alıwǵa ata-ana (olardan biri) ata-analıq huqıqınan ayırılǵanlıǵı haqqındaǵı sudtıń sheshiwshi qararı shıǵarılǵan kúnnen keyin keminde altı ay ótkennen keyin jol qoyıladı.

 

Ata-ana (olardan biri) óziniń minez-qulqın, turmıs tárizin hám (yamasa) bala tárbiyasına bolǵan qatnasın ózgertken jaǵdaylarda ata-analıq huqıqı tikleniwi múmkin.

 

Ata-analıq huqıqın tiklew ata-analıq huqıqınan ayırılǵan ata-ananıń (olardan biriniń) shaǵımı boyınsha sud tártibinde ámelge asırıladı.

 

Ata-ananıń (olardan biriniń) ata-analıq huqıqın tiklew haqqındaǵı talabı menen birge balanı ata-anaǵa (olardan birine) qaytarıw haqqındaǵı talabı da kórip shıǵılıwı múmkin.

 

10 jasqa tolǵan balaǵa ata-analıq huqıqınıń tikleniwine tek ǵana onıń razılıǵı menen jol qoyıladı.

 

Bala perzentlikke alınǵan hám perzentlikke alıw biykar etilmegen bolsa, ata-analıq huqıqın tiklewge jol qoyılmaydı.

 

Ata-analıq huqıqınan ayırıw haqqındaǵı dawa arzalarınıń (hám olar boyınsha shıǵarılǵan sud qararlarınıń) ózine tán ózgeshelikleri bar: bunday kelispewshiliklerdiń tiykarında bir tárepten ata hám analardıń balanı tárbiyalawǵa baylanıslı minnetlemelerdi orınlawdan bas tartıwı hám bir qatar huqıqlardan ayırıwı tursa, ekinshi tárepten bolsa erjetpegen balanıń táǵdiri, tárbiyası, támiynatı hám qáwipsizligi menen baylanıslı huqıqların qorǵaw kórinedi.

 

 

 

 

 Saodat QAYÍPNAZAROVA,

 Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası         
                   

17Nov Jańalıqlar

KORRUPCIYA – JASLAR KELESHEGINE QÁWIP SALÍWSHÍ ILLET

Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universitetinde 9-dekabr – Xalıqaralıq korrupciyaǵa qarsı gúresiw kúni múnásibeti menen «Korrupciya – jaslar keleshegine qáwip salıwshı illet» atamasında ilaj bolıp ótti. Onda Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi janındaǵı Korrupciyaǵa qarsı gúresiw bólimi baslıǵı B.Matmuratov, Jınayat isleri boyınsha Qaraózek rayonı sudınıń tergew sudyası R.Matqurbanov, Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministrliginiń huquqıy málimleme sektor bas másláhátshisi M.Xojametova, Bas Prokuratura janındaǵı ekonomikalıq jınayatlarǵa qarsı gúresiw deportamenti Qaraqalpaqstan Respublikası basqarması bólim baslıǵı A.Qıdırniyazov, sonday-aq, universitettiń barlıq fakultet dekanları, professor-oqıtıshılar, student-jaslar qatnastı.

 

Bul ilaj mámleketimizde korrupciyaǵa qarsı gúresiw baǵdarında ámelge asırılıp atırǵan jumıslar, ásirese, jaslarda korrupciyaǵa qarsı immunitetti qáliplestiriw, olarda watansúyiwshilik pazıyletlerin arttırıwǵa xızmet etetuǵın áhmiyetli ilajǵa aylandı. Ilajdı universitettiń jaslar máseleleri hám ruwxıy-aǵartıwshılıq isleri boyınsha prorektorı S.Alawatdinov ashıp berdi hám alıp bardı. Ol óz shıǵıp sóylewinde usı jıldıń 5-mart kúni Húrmetli Prezidentimizdiń basshılıǵında bolıp ótken, korrupciyanıń aldın alıw boyınsha jumıslardıń nátiyjeliligi hám aldaǵı áhmiyetli wazıypalarǵa baǵıshlanǵan keńeytilgen májiliste alǵa qoyılǵan tapsırmalar haqqında hár tárepleme toqtap ótti. Sonday-aq, korrupciya tek ǵana ekonomikalıq rawajlanıwǵa emes, al jámiyette ádillik principleriniń buzılıwına, xalıqtıń nızamlarǵa bolǵan iseniminiń tómenlewine hám eń ashınarlısı, jas áwladtıń sanasında nızamlarǵa húrmesizlik túsiniginiń qáliplesiwine alıp keliwi múmkin ekenligin atap ótti.

 

Ilajda sózge shıqqanlar, korrupciya – rawajlanıwdıń tosıǵı ekenligi, korrupciya hár qanday mámleket hám jámiyettiń siyasiy-ekonomikalıq rawajlanıwına úlken zıyan kórsetetuǵınlıǵı, mámlekettiń konstituciyalıq tiykarların hám nızam ústinligi, sonıń menen birge insan huqıqları hám erkinlikleriniń támiyinlenbewine alıp keletuǵınlıǵı, sol sebepli mámleketimizde korrupciyaǵa qarsı gúresiwdiń anıq sisteması jaratılǵanlıǵı, bul boyınsha kóplegen qararlar, pármanlar, nızamlar qabıl etilip atırǵanlıǵın aytıp ótti. Usı baǵdarda profilaktikalıq úgit-násiyatlaw ilajlar alıp barılıwına qaramastan korrupciya menen baylanıslı huqıqbuzarlıqlar júz berip atırǵanlıqların anıq faktler menen keltirip ótti.

 

Bayanatshılar korrupciya jınayatınıń túsinigi, bul jaman illettiń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw boyınsha usınısların bildirdi hám hár bir xızmetkerdiń watanǵa, óz kásibine bolǵan súyispenshiligin bekkemlew, hár túrli unamsız háreketlerdiń aldın alıw, professor-oqıtıwshılar ózlerin ilim-bilimdi rawajlandırıwǵa baǵıshlaw, jaslardı watanpárwarlıq ruwxında tárbiyalaw, olarda huqıqıy sana hám mádeniyattı, dúnyalıq, ilimiy hám ádep-ikramlılıq dárejesin asırıw hám de qáliplestiriw hár bir universitet xızmetkeriniń wazıypası ekenligin atap ótti. Ilaj dawamında taraw qánigeleri tárepinen tayarlanǵan video rolikler jıynalǵanlar názerine usınıldı.

 

6Nov Jańalıqlar

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍ SUDÍNDA RUWXÍY-AǴARTÍWSHÍLÍQ SAATÍ: USTAZLARDAN SABAQ

 

Elimizde sud-huqıq sistemasın bunnan bılay da jetilistiriw, ádil sudlawdı támiyinlew, nızam ústinligin bekkemlew jolında áhmiyetli reformalar ámelge asırılıp atırǵan búgingi kúnde taraw nuraniylarınıń ornı sheksiz. Olardıń uzaq jıllar dawamında toplaǵan bay tájiriybesi, ómir hám miynet jolında arttırǵan bilimleri jas kadrlar ushın haqıyqıy sheberlik mektebi bolıp esaplanadı Sonlıqtan sud sistemasında kekse áwlad hám jaslar arasında turaqlı baylanıstı jolǵa qoyıw, ustaz-shákirt dástúrlerin bekkemlew iygilikli hám nátiyjeli baslamalardıń birine aylandı.

 

 

Ózbekstan sudyaları associaciyası hám sud uyımları menen birgelikte ótkerilip kiyatırǵan ruwxıy-aǵartıwshılıq saatı sheńberindegi «Kekse áwlad ushırasıwları» mine usınday baslamalar qatarına kiredi. Náwbettegi usınday ilaj Qaraqalpaqstan Respublikası sudında bolıp ótti. Oǵan Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyalıq baqlaw komitetiniń baslıǵı, kóp jıllıq tájiriybege iye sud nuraniyı Paraxat Aytniyazov miyman sıpatında mirát etildi.

 

 

 

Ushırasıw dawamında miynet veteranı óziniń ómir jolı, sud sistemasında basıp ótken juwapkershilikli jumısı haqqında tolıq aytıp berdi. Ol jas sudyalar hám xızmetkerlerge múrájat etip, ádil sudlawdı támiyinlew – tek ǵana kásiplik minnet emes, al joqarı insanıylıq juwapkershilik ekenin ayrıqsha atap ótti.

 

Paraxat Aytniyazov sudyanıń tiykarǵı pazıyletleri sıpatında hadallıq, páklik, isenim, biytáreplik hám adamgershilikti atap ótti. Ásirese, búgin korrupciyaǵa qarsı gúres háwij alǵan bir sharayatta hár bir xızmetker óz jumısında mápdarlıq, dámegóylik sıyaqlı illetlerge jol qoymawı shárt ekenligine toqtap ótti.

 

– «Sudya ádil bolıwı ushın bárinen burın óz hújdanı, óz antı, óz juwapkershiligi aldında taza bolıwı kerek. Sud ǵarezsizligin támiyinlew de áyne usı páklikten baslanadı,» – dedi sud veteranı.

 

 

Ushırasıw dawamında ustaz tarawǵa jańadan kirip kiyatırǵan jaslarǵa tártip-intizamlı bolıw, xızmet mádeniyatı hám kásiplik ádep qaǵıydalarına qatań ámel etiw zárúrligin de túsindirdi. Bunnan soń, óziniń ámeliy tájiriybesinen kelip shıǵıp, ápiwayı jaǵdaylarda da nızam ústinligin támiyinlewde isenim hám ádillikti qoldan jibermew áhmiyetli ekenligin mısallar menen túsindirip berdi.

 

 

 

Ushırasıw qatnasıwshıları ustazdıń pikirlerin úlken qızıǵıwshılıq penen tıńlap, ózlerin qızıqtırǵan sorawlarǵa juwap aldı. Ilaj taraw wákilleri ushın tek ǵana aǵartıwshılıq emes, al turmıslıq ózgerislerge túrtki beretuǵın nátiyjeli sáwbet sıpatında xızmet etti.

 

30Oct Jańalıqlar

SHAŃARAQLIQ (TURMISLIQ) ZORLIQ HÁM BASIMLARǴA QARSI GÚRESIW – BAXITLI SHAŃARAQ GIREWI

Shańaraq – jámiyettiń eń áhmiyetli tayanıshı, millettiń ruwxıy tamırı hám bárkamal áwlad tárbiyasınıń teńsiz mákanı bolıp esaplanadı. Hár bir jámiyettiń turaqlılıǵı hám abadanlıǵı, bárinen burın, shańaraqtaǵı tatıwlıq hám miyrim-shápáátke baylanıslı. Tilekke qarsı, sońǵı jılları dúnya kóleminde bolǵanı sıyaqlı, mámleketimizde de shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq jaǵdayları dizimge alınbaqta.

Bul illet tek ǵana fizikalıq qısım kórinisinde emes, al ruwxıy, ekonomikalıq, jınısıy hám sociallıq formalarda da kórinedi. Eń ashınarlısı, zorlıq eń jaqın insanlar – shańaraq aǵzaları arasında júz bermekte.

Shańaraqtaǵı zorlıq – bul tek ǵana turmıslıq mashqala emes, al sociallıq ádillik, insan huqıqları hám mánawiyatqa qarsı qaratılǵan hádiyse bolıp esaplanadı. Statistikalıq tallawlarǵa bola, derlik hár tórtinshi shańaraqta belgili dárejede kúsh kórsetiw yamasa kemsitiw jaǵdayları ushırasadı. Eń kóp jábir kóretuǵın kategoriyalar bolsa hayallar, balalar, kekseler hám mayıplıǵı bolǵan shaxslar bolıp esaplanadı.

 

Xalqımızdıń qádiriyatlarında shańaraq muqaddes sanaladı. Ásirese, hayal-qızlarımız shańaraqtıń tınıshlıǵı, perzentlerdiń kamalǵa keliwi hám millettiń rawajlanıwı jolında pidayılıq kórsetip keledi. Sol sebepli olardıń abırayı, namısı hám ruwxıy jaǵdayın qorǵaw – tek ǵana huqıqıy emes, al ruwxıy minnet.

Ózbekstan Respublikasında shańaraqlıq zorlıqqa qarsı gúresiw tarawında áhmiyetli huqıqıy qádemler taslandı. Atap aytqanda, 2019-jıl 2-sentyabrde qabıl etilgen «Hayal-qızlar hám er adamlar ushın teń huqıq hám imkaniyatlar kepillikleri haqqında»ǵı jáne 2023-jılı kúshke kirgen «Hayal-qızlardı zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı nızamlarǵa, sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksi, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeks hám Shańaraq kodeksine tiyisli ózgerisler hám qosımshalar kirgizilgen.

Bul hújjetler zorlıqqa ushıraǵan shaxslardı qorǵaw, zorlıq kórsetken shaxsqa «qorǵaw orderi»n qollanıw, psixologiyalıq hám sociallıq reabilitaciya ilajların belgilewge huqıqıy tiykar jarattı.

 

Mámleketimiz basshısı Shavkat Mirziyoev óziniń shıǵıp sóylewlerinde atap ótkenindey: «Shańaraqta tınıshlıq hám tatıwlıq – pútkil jámiyettiń turaqlılıǵınıń girewi. Hár bir hayal hám bala ózin qorǵalǵan, qádirlengen hám itibarda seziniwi kerek.»

Sud sisteması shańaraqlıq zorlıq jaǵdaylarına qatal poziciyanı iyelep kelmekte. Jınayat yamasa hákimshilik isler kórip shıǵılıp atırǵanda tek ǵana zorlawshı shaxstıń juwapkershiligin belgilew emes, al jábirleniwshiniń huqıqların tiklew, onı ruwxıy hám sociallıq jaqtan qollap-quwatlaw máselelerine ayrıqsha itibar qaratıladı.

Kóplegen jaǵdaylarda, ásirese, psixologiyalıq qısım hám kemsitiwler jasırın formada ótedi. Sonlıqtan, sudlar, huqıq qorǵaw uyımları, máhálle belsendileri hám mámleketlik emes shólkemler arasında birge islesiwdi kúsheytiw úlken áhmiyetke iye.

 

Zorlıqtıń tiykarında kóbinese nadanlıq, ashıwshaqlıq, huqıqıy sanasızlıq, ekonomikalıq qıyınshılıq yamasa ruwxıy tárbiyanıń tómenligi jatadı. Sol sebepli mashqalanıń tamırın emlew ushın tek jazalaw ilajı emes, al profilaktika, túsindiriw, aǵartıwshılıq hám shańaraqlıq qádiriyatlardı bekkemlew ilajları zárúr.

Bul baǵdarda oqıw mákemeleri, máhálle institutları, hayal-qızlar másláhát orayları, psixologiyalıq xızmetler hám ǴXQnıń ornı ayrıqsha joqarı. Eń tiykarǵısı – jámiyette «zombılıq – bul úy ishindegi sır emes, al jınayat» degen túsinikti qáliplestiriw kerek.

Shańaraqlıq zorlıqqa qarsı gúresiw – bul insan huqıqların qorǵaw, salamat ortalıqtı jaratıw hám jámiyettiń turaqlılıǵın támiyinlew jolındaǵı eń áhmiyetli baǵdar bolıp esaplanadı.

Hár bir shańaraq mehir-múriwbet, húrmet hám sabır-taqat tiykarında qurılǵanda ǵana baxıtlı boladı.

 

Hár bir er  adam – mehriyban ata, hár bir hayal – itibarlı ana, hár bir bala bolsa – tınısh hám isenimli ortalıqta ósken áwlad bolıwı kerek.

Tınıshlıq, miyrim-shápáát hám ádillik ústin bolǵan shańaraq – millet baxtınıń kepili bolıp esaplanadı.

Zuxra AYAPOVA,

Jınayat isleri boyınsha Bozataw rayonı sudınıń baslıǵı

29Oct Jańalıqlar

KORRUPCIYA – JÁMIYETTIŃ RAWAJLANÍWÍNA TOSQÍNLÍQ

 

 

Korrupciya – búgingi kúnde dúnya kólemindegi eń awır mashqalalardan biri bolıp esaplanadı. Ol tek ǵana ekonomikalıq ósimdi tómenletip qoymastan, al insan huqıqlarına, jámiyette ádillik hám isenim ortalıǵına da ayrıqsha zıyan jetkeredi.

 

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev mámleket basshısı sıpatında jumısınıń dáslepki kúnlerinen-aq korrupciyaǵa qarsı gúresiwdi mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarlarınan biri etip belgiledi. 2016-jılǵı saylawaldı baǵdarlamasında ol bul illetke qarsı keskin gúresiw, huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw hám mámleketlik uyımlarda ashıq-aydınlıqtı támiyinlewdi tiykarǵı wazıypa sıpatında kórsetken edi.

 

Bul baǵdardaǵı dáslepki huqıqıy qádemlerden biri – 2016-jıl 24-noyabrde qabıl etilgen hám 2017-jıl 3-yanvarda Prezident tárepinen qol qoyılǵan «Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında»ǵı nızam boldı. Bul nızamda birinshi márte korrupciyaǵa anıq táriyp berildi:

 

«Korrupciya – shaxstıń óz lawazım yamasa xızmet dárejesinen jeke yamasa basqa shaxslar mápi ushın nızamǵa qayshı túrde materiallıq yamasa materiallıq emes payda alıw yamasa bunday paydanı usınıw.»

 

Xalıq tilinde aytqanda, bul – paraxorlıq, tanıs-bilislik hám lawazımnan paydalanıw arqalı jeke máp kóriw jaǵdayları bolıp esaplanadı.

 

Keyingi jıllarda mámleketimizde korrupciyanıń aldın alıw hám oǵan qarsı sistemalı gúresiw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılmaqta.

 

Usı jıldıń 5-mart kúni Prezident Shavkat Mirziyoevtiń basshılıǵında Korrupciyaǵa qarsı gúresiw milliy keńesiniń májilisi bolıp ótti. Onda tarawdaǵı nátiyjelilik tallanıp, keleshekte ámelge asırılatuǵın tiykarǵı wazıypalar belgilep alındı.

 

Sonday-aq, 2025-jıl 21-aprelde qabıl etilgen PP-71-sanlı Párman menen korrupciyaǵa qarsı gúresiw sistemasın bunnan bılay da jetilistiriw, jámiyetshilik hám puqaralıq jámiyeti institutların jedel tartıw boyınsha anıq wazıypalar belgilep berildi.

 

Usı kúni qabıl etilgen PQ-147 sanlı qararda bolsa mámleketlik uyımlar hám shólkemlerdegi ishki qadaǵalaw bólimleriniń jumısın erkin hám nátiyjeli jolǵa qoyıw máselelerine itibar qaratıldı. Onda «hadallıq vakcinası» principi tiykarında mámleketlik xızmetkerlerde korrupciyaǵa mawasasız múnásibetti qáliplestiriw wazıypası alǵa qoyıldı.

 

Bunnan tısqarı, 2025-jıl 19-sentyabrdegi PQ-288-sanlı qarar menen puqaralıq jámiyeti institutlarınıń qatnasın keńeytiw, korrupciya jaǵdayların ilimiy jaqtan izertlew hám olardıń sebeplerin saplastırıwǵa qaratılǵan «Jol kartası» tastıyıqlandı. Bul hújjet korrupciyaǵa qarsı gúresiwde jámiyetlik qadaǵalawdı kúsheytiwge xızmet etedi.

 

Búgingi kúnde mámleketimizde korrupciyaǵa qarsı gúres tek ǵana huqıqıy yamasa hákimshilik ilajlar menen sheklenip qalmay atır. Eń áhmietlisi – jámiyet sanasında «hadallıq» qádirin engiziw, jas áwladtı pák niyet, ádillik ruwxında tárbiyalaw arqalı bul illetke qarsı ideologiyalıq immunitet jaratıwǵa itibar kúsheymekte.

 

Korrupciyaǵa qarsı gúresiw tarawında jaratılǵan huqıqıy tiykarlar hám ámelge asırılıp atırǵan reformalar mámleket hám jámiyettiń turaqlı rawajlanıwına xızmet etedi, dep isenim menen aytıw múmkin.

 

 

Janat AYMAǴANBETOVA,

Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyası

29Oct Jańalıqlar

BALA HUQÍQÍ – NÍZAM QORǴAWÍNDA

Balalıq – bul insan ómiriniń eń pák, eń ármanǵa tolı dáwiri. Hár bir bala oqıw, oynaw, arzıw etiw huqıqına iye. Biraq dúnyanıń ayırım jerlerinde, tilekke qarsı, balalıq miynet, minnetleme hám zorlıq sayasında ótpekte. Sonlıqtan búgingi kúnde balalardı májbúriy miynetten qorǵaw máselesi tek ǵana sociallıq emes, al huqıqıy hám ádep-ikramlılıq áhmiyetke iye bolmaqta.

Jańa Ózbekstan sharayatında bul baǵdardaǵı reformalar mámleketlik siyasattıń eń áhmiyetli baǵdarlarınan birine aylandı. Mámleketimiz balalar miynetin saplastırıw, olardıń huqıqların xalıqaralıq normalarda qorǵaw jolında sezilerli nátiyjelerge eristi. Endi bala miynetkesh emes – keleshegimiz, xalqımızdıń maqtanıshı sıpatında tán alınadı.

Balalar huqıqların qorǵaw máselesi dúnya jámiyetshiliginiń dıqqat orayında. 1959-jılı qabıl etilgen Bala huqıqları deklaraciyası hám 1989-jılı tastıyıqlanǵan Bala huqıqları haqqındaǵı BMSh konvenciyası búgingi kúnde eń kóp ratifikaciyalanǵan xalıqaralıq hújjetlerden biri bolıp esaplanadı.

Ózbekstan bul Konvenciyaǵa 1992-jıl 9-dekabrde qosılǵan hám sonnan berli xalıqaralıq minnetlemelerine sadıqlıǵın ámelde kórsetip kelmekte. Mámleketimiz bul baǵdarda BMShniń Bala huqıqları boyınsha komitetine turaqlı túrde esabatlar usınadı, usınıslardı milliy nızamshılıqta sáwlelendiredi.

Keyingi jıllarda bala huqıqları menen máplerin támiyinlewge qaratılǵan reformalar jańa basqıshqa kóterildi. Jańa redakciyadaǵı Konstituciyamızda bala mápleriniń ústinligi konstituciyalıq princip sıpatında bekkemlendi. Búgingi kúnde bul baǵdarda 50 den aslam nızam hám nızamnan kelip shıǵatuǵın hújjetler ámelde.

Eń áhmiyetli ózgerislerden biri – balalar miynetine shek qoyılıwı. 2017-jıldan baslap Ózbekstanda balalar miynetiniń hár qanday túrlerine shek qoyıw mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarına aylandı. Májbúriy miynetke qarsı ishki mexanizmler jaratıldı, qadaǵalaw sisteması kúsheytildi.

Búgin Ózbekstan nızamshılıǵı balalar miynetinen paydalanıw yamasa olardı májbúriy jumsaw ushın qatań juwapkershilikti belgileydi.

Hákimshilik hám Jınayat kodekslerine kirgizilgen ózgerislerge muwapıq, bunday háreketler ushın hákimshilik hám jınayıy jaza ilajları názerde tutılǵan. Bul ilajlar ámelde óz nátiyjesin berdi: xalıqaralıq shólkemler Ózbekstannıń balalar miynetine qarsı gúresiwdegi tabısın tán almaqta.

2023-jıl 11-aprelde qabıl etilgen «Hayal-qızlar hám balalardıń huqıqları, erkinlikleri jáne nızamlı máplerin qorǵaw sistemasın bunnan bılay da jetilistiriw haqqında»ǵı nızam bul baǵdardaǵı áhmiyetli qádemlerden biri bolıp esaplanadı.

Endi jas óspirimlerge zorlıq islegen shaxslarǵa jazanı jeńilletiw yamasa múddetinen aldın azat etiw sıyaqlı jeńillikler biykar etildi, bunday jınayatlar ushın jazalar awırlastırıldı.

 

Búgingi kúnde bala huqıqların qorǵaw – tek ǵana mámlekettiń emes, al pútkil jámiyettiń juwapkershiligi bolıp tabıladı. Hár bir ata-ana, hár bir pedagog, hár bir puqara bala huqıqın qorǵawda óz úlesin qosıwı lazım.

Bala – bul keleshek. Onıń ármanları bos bolmawı, turmısı baxıtlı hám erkin bolıwı ushın barlıq imkaniyatlardı jumsaw – Jańa Ózbekstannıń eń joqarı maqsetlerinen biri. Sebebi balalar bizge isenedi. Olar bizden qorǵaw, mehir hám imkaniyat kútedi.

Saodat QAYPNAZAROVA, 

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası