SUD JUMÍSÍNDA ÁDEP-IKRAMLÍLÍQ: ÁDILLIKTIŃ TIYKARǴÍ PRINCIPI
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasına muwapıq, elimizde ádil sudlaw tek sud tárepinen ámelge asırıladı hám sud hákimiyatı nızam shıǵarıwshı hám de atqarıwshı hákimiyattan tolıq ǵárezsiz esaplanadı. Sudtıń erkinligi – puqaralardıń huqıqları menen mápleri ádil qorǵalıwınıń tiykarǵı kepili bolıp esaplanadı.
Keyingi jıllarda sud isleriniń sanı artıp, ádil sudlawǵa qoyılatuǵın talaplar jáne de arttı. Jańa sharayatlar, jańasha qatnas hám puqaralardıń ádillikke bolǵan talabı sud-huqıq sistemasınan joqarı juwapkershilikti talap etpekte.
Sonıń ushın sud jumısında tártip-intizam, jeke juwapkershilik hám qalıslıq – hár bir sudya hám sud xızmetkeriniń kúndelikli jumıs normasına aylanıwı zárúr. Sebebi sud bosaǵasına kelgen hár bir insan bul jerde ádillik húkim súrip atırǵanına isenim payda etiwi kerek.
Jámiyette qabıl etilgen ádep-ikramlılıq normaları sud sistemasında ayrıqsha áhmiyetke iye:
Ádep – shaxstıń ádepliligi hám milliy qádiriyatlarga tiykarlangan minez-qulqı.
Minez-qulıq – insannıń jámáát hám ortalıqtaǵı ruwxiy kelbeti.
Ádep-ikramlılıq – jámiyet ushın úlgi bolatuģın sawaplı ámeller jıyındısı.
Intizam – huqıqıy hám ádep-ikramlılıq talaplarına ámel etiw, shólkem qaģıydalarına muwapıq júriw.
Sudya áne usı normalardıń barlıǵına ámel etiwi, nızamǵa hám jámiyetshiliktiń isenimine qayshı kelmeytuǵın is-háreketti kórsetiwi shárt.
Sudyanıń jumısta, jumıstan tısqarı waqıtta da qanday ózin tutıwı kerek ekenligi Sudyalar ádep kodeksinde belgilep qoyılǵan. Bul normalar sudyanıń huqıq hám erkinliklerin sheklemeydi, kerisinshe, onıń abırayı, qalıslıǵı hám erkinligin támiyinlewge xızmet etedi.
Kodekste kórsetilmegen jaǵdaylarda bolsa sudya jámiyettegi ulıwma ádep-ikramlılıq normalarına hám xalıqaralıq standartlarǵa ámel etiwi talap etiledi.
Sudya óziniń kásiplik kózqarasın nızamshılıq, huqıq hám sud ámeliyatına baylanıslı jaǵdaylarda bildiriwi múmkin. Biraq bunda onıń ústinen tásir ótkeriliwine, gárezsizligine gúman tuwılıwına jol qoymaw kerek.
Sonday-aq, sudya mámleketlik uyımlardıń jumısın ǵalaba túrde sınǵa alıwdan tıyılıwı, hár qıylı komissiya hám toparlardıń jumısında qatnasıwı onıń qalıslıǵına zıyan jetkermewi kerek.
Sud sistemasınıń abırayı, ádil qararlar qabıl etiliwi, puqaralardıń sudqa bolǵan isenimi – tikkeley tártip-qaǵıyda hám ádep-ikramlılıqqa baylanıslı. Sonıń ushın bul qaǵıydalarǵa tek ǵana sudyalar emes, al sud xızmetkerleri de qatań ámel etiwi kerek. Sebebi olar keleshektiń sudyaları, keleshek ádalat qorǵawshıları bolıp esaplanadı.
Sud-huqıq sistemasındaǵı tártip, princip hám etika talapları ámelge asırılsa, sudlar óz wazıypasın tolıq qanaatlandıra aladı. Bunday qatnas jasaw puqaralardıń huqıqları menen mápleriniń isenimli qorǵalıwı, mámlekette nızamlılıq hám ádillik ústin bolıwınıń tiykarǵı kepili bolıp esaplanadı.
Zulfiya BERDIMURATOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası