ÚSH SHAXS MÚDDETINEN ALDIN SHÁRTLI TÚRDE JAZADAN AZAT ETILDI

ÚSH SHAXS MÚDDETINEN ALDIN SHÁRTLI TÚRDE JAZADAN AZAT ETILDI

Jınayat isleri boyınsha Shomanay rayonı sudı tárepinen rayondaǵı «Mádeniyat» mákan puqaralar jıyını imáratında kóshpeli ashıq sud ótkerildi.

Onda Probaciya toparı esabında miynetke dúzetiw isi jazasın hám azatlıqtan sheklew jazasın ótep atırǵan 3 shaxs jaza ótew dáwirinde islegen qılmısınan shın kewilden pushayman bolıp dúzeliw jolına ótkeni sebepli Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 73-statyasına tiykarlanıp, jazadan múddetinen aldın shártli túrde azat etildi. Yaǵnıy olarǵa óz ómirin jolǵa qoyıp alıw ushın jáne bir imkaniyat berildi, bul jazadan shártli azat etiwdiń shárti bolsa-qaytıp jınayat jolına kirmew, huqıqbuzarlıq islemew. Bolmasa keyingi beriletuǵın jaza awırraq boladı. Sudya tárepinen olarǵa bul ayrıqsha túsindirildi.

SUDYA OQÍWSHÍLARǴA SABAQ ÓTTI

Mektep oqıwshılarınıń huqıqıy bilimlerin asırıw hám olardıń sanasın rawajlandırıwǵa qaratılǵan ilájlardıń dawamı sıpatında házirgi waqıtta sudyalar tárepinen orınlardaǵı ulıwma orta bilim beriw mekteplerinde ámeliy oqıw sabaqları shólkemlestirilip atır.

Náwbettegi usınday huqıqıy baǵdardaǵı ámeliy sabaq Ellikqala rayonındaǵı 48-sanlı mektepte ótkerildi. Onda jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonı sudınıń baslıǵı O.Máwlenov jańalanǵan Konstituciyada belgilengen puqalardıń jeke huqıq hám minnetlemeleri haqqında oqıwshılarǵa túsinik berip ótti.

Sudya tárepinen atap ótilgenindey, jańa Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan reformalarda «insan qádiri ushın» degen princip tiykarǵı maqset etip alınǵan. Bul jolda konstituciyamızdıń jańa redakciyada qabıl etilgeni mámleketimizdiń jańa rawajlanıw dáwirin baslap berdi. Bas nızamımızda insan qádiri, onıń huqıq hám mápleri kepillikleri menen baylanıslı kóp ǵana normalar óz sáwleleniwin tapqan bolıp, bul elimizdiń demokratiyalıq, huqıqıy, sociallıq hám dúnyalıq mámleket sıpatında dúnya jámiyetshiligindegi ornın elede bekkemleydi.

Bas nızamımızdıń 25-statyasında, «jasaw huqıqı hárbir insannıń ajıralmas huqıqı bolıp tabıladı hám ol nızam menen qorǵaladı. Insannıń ómirine qol qatıw eń awır jınayat bolıp tabıladı», dep belgilep qoyılǵan.

Sonday-aq, 27-statyasında belgilengenindey «hár kim erkinlik hám jeke qol qatılmaslıq huqıqına iye. Hesh kim nızamǵa tiykarlanbaǵan halda irkiwge alınıwı, uslap turılıwı, qamaqqa alınıwı, qamaqta saqlanıwı yamasa onıń erkinligi basqasha túrde shekleniwi múmkin emes. Irkiwge alıwǵa, qamaqqa alıwǵa hám qamaqta saqlawǵa tek ǵana sudtıń sheshimine muwapıq jol qoyıladı.

Sabaqta mine usınday Konstituciyada belgilengen jeke huqıq hám erkinlikler jóninde sudya tárepinen keń túrde maǵlıwmat berilip, ámeliy mısallarda túsindirildi.

Bunday ashıq sabaqlar oqıwshılardıń huqıqıy sawatlılıǵın asırıw menen birge, jaslardıń óz huqıqların túsiniw, olardı ámeliyatta durıs qollanıw kónlikpelerin bekkemlewge xızmet etedi.

SUD HÁM JASLAR USHÍRASÍWÍ

Qaraqalpaqstan Respublikası sudında Ózbekistan Respublikası Ishki isler ministrligi Qaraqalpaq akademiyalıq liceyi oqıwshılarınıń qatnasıwında “Sud hám jaslar” ushırasıwı shólkemlestirildi.

Dáslep jaslarǵa Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası N.Abdakimov tárepinen elimizdegi sud sisteması, sudlarda islerdi kóriw tártibi boyınsha keń túrde túsinikler berip ótildi. Bunnan soń, sudya aǵa járdemshisi A.Abdirasuliev tárepinen sudqa múrájat etiw tártipleri, sudlar iskerligine engizilip atırǵan málimleme-kommunikaciya texnologiyaları hám olardıń abzallıqları jóninde oqıwshılarǵa maǵlıwmat berildi.

Atap aytqanda, sud hákimiyatınıń ǵárezsizligin kúsheytiw hám onıń jumısında áshkaralıqtı támiyinlew arqalı ádil sudlawǵa erisiw dárejesin asırıw, konstituciya hám nızamlardıń ústinligin, sonday-aq, insan huqıq hám erkinliklerińiń isenimli qorǵalıwın támiynlewdi sud huqıq reformalarınıń bas kriteriyasına aylandırıw boyınsha alıp barılıp atırǵan jumıslar barısı menen tanıstırdı. Jaslardıń mánáwiyatın jetilistiriw, olardıń arasında kitap oqıw mádeniyatın elede keń en jaydırıw baǵdarında islenip atırǵan jumıslar boyınsha da túsinik berildi.

Bunnan soń, Qaraqalpaqstan Respublikası sudındaǵı sud zalları, sud xızmetkerleriniń xızmet xanaları, olarda jaratılǵan shárayatlar bolajaq yuristlerge keńnen tanıstırıldı.

SUDTA ATA-ANALAR JÍYNALÍSÍ ÓTKERILDI

Nókis rayonlararalıq ekonomikalık sudınıń baslıǵı S.Niyazov usı sudta jumıs alıp barıp atırǵan xızmetkerlerdiń ata-anaları menen ushırastı.

Onda tiykarınan hár bir xızmetkerdiń ata-anaları menen jaqınnan tanısıw arqalı olardıń perzentleriniń iske múnásibeti, ádep-ikramı hám álbette shańaraqlıq jaǵdayları jóninde sóz etildi.

Bunday ushırasıwlar xızmetkerlerdiń shańaraǵın hám jumıstı nátiyjeli tártipte muwapıqlastırıwı menen birge, sud xızmetkerlerin hár tárepleme qollap-quwatlaw, eń itibarlısı tarawda hár qıylı dámegóylik hám korrupciyalıq jaǵdaylardı boldırmawda da áhmiyetli.

REVIZIYA TÁRTIBINDEGI SHAǴÍM ARZANÍ (PROTESTTI) IS JÚRITIWGE QABÍL ETIWDEN BAS TARTÍW TIYKARLARÍ

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksine muwapıq reviziya tártibindegi shaǵım arza (protest) apellyaciya yaki kassaciya tártibinde kórilgen isler boyınsha rayonlar aralıq, rayon, qala ekonomikalıq sudlarınıń nızamlı kúshke kirgen sheshiwshi qararı, uyǵarıwı, qararı, sonday-aq apellyaciya yaki kassaciya instanciyası sudınıń qararı ústinen berilgende – Qaraqalpaqstan Respublikası sudı, wálayatlar hám Tashkent qalası sudlarınıń ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyası tárepinen, al Qaraqalpaqstan Respublikası sudı, wálayatlar hám Tashkent qalası sudları tárepinen reviziya tártibinde kórilgen isler boyınsha sud hújjetleri, usı sudlardıń reviziya instanciyasınıń sud hújjetleri hám usı sudlar tárepinen birinshi instanciya boyınsha qabıl etilgen, apellyaciya yaki kassaciya tártibinde kórilgen sud hújjetleri, sonday-aq Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı tárepinen birinshi instanciya boyınsha qabıl etilgen, apellyaciya yaki kassaciya tártibinde kórilgen sud hújjetleri ústinen berilgende – Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń Ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyası tárepinen kóriledi.

Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń Ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyasında reviziya tártibinde kórilgen isler boyınsha sud hújjetleri, sonday-aq reviziya tártibinde qabıl etilgen sud hújjetleri ústinen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń baslıǵı, Ózbekstan Respublikasınıń Bas prokurorı tárepinen protest keltirilgende – Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń Prezidiumı tárepinen kóriledi.

Reviziya tártibindegi shaǵım arzanı (protestti) is júritiwge qabıl etiw, qabıl etiwden bas tartıw yaki qaytarıw haqqındaǵı másele sudya tárepinen shaǵım (protest) sudqa kelip túsken kúnnen baslap bes kúnnen keshiktirmey jeke tártipte sheshiledi.

Reviziya instanciyası sudınıń sudyası:

-shaǵım arza (protest) sud hújjeti ústinen shaǵım etiw (protest keltiriw) huqıqına iye bolmaǵan shaxs tárepinen berilgen bolsa;

-shaǵım arza (protest) nızamlı kúshke kirmegen yaki nızamǵa muwapıq reviziya tártibinde shaǵım etiliwi (protest keltiriliwi) múmkin bolmaǵan sud hújjeti ústinen berilgen bolsa;

-shaǵım arza (protest) Qaraqalpaqstan Respublikası sudına, wálayatlar hám Tashkent qalası sudlarına apellyaciya yaki kassaciya tártibinde kórilmegen sud hújjeti ústinen berilgen bolsa;

-shaǵım arza (protest) Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń Ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyasına Qaraqalpaqstan Respublikası sudında, wálayatlar hám Tashkent qalası sudlarında reviziya tártibinde kórilmegen sud hújjeti ústinen berilgen bolsa;

-shaǵım arza (protest) isti reviziya tártibinde kóretuǵın sud tárepinen aldın reviziya tártibinde kórilgen sud hújjeti ústinen berilgen bolsa;

-shaǵım arzanı (protestti) beriw múddeti ótkerip jiberilgen hám ótkerilgen múddetti tiklew bas tartılǵan bolsa;

-shaǵım arzadan onı bergen shaxs waz keshkenligi, protestti shaqırıp alǵanlıǵı sebepli shaǵım arza (protest) boyınsha is júritiwdi qısqartıw haqqındaǵı uyǵarıwı bar bolsa, reviziya tártibindegi shaǵım arzanı (protestti) is júritiwge qabıl etiwden bas tartadı.

Bunda Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń, wálayatlar hám Tashkent qalası sudlarınıń shaǵım arzadan waz keshilgenligi, protest shaqırıp alınǵanlıǵı múnásebeti menen reviziya tártibindegi shaǵım arza (protest) boyınsha is júritiwdi qısqartıw haqqındaǵı uyǵarıw ústinen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń Ekonomikalıq isler boyınsha sudlaw kollegiyasına reviziya tártibinde shaǵım arza (protest) berilgende bolsa, shaǵım arzadan onı bergen shaxs waz keshkenligi, protestti shaqırıp alǵanlıǵı sebepli shaǵım arza (protest) boyınsha is júritiwdi qısqartıw haqqındaǵı uyǵarıw bar ekenligi shaǵım arzanı (protestti) is júritiwge qabıl etiwden bas tartıwǵa tiykar bolmaydı.

Reviziya tártibindegi shaǵım arzanı (protestti) is júritiwge qabıl etiwden bas tartıw haqqındaǵı uyǵarıwda shaǵım arzanı (protestti) is júritiwge qabıl etiwden bas tartıw tiykarları kórsetiledi, sonday-aq shaǵım arzanı beriwde tólengen mámleketlik bajını qaytarıw haqqındaǵı másele sheshiledi.

Spartak NIYAZOV,

Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

JERGE BAYLANISLI HUQIQIY QATNASIQLARDA TURAQLILIQTI TÁMIYINLEW BOYINSHA NIZAMSHILIQTAǴI ÓZGERISLER

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 68-statyasına muwapıq, jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası hám de basqa tábıyǵıy resurslar ulıwma milliy baylıq esaplanıp, olardan aqılǵa say paydalanıw zárúr hám olar mámleket qorǵawında boladı.

Jer nızamda názerde tutılǵan hám de onnan aqılǵa say paydalanıwdı hám onı ulıwma milliy baylıq sıpatında qorǵawdı támiyinlewshi shártler tiykarında hám tártipte jeke múlk bolıwı múmkin.
Ózbekstan Respublikası Jer kodeksiniń 1-statyasına muwapıq, jer ulıwma milliy baylıq esaplanadı, Ózbekstan Respublikası xalqı turmısı, iskerligi hám párawanlıǵınıń tiykarı sıpatında onnan aqılǵa say paydalanıw zárúr hám ol mámleket tárepinen qorǵaladı.

Jer tuwrısındaǵı nızamshılıqtıń tiykarǵı wazıypaları – házirgi hám keleshek áwlatlardıń máplerin gózlep jerden ilimiy tiykarlanǵan tárizde, aqılǵa say paydalanıw hám onı qorǵawdı, topıraq ónimdarlıǵın tiklew hám asırıwdı, tábıyǵıy ortalıqtı asıraw hám jaqsılawdı, xojalıq júritiwdiń barlıq formaların teń huqıqlılıq tiykarında rawajlandırıw ushın shárayat jaratıwdı, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarına bolǵan huqıqların qorǵawdı támiyinlew maqsetinde jer qatnasıqların tártipke salıwdan, sonday-aq bul salada nızamshılıqtı bekkemlewden, sonıń menen birge korrupciyaǵa baylanıslı huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıwdan ibarat.

