HÁR BIR BALA – KELESHEGIMIZDIŃ TIYKARÍ
Bala – bul tek ǵana jámiyettiń aǵzası emes, al erteńgi kúnniń tiykarın salıwshı, rawajlanıwǵa jeteklewshi insan. Onıń qanday ortalıqta óskeni, qanday bilim alǵanı, qanday qádiriyatlarǵa iye bolıp kamalǵa kelgeni – keleshek jámiyetiniń kelbetin belgileydi. Sonlıqtan hár bir balanıń huqıqların tolıq hám sózsiz támiyinlew – bul tek ǵana mámlekettiń emes, al pútkil jámiyettiń juwapkershiligi bolıp esaplanadı.
Hár bir bala tuwılǵanınan baslap, jasaw, rawajlanıw, bilim alıw, pikir bildiriw hám zorlıqtan qorǵanıw sıyaqlı ajıralmas huqıqlarǵa iye. Bul huqıqlardı támiyinlew máselesi xalıqaralıq huqıq normaları menen bir qatarda hár bir mámlekettiń ishki siyasatında da tiykarǵı orın iyelewi kerek. Ózbekstan Respublikası da ǵárezsizlikke eriskennen soń, bala huqıqların qorǵaw baǵdarında bir qatar áhmiyetli reformalardı ámelge asırıp kelmekte.
1992-jil 9-dekabrde Ózbekstan BMShniń Bala huqıqları haqqındaǵı konvenciyasın ratifikaciya etti. Bul konvenciya dúnyadaǵı derlik barlıq mámleketler tárepinen tán alınǵan hám eń keńnen qollanılatuǵın xalıqaralıq hújjetlerden biri bolıp esaplanadı. Onda balanıń ómiri, erkinligi, abadanlıǵı hám rawajlanıwına baylanıslı 54 statyadan ibarat bolıp, bul huqıqlardı qorǵaw mámlekettiń tikkeley minnetlemesi bolıp esaplanadı.
Ózbekstan hár 4-5 jılda BMShne bala huqıqları boyınsha milliy dáwirlik esabatın usınadı. Sońǵı – Besinshi dáwirlik esabat 2023-jılı BMSh Bala huqıqları komiteti tárepinen kórip shıǵıldı hám oǵan juwap retinde 2024-2027-jıllar ushın Milliy háreketler rejesi qabıl etildi.
Sońǵı jılları bala huqıqların bekkemlewge qaratılǵan bir qatar nızamlar qabıl etildi:
-«Balalardı zorlıqtan qorǵaw haqqında»ǵı Nızam (2024);
– «Bala huqıqları boyınsha Ombudsman haqqında»ǵı Nızam;
– «Bilimlendiriw haqqında,» «Shańaraq kodeksi,» «Hákimshilik juwapkershilik haqqında»ǵı kodekslerge tiyisli ózgerisler kirgizildi.
Bul nızamlar arqalı balalardıń bilim alıwǵa, densawlıǵın saqlawǵa, shańaraqta jasawǵa, zorlıqtan hám ekspluataciyadan qorǵalıwǵa bolǵan huqıqları anıq kepillendi.
Bala máplerin támiyinlewde sudlardıń roli áhmiyetli. Solay eken, shańaraqlıq kelispewshilikler, aliment, perzentlikke alıw hám jınayat isleri boyınsha sud qararlarında balaǵa qolaylı sharayatlar jaratıw principi jolǵa qoyılmaqta.
Ózbekstan Respublikasında bala huqıqların qorǵaw tarawında anıq jetiskenlikler bar bolsa da, bul baǵdarda ele kóplegen mashqalalar hám isleniwi tiyis tiykarǵı wazıypalar bar. Sud sisteması, bilimlendiriw hám densawlıqtı saqlawda balalardıń talaplarına jáne de sáykes keletuǵın qatnaslardı kúsheytiw zárúr. Eń tiykarǵısı, bala huqıqların támiyinlew baǵdarında tek ǵana mámleketlik uyımlar emes, al hár bir puqaranıń da juwapkershiligi bar. Sebebi hár bir bala – keleshegimizdiń tiykarı.
Alisher AMETOV,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası