PROKUROR QATNASATUǴIN HÁM QATNASIWI SHÁRT BOLǴAN PUQARALIQ ISLERI BOYINSHA SUD ÁMELIYATI
Ózbekstan Respublikasınıń ámeldegi puqaralıq processual nızamshılıǵında prokurordıń sud islerinde qatnasıwı ushın anıq tiykarlar belgilengen.
Sonıń ishinde, prokuror nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda, óziniń dawa arzası (yamasa arzası) tiykarında qozǵatılǵan isler boyınsha sud procesinde qatnasadı.
Prokurordıń sudlardaǵı jumısınıń huqıqıy tiykarı – bul, bárinen burın, Ózbekstan Respublikası Konstituciyası bolıp esaplanadı. Konstituciyanıń 143-statyasında belgilep qoyılǵanınday, mámleket aymaǵında nızamlardıń anıq hám bir túrde orınlanıwı ústinen qadaǵalawdı Bas prokuror hám oǵan boysınıwshı prokurorlar ámelge asıradı.
Sonday-aq, «Prokuratura haqqında»ǵı Nızam hám Miynet kodeksiniń 534-statyasında prokuratura uyımlarına puqaralardıń buzılǵan huqıqları menen nızamlı máplerin qorǵaw wákilligi berilgen.
Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processual kodeksiniń 50-statyasına muwapıq, prokuror-mámleket máplerin qorǵaw menen baylanıslı isler (jer qatnasıqları, mámleketlik múlk, mámleketke jetkerilgen zıyan hám byudjet tólemleri sıyaqlı) boyınsha, nızamda belgilengen basqa jaǵdaylarda, yamasa prokurordıń dawa arzası tiykarında qozǵatılǵan isler boyınsha qatnasadı.
Prokuror basqa shaxslardıń arzası menen qozǵatılǵan iske óz baslaması menen qatnasıwı múmkin emes. Biraq puqara jası, densawlıǵı yamasa basqa sebeplerge bola óz huqıqların qorǵay almasa, prokuror onıń máplerin sudta qorǵaw ushın múrájat etiwi múmkin.
Nızamshılıqqa bola, tómendegi kategoriyadaǵı isler prokurordıń qatnasıwısız kórip shıǵılmaydı:
puqaranı biydárek joǵalǵan yamasa qaytıs bolǵan dep járiyalaw;
spirtli ishimlik yamasa náshebentlik zatlardı paydalanǵan shaxstı múmkinshiligi sheklengen dep tabıw;
ruwxiy kesellik yamasa aqılıy kemshilik sebepli qarım-qatnasqa uqıpsız dep tabıw;
perzentlikke alıw, psixiatriya yamasa tuberkulyozge qarsı mǝkemege ıqtıyarsız jatqarıw jumısları;
erjetpegen shaxstı tolıq qarım-qatnas uqıbına iye dep járiyalaw;
ata-analıq huqıqınan ayırıw, onı tiklew yaki sheklew menen baylanıslı isler.
Bul kategoriyadaǵı isler álbette prokuror qatnasıwında kórip shıǵıladı.
Prokuror arza menen múrájat etken jaǵdayda dawagerdiń barlıq processual huqıqlarına ie boladı, biraq kelisim yamasa mediativlik kelisim dúziw, sud qárejetlerin tólew minnetlemesi – oǵan tiyisli emes.
Prokuror dawdan waz keshiwi, sud hújjetleri ústinen protest keltiriwi, is boyınsha túsinikler beriwi múmkin. Biraq dawagerdiń razılıǵısız ol dawa tiykarı yamasa predmetin ózgertiwge haqılı emes.
2024-jıl oktyabrden 2025-jıl iyunǵa shekemgi dáwirde puqaralıq isleri boyınsha sudlarda prokuror qatnasıwında birinshi instanciyada – 2 431, apellyaciyada – 166, kassaciyada – 82, tekseriw instanciyasında – 62 is kórip shıǵılǵan.
Bul kórsetkishler sudlar menen birgelikte prokurorlar aldındaǵı jumıs kólemi barǵan sayın artıp atırǵanınan dárek beredi.
Prokurorlar puqaralar hám isbilermenlik subektleriniń nızamlı huqıqları menen máplerin qorǵawda, olardıń buzılǵan huqıqların tiklewde áhmietli orın ieleydi.
Sudlar menen birgelikte alıp barılıp atırǵan bul jumıs keleshekte de nátiyjeli dawam ettiriletuǵınına isenim bildirilgen.
Erkin UTENIYAZOV,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası