SIRT ELLERGE KETERDE ALDANÍP QALMAYÍQ

SIRT ELLERGE KETERDE ALDANÍP QALMAYÍQ

Adam sawdası pútkil dúnya mámleketleriniń baslı mashqalalarınıń biri esaplanıp, onıń qurbanlarınıń derlik basım kópshiligin hayal-qızlar hám balalar quraydı. Mámleketimizde adam sawdasına qarsı gúresiwge baylanıslı bir qansha isler ámelge asırılıp kelinbekte.

Atap aytqanda, «Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikasınıń nızamı hám basqa da normativlik huqıqıy hújjetler qabıl etilip, 2003-jılı Ózbekstan BMSh tıń 1949-jıl 2-dekabrdegi «Adam sawdası hám jınısıy buzıqshılıqtıń úshinshi shaxslar tárepinen isletiliwine qarsı gúresiw haqqında»ǵı Konvenciyasına qosıldı.

2008-jılı bolsa, adamlar, sonıń ishinde, hayal-qızlar hám balalar sawdasınıń aldın alıw hám bul qılmıs ushın jazalaw haqqındaǵı, BMShtıń transmilliy birlesken jınayatlarǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı Protokolı ratifikaciyalandı hám sonıń menen adam sawdası boyınsha keń jámiyetshilikke maǵlıwmat beriw, onıń qurbanlarına járdemler beriw, sonday-aq, huqıq qorǵaw uyımlarınıń jumısların jáne de jedellestiriwge qaratılǵan baǵdarlamalardı qollap-quwatlaw hám ótkeriw arqalı aldın alıw minnetlemeleri alındı.

Adam sawdası jınayatı oǵada qáwipli hám insan qádirin kemsitiwshi túri esaplanadı. Onıń kemsitiwshi tárepi sonnan ibarat, yaǵnıy, bul jınayat qullıqqa uqsas bolıp keledi hám insanlardı tovar kórinisinde satıw jolı menen dáramat tabıw menen baylanıslı boladı. Bul kópshilik jaǵdaylarda bala sawdası hám hayal-qızlardan jınısıy buzıqshılıq maqsetlerinde paydalanıwında óz kórinisin tabadı.

2024-jıldıń sentyabr ayında jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonı sudında kórip shıǵılǵan jınayat kodeksiniń 135-statyası tiyisli bólimleri menen ayıplanǵan sudlanıwshı E.Z. hám basqalardıń qarsısındaǵı jınayat isin buǵan ayqın mısal retinde kóriwimizge boladı.

Atap aytqanda, sudlanıwshılar E.Z. hám basqalar jábirleniwshi Sh.K.nı Tailand mámleketine jiberip, onnan úshinshi shaxslar menen jınısıy qatnasqa túsiriw jolı arqalı materiallıq baylıq arttırıwdı maqset etedi hám Sh.K nıń plastik kartasına Tashkent-Bangkok jónelisine aviabilet pulların taslap beredi. Sońınan onı Tailandqa E.Z.nıń jınayıy sherigi I.X. járdeminde alıp baratırǵanında, I. Kárimov atındaǵı Tashkent xalıqaralıq aeroportında huqıq qorǵaw uyımı wákilleri tárepinen irkiwge alınadı.

Nátiyjede bul puqaralarǵa sud tárepinen jınayat kodeksiniń 135-statyası tiyisli bólimleri menen jaza sharası qollanıldı.

Joqarıdaǵı jaǵdaylardan kórinip turǵanınday adam sawdası jınayatınıń kópshilik bólegi aldaw jolı menen ámelge asırıladı. Solay eken, puqaralardıń bul baǵdardaǵı huqıqıy bilimlerin ele de jetilistiriw hám bul illetke qarsı gúresiwde huqıq qorǵaw uyımları menen birge barlıq mákeme, shólkemler birge islesiwi, sonday-aq, keleshegimiz bolǵan jaslarımızdıń erteńgi keleshegi ushın zárúr sharayatlar jaratıwda belsene qatnasıwımız lazım.

Orazbay MAULENOV,

Jınayat isleri boyınsha Taxtakópir rayonlıq sudınıń baslıǵı

SHÁRTNAMA MINNETLEMELERIN ORÍNLAMAWDÍŃ AQÍBETLERI

Hár bir isbilermen óziniń isbilermenlik jumısın ámelge asırıw procesinde basqa isbilermenlik subektleri menen puqaralıq-huqıqıy qatnasıqqa kirisip, belgili huqıq hám minnetlemelerge iye boladı. Bul qatnasıqlardaǵı kópshilik minnetlemeler tárepler tárepinen hújdanlı túrde tolıq hám sapalı orınlanatuǵının maqtanısh penen atıw kerek.

Biraq, minnetlemelerdiń hámmesi de usı tárizde orınlanadı ma?

Tilekke qarsı, ayırım jaǵdaylarda alınǵan minnetleme orınlawshı tárepinen orınlanbay itibarsız qaldırıladı. Nátiyjede, bul táreplerdiń óz ara múnásibetine óziniń unamsız tásirin kórsetip, eń názik tárepi esaplanǵan óz-ara isenimniń joǵalıwına hám tárepler arasında kelispewshilik payda bolıwına alıp keledi.

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine muwapıq, isbilermenlik subektleri arasında puqaralıq-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın kelispewshilikler ekonomikalıq sudlar tárepinen kórip shıǵıladı.

Itibarıńızdı sud ámeliyatında kórilgen bir kelispewshilikke qaratpaqshıman.

Atap aytqanda, “MM” jeke isbilermen (bunnan keyin tekstte dawager dep júritiledi), «PP» akcionerlik jámiyeti (bunnan keyin tekstte juwapker dep júritiledi)nen 175 750 000 som tiykarǵı qarızı, tólegen mámleketlik bajı hám pochta qárejetin óndiriwdi soraǵan.

Istegi hújjetlerden anıqlanıwınsha, tárepler ortalarında 137 401 000 somlıq 2024-jıl 9-aprel kúni 1-sanlı hám 38 379 000 somlıq 2024-jıl 30-aprel kúni 2-sanlı aldı-sattı shártnamaları dúzilgen.

Shártnamaǵa tiykar dawager tárepinen jámi 175 750 000 somlıq juwapkerge jetkerilip hám ornatılıp berilgenligi istegi 2024-jıl 24-aprel kúngi 1-sanlı akt hám basqa da hújjetler menen tolıq tastıyıqlanadı.

Atap ótilgen shártnamalardıń 3.2-bándine kóre, juwapker 50 payız muǵdarında bolǵan birinshi tólemdi 30 (otız) kalendar kún ishinde dawagerdiń esap-betine ótkeriw jolı menen ámelge asırıwı, al qalǵan 50 payız bólegin birinshi tólemdi ámelge asırǵannan keyin 30 (otız) kalendar kún ishinde tolıq tólep beriw belgilengen.

Bunnan tısqarı, juwapker usı qarızdarlıqtı 2024-jıl 10-iyun kúnine shekem tólep beretuǵınlıǵı haqqında 2024-jıl 29-may kúngi 1-sanlı kepillik xatın hám bergen. Biraq, soǵan karamastan qarızdarlıq summasın tólew boyınsha dawagerdiń talapları juwapker tárepinen itibarsız qaldırılǵan.

Nátiyjede dawager tárepinen juwapkerge qarızdarlıq summasın óndiriw haqqında dawa arzası menen sudqa múrájat etilgen.

Sudtıń sheshiw qararı menen juwapkerden dawagerdiń paydasına bar qarızdarlıq summaları óndirip berilip, dawager isbilermenniń mápi sud jolı menen isenimli qorǵaldı.

Juwapker shártnamalıq minnetlemesin orınlamaǵanı aqıbetinde dawager paydasına tiykarǵı qarızdan tısqarı, isti sudta kóriwge baylanıslı sud qárejetlerin de tólewge májbúr boldı.

Eń tiykarǵısı bolsa, tárepler arasındaǵı turaqlı birge islesiwge zıyan tiydi, óz-ara isenim joǵaldı.

Óytkeni, Puqaralıq kodeksiniń 9-statyasında puqaralıq huqıqların ámelge asırıw basqa shaxslardıń huqıqların hám nızam menen qorǵalatuǵın máplerin buzbawı shárt ekenligi, puqaralıq huqıqıy qatnasıqlarınıń qatnasıwshıları hadal, aqılǵa say hám ádillik penen háreket etiwi, puqaralar hám yuridikalıq shaxslar óz huqıqların ámelge asırıwda jámiettiń ruwxıy principleri hám ádep-ikramlılıq normaların húrmet etiwi, isbilermenler bolsa – is etikası qaǵıydalarına da ámel etiwi kerek ekenligi názerde tutılǵan.

Juwmaq ornında atap ótiw kerek, nızam talapları tiykarında dúzilgen shártnama boyınsha alınǵan minnetleme orınlanıwı shárt. Minnetlemeniń óz waqtında, tolıq hám sapalı túrde orınlanıwı óz-ara isenimdi bekkemlewde, birge islesiwdiń uzaq múddet dawam etiwinde hám sol arqalı óz isbilermenlik jumısınıń rawajlanıwı hám keńeyiwinde áhmietli faktor bolıp esaplanadı.

Gúlmira ARZIEVA,
Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudınıń sudyası

EKONOMIKALÍQ SUDLARDA BUYRÍQ TÁRTIBINDE IS JÚRITIW TIYKARLARÍ  

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 5-statyasına tiykar, ekonomikalıq sudlar sheshiwshi qarar, uyǵarıw, qarar, sud buyrıǵı túrindegi sud hújjetlerin qabıl etedi.

Kreditordıń sózsiz talaplarına baylanıslı arzanı kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha sud tárepinen sud buyrıǵı shıǵarıladı.

Buyrıq tártibinde is júrgiziw, ayrıqsha kategoriyadaǵı isler boyınsha hám usı Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksinde názerde tutılǵan basqa da jaǵdaylarda – arza túrinde ámelge asırıladı.

Sud buyrıǵı:

-salıq qarızın óndiriwdi yuridikalıq shaxslardıń hám puqaralardıń múlkine qaratıw haqqında talap bildirilgen bolsa;

-kommunallıq xızmetler hám baylanıs xızmetleri tólemi boyınsha qarızdarlıqtı óndiriw haqqında tastıyıqlawshı hújjetlerge tiykarlanǵan talap bildirilgen bolsa;

-hújjetler tiykarında tán alınǵan debitorlıq qarızdı óndiriw haqqında talap bildirilgen bolsa;

-talap tólenbegen, akseptlenbegen hám akseptke sáne qoyılmaǵan veksel notarius tárepinen protest keltiriliwine tiykarlanǵan bolsa;

-jazba kelisim bar bolǵan jaǵdayda, óndiriwdi qarızdardıń minnetlemeleri orınlanıwınıń támiynatı bolǵan múlkke qaratıw haqqında talap bildirilgen jaǵdaylarda beriliwi.

Sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arza sudqa jazba túrde, sudlawǵa tiyisliliktiń ulıwma qaǵıydaları boyınsha beriledi. Ol kreditor yaki oniń wákili tárepinen imzalanadı.

Sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzada:

-arza berilip atırǵan sudtıń atı;

-kreditordıń, qarızdardıń atı (familiyası, ismi, ákesiniń atı), jaylasqan jeri (pochta mánzili) yaki jasaw ornı;

-kreditordıń nızamshılıqqa tiykarlanǵan talabı;

-talapqa tiykar bolǵan jaǵdaylar hám olardı tastıyıqlawshı dáliller;

-óndiriletuǵın summanıń esap-sanaǵı, óndiriw qarızdardıń minnetlemeleri orınlanıwınıń támiynatı sıpatında turǵan kóshpeli múlkke qaratılǵan jaǵdayda bolsa, óndirilip atırǵan kóshpeli múlktiń xarakteristikası hám tólenbegen tólemler summasınıń esap-sanaǵı;

-óndirilip atırǵan qarızdarlıq júzege kelgen dáwir;

-qosımsha qılınıp atırǵan hújjetlerdiń dizimi kórsetiliwi kerek.

Kreditor sud buyrıǵın beriw haqqında arza bergeninde qarızdarǵa usı arzanıń kóshirme nusqasın tapsırıwı shárt.

Sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzaǵa mámleketlik bajı hám pochta qárejetleri belgilengen tártipte hám muǵdarda tólengenligin, sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzanıń kóshirme nusqası qarızdarǵa tapsırılǵanlıǵın, hám talapqa tiykar bolǵan jaǵdaylardı tastıyıqlawshı hújjetler qosımsha etiliwi lazım.

Kommunallıq xızmetler ushın haqı tólew boyınsha qarızdarlıqtı óndiriw haqqında talaplar bildirilgeninde sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzaǵa tutınıwshı menen dúzilgen shártnamanıń, qarızdar tán alǵan qarız júzege kelgen dáwir kórsetilgen qarız esabınıń, penya esaplanıwı haqqındaǵı hám tutınıwshını tiyisli kommunikaciya tarmaqlarınan úziw haqqında eskertiw kórsetilgen qarızdı óndiriw haqqındaǵı talabınıń, tutınıwshını tiyisli kommunikaciya tarmaqlarınan úziw haqqındaǵı yamasa jetkerip beriwdi texnologiyalıq yamasa avariya rezervi dárejesine sheklew haqqındaǵı akttiń kóshirme nusqalari qosımsha etiliwi lazım.

Alisher AYAPOV,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍ SUDLARÍ TARIYXÍ HAQQÍNDA

Házirgi Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında áyyemgi zamanlardan berli adamzat jasap kelgenligi, olar ózleriniń rawajlanıw basqıshlarında hár qıylı mámleketlik dúzilmelerge birikkeni yaki qaysıdur mámlekettiń quramına kirgenligi bizge tariyxtan málim. Sol tiykarda biziń jurtımızda mámleketshilik belgileri payda bolǵannan baslap bul jerde ádil sudlawdı ámelge asırıw funkciyaların atqarıwshı shaxslar, jámiyette ádillikti támiyinlewshi uyımlar bar bolǵan, dep aytıwımızǵa boladı.

Usı kóz-qarastan qaraǵanda Qaraqalpaqstan sudlarınıń tariyxı uzaq ótmishke barıp taqaladı hám búgingi kúnge shekem óziniń bir neshe rawajlanıw basqıshlarınan ótip kelgen.

Tariyxıy dereklerge qaraǵanda Qaraqalpaqstan aymaǵında sudlardıń eki túri bolǵan. Olar úrip-ádet normaları tiykarında is alıp barıwshı biy sudları hám sháriyat normaları tiykarında sudlawshı qazı sudları.

Málim bolǵanınday, qaraqalpaqlarda hár bir urıwdı biyler basqarıp, olar óziniń urıwın basqarıw menen birge onıń jánjelli máselelerin sheshken. Bunday máselelerde ózinen aldıńǵı biylerdiń qararları (biylikleri) hám urıwdıń óziniń úrip-ádetleri boyınsha is alıp barǵan.

Biziń aymaǵımızǵa islam dini kirip keliwi menen joqarı maǵlıwmatlı musılman huqıqtanıwshılarınan abıraylı shaxslar qazı lawazımına tayınlanıp, olar sháriyat normaları tiykarında sud islerin júrgizgen. Qazı sudları sovet húkimeti ornatılǵannan soń saplastırılıp, keyin biraz waqıtqa qayta tiklengen. Biraq olardıń aldıńǵı wákillikleri jıldan-jılǵa sheklenip, sanı qısqarıp barǵan hámde XX-ásirdiń 20-jıllarınıń aqırına kelip olar óz iskerligin birotala toqtatqan.

Qaraqalpaqstan Respublikası Oraylıq mámleketlik arxivinde saqlanıp atırǵan hújjetlerge qaraǵanda, Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastı shólkemlestiriliwi dáwirinde 1924-jıl 24-noyabrde Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastlıq sudı dúzilgen hámde onıń birinshi baslıǵı etip Ábdijalil Ismetullaev saylanǵan.

1932-jılı 20-martta Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq respublikası (QQASSR) dúziliwi baylanıslı Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastlıq sudı Bas sud dep qayta shólkemlestirilgen hámde onıń sol dáwirdegi basshısı elimizge belgili bolǵan tariyxıy shaxs Jumagúl Seytova bolǵan.

1936-jılı Qaraqalpaqstan ASSR Ózbekstan SSR quramına kirgiziliwi múnásibeti menen elimizdiń sud sistemasında da ózgerisler júz berdi. Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı sudı dúzilip, onıń aǵzaların Qaraqalpaqstan Respublika Joqarǵı Soveti tárepinen bes jılǵa saylaw tártibi belgilendi. Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı sudı óz wákillikleri sheńberinde oǵada qáwipli jınayatlar, mámleketke qarsı jınayatlar, lawazımlı shaxslarǵa qarsı jınayatlar, mámleketlik múlkti talan-taraj qılıw hám ózlestiriw jınayatları menen baylanıslı islerdi kórip shıqqan. Sonıń menen birge, Joqarǵı sud quramalı kategoriyadaǵı puqaralıq islerdi de kórgen.

Qaraqalpaqstanda dáslep 9 uchastka xalıq sudları, 1939-1940 jılları 12 rayonlıq xalıq sudları, 1950-jılı 14 rayonlıq hám 3 qalalıq uchastkalarda xalıq sudları óz iskerligin júrgizgen.

1970-jıllardan baslap Qaraqalpaqstan ASSR xalıq sudları hár jılı úlken kólemde jınayat hám puqaralıq islerin kórip shıqqan, jıldan jılǵa sudyalardıń is sıpatı jaqsılanıp barǵan. 1970-jılı Qaraqalpaqstanda 13 rayonlıq hám 1 qalalıq (Nókis) xalıq sudlarında jámi 16 sudya jumıs alıp barǵan. 1976-jılı jańa rayonlardıń shólkemlestiriliwi múnásebeti menen Qaraqalpaqstanda jámi 19 rayonlıq (qalalıq) xalıq sudları ádil sudlawdı ámelge asırǵan. 1974-jılǵı saylawlarda xalıq sudlarına jámi 1300, 1979-jılı bolsa 1650 xalıq másláhátshileri saylanǵan.

Arxiv maǵlıwmatlarına qaraǵanda, 1924-1929-jıllarda Á.Ismetullaev, Q.Aymurzaev, M.Baymeshin, K.Allabergenov T.Napesov Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastlıq sudınıń baslıǵı lawazımında, 1929-1937 jılları X.Temirxanov, J.Seytova, P.Allanazarov Qaraqalpaqstan Bas (Joqarǵı) sudınıń baslıǵı lawazımında, 1939-1991 jılları G.Dudiev, X.Abutov, K.Pirjanov, A.Djiemuratov, K.Djarmanov, E.Utambetov, A.Abillaev, S.Urazov, T.Koblanov, K.Allasheva hám J.Sadıqov Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı sudınıń baslıǵı lawazımında islegen.

Mámleketimiz ǵárezsizlikke eriskeninen keyin 1993-jıl 9-apreldegi Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyasına tiykar mámleketlik hákimiyat nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı hám sud hákimiyatına bóliniwi belgilep qoyıldı. Konstituciyada insan huqıq hám erkinlikleri, nızamlı mápleri birinshi orınǵa qoyılıp, olardı qorǵawda sud hákimiyatı áhmiyetli orın iyeledi.

1991-2000 jıllar ǵárezsiz mámleketimizdiń jańa sud sisteması qáliplesiwi dáwiri bolıp, bul jıllarda Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı sudı menen birge 15 rayonlıq hám 2 qalalıq sudlar jınayat hám puqaralıq islerdi kórgen. Sonday-aq, 1993-jıldan baslap Mámleketlik arbitrajdıń negizinde yuridikalıq shaxslardıń xojalıq (ekonomikalıq) tartısların kórip shıǵıwshı Qaraqalpaqstan Respublikası xojalıq sudı óz jumısın baslaǵan.

Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı sudın J.Sadıqov, soń P.Aytniyazov basqarǵan bolsa, V.Vishnyakov hám A.Nurjanovlar Qaraqalpaqstan Respublikası xojalıq sudınıń dáslepki basshıları boldı.

2001-2017 jıllarda elimizdegi sudlardıń qánigelesiwi dáwiri boldı. Atap aytqanda, 2001 jıldan baslap ulıwma yurisdikciya sudları jınayat hám puqaralıq isleri boyınsha sudlar bolıp ekige bólindi. Soǵan kóre, “Sudlar haqqında”ǵı nızamǵa kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa tiykar Qaraqalpaqstan Respublikası jınayat isleri boyınsha Joqarǵı sudı hámde Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralıq isleri boyınsha Joqarǵı sudı, 4 rayonlararalıq puqaralıq isleri boyınsha sudlar,15 rayonlıq hám 2 qalalıq jınayat isleri boyınsha sudlar shólkemlestirildi.

Al, 2017-jıl 1-iyunnan baslap ǵalabalıq-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın hákimshilik dawlardı kórip shıǵıwǵa wákillikli bolǵan Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı hám rayonlıq (qalalıq) háqimshilik sudları ádil sudlawdı ámelge asıra basladı.

Aqırǵı jıllarda mámleketimizdegi barlıq tarawlarda ámelge asırılıp atırǵan keń kólemli reformalar qatarında sud-huqıq sistemasındaǵı reformalardı atap ótiw orınlı. Bul tarawdaǵı úlken jańalıqlardıń biri 2021-jılı júz berdi hám sol jıldan baslap Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralıq isleri boyınsha, jınayat isleri boyınsha hám ekonomikalıq sudlardıń negizinde sudyalardıń qánigelesiwin saqlap qalǵan halda hám sud islerin júrgiziw túrleri boyınsha óz aldına sudlaw kollegiyaları shólkemlestirilgen halda Qaraqalpaqstan Respublikası sudı dúzildi.

Sonday-aq, hákimshilik huqıqbuzarlıqqa baylanıslı islerdi jınayat isleri boyınsha sudlarǵa ótkeriw arqalı hákimshilik sudlardıń is júklemesi azaydı hám soǵan baylanıslı 16 rayonlıq (qalalıq) hákimshilik sudlardıń negizinde Nókis rayonlararalıq hákimshilik sudı dúzildi.

Solay etip, búgingi kúnde Qaraqalpaqstan Respublikasında sud sisteması Qaraqalpaqstan Respublikası sudı, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı, 17 jınayat isleri boyınsha rayonlıq (qalalıq) sudlar, 5 puqaralıq isleri boyınsha rayonlararalıq (rayonlıq) sudlar, 4 rayonlararalıq ekonomikalıq sudlar hám 1 rayonlararalıq hákimshilik sudtan ibarat.

Joqarıda keltirip ótilgen maǵlıwmatlardı tolıqtırıp, jámlegen halda keń jámáátshilikke jetkiziw maqsetinde jaqında Qaraqalpaqstan Respublikası sudlarında házirgi kúnde islep atırǵan sudyalardıń hám nuraniy ustaz sudyalardıń baslaması menen Qaraqalpaqstan sudlarınıń tariyxı haqqındaǵı kitap baspadan shıǵarıldı.

“Qaraqalpaqstan Respublikası sudları: tariyx hám búgin” atamasında shıǵarılǵan kitapta birinshi mártebe Qaraqalpaqstan sudlarınıń házirgi waqıtqa shekemgi dáwirdegi tariyxı sáwlelendirilip, usı dáwirde sud sistemasında islegen shaxslar tuwralı maǵlıwmatlar jazıldı. Sol sebepli de bul kitap barlıq sudyalar, sud hám basqa huqıq qorǵaw uyımlarınıń xızmetkerleri, huqıqtanıwshılar, tariyxshılar hám keń jámiyetshilik ushın Qaraqalpaqstan sudlarınıń tariyxı hám búgingi kúni haqqında paydalı derek bola aladı.

Kamal TARIXOV,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń baslıǵı 

SANLÍ DÁLIYLLER MENEN ISLESIW SISTEMASÍ JETILISTIRILEDI

Sońǵı jıllarda mámleketimizde insannıń óz nızamlı máplerin qorǵaw ushın teń imkaniyatlar jaratıw, istiń haqıyqıy jaǵdayların hár tárepleme, tolıq hám qalıs anıqlawǵa baylanıslı nızam talaplarına sózsiz ámel etiw, táreplerdiń tartısıw hám teń huqıqlılıǵı principlerin turmısqa engiziw arqalı insan huqıq hám erkinliklerin nátiyjeli qorǵaw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılmaqta.

Sonıń menen birge, jámiyet turmısınıń túrli tarawlarında jedel sanlastırıw, adamlardıń málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda elede kóbirek birge islesiwi hám usınıń aqıbetinde jınayatlar isleniwi, sanlı ortalıqta puqaralar hám shólkemlerdiń huqıqları, nızamlı mápleriniń buzılıw jaǵdaylarınıń keń tarqalıwı sanlı dáliyllerdiń institucionallastırılıwın hám olar menen baylanıslı islerdi ámelge asırıwdıń huqıqıy tiykarınların bekkemlewdi talap etpekte.

Prezidentimiz tárepinen 2024-jıldıń 21-noyabr sánesinde imzalanǵan ÓRN-1003-sanlı Nızamı menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sanlı dáliyller menen islesiw sistemasın jetilistiristiriwge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kirgizildi.

Usı ózgerislerge kóre, elektron maǵlıwmatlar elektron qurılmalardan hám málimleme sistemalarınan, sonday-aq málimleme texnologiyalarınan paydalanǵan halda jaratılatuǵın, islew beriletuǵın hám saqlanatuǵın maǵlıwmatlardan ibarat.

Is ushın áhmiyetke iye bolǵan jaǵdaylar haqqındaǵı maǵlıwmatlar bar bolǵan elektron maǵlıwmatlar, atap aytqanda, elektron kórinisindegi fayllar, audio-videojazıwlar, Internet jáhán málimleme tarmaǵında saqlanǵan maǵlıwmatlar sanlı dáliyller bolıp esaplanadı.

Kirgizilgen ózgerislerdi aldın bunday dáliyller bolmaǵan dep túsinbew kerek. Ilgeri de bunday dáliyller bolǵan, tekǵana múlkiy hám jazba dáliyl sıpatında bahalanǵan. Endi sanlı dáliyllerdi dáliyllerdiń ayrıqsha túri sıpatında kirgiziliwi hám olar ushın ayrıqsha qaǵıydalardıń belgileniwi ádil sudlawdı ámelge asırıwda áhmiyetli rol oynaydı.

Dáwletbay RAZOV,
Qarakalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ KONSTITUCIYASÍNÍŃ QABÍL ETILGENLIGINE 32 JÍL TOLDÍ

BAS NÍZAMÍMÍZ – PÁRAWAN TURMÍSÍMÍZ TIYKARÍ

Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında 8-dekabr – Ózbekstan Respublikası Konstituciyası qabıl etilgenligine 32 jıl tolıwı múnásibeti menen saltanatlı ilaj bolıp ótti.

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarınıń mámleketlik gimnleri menen baslanǵan ilajdı institut rektorı wazıypasın waqıtsha atqarıwshısı Q.Qodirov basqarıp bardı.

Saltanatlı ilajǵa Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Nızamlılıq, sud-huqıq hám korrupciyaǵa qarsı gúresiw máseleleri komitetiniń baslıǵı A.Atajanov, Qaraqalpaqstan Respublikası Hákimshilik sudınıń baslıǵı Á.Nurlipesov, Qaraqalpaqstan Respublikası prokuraturasınıń bólim baslıǵı D.Elmuratov, professor-oqıtıwshılar hám studentler qatnastı.

Ilajda atap ótilgenindey, tiykarǵı nızamımız óziniń tereń oylanǵan principleri hám qaǵıydaları menen ajıralıp, elimizdiń táǵdirin, hár bir insannıń huqıqları menen erkinliklerin belgilewde áhmiyetli hújjet bolıp esaplanadı.

1992-jılı 8-dekabr kúni ǵárezsiz Ózbekstannıń Konstituciyası qabıl etildi. Konstituciyanı islep shıǵıwda nızamshılıqtaǵı aldınǵı sırt el tájiriybeleri menen birgelikte xalqımızdıń kóp ásirlik mentaliteti, jasaw sharayatı, ata-babalardan miyras bolıp kiyatırǵan úrp-ádetleri de basshılıqqa alındı.

Konstituciyada tiykarǵı itibar insan hám onıń huqıqları jáne erkinlikleri, yaǵnıy Ózbekstan Respublikasınıń hár bir puqarasına jeke huqıq hám erkinlikler, siyasiy hám sociallıq-ekonomikalıq huqıqlardıń kepillikleri támiyinlendi.

Elimizde nızam ústinligin támiyinlew arqalı puqaralıq jámiyetin qurıw, bunıń ushın xalqımızdıń huqıqıy mádeniyatın arttırıw, xalqımızdıń búgingi ómirden razı bolıp jasawı ushın olarǵa múnásip turmıs sharayatların jaratıp beriw baǵdarında sońǵı jıllardaǵı alıp barılıp atırǵan jumıslar ayrıqsha atap ótildi.

Tiykarǵı nızamımızda keleshek áwladlardıń bilim alıwı, kásip mamanı bolıwı, ozıq-oylı, tereń pikirleytuǵın, jetik insan bolıp jetilisiwi ushın zárúr bolǵan principler hám qaǵıydalar belgilep berilgen. Sońǵı jılları joqarı bilimlendiriw sistemasına qaratılıp atırǵan itibar hám ǵamqorlıqlar usı maqsetlerge erisiw ushın xızmet etedi. Qaraqalpaqstanda joqarı oqıw orınlarınıń sanı sońǵı bes jıldıń ishinde on ekige jetkenligi, olardıń materiallıq-texnikalıq bazasınıń jetilistiriwi, qabıllaw kvotaları sanınıń kóbeytiliwi, ásirese, bıyılǵı jılı Qaraqalpaqstan jasların hár tárepleme qollap-quwatlaw maqsetinde qosımsha grant orınlarınıń berilgenligi Konstituciyada belgilengen normalardıń ámeldegi kórinisleri bolıp tabıladı.

Usınday imkaniyatlar nátiyjesinde elimiz jasları ilim, bilimlendiriw, mádeniyat, sport hám turmıstıń basqa da salalarında úlken tabıslardı qolǵa kirgizip kelmekte.

Ilaj dawamında instituttıń milliy ideya, ruwxıylıq tiykarları hám huqıq tálimi kafedrasınıń úlken oqıtıwshısı B.Arzieva, magistrant M.Kamalov Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń qabıl etiliw tariyxı, kirgizilgen ózgerisler, sonıń ishinde, 2023-jıl 30-aprel kúngi ulıwma xalıqlıq referendum tiykarında Bas Nızamımızdıń jańa redakciyada qabıl etilgenligi, ondaǵı belgilengen normalardıń búgingi kúndegi turmısımızdaǵı áhmiyeti haqqında bayanatlar jasadı.

KONSTITUCIYADAǴÍ TIYKARǴÍ PRINCIPLER – JETISKENLIKLERIMIZ TIYKARÍ

ÚSH SHAXS MÚDDETINEN ALDIN SHÁRTLI TÚRDE JAZADAN AZAT ETILDI

Jınayat isleri boyınsha Shomanay rayonı sudı tárepinen rayondaǵı «Mádeniyat» mákan puqaralar jıyını imáratında kóshpeli ashıq sud ótkerildi.

Onda Probaciya toparı esabında miynetke dúzetiw isi jazasın hám azatlıqtan sheklew jazasın ótep atırǵan 3 shaxs jaza ótew dáwirinde islegen qılmısınan shın kewilden pushayman bolıp dúzeliw jolına ótkeni sebepli Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 73-statyasına tiykarlanıp, jazadan múddetinen aldın shártli túrde azat etildi. Yaǵnıy olarǵa óz ómirin jolǵa qoyıp alıw ushın jáne bir imkaniyat berildi, bul jazadan shártli azat etiwdiń shárti bolsa-qaytıp jınayat jolına kirmew, huqıqbuzarlıq islemew. Bolmasa keyingi beriletuǵın jaza awırraq boladı. Sudya tárepinen olarǵa bul ayrıqsha túsindirildi.

SUD-HUQÍQ MÁSELELERINE BAYLANÍSLÍ KÓSHPELI QABÍLLAW

Mámleket organları hám jergilikli hákimiyatlar tárepinen orınlarda ótkerilip atırǵan kóshpeli qabıllawlar puqaralardıń mámleketke bolǵan isenimin asıradı. Bul óz gezeginde, mámleket hám puqaralar arasındaǵı baylanıstı da bekkemleydi.

Qaraqalpaqstan Respublikası sudı baslıǵınıń orınbasarları A.Adilov hám B.Qtaybekovlar tárepinen Kegeyli hám Ellikqala rayonlarında kóshpeli qabıllaw ótkerildi.

Sud-huqıq máselelerine baylanıslı bolǵan qabıllawda puqaralarǵa huqıqıy másláhátler menen birge olardıń nızamlı huqıqların túsindiriw hám ámeliy járdem beriw ilajları kórildi. Bul arqalı hár bir múrájatshı óziniń huqıqıy máseledegi mashqalalarına tuwrıdan-tuwrı taraw basshılarınan anıq hám tiykarlı juwap alıw múmkinshiligine iye boldı.

Atap aytqanda, qabıllawda bildirilgen múrájatlardıń basım kópshiligi jer-múlk, kadastr, nekeden ajıratıw, aliment óndiriw, sud tárepinen tayınlanǵan jazanı jeńilregine almastırıw, sud qararınan narazılıq hám basqa da máseleler boyınsha.

Qabıllaw dawamında múrájatlardıń kópshiligi óz ornında sheshilip, tiyisli másláhátler berildi. Al, ayırım múrájatlar boyınsha úyreniw jumısları alıp barılatuǵınlıǵı belgilenip, orınlanıwı qadaǵalawǵa alındı.