KÓSHPELI SUD MÁJILISI ÓTKERILDI  

KÓSHPELI SUD MÁJILISI ÓTKERILDI  

Jınayat isleri boyınsha Shımbay rayonı sudınıń tergew sudyası R.Kaukıshev tárepinen Shımbay rayonı Ishki isler bólimi imaratında kóshpeli sud májilisi ótkerildi.

Onda Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksiniǹ 183-statyası (mayda biyzarılıq), 101-statyasınıń 1-bólimi (elektr, ıssılıq energiyasi, gazden paydalanıw qaǵiydaların buzıw) hám 59²-statyasınıń 2-bólimi (shańaraqlıq zulım) menen bir topar huqıqbuzarlardıń qarsısına toplanǵan hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı isler kórip shıǵıldı. Sud tárepinen ayıplı dep tabılǵan huqıqbuzarlarǵa 3 sutkadan 7 sutkaǵa shekem hákimshilik qamaq, járiyma jazaları tayınlandı.

Sud májilisi tamamlanǵannan soń tergew sudyası tárepinen 2025-jıl 28-yanvar kúni qabıl etilgen “Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine shaxstıń huqıq hám erkinliklerin isenimli qorǵaw kepilliklerin jánede kúsheyttiriwge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı 1022-sanlı Ózbekstan Respublikası nızamı hám onıń áhmiyeti boyınsha puqaralarǵa keń túrde túsinikler berildi. Sonday-aq, tergew sudyası hám onıń wákillikleri de aytıp ótildi.

MAQSET – XALÍQTÍŃ HUQÍQLARÍ MENEN ERKINLIKLERIN ISENIMLI TÁMIYINLEW

Ámiwdárya rayonı Ishki isler bóliminiń májilisler zalında Jınayat isleri boyınsha Ámiwdárya rayonı sudınıń tergew sudyası D.Yusupovanıń basshılıǵında májilis bolıp ótti.

Rayonlıq ishki isler bólimi baslıǵınıń orınbasarı Sh.Joldasbaev hám profilaktika inspektorlarınıń qatnasıwında ótkerilgen májiliste tergew sudyası D.Yusupova tárepinen 2025-jıl 28-yanvar kúni qabıl etilgen “Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine shaxstıń huqıq hám erkinliklerin isenimli qorǵaw kepilliklerin jánede kúsheyttiriwge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı 1022-sanlı nızamınıń mazmun-mánisi boyınsha túsinikler berildi.

Sonday-aq, májilis dawamında tergew sudyası «Ózbekstan-2030» strategiyasında sud iskerligi nátiyjeliligin arttırıw boyınsha belgilengen ilajlarǵa toqtap ótti.

KÓSHPELI SUD MÁJILISI ÓTKERILDI

Jınayat isleri boyınsha Beruniy rayonı sudınıń tergew sudyası I.Allaniyazov tárepinen rayondaǵı «Amir Temur» mákan puqaralar jıyınında ashıq kóshpeli sud májilisi ótkerildi.
Onda Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 125 (transport qurallarınan paydalanıw qaǵıydaların buzıw), 131 (transport quralların más halda basqarıw), 183 (mayda biyzarılıq), 187 (jámiyetlik orınlarda alkogol ónimin qabıllaw), 190-statyaları menen toplanǵan jámi 45 hákimshilik is materialları mazmunı boyınsha kórip shıǵıldı.

Is materialları hár tárepleme úyrenilip, mayda biyzarılıq islegen 5 shaxsqa 3 sutkadan 10 sutkaǵa shekem hákimshilik qamaq jazası, Ózbekstan Respublikasınıń Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı Kodeksiniń 190-statyasında kórsetilgen huqıqbuzarlıqtı tákirar islegen 1 shaxsqa 3 sutka hákimshilik qamaq jazası, basqa huqıqbuzarlarǵa bolsa járiyma jazası tayınlandı.

Sud májilisi juwmaqlanǵannan soń, máhálle belsendilerine hákimshilik huqıqbuzarlıq hám onıń túrleri, jaza sharaları, ulıwma huqıqbuzarlıqlardıń huqıqıy aqıbetleri haqqında tolıq maǵlıwmat berildi.

PLENUM QARARLARÍ – KONSTITUCIYALÍQ HUQÍQLARÍNÍŃ ÁMELGE ASÍRÍLÍWÍNA XÍZMET ETEDI

Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2024-jıl 16-dekabrdegi “Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń ekonomikalıq hám hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqındaǵı qararlarına ózgerisler hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı qararı menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2020-jıl 19-dekabrdegi “Ekonomikalıq isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqında”ǵı qararına ózgerisler hám qosımshalar kirgizildi.

Usı ózgerislerge bola isti kóriw ushın bir ekonomikalıq sudtan basqa ekonomikalıq sudqa Ekonomikalıq processual kodeksiniń 39-statyasına tiykarlanıp ótkerilgende, aldın tólengen mámleketlik bajı hám pochta qárejetleri isti kóriw juwmaǵı boyınsha esapqa alınıwı kerek ekenligi belgilendi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 152-statyası úshinshi bóliminiń mazmunına muwapıq, sudqa tiyisliligine qaray puqaralıq isleri boyınsha sudtan yamasa hákimshilik sudtan dawa arza (arza) yaki is materialları kelip túskende mámleketlik bajınıń kem tólengenligi anıqlansa, sudya dawa arza (arza) yamasa is materialları sudqa kelip túsken kúnnen baslap bes kúnnen keshiktirmey kemshiliklerdi saplastırıw zárúrligi haqqında dawagerdi (arza beriwshini) uyǵarıw arqalı xabardar etedi hám oǵan bunıń ushın on kúnnen artıq bolmaǵan múddet beredi. Usı kórsetpe belgilengen múddette orınlanbaǵan jaǵdayda, sudya dawa arza (arza) hám oǵan qosımsha etilgen hújjetlerdi Ekonomikalıq processual kodeksiniń 155-statyası birinshi bóliminiń 1¹-bántine tiykarlanıp qaytaradı.

Bunnan tısqarı, “Mámleketlik bajı haqqında”ǵı Nızamnıń 17-statyası segizinshi bóliminiń mazmunına bola, eger múlklik  daw boyınsha sudqa dawa arza berilgende, dawa bahası sırt el valyutasında belgilengen bolsa, mámleketlik bajınıń muǵdarı dawa arzası berilgen sánede Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tárepinen belgilengen kurs boyınsha milliy valyutada belgileniwi hám óndiriliwine qaratılıwı belgilendi.

Sonday-aq, dawager tárepinen dawa talapları kemeytilgen jaǵdayda, mámleketlik bajı qayta esaplap shıǵılmaytuǵınlıǵı hám tólengen mámleketlik bajı qaytarılmaytuǵınlıǵı belgilendi.

Neustoyka muǵdarı ekonomikalıq sud tárepinen Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 326-statyasına tiykarlanıp kemeytilgende, dawagerdiń mámleketlik bajı boyınsha qárejetleri, neustoykanı kemeytpesten óndiriliwi kerek bolǵan summadan kelip shıqqan halda juwapker tárepinen qaplanıwı, eger dawager mámleketlik bajını tólewden azat etilgen bolsa, mámleketlik bajı juwapkerden (eger ol mámleketlik bajını tólewden azat etilmegen bolsa) joqarıda belgilengen muǵdarda mámleket dáramatına óndiriliwi kórsetildi.

Sonday-aq, ekonomikalıq sudqa múrájat etiwde kishi isbilermenlik subekti tárepinen belgilengen stavkanıń 50 procenti muǵdarında mámleketlik bajı tólengen bolıp, dawa talapları qanaatlandırılǵanda, eger juwapker mámleketlik bajını tólewden azat etilmegen bolsa, isti kóriw nátiyjesi boyınsha onnan óndiriletuǵın mámleketlik bajınıń muǵdarı dawager tárepinen tólengen summa menen shekleniwi, mámleketlik bajını tólewden azat etilgen mámleketlik uyımlar hám basqa da shaxslar tárepinen kishi isbilermenlik subektleriniń máplerin gózlep usınılǵan dawa talapları qanaatlandırılǵan yamasa qanaatlandırıwsız qaldırılǵan jaǵdayda mámleketlik bajınıń táreplerden ulıwmalıq tiykarlarda óndiriletuǵınlıǵı belgilendi.

Bunnan tısqarı, eger ekonomikalıq sudqa múrájat etiwde kishi isbilermenlik subektine mámleketlik bajını tólewdi keshiktiriw yamasa bólip-bólip tólew huqıqı berilgen bolsa, mámleketlik bajı isti kóriw nátiyjesi boyınsha tiyisli tárepten nızamda belgilengen stavkada óndiriletuǵınlıǵı belgilendi.

Múlk huqıqı, múlkti talap etip alıw menen baylanıslı kelispewshilikler boyınsha múlktiń bahası anıq bolmaǵan jaǵdayda sud isti kóriw dawamında mámleketlik bajınıń durıs óndiriliwin támiyinlew maqsetinde bar hújjetler tiykarında múlktiń bahasın anıqlaw ilajın kóriwi, eger bar hújjetler tiykarında múlktiń bahasın anıqlaw imkaniyatı bolmasa, onı anıqlaw sudtıń uyǵarıwına tiykarlanıp bahalawshı shólkem tárepinen ámelge asırılıwı hám bahalaw qárejetleri dawagerge júkleniwi belgilendi.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleriniń jumısın jáne de rawajlandırıw boyınsha shólkemlestiriw ilajları haqqında”ǵı 2017-jıl 10-oktyabrdegi qararı 3-bántiniń tórtinshi xatbasında fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri keńeslerine fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleriniń máplerin gózlep sudqa mámleketlik bajı tólemesten dawa arzaları, mámleketlik hám xojalıq basqarıw uyımları, jergilikli mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń qararları, olardıń lawazımlı shaxslarınıń háreketleri (háreketsizligi) ústinen shaǵımlar beriw huqıqı berilgen bolıp, onda dawa arzasın qanaatlandırıwsız qaldırılǵanda mápi gózlenip dawa arzası kirgizilgen fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyelerinen mámleketlik bajı óndirilmeytuǵınlıǵı kórsetilgen.

Joqarıdaǵı Plenum qararı menen bul qaǵıyda dawa arzası kórmesten qaldırılǵan yamasa is júrgiziwden qıskartılǵan jaǵdayda da qollanılıwı lazımlıǵı belgilendi. Usılardan kelip shıǵıp, Plenum qararına kirgizilgen qosımsha hám ózgerisler fizikalıq hám yuridikalıq táreplerdiń sudqa múrájat etiw kórinisindegi konstituciyalıq huqıqlarınıń ámelge asırılıwına xızmet etedi.

Zulfiya XASANOVA,

Shımbay rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı sudyası

KELISIM PITIMI HÁM MEDIATIV KELISIMNIŃ ÓZGESHELIKLERI

Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw jolında, kelispewshiliklerdi óz-ara sóylesiwler jolı menen sheshiw arqalı sudlarda jumıs kólemin optimallastırıwda kelisim pitimi hám mediativ kelisim institutları úlken áhmiyetke iye.

Ózbekstan Respublikası Joqarı xojalıq sudı Plenumınıń 2009-jıl 18-dekabrdegi «Ekonomikalıq sudlar tárepinen kelisim pitimin tastıyıqlawda processuallıq nızam normalarınıń qollanılıwına baylanıslı ayırım máseleler haqqında»ǵı 204-sanlı qararınıń 2-bántinde berilgen túsindiriwge kóre, kelisim pitimi degende óz-ara kelisiwge tiykarlanǵan, dawa talabına (talaplarına) baylanıslı anıqlıqqa erisiwge qaratılǵan, tartıstı sheshiw haqqındaǵı táreplerdiń jazba kelisimleri túsiniledi.

«Mediaciya haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 4-statyasına muwapıq, mediaciya – kelip shıqqan kelispewshilikti tárepler óz-ara maqul sheshimge erisiwi ushın olardıń ıqtıyarlı kelisimine tiykarlanıp mediator járdeminde sheshiw usılı bolıp tabıladı. Mediativ kelisim bolsa – mediaciyanı qollanıw nátiyjesinde mediaciya tárepleri tárepinen erisilgen kelisim esaplanadı.

Olardıń ulıwma tárepi sonda, ekewinde de kelispewshiliklerdi sóylesiwler hám kelisim jolı menen sheshiwge qaratılǵan kelispewshiliklerdi sheshiwdiń alternativ usılı bolıp tabıladı.

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 131-statyası ekinshi bólimine muwapıq, kelisim pitimi yamasa mediativ kelisim dawa tártibindegi hár qanday is boyınsha dúziliwi múmkin.

Olardıń ayırmashılıq tárepleri sonda, kelisim pitimi ekonomikalıq sud islerin júrgiziwdiń hár qanday basqıshında (hátte, islerdi apellyaciya, kassaciya yamasa reviziya instanciyasında kóriw basqıshlarında da) hám sud hújjetin orınlaw processinde de dúziliwi múmkin, al mediativ kelisim bolsa birinshi instanciya sudında sud másláhátxanaǵa sud hújjetin qabıl etiw ushın shıqqanǵa shekem tárepler tárepinen dúziliwi múmkin.

Kelisim pitimi ol sud tárepinen tastıyıqlanǵannan keyin dúzilgen esaplanadı yaǵnıy sudtıń kelisim pitimin tastıyıqlaw haqqındaǵı uyǵarıw shıǵarılıwı menen dúzilgen esaplanadı.

Al, mediativ kelisimdi bolsa sud tárepinen tastıyıqlawdı talap etpeydi.

Sud tárepinen kelisim pitiminiń tastıyıqlanıwı is júrgiziwdi óndiristen qısqartıwǵa tiykar boladı, sol sebepli áyne bir shaxslar ortasındaǵı, áyne birdey predmet hám tiykarlar boyınsha sudqa tákraran dawa arza menen múrájat etiwge jol qoyılmaydı.

Tárepler arasında mediativ kelisim dúzilgen bolsa, dawa arza kórmesten qaldırıladı, bunday jaǵdayda áyne bir shaxslar ortasındaǵı, áyne birdey predmet hám tiykarlar boyınsha dawager sudqa dawa arzası menen ulıwma tártipte jańadan múrájat etiwge tosqınlıq qılmaydı.

Tárepler arasında dúzilgen kelisim pitim boyınsha shártlesken minnetlemelerdi orınlamaw huqıqıy aqıbetlerdi keltirip shıǵaradı. Sol sebepli, kelisim pitiminde minnetlemelerdi orınlaw shártleri hám múddetleri kórsetiliwi kerek, sonday-aq, kelisim pitiminde juwapker tárepinen minnetlemelerdi keshiktirip yamasa bólip-bólip orınlaw haqqındaǵı, talap etiw huqıqınan basqa shaxs paydasına waz keshiw haqqındaǵı, qarızdan (neustoyka) tolıq yamasa bir bóleginen waz keshiw yamasa qarızdı tán alıw haqqındaǵı, sud qárejetlerin bólistiriw haqqındaǵı hám nızamǵa qayshı bolmaǵan basqa da shártler kórsetiliwi múmkin. Kelisim pitiminiń onda belgilengen tártip hám múddetlerde orınlanbawı sud tárepinen mápdar táreptiń arzası boyınsha orınlaw xatın beriw ushın tiykar boladı.

Mediativ kelisimde bolsa, tárepler belgili bir minnetlemelerdi orınlaw haqqında kelisken bolsa da, kelisilgen shártti orınlamaslıq huqıqıy aqıbet keltirip shıǵarmaydı. Soǵan bola, mediativ kelisim shártleri orınlanbaǵan jaǵdayda, tárepler qaytadan sudqa múrájat etiwge haqılı boladı.

Tárepler ortasında mediativ kelisim dúzilip, dawa arzası kórmesten qaldırılǵan jaǵdayda, dawa arzası usınılǵanda aldınnan tólengen mámleketlik bajı dawagerge qaytarıladı, eger dawa arza bererde mámleketlik bajıdan azat etilgen, mámleketlik bajını tólew keshiktirilgen bolsa táreplerden mámleketlik bajı óndirilmeydi. («Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı, 18-statya).

Joqarıda atap ótilgen Plenum qararınıń 17, 18 hám 19-bántlerine kóre, kelisim pitimin tastıyıqlaw haqqındaǵı sud uyǵarıwınıń juwmaqlawshı bóliminde onıń barlıq shártleri bayan etiliwi kerek. Bunda táreplerdiń sud qárejetlerin bólistiriw boyınsha kelisimniń joq ekenligi kelisim pitimin tastıyıqlawdan bas tartıwǵa tiykar bolmaytuǵının inabatqa alıwı kerek. Bunday jaǵdayda, sud qárejetlerin bólistiriw máselesi sud tárepinen Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 118-statyası qaǵıydaları tiykarında sheshiledi.

Kelisim pitimin tastıyıqlaw hám is júrgiziwdi óndiristen qısqartıw haqqındaǵı sud hújjeti ústinen Ekonomikalıq processuallıq kodeksinde belgilengen ulıwma tártipte shaǵım etiliwi (protest keltiriliwi) múmkin.

Eger kelisim pitiminiń tárepi, kelisim pitimi sud tárepinen tastıyıqlanǵannan keyin kelisim pitiminiń shártlerin qayta kórip shıǵıwǵa hám (yamasa) kelisim pitimin orınlawdan bas tartıwǵa qaratılǵan dawa menen múrájat etse, sud bunday talaplardı qanaatlandırıwsız qaldıradı.

Eger sud tárepinen tastıyıqlanǵan kelisim pitimin tárepler óz-ara biykarlap yamasa onıń shártlerin ózgertip, sudqa tastıyıqlaw ushın jańa redakciyadaǵı kelisim pitimin usınsa, sud bunday arzanı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqında uyǵarıw shıǵaradı hám bunday uyǵarıw ústinen shaǵım etilmeydi (protest keltirilmeydi).

Hár qanday kelisim pitiminiń sudqa usınılıwı ol sud tárepinen tastıyıqlanadı degendi ańlatpaydı. Óytkeni, Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń  134-statyasına muwapıq,  sud kelisim pitimi onıń shártleri nızamshılıqqa qayshı bolsa, onıń shártleri úshinshi shaxslardıń huqıq hám nızamlı máplerine baylanıslı bolsa, ol shárt tiykarında dúzilgen bolsa tastıyıqlawdan bas tartadı hám bul haqqında uyǵarıw shıǵaradı. Bul uyǵarıw ústinen shaǵım etilmeydi (protest keltirilmeydi).

Máselen, Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 221-statsı tórtinshi bólimine muwapıq, huqıqıy tásir sharasın qollaw haqqındaǵı isler boyınsha kelisim pitimi yaki mediativ kelisim dúziliwine jol qoyılmaydı.

Sonday-aq, Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń  203-9(prim)-statyası altınshı bólimine muwapıq, ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw haqqındaǵı isler boyınsha kelisim pitimi yaki mediativ kelisim dúziliwine jol qoyılmaydı.

Kelisim pitimdi tastıyıqlaw máselesinde kelisim pitimniń tárepi Akcionerlik jámiyeti yaki juwapkershiligi sheklengen jámiyeti bolsa, bul kelisim pitim iri pitim talaplarına juwap beriw bermesligi «Akcionerlik jámiyetleri ham akcionerlerdiń huqıqların qorǵaw tuwrısında»ǵı, «Juwapkershiligi sheklengen hám qosımsha juwapkershilikli jámiyetler tuwrısında»ǵı Ózbekstan Respublikası nızamlarında belgilengen tártipke muwapıq dúzilgenligi, sonday-aq kelisim pitimlerdi tastıyıqlawda kelisim pitimi kósher yaki kóshpes múlkti beriw tuwrısındaǵı shártti óz ishine alǵan bolsa, bul múlkke úshinshi shaxslardıń huqıqları bar joqlıǵı yaǵnıy xatlap qoyılǵanlıǵı, girewge qoyılǵanlıǵı sıyaqlı jaǵdaylar tekseriliwi lazım.

Kelisim pitimin dúziw, mediaciya tártip procedurasın ámelge asırıw tuwrısında kelisim yaki mediativ kelisimdi dúziwde jáne bir itibar qaratıwı lazım bolǵan tárepi ol usı pitim hám kelisimlerdi imzalawshı shaxslardıń Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń  63-statyasında belgilengenindey wákillikleri bar joqlıǵına itibar qaratılıwı lazım.

Sonday-aq, mediativ kelisim arqalı dawadan waz keshilmesligine, mediativ kelisim dúziw ushın mediaciya tártip procedurasın ámelge asırıw tuwrısında kelisimniń bar bolıwı lazımlıǵına, mediativ kelisim faksimil imza menen imzalanıwı múmkin emesligine itibar qaratılıwı lazım.

Endi, ekonomikalıq sudlarda islerdiń mediativ kelisimler dúziliwi menen dawa arzalardıń kórmesten qaldırılıwı boyınsha sud statistikasına toqtalıp ótsek.

Qaraqalpaqstan Respublikası ekonomikalıq sudları tárepinen 2023-jıl dawamında – 132, 2024-jılda – 70, 2025-jıldıń 1 ayı dawamında 3 is boyınsha tárepler mediativ kelisimge kelgenligi sebepli dawa arzalar kórmesten qaldırıldı.

Sonıń ishinde, Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudında – 98 is  boyınsha 42,8 milliard somlıq, Beruniy rayonlar aralıq ekonomikalıq sudında – 58 is boyınsha 179,7 milliard somlıq, Shımbay rayonlar aralıq ekonomikalıq sudında – 13 is boyınsha 122,9 milliard somlıq, Qońırat rayonlar aralıq ekonomikalıq sudında – 36 is boyınsha 31,7 million somlıq dawa talapları boyınsha mediativ kelisimler dúzilgen.

Bul islerdiń kategoriyaları boyınsha analiz etilgende 71 is (34,6 procenti) kredit shártnaması, 30 is (14,6 procenti) kesip-alıp islew shártnaması, 29 is (14,1 procenti) ónim jetkerip beriw shártnaması, 15 is (7,3 procenti) kontraktaciya shártnaması, sonday-aq aldı-sattı, lizing, fyuchers, haqı esesine xızmet kórsetiw, ijara, kommunallıq, qarız, qamsızlandırıw, júk tasıw hám basqa da shártnamalar boyınsha kelip shıqqan dawalarǵa tuwra keledi.

Juwmaqlap aytqanda, kelisim pitimi hám mediativ kelisim institutları táreplerge óz-ara kelisiw, sóylesiwler jolı menen kelip shıqqan kelispewshilik máselelerin sheshiwge xızmet etedi.

Spartak NIYAZOV,

Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

PLENUM QARARÍNÍŃ MAZMUNÍ TÚSINDIRILDI

Nızamshılıqtaǵı jańalıqlardan xalıqtı, ásirese jaslardı xabardar etiw áhmiyetli, sebebi bul olardıń puqaralıq juwapkershiligin asırıp, huqıqıy bilimlerin bekkemlew menen birge, óz huqıqların qorǵawda belsendi qatnasıwın támiyinleydi. Sonlıqtanda, orınlarda huqıqıy úgit-násiyat jumısları turaqlı alıp barılmaqta.

Náwbettegi usınday ilájlardıń biri Qaraqalpaqstan Respublikası medicina institutında ótkerildi. Onda Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyaları U.Sabirov hám A.Ayapovlar usı instituttıń professor-oqıtıwshıları hám tyutorları menen ushırasıp, “Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń ekonomikalıq hám hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqındaǵı qararlarına ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2024-jıl 16-dekabr kúngi qararınıń mazmunı, ekonomikalıq sudlarda buyrıq tártibinde is júritiw tiykarları boyınsha bayanatlar jasadı.

Atap ótilgenindey, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń “Ekonomikalıq hám hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqındaǵı qararlarına ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı qararı sud qárejetlerin óndiriw máselesine baylanıslı nızamshılıqtıń sudlar tárepinen durıs qollanılıwı hám ámeliyattı birdeylestiriwdi támiyinlewge qaratılǵan.

Iláj qatnasıwshılardıń bayanatlar tiykarındaǵı soraw-juwaplar menen mazmunlı dawam etti.

EKONOMIKALÍQ SUDLARDA SUD ISLERIN JÚRITIW TÁRTIBI, WAZÍYPALARÍ HÁM PRINCIPLERI

Ózbekstan Respublikasında ekonomikalıq sudlarda ekonomikalıq sud islerin júritiw Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksi hám basqa da nızam hújjetlerine tiykarlanıp ámelge asırıladı.

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 15-statyası, Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 1-statyasına muwapıq, eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıqaralıq shártnamasında Ózbekstan Respublikasınıń nızamshılıǵında názerde tutılǵanınan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıqaralıq shártnama qaǵıydaları qollanıladı.

Ekonomikalıq sud islerin júritiw buyrıq tártibinde, dawa tártibinde hám ayrıqsha kategoriyadaǵı isler boyınsha ayrıqsha tártipte júritiledi.

Ekonomikalıq sud islerin júritiw wazıypaları – bul ekonomika tarawında kárxanalar, mákemeler, shólkemler hám puqaralardıń buzılǵan, dawlı bolǵan huqıqların yamasa nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw, ekonomika tarawında nızamshılıqtı bekkemlew hám huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıwǵa kómeklesiw, nızamǵa hám sudqa húrmet etiw múnásibetin qáliplestiriwden ibarat.