Keyingi jıllarda mámleketimizde jerge baylanıslı qatnasıqlarda teńlik hám ashıqlıqtı, jer resurslarınan aqılǵa say hám maqsetli paydalanılıwın támiyinlewge hám de jer uchastkaları ózbasımshalıq penen iyelep alınıwınıń aldın alıwǵa qaratılǵan sistemalı jumıslar ámelge asırılmaqta.

Solay bolsa da, jerge baylanıslı huqıqıy qatnasıqlarda turaqlılıqtı támiyinlew, jerlerdi qorǵaw, jer iyeleriniń múlkiy huqıqları qorǵalawı kepilliklerin kúsheytiw hám de usı saladaǵı huqıqbuzarlıqlardıń óz waqtında aldın alıw zárúrligi payda boldı.

Sonlıqtan, Ózbekstan Respublikasınıń 2024 jıl 15 noyabrdegi «Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine jer uchastkalarınan nátiyjeli paydalanıw, tarawdaǵı huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw mexanizmlerin jetilistiriwge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kiritiw haqqında»ǵı ÓRN-997-sanlı Nızamı qabıl etildi.

Usı Nızam menen Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat kodeksine, Jınayat-processual kodeksine hám Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine jerden paydalanıw haqqındaǵı nızamshılıq hújjetleri talapların buzǵanlıq ushın juwapkershilik sharaları kúsheytiriliwin názerde tutıwshı ózgeris hám qosımshalar kiritildi.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq processuallıq kodeksi hám Ekonomikalıq processuallıq kodeksi ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw haqqındaǵı isler boyınsha ayrıqsha is júritiliwin názerde tutıwshı qaǵıydalar menen toltırıldı.

Bunnan tısqarı, «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamına jergilikli atqarıwshı hákimiyat organları jer haqqındaǵı nızamshılıq buzılǵanlıǵı menen baylanıslı dawalar boyınsha mámleketlik bajını tólewden azat etiliwin názerde tutıwshı qosımsha kiritildi.

Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processuallıq kodeksine kiritilgen ózgeris hám qosımshalar haqqında toqtalıp ótetuǵın bolsaq, tiykarınan Kodekstiń 26-statyasınıń birinshi bólimi «ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw tuwrısındaǵı» dawalardı ekonomikalıq sudlar tárepinen kóriliwin názerde tutıwshı 91-bánt penen toltırıldı.

Sonday-aq, Kodeks «Ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw tuwrısındaǵı islerdi júritiwdiń ózine tán ózgeshelikleri» haqqındaǵı 232-bap penen toltırıldı hám sol múnásebet penen ayırım statyalarǵa tiyisli ózgeris hám qosımshalar kiritildi.
Kodekske jańadan kiritilgen bapqa kóre, ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw tuwrısındaǵı dawa menen prokurorlar tárepinen sudqa dawa arza beriwi múmkinligi, sudqa berilgen dawa arzaǵa EPKniń 151-statyasınıń birinshi bóliminde názerde tutılǵan hújjetlerden tısqarı nızamshılıq talapları buzılǵanlıǵı tuwrısında ózbasımshalıq penen qurılǵan imaratlardı anıqlaw hám de olardı saplastırıwdı (buzıp taslawdı) shólkemlestiriw salasındaǵı wákillikli mámleketlik organ tárepinen dúzilgen akt, nızam buzılıwlardı ıqtıyarıy túrde saplastırıw haqqındaǵı eskertiw, kóshpes múlkke bolǵan huqıqlar mámleketlik dizimnen ótkenligi haqqındaǵı maǵlıwmatlar, huqıqbuzarlıq islengenligi haqqındaǵı hújjetler qosımsha etiliwi belgilendi.

Aldın EPKne muwapıq usı kategoriyadaǵı isler boyınsha qabıl etilgen sheshiwshi qarar iste qatnasıwshı shaxslarǵa qarar qabıl etilgen kúnnen baslap bes kúnlik múddette jiberiliwi, qararǵa narazı tárep qarar ústinen qarar qabıl etilgen kúnnen baslap bir ay múddette apellyaciya tártibinde shaǵım etiwi múmkinligi belgilengen bolsa, endilikte Kodekske kiritilgen ózgeriske muwapıq qarar iste qatnasıwshı shaxslarǵa ol qabıl etilgen kúnnen baslap úsh kúnlik múddette jiberiliwi, qararǵa narazı tárep ol qabıl etilgen kúnnen baslap on kúnlik múddette qarar ústinen apellyaciya tártibinde shaǵım etiw múmkinligi belgilendi.

Atap ótilgen ózgerisler jer uchastkalarınan nátiyjeli hám maqsetli paydalanıwdı támiyinlew mexanizmlerin jetilistiriwge, olardı ózbasımshalıq penen iyelep alıw hám ózbasımshalıq penen imaratlar qurıw jaǵdaylarınıń kemeyiwine, jer tuwrısındaǵı nızamshılıq buzılıwı menen baylanıslı qılmıslardı islegenlik ushın qollanılatuǵın tásir sharalarınıń sáykesliligi hám jeterliligi principlerin támiyinlewge xızmet etedi.

Spartak NIYAZOV,
Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

TURAQ JAYǴA BAYLANÍSLÍ MÚLK HUQÍQÍN QORǴAW BOYÍNSHA KONSTITUCIYALÍQ KEPILLIKLER KÚSHEYTTIRILDI

Huqıqıy mámlekettiń eń áhmiyetli wazıypalarınan biri múlk huqıqına qol qatılmaslıǵın támiyinlew, jáne múlk iyesi huqıqların ámelge asırıw hám qorǵaw ushın zárúr ekonomikalıq-huqıqıy shárayatlardı jaratıwdan ibarat. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.Mirziyoev 2022-jıl 20-iyun kúni Konstituciyalıq komissiya aǵzaları menen ótkerilgen ushırasıwda…»úy-jay boyınsha konstituciyalıq kepillikti belgilep qoyıw kerek. Yaǵnıy, sudtıń qararısız hesh kim turaq jayınan ayırılıwı múmkin emes. Imárat buzılıwǵa túsetuǵın bolsa, bunıń ushın buzılıwdan aldın onıń bahasına sáykes túrde kompensaciya tóleniwi shárt,» dep ayrıqsha atap ótken edi.

Usı múnásibet penen jańa redakciyadaǵı Konstituciyamızdıń 47-statyasında tómendegi normalar sáwlelendirildi: «Hár kim turaq jaylı bolıw huqıqına iye. Hesh kim sudtıń sheshimisiz hám nızamǵa qayshı túrde turaq jayınan ayırılıwı múmkin emes. Turaq jayınan ayırılǵan menshik iyesine turaq jaydıń qunı hám de ol kórgen zıyanlardıń ornı nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda hám tártipte aldın-ala, teń muǵdarda qaplap beriliwi támiyinlenedi. Mámleket turaq jay qurılısın xoshametleydi hám turaq jayǵa bolǵan huqıqtıń ámelge asırılıwı ushın sharayatlar jaratadı. Xalıqtın sociallıq jaqtan mútáj qatlamların turaq jay menen támiyinlew tártibi nızam menen belgilenedi.» Usı statya menen turaq jay múlk iyelerine baylanıslı eki túrdegi áhmiyetli konstituciyalıq kepillik belgilengen: sud kepilligi hám turaq jay ushın kompensaciya alıw kepilligi.

Sud kepilligi turaq jayǵa baylanıslı múlk huqıqınan sud qararısız ayırıwǵa jol qoyılmaslıǵın bildiredi. Bul kepillik turaq jayǵa baylanıslı múlk huqıqı múlk iyesiniń ıqtıyarına qaramastan, májbúriy túrde biykar etilip atırǵanda qollanılıwı názerde tutılǵan. Bunda sud tárepinen múlk huqıqınıń biykar etiliwine sebep bolatuǵın jaǵdaylar ámeldegi nızam hújjetleri tiykarında obektiv túrde kórip shıǵıladı. Bul tártip múlk iyesi hár qanday jaǵdayda tiykarsız túrde turaq jayınan ayırılmawın kepilleydi.

Ekinshi kepillik múlk iyesiniń ekonomikalıq máplerin qorǵawǵa baǵdarlanǵanlıǵı menen itibarǵa ılayıq. Bul norma nızamda belgilengen jaǵdaylarda hám tártipte turaq jayınan ayırılǵan múlk iyesiniń usı turaq jay hám jetkerilgen zıyan ushın teń muǵdardaǵı kompensaciya alıwın kepilleydi.

