KREDIT SHÁRTNAMALARÍNÍŃ EKONOMIKALÍQ SUDLARDA KÓRIP SHÍǴÍLÍWÍ MENEN BAYLANÍSLÍ MÁSELELER
Búgingi kúnde bankler hám finanslıq institutlar tárepinen yuridikalıq hám fizikalıq táreplerge kreditler beriw ámeliyatı keń tarqalǵan. Kredit shártnamaları – eki tárepleme huqıqıy minnetlemelerdi belgilewshi tiykarǵı hújjetlerden esaplanadı. Biraq, ámeliyatta bul shártnamalar boyınsha tartıslar kelip shıǵıwı hám olar ekonomikalıq sudlarda kórip shıǵılıw jaǵdayları kóplep ushıraspaqta. Kredit shártnamaların huqıqıy jaqtan kórip shıǵatuǵın bolsaq, kredit shártnaması puqaralıq nızamnıń arnawlı túri bolıp, bank hám qarız alıwshı arasında dúziledi. Onda kredit muǵdarı, payız stavkaları, qaytarıw múddetleri hám shártleri anıq kórsetiledi. Nızam buzılıw jaǵdayları – tiykarǵı tartıs deregi bolıp tabıladı. Kredit shártnamaları boyınsha qarama-qarsılıqlar tek yuridikalıq tárepler hám isbilermenlik subektleri arasında payda bolǵanda ǵana ekonomikalıq sud yurisdikciyasına kiredi. Fizikalıq tárepler menen baylanıslı tartıslar ádette puqaralıq sudlar tárepinen kóriledi. Biraq, ayırım jaǵdaylarda ekonomikalıq sudlarǵa da tiyisli bolıwı múmkin (máselen, isbilermenlik subektleri qatnasqanda).
Kredit shartnaması — bul bank penen qarıydar arasındaǵı rásmiy kelisim bolıp, onda kredit summası, procent muǵdarı, qaytarıw múddeti hám basqa da áxmiyetli shártler belgilenedi. Ayırım jaǵdaylarda, shártnamalar sonshelli quramalı jazıladı, qarız alıwshı onıń barlıq bántlerin túsinip te jetpeydi. Sonlıqtan, keyin ala «men bul haqqında bilmegen edim» degen narazılıqlar sudda nátiyje bermeydi.
Ekonomikalıq sud – kimler ushın? Degenge anıqlıq kirgizip ótetuǵın bolsaq, yuridikalıq tárepler (yaǵnıy, kárxanalar, shólkemler) hám isbilermenlik xızmeti menen shuǵıllanıwshı shaxslar arasındaǵı kredit tartısları ekonomikalıq sudlar tárepinen kóriledi. Eger kredit jeke zárúrlik ushın alınǵan bolsa, máselen, jay yamasa mashina satıp alıw maqsetinde – onda bunday tartıslar puqaralıq sudları ıqtıyarında qaladı. Narazılıqlar kóbinese qarız tólemleri óz waqtında ámelge asırılmasa, procentler hám penyalar artıq esaplansa, girew sıpatında qoyılǵgan múlk bahası tartıslı esaplansa, kepillik beriw shártleri jeterli anıqlanbasa kelip shıǵadı. Ayırım jaǵdaylarda sud qarıydar paydasına qarar shıǵaradı. Ásirese, ámeliyatta kóp jaǵdaylarda bankler sudda utadı. Sebebi, olardıń huqıqıy hújjetleri puqta tayarlanǵan boladı. Usınday jaǵdaylarda finanslıq tartıslarǵa dus kelmew ushın tómendegilerge itibar beriw usınıs etiledi. Yaǵnıy, birinshiden, shártnamaǵa qol qoymastan aldın onı jaqsılap úyreniw, yurist járdeminde tiykarǵı bántlerdi analizlew, qarız tólemlerin óz waqtında ámelge asırıw, eger narazılıq bolsa dáslep bank penen sóylesip alıw, kerek bolsa sudqa múrájat etiw kerek.
Kredit shártnamaların dúziwde standart hám ádil kriteriyalardı engiziw, sud ámeliyatında birdey kózqarastı támiyinlew ushın qollanbalar islep shıǵıw, bilimlendiriw hám ǵalaba xabar quralları arqalı qarız alıwshılardıń huqıqıy sawatlılıǵın arttırıw tiyis.
Kredit shártnamaları artında qatań huqıqıy juwapkershilik turadı. Qarjı institutları óz máplerin qorǵawǵa tayar bolǵanı sıyaqlı, qarıydarlar da óz huqıqların biliwi hám qorǵawdı úyreniwi kerek. Tartıslardıń aldın alıw — huqıqıy sana hám finanslıq tártip arqalı ámelge asadı.
Gúlmira ARZIEVA,
Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudınıń sudyası