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 55-statyasına kóre, hár kimge óziniń huqıq hám erkinliklerin sud arqalı qorǵaw huqıqı berilgenindey, Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 3-statyasına muwapıq, hár qanday mápdar shaxs óziniń buzılǵan, dawlı bolǵan huqıqların yamasa nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw ushın ekonomikalıq sudqa usı Kodekste belgilengen tártipte múrájat etiwge haqılı.

Sudqa múrájat etiw:
puqaralıq huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın dawalar boyınsha – dawa arzası formasında;

buyrıq tártibinde is júrgiziw, ayrıqsha kategoriyadaǵı isler boyınsha hám de usı Kodekste názerde tutılǵan basqa da jaǵdaylarda – arza formasında;
apellyaciya yamasa kassaciya, reviziya instanciyası sudlarına múrájat etilgende – shaǵım arza formasında ámelge asırıladı.

Múrájat hám oǵan qosımsha etiletuǵın hújjetler sudqa elektron hújjet túrinde jiberiliwi múmkin.

Sud sheshiwshi qarar, uyǵarıw, qarar, sud buyrıǵı túrindegi sud hújjetlerin qabıl etedi.

Birinshi instanciya sudında isti mazmunan kóriw nátiyjeleri boyınsha sheshiwshi qarar qabıl etiledi.

Apellyaciya, kassaciya hám reviziya tártibindegi shaǵımlardı (protestlerdi) kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha apellyaciya, kassaciya, reviziya instanciya sudları qarar qabıl etedi.

Ekonomikalıq sud islerin júritiw Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksinde belgilengen principler tiykarında alıp barıladı.

Sudta tartıslardı sheshiw yuridikalıq táreplerdiń múlkshilik formasına, jaylasqan jerine, kimge boysınıwına, puqaralardıń jınısı, rasası, milleti, tili, dini, sociallıq kelip shıǵıwı, isenimi, jeke hám sociallıq statusına qaramastan, biyǵárez nızam hám sud aldındaǵı teńligi tiykarında ámelge asırıladı.

Sonday-aq, ekonomikalıq sud islerin júritiw táreplerdiń tartısıwı hám teń huqıqlılıǵı tiykarında ámelge asırıladı.

Sud islerin júritiw ózbek tilinde, qaraqalpaq tilinde yamasa tiyisli orındaǵı kópshilik xalıq sóylesetuǵın tilde yaki nızamǵa muwapıq basqa tilde alıp barıladı. Sud isleri alıp barılıp atırǵan tildi bilmeytuǵın sudta qatnasıwshı shaxslardıń dilmash arqalı is materialları menen tolıq tanısıw hám sud islerinde qatnasıw huqıqı hám de sudta ana tilinde sóylew huqıqı támiyinlenedi.

Ekonomikalıq sudlarda isler ashıq ótkeriledi, islerdi jabıq májiliste kóriw nızamda belgilengen jaǵdaylarda jol qoyıladı.

Nızamlı kúshke kirgen sud hújjetleri barlıq mámleketlik uyımlar, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, basqa da uyımlar, jámiyetlik birlespeler, kárxanalar, mákemeler, shólkemler, lawazımlı shaxslar hám puqaralar ushın májbúriy bolıp, sud hújjetlerin orınlamaw nızamlarda belgilengen juwapkershilikke sebep boladı.

Spartak NIYAZOV,

Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

PUQARALÍQ ISLERI BOYÍNSHA SUD QÁREJETLERIN ÓNDIRIW TÁJIRIYBESI

Ámeldegi nızamshılıq mazmunlarına kóre sud qárejetleri degende puqaralardıń, yuridikalıq shaxslardıń, sonday-aq shet el puqaraları hámde puqaralıǵı bolmaǵan shaxslardıń sudta belgili-bir processual háreketti ámelge asırıw ushın hám hújjetler kóshirmelerin alǵanlıq ushın mámleket paydasına, sonday-aq, guwalarǵa, ekspertlerge, qániygelerge, dilmashlarǵa tólenetuǵın hámde bunday processual háreketlerdi ámelge asırıwǵa tólenetuǵın basqa qárejetler túsiniledi.

Sudlarda puqaralıq islerin kóriwde sud qárejetlerin óndiriw tártibi Ózbekstan Respublikasınıń «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı nızamı, Puqaralıq-processuallıq kodeksi hám Ózbekstan Respublikası Joqargı sudı Plenumınıń tiyisli qararları menen belgilenedi.

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq-processuallıq kodeksiniń 127-statyasına kóre, sud qárejetleri mámleketlik bajı hám isti kóriw menen baylanıslı shıǵınlardan ibarat.

Puqaralıq isleri boyınsha sud kárejetlerin óndiriwde birden-bir sud tájiriybesin engiziw maqsetinde 2024-jıl 16-dekabrde Ózbekstan Respublikası Joqargı sudı Plenumınıń «Puqaralıq isleri boyınsha sud qárejetlerin óndiriw tájiriybesi haqqında»ǵı 37-sanlı qararı qabıl etildi.

Usı Plenum qararınıń kórsetpelerine kóre, puqaralıq isleri boyınsha mámleketlik bajı:

sudlarǵa beriletuǵın dawa arzalardan, ayrıqsha tártipte júritiletuǵın islerge tiyisli arzalardan, sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzalardan;

tóreshilik sudınıń sheshiwshi qararları boyınsha tartısıw haqkındaǵı arzalardan;

tóreshilik sudınıń sheshiwshi qararların májbúriy orınlaw ushın orınlaw xatın beriw haqqındaǵı arzalardan;

shet  mámleket sudınıń hámde shet el tóreshilik sudınıń (arbitrajınıń) sheshiwshi qararın tán alıw hám orınlawǵa qaratıw haqqındaǵı arzalardan;

kárxanalar, mákemeler, shólkemler, jámiyetlik birlespeleriniń hákimshilik hám basqa ǵalabalıq huqıqıy qatnasıqlardan júzege kelmeytuǵın qararları hámde olar lawazımlı shaxslarınıń sonday háreketleri (háreketsizligi) ústinen berilgen dawa arzalardan;

apellyaciya, kassaciya hám reviziya tártibindegi shaǵımlardan:

a) sudlardıń sheshiwshi qararları ústinen;

b) is júrgiziwdi qısqartıw haqkındaǵı, dawanı kórmesten qaldırıw haqqındaǵı, sud járiymaların salıw haqkındaǵı uyǵarıwları ústinen;

v) tóreshilik sudınıń sheshiwshi qararları boyınsha tartısıw haqkındaǵı isler boyınsha uyǵarıwlar ústinen;

g) tóreshilik sudınıń sheshiwshi qararların májbúriy orınlaw ushın orınlaw xatı beriw haqkındaǵı arzalar boyınsha uyǵarıwlar ústinen;

d) shet el sudınıń hámde shet mámleket tóreshilik sudınıń (arbitrajınıń) sheshiwshi qararın tán alıw hám orınlawǵa karatıw haqkındaǵı arzalar boyınsha uyǵarıwlar ústinen;

hújjetlerdiń dublikatların hám kóshirme nusxaların (solardan tákirarıy ráwishte beriletuǵın sud hújjetleriniń kóshirme nusxaların) bergenlik ushın óndiriledi.

Sud qararlarınıń sud qárejetleri bóleginen narazı bolıp berilgen apellyaciya, kassaciya hám reviziya shaǵımları boyınsha mámleketlik bajı ulıwma tiykarlarda tólenedi, lekin mámleketlik bajı menen baylanıslı máseleler boyınsha shıǵarılǵan uyǵarıwlarǵa qarata berilgen jeke shaǵımlar boyınsha mámleketlik bajı tólenbeydi.

Nızam menen mámleketlik bajını tólewden azat etilgen, sud tárepinen mámleketlik bajı tólemi keshiktirilgen yaki bólip-bólip tólew belgilengen hallardan basqa barlıq jaǵdaylarda mámleketlik bajı hám pochta qárejeti arza, dawar arza, shaǵım sudqa berilgenge shekem tólenedi.

Dawa bahası shet el valyutasında belgilengen múlkiy daw boyınsha sudqa arza berilgende, mámleketlik bajınıń muǵdarı arza berilgen sánede Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tárepinen belgilengen kurs boyınsha milliy valyutada belgilenedi.

Tóleniwi lazım bolǵan mámleketlik bajı muǵdarı arız etilgen talaptıń ózgesheligine (múlkiy yaki múlkiy bolmaǵan) baylanıslı boladı hám «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Nızam menen belgilengen stavkalar boyınsha anıqlanadı.

Dawa talabı múlkiy qásiyetke iye bolǵan jaǵdaylarda mámleketlik bajı muǵdarın dawager tárepinen kórsetilgen dawa bahasınan kelip shıǵıp, nızam talabına muwapıq sudya belgileydi. Múlkiy qásiyetke iye bolǵan bir neshe bólek talaplardan ibarat dawa arzalardan mámleketlik bajı ulıwma dawa summasınan kelip shıqkan halda óndiriledi. Bunday talaplarnı óz ishine alǵan múlkiy bolmaǵan qásiyetke iye dawa arzalardan hár bir talap ushın bólek mámleketlik bajı óndiriledi. Bir waqıttıń ózinde múlkiy ham múlkiy emes qásiyetke iye bólek talaplardan ibarat bolǵan arzalardan mámleketlik bajı hár bir talap ushın óz aldına, múlkiy hám múlkiy emes qásiyetdegi arzalar ushın belgilengen stavkalar boyınsha óndiriledi.

Eger sud tárepinen is kóriliwi basqıshında dawa bahası kóbeyttirilgen bolsa, mámleketlik bajı dawanıń kóbeyttirilgen summasınan kelip shıqqan halda esaplanadı. Al, eger dawa talapları kemeyttirilgen hallarda tólengen mámleketlik bajı qayta esaplap shıǵılmaydı.

Mámleketlik bajı qarsı dawa arzalardan, úshinshi shaxslardıń iske ǵárezsiz dawa talapları menen kiriskenligi haqkındagı arzalardan hámde iske kirisken dawagerdiń huqıqıy miyrasxorınan mámleketlik bajı óndirilmegen bolsa óndiriledi.

Eger arza beriwshi nızam yaki basqa nızamshılıq hújjetlerine kóre mámleketlik bajını tólewden azat etilmegen hám arzada onı tólewdi keshiktiriw, kemeyttiriw, bólip-bólip tólew haqkında iltimasnama joq bolsa, sonday-aq pochta qárejetleri tólenbegen bolsa, sudya arzanı qaytarıw haqqında uyǵarıw shıǵaradı.

Eger fizikalıq yaki yuridikalıq shaxslar ózleriniń sud qárejetlerin tolıq yaki qsıman tólewge qurbı jetpeytuǵınlıǵın tastıyıqlawshı dáliyller (is haqı (dáramadı), bankta qárejetleri joqlıǵı, arza beriwshiniń shańaraǵı kem támiyinlengen dep tán alınǵanlıǵı haqkındaǵı wákillikli organnıń maǵlıwmatı (maǵlıwmatnaması) hám t.b) usınılǵanda sud tárepinen iltimasnamaǵa tiykar mámleketlik bajını tólewdi keshiktiriwge yaki onı bólip-bólip tólewge jol qoyıladı.

Puqaralıq islerin kóriw menen baylanıslı shıǵınlarǵa gúwalar, ekspertler, qániygeler hám dilmashlarǵa tóleniwi lazım bolǵan qárejeteler; nızam talabına kóre juwapkerdi qıdırıw ushın qılınǵan qárejetler sud xabarnamaların hám sud hújjetlerin jiberiw menen baylanıslı pochta qárejetleri; sud májilisin videokonferenc baylanıs rejiminde ótkeriw menen baylanıslı qárejetler; sud tárepinen tán alınǵan basqa zárúr qárejetler kiredi. Basqa sud qárejetlerine sud tárepinen aqılga uǵras muǵdarlarda belgilenetuǵın, ámelde joytılǵan waqıt ushın óndiriletuǵın kompensaciya, wákildiń járdemi ushın tólenetuǵın qárejetler hám basqalar kiredi.

Ulıwma qaǵıydaǵa kóre, is boyınsha sud qárejetleri  haq bolmaǵan táreptnen óndiriledi.

Sheshiwshi qarar qaysı táreptiń paydasına shıǵarılǵan bolsa, sud sol tárepke ekinshi tárepten, eger ol tárep mámleket dáramadına túsetuǵın sud qárejetlerinen azat etilgen bolsa da, is boyınsha qılıngan hámme qárejetlerdi óndirip beredi.

Saodat KAIPNAZAROVA,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası                       

PLENUM QARARÍNÍŃ MAZMUNÍ TÚSINDIRILDI

Kópshiliktiń xabarı bar, 2024-jıldıń 16-dekabr sánesinde “Jer haqqındaǵı nızamshılıqtı buzıw menen baylanıslı jınayat isleri boyınsha sud ámeliyatınıń ayırım máseleleri haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 36-sanlı qararı qabıl etildi.

Mine usı qarardıń mazmunı hám áhmiyetin keń jámiyetshilikke tanıstırıw maqsetinde Nókis qalasındaǵı «Shımbay shayxana» mákán puqaralar jıyını turǵınları menen ushırasıw ótkerildi.

Onda Qaraqalpaqstan Respublikasi sudınıń sudyası J.Urazbaev hám jınayat isleri boyınsha Nókis qalasınıń tergew sudyası R.Nazarovlar puqaralarǵa joqarıda atap ótilgen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumı qararınıń mazmunı boyınsha keń túrde túsinikler berip ótti.

Sonıń menen birge, sudyalar búgingi adamlar arasında jiyi ushırasıp atırǵan jámiyet tártibine qarsı qaratılǵan huqıqbuzarlıqlar ushın hákimshilik juwapkershilik máseleleri jóninde de nızamshılıqtaǵı maǵlıwmatlardı keltirip ótti.

Ushırasıwda qatnasıwshılar ózleriniń qızıqtırǵan sorawlarına sudyalardan tiykarlı juwaplar aldı.

14 SHAXSQA HÁKIMSHILIK QAMAQ JAZASÍ TAYÍNLANDÍ

Jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonı sudınıń tergew sudyası A.Seytanov tárepinen rayondaǵı ishki isler bólimi imáratında ashıq kóshpeli sud májilisı ótkerildi.

Onda 14 shaxstıń qarsısına toplanǵan hákimshilik is materialları kórip shıǵıldı. Anıqlanıwınsha, bul shaxslar spirtli ishimlik iship más halda, jámiyette ornatılǵan júris-turıs qaǵıydaların qasttan mensimesten buzıp, biyzarılıq háreketlerin islegen. Sonıń menen birge, jaǵday boyınsha ishki isler bólimi xızmetkerleri tárepinen irkilgende olardıń nızamlı talapların orınlamaǵan.

Bul jaǵday sudya tárepinen hár tárepleme úyrenilip, gúwa hám jábirkeshlerdiń kórsetpeleri tıńlandı hám huqıqbuzarlar Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 183-statyası (mayda biyzarılıq) menen ayıplı dep tabılıp, olardıń hár birine 3 sutkadan 15 sutkaǵa shekem hákimshilik qamaq jazası tayınlandı.