Sonday-aq, úy-jay hám jetkerilgen zıyan ushın teń muǵdarda kompensaciya alıw menen baylanıslı norma Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 206-statyasında belgilengen, yaǵnıy oǵan kóre, mámleketlik uyımınıń múlkdardıń mal-múlkin alıp qoyıwǵa tikkeley qaratılmaǵan qararı múnásibeti menen, sol qatarı múlkdarǵa qaraslı úy, basqa imáratlar, qurılmalar yaki eginler jaylasqan jer uchastkasın alıp qoyıw haqqındaǵı qararı múnásibeti menen múlk huqıqınıń biykar qılınıwına nızamda belgilengen jaǵdaylar hám tártipte ǵana jol qoyıladı, bunda múlkdarǵa alıp qoyılǵan mal-múlkke teń muǵdarda mal-múlk múlk huqıqı tiykarında beriledi hám onıń kórgen basqa zıyanları tólenedi yaki múlk huqıqı biykar qılınıwı menen jetkerilgen zıyan tolıq kólemde tólenedi.

Konstituciyamızǵa bunday normanıń kirgiziliwi turaq jay múlk iyesiniń huqıqların kepillikli támiyinlewge, turaq jaylardıń nızamsız alıp qoyılıwı menen baylanıslı tartıslı jaǵdaylardıń aldın alıwǵa, sud qorǵawın keńeytiwge xızmet etedi.

Zuxra AMETOVA,

Puqaralıq isleri boyınsha Shımbay rayonlararalıq sudınıń sudyası         

MÚLK HUQÍQÍ KEPILLIKLERI

Belgili bolǵanınday, jámiyettiń ekonomikalıq negizin múlk quraydı. Sonday-aq, jámiyettiń sociallıq – ekonomikalıq dúzilisi hám múlk penen, múlktiń kimlerge tiyisli ekenligi menen belgilenedi. Múlksiz sociallıq qatnasıqlardı rawajlandırıw, mámlekette xalıq gúlleniwin támiyinlewge qaratılǵan is-ilájlardı ámelge asırıwdıń imkanı joq.

Sońǵı jıllar dawamında mámleketimizde jeke múlk ústinligin támiyinlew hám onıń huqıqıy qorǵalıwın kúsheyttiriwge tiyisli bir qatar nızamlar hám normativlik hújjetler qabıl etildi.

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2022-jıl 28-yanvarda «Háreketler strategiyasınan – Rawajlanıw strategiyasına qarap» principi tiykarında islep shıǵılǵan hámde Háreketler strategiyasınıń dawamı sıpatında «2022-2026 jıllırǵa mólsherlengen Jańa Ózbekstannıń rawajlanıw strategiyası» haqqında PF-60-sanlı Pármanı, 2023-jıl 11-sentyabrde «Ózbekstan – 2030» strategiyası haqkındaǵı PF-158-sanlı Pármanı qabıl etildi. Olarda mámlekette ádalat hám nızam ústinligi principlerin rawajlanıwdıń eń tiykarǵı hám zárúr shártine aylantırıw eń baslı baǵdarlardan biri sıpatında belgilendi. Bunıń ushın bir neshe zárúr maqsetler názerde tutıldı.

Atap aytqanda, múlklik huqıqlardıń qolqatılmaslıǵın isenimli qorǵaw hámde mámleket organlarınıń múlkiy qatnasıqlarǵa nızamsız aralasıwın sheklew maqseti belgilenip, usı maqsetke jeke múlk qolqatılmaslıǵı ham qorǵalıwı kepilliklerin kúsheyttiriw, múlkiy, sonnan jer uchastkasına bolǵan huqıqlardı sózsiz támiynlew, jeke múlk ústinligin tiykarǵı princip sıpatında belgilew, mámleket mákemesiniń rásmiy maǵlıwmatına isenip mal-múlk satıp alǵan shaxstıń huqıqın qorǵaw  sistemasın engiziw belgilendi.

Usı kóz qarastan, 2023-jıl 30-aprelde ulıwmaxalıqlıq referendumı tiykarında qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyasında jeke mulk huqıqınıń qolqatılmaslıǵı, onıń isenimli qorǵalıwınıń kepillikleri belgilendi. Usı Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 41 hám 47-statyalarına kóre, hár bir shaxs menshik huqıqına iye, bank operaciyalarınıń, amanatlarınıń hám esap-betleriniń sır saqlanıwı hámde miyras huqıqı nızam menen kepillenedi, hesh kim sudtıń sheshimisiz hám nızamǵa qayshı túrde turaq jayınan ayırılıwı múmkin emesligi, turaq jayınan ayırılǵan menshik iyesine turaq jaydıń qunı hám de ol kórgen zıyanlardıń ornı nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda hám tártipte aldın ala, teń muǵdarda qaplap beriliwi támiyinleniwi kepillikleri belgilendi.

Usı normalardıń kirgiziliwi keleshekte xalıqtıń turmısı gúlleniwin asırıw, jurtımızda isbilermenlik iskerligin jánede qollap-quwatlaw, múlkshilik qatnasıqların huqıqıy jaqtan kepillew, jeke múlktiń qolqatılmaslıǵın kúsheyttiriwge úlken túrtki boladı. Sonıń ushın ámelge asırılıp atırǵan konstituciyalıq reformalar baskıshında puqaralardıń múlki menen baylanıslı qatnasıqlardı huqıqıy jaqtan bekkemlew, xalıqtıń úy-jayǵa bolǵan huqıqları qolqatılmaslıǵın kepilliklew menen baylanıslı normalardı Konstituciya arqalı bekkemlew zárúr sanaladı.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikasınıń 1990-jıl 31-oktyabrdegi «Ózbekstan Respublikasında múlkshilik haqkında»ǵı nızamına kóre, Ózbekstan Respublikası múlklik huqıqtı ámelge asırıwdı kepilleydi, múlkdardıń konstituciyalıq huqıqların támiyinleydi. Ózbekstan Respublikası nızamshılıǵında názerde tutılǵan jaǵdaylardan basqa, mal-múlkti kóbeyttiriwdi sheklewge hámde onı májbúriy tartıp alıwǵa jol qoyılmaydı. Ózbekstan Respublikasınıń hám basqa mámleketlerdiń yuridikalıq hámde fizikalıq shaxslarına múlklik huqıqların qorǵawda Ózbekstan Respublikası teń shárayatlar jaratıp beredi.

Múlkdar ózge shaxs tárepinen nızamǵa qayshı ráwishte iyelep alınǵan mal-múlkin Ózbekstan Respublikası puqaralıq nızamshılıǵına muwapıq talap etip qaytarıp alıw huqıqına iye. Múlkdar óz huqıqın hár qanday buzılıwlardı, eger bunday buzılıwlar onı múlkke iyelik etiw huqıqınan ayırıw menen baylanıslı bolmasa da, saplastırıwdı talap etiwi múmkin. Bul huqıqlar múlkdar bolmasa da, múlkten tolıq xojalıq júrgiziw, onı operativ basqarıw, miyras etip qaldırılatuǵın ómirlik iyelik etiw yaki nızamda yamasa shártnamada kózde tutılǵan jaǵdaylarda, mal-múlkke iyelik etiwshi shaxsqa hám tiyisli. Bul shaxs óz iyeligin múlkdardan hám qorǵaw huqıqına iye. Múlkiy huqıqtı qorǵaw sud tárepinen ámelge asırıladı.

Juwmaq ornında aytqanda, mámleketimizde jeke múlk qolqatılmaslılıǵı hám onı hár qanday qastıyanlıqlardan qorǵaw ekonomikalıq siyasattıń tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp esaplanadı.

Saodat QAYÍPNAZAROVA,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

EKONOMIKALÍQ ISLERDE PROKUROR QATNASÍWÍ BOYÍNSHA NÍZAMSHÍLÍQTAǴÍ JAŃALÍQLAR

Sońǵı jıllarda mámleketimizde sud hákimiyatı biyǵárezligin, sudlar iskerliginde ashıqlıq hám aydınlıqtı támiyinlew boyınsha dawamlı reformalar ámelge asırıp kelinbekte. Bul óz gezeginde puqaralar hámde isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw kepilliklerin kúsheytiwge xızmet etedi.

Sonıń menen birge, sud islerin júrgiziwde táreplerdiń tartısıwı principin, mámleket mápleri nátiyjeli qorǵalıwın támiyinlew sudlar tárepinen puqaralıq, ekonomikalıq hám hákimshilik islerdi kóriwde prokurordıń qatnasıwına, sonday-aq islerdi kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha qabıl etilgen sud hújjetleri ústinen shaǵım etiwge baylanıslı processual normalar jáne de anıqlastırılıwı zárúrligin payda etti.

Sonlıqtan, 2024-jıl 30-sentyabr kúni Ózbekstan Respublikasınıń «Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sudlarda islerdi kóriwde prokurordıń wákilliklerin támiyinlewge qaratılǵan ózgerisler hám qosımshalar kiritiw haqqında»ǵı ÓRN-968-sanlı Nızamı qabıl etildi.

Nızam tiykarında Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processual kodeksi, Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksi hám Ózbekstan Respublikası Hákimshilik sud islerin júritiw haqqındaǵı kodekslerine sud islerin júritiwde prokuror qatnasıwı menen baylanıslı qatar ózgeris hám qosımshalar kiritildi.

Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine prokurordıń óziniń dawa arzası (arzası) tiykarında qozǵatılǵan islerde, sonday-aq mámlekettiń nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw maqsetinde jerge baylanıslı huqıqıy qatnasıqlar, mámleket múlki menen baylanıslı islerde, qorshaǵan tábıyǵıy ortalıqtı qorǵaw haqqındaǵı nızamshılıqtı buzıw, mámleket byudjetinen óndiriwler, ózbasımshalıq penen qurılǵan imaratqa bolǵan múlk huqıqın belgilew, jeke múlk sıpatında iyelik etiw hám onnan paydalanıw faktin anıqlaw, bajıxana tólemlerin óndiriw menen baylanıslı islerde qatnasıwın názerde tutıwshı ózgerisler kiritildi.

Bunnan tısqarı, prokurordıń sud dodalawınıń waqtı hám ornı haqqında prokuror tiyisli tárizde xabardar etilmesten kórilgen, nızamda prokurordıń qatnasıwı názerde tutılǵan isler boyınsha kassaciya tártibinde protest, reviziya tártibinde protest keltiriw haqqındaǵı máseleni sheshiw ushın tiyisli sudlardan islerdi talap etip alıwǵa bolǵan huqıqı belgilendi, sonday-aq usı kategoriyadaǵı islerdi kóriw nátiyjeleri boyınsha shıǵarılǵan sud hújjetleri ústinen protest keltiriw tártibi anıqlastırıldı.

Búgingi kúnge kelip ekonomikalıq sudlarda atap ótilgen nızam talaplarınan kelip shıǵıp, mámlekettiń nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw maqsetinde jerge baylanıslı huqıqıy qatnasıqlar, mámleket múlki menen baylanıslı islerde, qorshaǵan tábıyǵıy ortalıqtı qorǵaw haqqındaǵı nızamshılıqtı buzıw, mámleket byudjetinen óndiriwler, ózbasımshalıq penen qurılǵan imaratqa bolǵan múlk huqıqın belgilew, jeke múlk sıpatında iyelik etiw hám onnan paydalanıw faktin anıqlaw, bajıxana tólemlerin óndiriw menen baylanıslı islerde prokuror qatnasıwın támiyinlew maqsetinde tiyisli tártipte prokurorlar kóriletuǵın is boyınsha sud dodalawınıń waqtı hám ornı haqqında xabardar etip barılmaqta.

Atap ótilgen ózgerisler prokuratura organlarınıń ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa kómeklesiw boyınsha iskerligi nátiyjeliligin jáne de asırıwǵa, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin, jámiyet hámde mámlekettiń nızam menen qorǵalatuǵın máplerin hár tárepleme qorǵawǵa, sonday-aq nızamlılıqtı bekkemlewge xızmet etedi.

Spartak NIYAZOV,

Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

SUDYA ASHÍQ SABAQ ÓTTI

Jınayat isleri boyınsha Qaraózek rayonı sudı baslıǵı R.Kaukıshev rayondaǵı 17-sanlı ulıwma bilim beriw mektebinde bolıp, oqıwshılarǵa «Maqtanıshlı sudyalıq kásibi» atamasında ashıq sabaq ótti. Onda oqıwshılarǵa sudyalıq kásibiniń mashaqqatı menen maqtanıshı hám juwapkershililigi haqqında túsinik berdi.

Ózbekstan Respublikasında sudyalar nızamǵa muwapıq ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa wákillik berilgen shaxslar bolıp, barlıq sudyalar birdey statusqa iye ekenligi atap ótildi. Sudyalar ǵárezsiz bolıp, olar tekǵana nızamǵa boysınadı.

Konstituciyamızdıń 130-statyasında, “Ózbekstan Respublikasında ádil sudlaw tek ǵana sud tárepinen ámelge asırıladı. Ózbekstan Respublikasında sud hákimiyatı nızam shıǵarıwshı hám atqarıwshı hákimiyattan, siyasiy partiyalardan, puqaralıq jámiyetiniń basqa institutlarınan ǵárezsiz halda jumıs alıp baradı”,-dep belgilengen.

Sudya oqıwshılarǵa óz kásibi haqqında aytar eken, hár qanday kásiptiń jetik maman qánigesi bolıw ushın házirden barlıq pánlerden jaqsı oqıp, kitap penen dos bolıw kerekligin uǵındırdı. Sebebi, hár qanday jetiskenlik negizi bilim hám tınımsız umıtılıs ekenligin turmıstıń ózi kórsetip atır.

Ashıq sabaq juwmaǵında keleshekte ózlerin usı kásipte kóriwdi qálewshi oqıwshılar sudyadan qızıqtırǵan sorawlarına juwaplar aldı.