SHAŃARAQTAǴÍ ZORLÍQQA QARSÍ NÍZAM ÚSTINLIGI: JAŃA HUQÍQÍY KEPILLIKLER ÁMELIYATTA
Ózbekstan Respublikasında insan huqıqları, ásirese, hayal-qızlar hám balalardıń huqıqların qorǵaw baǵdarında sistemalı hám izbe-iz jumıslar ámelge asırılmaqta. 2025-jıl 9-aprelde qabıl etilgen «Shańaraq hám hayal-qızlardı qollap-quwatlaw tarawın jetilistiriw múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine qosımshalar hám ózgerisler kirgiziw haqqında»ǵı Nızam usı baǵdardaǵı huqıqıy kepilliklerdi jáne de bekkemledi.
Usı Nızamǵa muwapıq, Shańaraq kodeksine kirgizilgen áhmiyetli qosımshalardan biri – sud tárepinen nekeden ajıratıw isleri kórilip atırǵanda shańaraqlıq (sociallıq) zorlıqtan jábirlengen shaxstıń talabı boyınsha jarasıw ushın múddet tayınlanbawı bolıp esaplanadı. Bul norma zorlıq qatnasıqlarınıń dawam etiwiniń aldın alıw, jábirleniwshi shaxstıń qáwipsizligin támiyinlew hám onıń huqıqların nátiyjeli qorǵawǵa qaratılǵan.
Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksiniń 59-2-statyasında shańaraqlıq (sociallıq) zorlıq túsinigine huqıqıy jaqtan anıq táriyp berilgen. Oǵan bola, tómendegi háreketler shańaraqlıq zorlıq esaplanadı:
zayıbı, burınǵı zayıbı, birge jasaytuǵın shaxs yamasa ulıwma perzentke ie bolǵan shaxs tárepinen basqa shaxstıń bilimlendiriw, miynet, densawlıqtı saqlaw, múlk huqıqların ámelge asırıwǵa tosqınlıq etiw;
jeke buyımlar hám múlkke qastan zıyan jetkeriw;
shaxstıń abırayın kemsitiw, onı qorqıtıw, jaqın tuwısqanlarınan májbúriy ajıratıp qoyıw sıyaqlı is-háreketler.
Eger bul háreketlerde jınayat belgileri bolmasa, olar hákimshilik huqıqbuzarlıq sıpatında bahalanıp, 10 esesinen 20 esesine shekemgi bazalıq esaplaw muǵdarında járiyma yamasa 10 sutkaǵa shekem hákimshilik qamaqqa alıw jazası menen jazalanadı.
Statyanıń ekinshi bóliminde bolsa, jábirleniwshi shaxsqa jeńil dene jaraqatın jetkeriw, densawlıǵınıń jamanlasıwına alıp kelgen zorlıq háreketleri de hákimshilik juwapkershilikke sebep bolatuǵını belgilengen. Bul jaǵdaylarda járiyma muǵdarı saqlanadı, biraq hákimshilik qamaqqa alıw múddeti 15 sutkaǵa shekem arttırıladı.
Jańa huqıqıy ózgerisler, atap aytqanda, sud tárepinen jarasıw múddeti belgilenbewi sıyaqlı normalar shańaraqlıq zorlıqqa ushıraǵan shaxslar ushın áhmiyetli kepillik bolıp esaplanadı. Bunday huqıqıy kózqaraslar – zorlıqtı xoshametlemew, jábirleniwshilerdi tákirar zorlıqtan qorǵaw, olardıń qol qatılmaslıǵı hám abırayın tiklew sıyaqlı áhmiyetli sociallıq maqsetlerge xızmet etedi.
Qabıl etilgen Nızam tek ǵana shańaraqlıq zorlıqqa qarsı nátiyjeli gúresiwdi emes, al shańaraqlarda salamat ortalıq jaratıw, hayal-qızlar hám balalardıń huqıqıy qorǵalıwın támiyinlewde úlken áhmiyetke iye.
Sonlıqtan, hár bir puqara, atap aytqanda, hayal-qızlar hám jaslar óz huqıqların biliwi hám qorǵaw mexanizmlerinen xabardar bolıwı jámiyet turaqlılıǵı ushın áhmiyetli shártlerden biri bolıp esaplanadı.
Janat AYMAǴANBETOVA
Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyası