ЖОЛ ҲӘРЕКЕТИ ҚАҒЫЙДАСЫНА ӘМЕЛ ЕТПЕЎ 5 АДАМНЫҢ ӨМИРДЕН КӨЗ ЖУМЫЎЫНА СЕБЕП БОЛДЫ

 

Пүткил дүнья жүзи бойлап белгиленген арнаўлы стандарт бойынша жол ҳәрекети қағыйдалары ислеп шығылған болып, бул қағыйдалар инсан өмири ҳәм ден-саўлығы, сондай-ақ жол ҳәрекетин тәртипке салып турыў ушын ислеп шығылған.

 

Транспорт басқарыўшыларының автотранспортларды жолларда жол ҳәрекети қағыйдаларына әмел етпей басқарып жүриўлери тек ғана өзлерине емес, ал басқада жол ҳәрекети қатнасыўшылырының өмирине ҳәм ден-саўлығына қәўип туўдырады. Бул ҳаққында ғалаба хабар қураллары арқалы тез-тезден көрсетиўлер, үгит-нәсият жумыслары ҳәм ўақыя орынларынан репортажлар таярланып көрсетилиўине қарамастан бизиң ўақыямыз қаҳарманы жол ҳәрекети қағыйдасына әмел етпеген.

 

Судланыўшы Даврон 2023-жыл 14-май күни саат 02:30 да өз басқарыўындағы пуқара Мадетке тийисли ақ реңли «Кобальт» маркалы мәмлекетлик белгиси 95/М965ЕА болған автомашинасын А-380 «Гузар-Бухара-Нөкис-Бейнеў» автомобиль жолы менен «Даўыт-ата» бажыхана шегара посты тәрептен Қоңырат районы орайына қарай басқарып баратырып, усы асфальт жолдың 892-893 километрине келгенинде, Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2022-жыл 12-апрель күнги 172-санлы қарары менен тастыйықланған ҳәм 2022-жыл 01-май күнинен баслап әмелде болған «Жол ҳәрекети қағыйдалары»ның 12-бәнти 1-киши бәнтинде, «айдаўшыларға транспорт қуралын ҳәр қандай мәс ҳалында, сезгирликти ҳәм итибарды төменлетиўши дәри-дәрмақлар тәсиринде, жол-ҳәрекети қәўипсизлигине қәўип туўдыратуғын дәрежедеги шаршағанлық ҳәм бийтаплықта басқарыў қадаған етиледи”, 77-бәнтинде, «айдаўшы ҳәрекеттиң көп екенлигин, транспорт қуралы ҳәм жүктиң өзгешелиги ҳәмде жағдайын, жол ҳәм ҳаўа-райы шараятын, сондай-ақ, ҳәрекет етиў бағытындағы көринисти есапқа алған жағдайда транспорт қуралын белгиленген тезликтен асырмай басқарыўы керек; тезлик айдаўшыға қағыйдалардыӊ талапларын орынлаў ушын транспорт қуралының ҳәрекетин турақлы қадағалап барыў мүмкиншилигин бериўи керек; ҳәрекет етиў ўақтында айдаўшы анықлай алыў мүмкиншилиги болған қәўип пайда болса, ол транспорт қуралының тезлигин толық тоқтата алатуғын дәрежеде пәсейтиў яки тосқынлықты басқа ҳәрекет қатнасыўшылары ушын қәўип туўдырмаған ҳалда айланып өтиў иләжларын көриўи керек» деп көрсетилген талапларды бузып, жолға сезгирлик ҳәм итибар менен қарамастан, автомашинасының басқарыўын жойтып, асфальт жолдан шығып кетип, жолдың қубла тәрепки шетиндеги қумлық жерге аўдарылған. Нәтийжеде, усы автомашинаның жолаўшылары 04.05.1977-жыл туўылған пуқара Жумабай, 17.06.1984-жыл туўылған пуқара Айжан, оның 20.01.2018-жыл туўылған жас өспирим перзенти Нурбек, 13.01.1982-жыл туўылған пуқара Жансая, 03.02.1976-жыл туўылған пуқара Қыятлар аўыр дене жарақатын алып, қайтыс болған.

 

Судланыўшы Даврон жоқарыдағы жынайый ҳәрекетлери менен Өзбекстан Республикасы Жынаят кодексиниӊ 266-статьясы 3-бөлиминиӊ «а» бәнтинде нәзерде тутылған жынаятты қастан ислеген.

 

Суд мәжилисинде, судланыўшы Даврон айыбын толық мойынлап қылған исинен шын кеўилден пушайман болып, жәбирлениўшилердиң нызамлы ўәкиллеринен кеширим сорады, оған усы статья менен 3 (үш) жыл мүддетке барлық түрдеги автотранспорт қуралларын басқарыў ҳуқықынан айырылып, 8 (сегиз) жыл мүддетке еркинен айырыу жазасы тайынланды.

 

Судланыўшы Даврон жол ҳәрекети қағыйдасына әмел етпегенлиги ақыбетинде 5 инсан өмирден ерте көз жумды.

Сонлықтанда, жолға шыққан ҳәр бир инсан әсиресе, автомобиль басқарыўшылары жүда сергек ҳәм жуўапкершиликли болыўы керек. Өйткени, олар өзлери менен бирге сол автомобилинде алып баратырған жолаўшылардың да өмири ҳәм денсаўлығына жуўапкер. Жолларда қырағы ҳәм сергек болыў дәўирдиң талабы. Сени шаңарағыңда ата-анаң, өмирлик жолдасың, перзентлериң күтип отырғанын умытпа!

 

Берик АЙМУРАТОВ,

жынаят ислери бойынша Қоңырат районы суды судьясы

КОНСТИТУЦИЯДА ПУҚАРА ӨЗИНЕ ТИЙИСЛИ МАҒЛЫЎМАТЛАРДЫ ҚОРҒАЎЫ БОЙЫНША КИРГИЗИЛГЕН НОРМАЛАР  

Пуқара өзине тийсли мағлыўматларды қорғаўы оның жеке ҳуқықларынан бири есапланады ҳәм бул ҳуқық мәмлекет тәрепинен тәмийнлениўы керек.

 

Усы мүнәсебет пенен жаңа редакциядағы Конституциямыздың 31-статьясында “Ҳәр ким өз шахсына тийисли мағлыўматлардың қорғалыўы ҳуқықына, соның менен бирге натуўры мағлыўматлардың дүзетилиўин, өзи ҳаққында нызамға қайшы келиўши жол менен топланған яки ҳуқықый тийкарларға ийе болмай қалған мағлыўматлардың жоқ қылыныўын талап етиў ҳуқуқына ийе”, деген қатаң норма белгиленген.

 

Шахсқа тийсли болған мағлыўматлар сыпатында инсанның туўрыдан-туўры өзине тийисли болған электрон яки қағазда келтирип өтилген мағмыўмат түсиниледи. Мысалы, шахстың фамилясы, аты, әкесиниң аты, туўылған жылы ҳәм жери, кәсиби, пуқаралығы, мағлыўматы, шаңарақ жағдайы, жумыс орны, жасаў мәнзили, шаңарақ ағзалары, саламатлығы, жәмийетлик орны, партыялылығы, әскери хызметке байланыслығы сияқлы мағлыўматлар солар қатарына киреди.

 

Инсан туўылғанынан баслап ол ҳаққындағы мағлыўматлар оның өмири даўамында қандайда бир жерде “из” қалдырады. Атап айтқанда, мәмлекет хызметлеринен пайдаланғанда, емлеўханада, ПХАЖ бөлимлеринде, бағшада, мектепте, банклерде ҳәм басқа шөлкемлерде, күнделикли пайдаланатуғын социаллық тармақлардың бетлеринде яки мағлыўматлар базасында шахстың фото, видео, аудио, жазба яки электрон түрдеги шахсқа тийисли мағлыўматлар бар.

 

Әсиресе, санластырыў шәраятында шахсқа тийисли мағлыўматларды қорғаўға болған зәрүрлик барған сайын артып бармақта. Себеби айрымлар өзгелерге тийисли жеке мағлыўматлардан ғәрезли мақсетлерде пайдаланыў ҳалатлары да әмелиятда көп ушрамақта.

 

Мәмлекет шахсқа тийисли мағлыўматлардың қорғалыўына кепиллик береди. Тийкарынан, мәмлекет шахстың өзиниң жеке өмирине араласыўдан қорғалыўын, шахсқа тийисли мағлыўматлардың  пүтинлигин ҳәм пүтин сақланыўын, сырлылығына әмел қылыныўын, нызамға қайшы түрде өзгертилиўиниң алды алыныўын тәмийнлеўи лазым.

 

Инсан қәдири даңқы көтерилип атырған Жаңа Өзбекстанда шахс пенен байланыслы болған мағлыўматларды қорғаў бойынша ҳақықый жаңа дәўир басланды. Атап айтқанда, 2019-жылда қабыл етилген «Шахсқа тийисли мағлыўматлар ҳаққында»ғы Нызам буның тастыйығы. Оған көре, шахсқа тийисли мағлыўматлардан пайдаланыўға рухсат алған шахслар усы мағлыўмат ийесиның разылығысыз шахсқа тийисли мағлыўматларды үшинши шахсларға әшкара етпеўи ҳәм тарқатпаўы шәрт.

 

Соның менен бирге, Конституцияға пуқараның өзи ҳаққында нызамға қайшы жол менен топланған яки ҳуқуқый тийкарларға ийе болмаған мағлыўматлардың жоқ етилиўин талап етиў ҳуқуқын кепиллеўши жаңа қағыйда киргизилген.

 

Шахсқа тийисли мағлыўматларға ислеў бериўди әмелге асырыўшы мәмлекетлик орган, физикалық яки юридикалық шахстан шахс өзи ҳаққындағы мағлыўматлардағы түрли қәтеликлерди сапластырыў, сондай-ақ оның разылығысыз, нызамға қайшы түрде жыйналған ҳәмде ҳуқуқый тийкары бийкар болған мағлыўматлардың жоқ етилиўин талап етиўге ҳақылы. Егерде шөлкем бул талапты тәмийинлемесе, шахс бузылған ҳуқықларын тиклеў мақсетинде судқа мүрәжат етиўге ҳақылы.

 

Мысалы, өзине байланыслы болмаған мақалада сүўрети сәўлеленген шахс усы мақаланы тарқатқан физикалық ҳәм юридикалық шахс, сондай-ақ мәмлекет органынан өз сүўретин мақаланың қурамынан шығарып таслаўды (жоқ етиўди) талап етиўи мүмкин.

 

Сырт ел мәмлекетлеринде (Сингапур, Япония) “умытылыўға болған ҳуқық” (right to be forgotten) деген ат пенен қолланылыўшы усы ҳуқық шахстың өзи ҳаққындағы нызамға қайшы жол менен топланған яки ҳуқықый тийкарларға ийе болмаған мағлыўматларды хабар ресурсларынан, атап айтқанда Интернеттен жоқ етилиўин талап етиў ҳуқықын аңлатады.

 

Бул норма Гермения, Испания, Словения, Азербайжан, Армения, Қазақстан конституцияларында өз көринисин тапқан, сондай-ақ Европа аўқамының Мағлыўматларды қорғаў регламентинде (General Data Protection Regulation) де белгилеп қойылған.

 

Бундай норманың киргизилиўи инсанның жеке қолқатылмаслығын тәмийинлеўди Конституция дәрежесинде беккемлейди, және де ҳәр бир инсанға оның өзине ғана тийисли болған мағлыўматлардың сыр сақланыўы, оның разылығысыз берилиўи, алыныўы яки тарқатылыўының кепили болып хызмет етеди.

 

 

Агзам УСПАНОВ,

жынаят ислери бойына Шымбай районы суды баслығы

МОЙНАҚТА АШЫҚ КӨШПЕЛИ СУД МӘЖИЛИСИ ӨТКЕРИЛДИ

Жынаят ислери бойынша Мойнақ районы суды баслығы Ж.Кдырниязов тәрепинен райондағы 3-санлы мектеп имаратында ашық кɵшпели суд мәжилиси ɵткерилди. Онда 4 шахстың қарсысына топланған ҳәкимшилик ис материаллары кɵрип шығылды.

 

Ашық кɵшпели суд мәжилисинде 1 ҳәкимшилик ҳуқықбузыўшылық ҳаққындағы ис тәреплердиң өз-ара жарасқанлығы мүнәсибети менен Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодекстиң 21-2-статьясына тийкар өндиристен қысқартырылды. 2 шахсқа жәрийма жазасы, 1 шахсқа ҳәкимшилик қамақ жазасы тайынланды. Көшпели суд мәжилиси қатнасыўшыларына ҳар қандай ҳуқықбузарлық яки қылмыс жазасыз қалмайтуғынлығы, сонлықтан тәрбияны ҳәр ким биринши нәўбетте өзинен баслаў кереклиги айтылды. Себеби, нызамларды ҳүрмет етип, ҳадал жасасаң әлбетте, жәмийеттен, өмирден ылайықлы орын таўып, абырой атаққа ерисесең, ал керисинше болса-барар мәнзилиң анық. Солай екен, әсиресе, жасларға бул турмыслық мысаллар арқалы түсиндирилип, өткерилген суд мәжилисинен дурыс жуўмақ шығарыўға шақырылды.

 

Суд мәжилисинен соң, суд баслығы тәрепинен жыйналғанларға 2024-жыл 1-февралдағы “Педагогтың ҳуқықый статусы ҳаққында”ғы Ɵзбекстан Республикасы Нызамының мазмуны ҳәм әҳмийети түсиндирип берилди. Атап өтилгениндей, бул нызам менен педагоглардың ҳуқықлары, миннетлемелери, искерлигиниң тийкарғы кепилликлери, мийнетине ылайықлы ҳақы төлеў, хошаметлеў ҳәм социаллық қорғаў принциплери белгиленгенди. Педагогтың ҳуқықлары, қәдир-қымбаты ҳәм исшеңлик абыройы мәмлекет қорғаўы астында болады. Сондай-ақ, улыўма орта билимлендириў шөлкемлеринде биринши мәртебе ислеп атырған шахсқа бир оқыў жылы дәўирине устазлық етиў ушын тәжрибели педагог бириктириледи.

 

Нызамға бола, педагогты кәсиплик искерлиги менен байланыслы болмаған ислерге, атап айтқанда аймақларды абаданластырыўға ҳәм аўыл хожалығы ислерине тартыў, педагогтан оның кәсиплик миннетлемелерине тийисли болмаған есабатларды ҳәм басқа мағлыўматларды, мысалы питкерицшилердиң бәнтлиги тәмийинленгенлиги ҳаққындағы есабатларды қәлиплестириўи ҳәм усыныўды талап етиў, оларға товар ҳәм хызметлерди сатып алыў миннетлемесин жүклеў, сондай-ақ, ис ҳақыдан оның жазба разылығысыз товар ҳәм хызметлер ушын қаржы услап қалыў қатаң қадаған етиледи.

 

Илажда судья тәрепинен усы ҳәм басқада Нызамлардағы өзгерислер ҳәм қосымшалар бойынша кең түрде мағлыўмат берилди.

 

Жеткиншек КДЫРНИЯЗОВ,
жынаят ислери бойынша Мойнақ районы суды баслығы

ЖОҚАРЫ СУДТЫҢ ГЕЗЕКТЕГИ ПЛЕНУМЫ

Өзбекстан Республикасы Жоқары судының гезектеги пленум мәжилиси болып өтти.

Мәжилисте суд қарарларының нызамлы, тийкарлы ҳәм әдил қабыл етилгенин тексериў институтын қолланыўда суд әмелиятында әҳмийетли болған мәселелер бойынша таярланған бес қарар жойбары көрип шығылды.

Өзбекстан Республикасы Жоқары судының баслығы Бахтиёр Исломов басқарған мәжилис алдынан мәмлекетимизде әмелге асырылған суд-ҳуқық реформалары судларды пуқаралардың ҳуқықлары менен нызамлы мәплерин қорғаўшы уйым сыпатында халыққа және де жақынластырыў менен бир қатарда суд ҳәкимияты еркинлигин тәмийинлеў ҳәм судлар жумысының нәтийжелилигин арттырыў имканиятын бергени атап өтилди.

Жаңа редакциядағы Конституция Жаңа Өзбекстан стратегиясын әмелге асырыўдың сиясий-ҳуқықый тийкарларын жаратып, мәмлекет ҳәм жәмийетти буннан былай да раўажландырыўдың ең әҳмийетли тийкарғы бағдарларын белгилеп берди.

– «Өзбекстан – 2030» стратегиясында халық хызметиндеги әдил ҳәм заманагөй мәмлекетти қурыў идеясы сәўлелендирилген, – дейди Жоқары суд жәмийетшилик пенен байланыслар орайының баслығы Азиз Обидов. – Бул судьялар корпусына айрықша жуўапкершилик жүклеген ҳалда «Халықшыл суд» принципи тийкарында судты халқымызға әдиллик пенен хызмет ететуғын қорғанға айландырыў ўазыйпасын қоймақта. Усы мақсетте суд ҳәкимиятының еркинлигин күшейтиў ҳәм оның жумысында ашық-айдынлықты тәмийинлеў арқалы әдил судлаўға ерисиў дәрежесин арттырыўға итибар қаратылмақта. Әмелге асырылып атырған барлық реформалар орайында инсан қәдирин улығлаўға қаратылған ийгиликли идея жәмленген. Өткен жылы Президентимиз суд системасын сапа жағынан жаңа басқышқа алып шығыўдың қысқа мүддетли стратегиясын тастыйықлап берди. Пленум мәжилисиниң додалаўына қойылған мәселелер де әне, усы стратегияға муўапық қабыл етилген нызамларға бағышланған.












«Судлар тәрепинен жынаят ислерин апелляция ҳәм кассация тәртибинде көриў әмелияты ҳаққында», «Ҳәкимшилик ҳуқықбузарлық ҳаққындағы ислерди аппеляция ҳәм кассация тәртибинде көрип шығыў бойынша суд әмелияты ҳаққында», «Судлар тәрепинен пуқаралық ислерин аппеляция ҳәм кассация тәртибинде көриў әмелияты ҳаққында», «Судлар тәрепинен ҳәкимшилик ислерди аппеляция ҳәм кассация тәртибинде көриўдиң айырым мәселелери ҳаққында»ғы пленум қарарларының жойбарлары усылардың қатарына киреди.

Бул ҳүжжетлер тәжирийбели әмелиятшылар, илимий-мәсләҳәт кеңесиниң ағзаларынан ибарат жумысшы топарлар тәрепинен ислеп шығылған ҳәм бир неше рет додаланған.

Жумысшы топарлар тәрепинен әмелдеги нызам ҳүжжетлерин қолланыўда жүзеге келип атырған мәселелерге байланыслы қағыйдалар талланып, алдынғы сырт еллердиң тәжирийбеси үйренилген.

Үйрениўлер тиккелей орынларға шығыў арқалы әмелге асырылып, жол қойылған қәтеликлер талланған. Анықланған машқалалы мәселелер бойынша судлардан, суд ветеранларынан, усы мәселелерге байланыслы мәпдар уйымлардан пикир-усыныслар алынған.

Бизге белгили, усы жылдың басынан суд қарарларының нызамлы, тийкарланған ҳәм әдил қабыл етилгенин тексериўдиң пуқараларға қолайлы жаңа тәртиби судлар жумысына енгизилди.

Процессуаллық нызамшылыққа суд қарарларын қайта көриўдиң жаңа тәртиби киргизилгени, бул тәртип бойынша бирден-бир суд әмелиятын тәмийинлеў керек екенин есапқа алып, суд қарарларын апелляция ҳәм кассация тәртибинде қайта көриўде нызамларды дурыс қолланыў бойынша түсиниклер бериў талабы жүзеге келди.

Жаңа тәртипке бола, ўәлаят ҳәм оған теңлестирилген судлардың ўәкилликлери ҳәм жуўапкершилиги артып, олардың имканиятларынан нәтийжели пайдаланыў жолға қойылды. Сондай-ақ, пуқаралардың судқа шағым етиў ҳуқықы буннан былай кеңейтилип, халықтың орынларда судпа-суд сергиздан болып жүриўи сапластырылды.

Пленум қарарларында нызамлы күшке кирмеген суд қарарларын шағым ямаса протест тийкарында апелляция тәртибинде, нызамлы күшке кирген суд қарарларын болса, кассация тәртибинде қайта көриўдиң тийкарғы тәреплери, ис жүргизиўдиң өзине тән өзгешеликлери ашып берилген. Судларда бирден-бир әмелиятты қәлиплестириўге байланыслы әҳмийетли түсиниклер сәўлелендирилген.

Мәжилисте көрип шығылған мәселелер бойынша тийисли қарарлар қабыл етилди.

 

Норгул АБДУРАИМОВА,

ӨзАның хабаршысы

СУД ХЫЗМЕТКЕРЛЕРИ НАЎРЫЗДЫ БАЙРАМЛАДЫ

“Әлем нурға толсын сениң менен, Наўрыз!” сүрени астындағы байрам сейили Қарақалпақстан Республикасы судлары жәмәәтинде де кең түрде белгиленди.

Наўрыз-бул ояныў, жаңаланыў ҳам жасарыў пасылынан дәрек. Тарыйхый мағлыўматларға қарағанда бул байрамның тарийхы 3 мың жылдан аслам ўақытқа барып тақалады.

Қарақалпақстан Республикасы суды ҳәм Қарақалпақстан Республикасы ҳәкимшилик судының шөлкемлестириўинде болып өткен Наўрыз салтанаты дәслеп суд хызметлери ушын арзанластырылған аўыл хожалығы ҳәм азық-аўқат өнимлериниң саўда ярмаркасы менен басланды. Онда түрли аўыл хожалығы өнимлери менен бирге азық-аўқатлық затлар исбилерменлер тәрепинен арзанластырылған баҳаларда қарыйдарларға усынылды. Әлбетте, бул да тараў ўәкиллериниң байрам дастурханының молшылығын тәмийинлеўге хызмет етеди.

Буннан соң, тараў басшылары ҳәм нуранийлар сөзге шығып, жыйналғанларды улыстың уллы күни менен шын жүректен кутлықлап, елимизге тынышлық аманлық, ҳәр бир шаңараққа бахыт ҳәм мол ырысқы-несийбе тилеп, ҳәр бир күнимиз Наўрыз болыўына жақсы тилеклерин билдирди.

Үлкен қазанларда Наўрызлық гөже қайнатылып, дастурханларға тартылды. Әсиресе, мәденият тараўы хызметкерлериниң атқарыўындағы йошлы концерт бағдарламасы байрамның және де заўықлы ҳәм мазмунлы болып өтиўин тәмийинледи. Негизинде, Наўрыз байрамы халқымыз арасында усындай беккем аўызбиршилик ҳәм мийрим-шәпәәт сыяқлы ағла пазыйлетлерди кеңнен ен жайдырыўға бағдарланғаны менен биз ушын қәдирли ҳәм әзиз.


ҮШ ӘЎЛАД УШЫРАСЫЎЫ

Бүгинги күнде мәмлекетимизде әмелге асырылып атырған реформалардың мазмуны “Инсан қәдири ушын” принципиниң әҳмийетине қаратылар екен, бунда әлбетте жасы үлкенлеримиздиң турмыслық тәжрийбеси, ақыл-нәсияты- жаслар тәрбиясында, елимиздиң айдын келешегин тәмийинлеўде айрықша орын ийелейди.

Суд-ҳуқық тараўында жемисли мийнет еткен жасы үлкен нуранийларға ҳүрмет көрсетиў, олардың тәжирийбесин жас судьяларға өрнек етиў мақсетинде Өзбекстан Судьялар ассоциациясы ҳәм Қарақалпақстан Республикасы суды, Қарақалпақстан Республикасы ҳәкимшилик суды менен биргеликте “Үш әўлад ушырасыўы” илажы өткерилди. Видеоконференц байланыс режиминде өткерилген ушырасыўға суд нуранийлары, Қарақалпақстан Республикасы судының судьялары, хызметкерлери, олардың ата-аналары ҳәм студент-жаслар қатнасты.

Ушырасыў күн тәртибинен орын алған мәселелер “Өзбекстан-2030” стратегиясын “Жаслар ҳәм бизнести қоллап-қуўатлаў жылы”нда әмелге асырыўға байланыслы мәмлекетлик бағдарламаның мазмуны ҳәм әҳмийетин кең жәмийетшиликке жеткериў, суд-ҳуқық тараўындағы реформалар-инсан ҳуқықларын тәмийинлеўдиң әҳмийетли факторы, жасларға болса әдил судлаў-инсан мәплерин қорғаўдың кепили екенлигин түсиндириў ҳәм “Касби-корим адолат бўлди” атамасындағы китапты ушырасыў қатнасыўшыларына түсиндириўден ибарат болды. Мине усы темалар бойынша Қарақалпақстан Республикасы судларының судьялары баянат жасап, илаж қатнасыўшыларына толық мағлыўмат берилди.

Көпти көрген нуранийлардың тәжрийбеси жаслар ушын үлкен үлги мектеби. Инсан қәдири улығланған елде усындай мазмундағы ушырасыўлар болса жас судья ҳәм суд хызметкерлерин дурыс жуўмақ шығарыўға, нуранийлардың өмири ҳәм мийнет жолынан үлги алыўға, әдил ҳәм тек ғана нызамларға муўапық ҳадал пәк ҳүждан менен ислеўге, инсан тәғдири ҳәм қәдири ушын жуўапкершиликти терең сезиниўге бағдарлайды. Ашық сәўбетлесиўлер барысында өткен күнлерди еслеў, бүгинги өзгерислерге шүкирлик етиў-келешек ушын анық мақсетлерди белгилеп алыўға хызмет етеди.

Илаж даўамында елимизде инсан факторына айрықша итибар қаратылып атырғанлығы, Президентимиздин басламасы менен инсан қәдир-қымбаты, оның арзыў-нийетлерин жүзеге шығарыўға мүмкиншиликлер жаратып бериў баслы ўазыйпаға айланғаны айрықша атап өтилди.

Суд нуранийлары да өмири ҳәм мийнет жолы даўамында топлаған бай тәжирийбеси, жаслық дәўириндеги ҳәм хызмет бабындағы қыйыншылықлар, ең баслысы кексе әўлад ўәкиллерине көрсетилип атырған ҳүрмет-итабар ҳаққында өзлериниң кеўилиндеги миннетдаршылық сөзлерин, ийгиликли нийетлерин билдирди. Дурысында да, ел-журттың раўажланыўы жолында мәмлекетимиз басшысына жақын жәрдемши, қол-қанат болыў кереклиги үш әўладқа ылайық заманласларымыз арасындағы ашық сәўбетлесиўлердиң тийкарғы мазмунын қурады.

Илаж барысында нуранийларға Өзбекстан Судьялар ассоциациясының баслығы Убайдулла Мингбаевтың авторлығындағы “Касби-корим адолат бўлди” китабы ҳәм естелик саўғалары тапсырылды. Сондай-ақ, бүгинги күнде тараўда нәтийжели жумыс ислеп, көпке өрнек болып киятырған судьялардың ата-аналарына миннетдаршылық хатлары да тапсырылды.

ҲЕШКИМ СУД ШЕШИМИСИЗ ТУРАҚ ЖАЙДАН АЙЫРЫЛМАЙДЫ

 

Жаңа Өзбекстан модернизацияласқан экономикаға таянады. Мәмлекетимизде бундай экономиканы қәлиплестириў ушын ондағы мәмлекет үлесин кемейттириў, жеке мүлк ҳуқықларын қорғаў ҳәм оның ролин күшейттириўге қаратылған институционал реформалар даўам етпекте.

 

Жеке мүлк қол қатылмаслылығы ҳәм оны ҳәр қандай қастыянлықлардан қорғаў экономикалық сиясаттың тийкарғы ўазыйпаларынан бири болып есапланады.

 

Өзбекстан Республикасы Конституциясының 47-статьясына көре, ҳәр ким турақ жайлы болыў ҳуқыкына ийе. Ҳеш ким судтың шешимисиз ҳәм нызамға қайшы түрде турақ жайынан айырылыўы мүмкин емес. Турақ жайынан айырылған меншик ийесине турақ жайдың қуны ҳәм де ол көрген зыянлардың орны нызамда нәзерде тутылған жағдайларда ҳәм тәртипте алдын ала, тең муғдарда қаплап берилиўи тәмийинленеди. Мәмлекет турақ жай қурылысын хошаметлейди ҳәм турақ жайға болған ҳуқықтың әмелге асырылыўы ушын шараятлар жаратады. Халықтың социаллық жақтан мүтәж қатламларын турақ жай менен тәмийинлеў тәртиби нызам менен белгиленеди.

 

Өзбекстан Республикасы Үй-жай кодексиниң 11-статьясына көре, турақ жайға болған мүлк ҳуқықы мүддетсиз болып, пуқаралар ҳәм юридикалық шахслардың, мәмлекеттиң ҳуқықларын ҳәмде нызам менен қорғалатуғын мәплерин бузбаған ҳалда шахстың өзине тийисли турақ жайға өз қәлеўи ҳәм мәплерине көре ийелик етиў, оннан пайдаланыў ҳәм оған бийлик етиў, сондай-ақ өзиниң мүлк ҳуқықы бузылыўын сапластырыўды талап етиў ҳуқықынан ибарат.

 

Турақ жай менен байланыслы даўларды дурыс ҳәм әдалатлы шешиў, келип шығып атырған машқалаларды сапластырыў мақсетинде Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының 2001-жыл    14-сентябрьдеги «Турақ жай даўлары бойынша суд тәжирийбеси ҳақкында» 22-санлы қарары қабыл етилген.

 

Усы Пленум қарарының көрсетпелерине көре, жер участкалары мәмлекет яки жәмийет мүтәжликлери ушын алып қойылыўы мүнәсебети менен пуқаралар мүлкинде болған турақ жайлар (квартиралар) бузылған жағдайда, мүлкдарларға олардың таңлаўы бойынша ҳәм тәреплер келисимине көре, турақ жай майданының социаллық нормасынан кем болмаған көлемдеги, барлық қолайлықлары болған, алдынғысына тең қунлы басқа турақ жай мүлк қылып бериледи ҳәмде көп жыллық тереклерниң базар баҳасы төленеди ямаса бузылып атырған турақ жай (квартира), басқа имаратлар, қурылыслар ҳәм көп жыллық тереклердиң базар баҳасы, сондай-ақ жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасы толық көлемде төленеди. Бузылып атырған турақ жайдың (квартираның) яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасы берилип атырған турақ-жайдың яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасынан артық болған жағдайда, бул парық мүлкдарға төлениўи лазым, берилип атырған турақ-жайдың яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасы бузылып атырған турақ жайдың (квартираның) яки жер участкасына болған ҳуқықтың базар баҳасынан артық болған жағдайда болса, бул парық мүлкдар тәрепинен қайтарылыўы талап етилмейди.

 

Мәмлекетлик үй-жай фондына тийисли турақ жай мәмлекет яки жәмийетлик мүтәжликлери ушын жер участкасы ажыратылыўы мүнәсебети менен бузылған жағдайда, бул турақ-жайлардан көширилип атырған пуқараларға үй-жай нызамшылығында нәзерде тутылған талапларға жуўап беретуғын басқа абат турақ жай бериледи.

 

Қарақалпақстан Республикасы пукаралық ислери бойынша биринши инстанция судлары тәрепинен 2023-жыл даўамында үй-жай даўлары менен байланыслы жәми 758 пуқаралық иси көрип тамамланған. Соннан 573 даўа арзалар қанаатландырылған, 70 даўа қанаатландырылмастан қалдырылған, 97 даўа арза көрместен қалдырылған, 18 даўа арза ис жүргизиўден қысқартылған.

 

 

Саодат ҚАЙЫПНАЗАРОВА,            

Қарақалпақстан Республикасы судының судьясы                           

 

 

 

 

 

 

КОНСТИТУЦИЯ НОРМАЛАРЫН ӘМЕЛИЯТТА ТУЎРЫДАН-ТУЎРЫ ҚОЛЛАНЫЎДЫҢ АЙЫРЫМ МӘСЕЛЕЛЕРИ

 

Мәмлекетимизде 2023-жыл 30-апрель күни өткерилген Өзбекстан Республикасының референдумында улыўма халықлық даўыс бериў жолы арқалы жаңаланған Өзбекстан Республикасы Конституциясы қабыл етилди. Жаңаланған Конституция Жаңа Өзбекстан стратегиясын әмелге асырыўдың сиясий-ҳуқықый тийкарларын жаратып, миллий мәмлекетшилик раўажланыўының тарийхый әҳмийетли басқышында мәмлекет ҳәм жәмийетти жәнеде раўажландырыўдың баслы бағдарларын белгилеп берди.

 

Жаңаланған Конституцияның қабыл етилиўи судлар тәрепинен конституциялық нормаларды әмелиятта туўрыдан-туўры ҳәм бирдей қолланылыўы арқалы инсан ҳуқықларына байланыслы кепилликлерди толық тәмийинлеў ушын әлбетте усы мәселеде Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумы қарарын қабыл етиў зәрүрлигин пайда етти.

 

Солай етип, судларда конституциялық нормаларды әмелиятта туўрыдан-туўры қолланыўда бирдей әмелиятты қәлиплестириў мақсетинде 2023-жыл 23-июнда Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының «Әдил судлаўды әмелге асырыўда Өзбекстан Республикасы Конституциясы нормаларын туўрыдан-туўры қолланыўдың айырым мәселелери ҳаққында»ғы 16-санлы қарары қабыл етилип, судларға конституциялық нормаларды қолланыў бойынша бир қатар түсиндирмелер берилди.

 

Өзбекстан Республикасы Конституциясының 15-статьясы екинши бөлимине көре, Конституция мәмлекеттиң пүткил аймағында жоқары юридикалық күшке ийе, туўрыдан-туўры әмел етеди ҳәм бирден-бир ҳуқықый мәканның негизин қурайды.

 

Конституцияның жоқары юридикалық күшке ийе екенлиги ҳаққындағы қағыйда оның нормалары барлық нызамлар ҳәм басқа норматив-ҳуқықый ҳүжжетлерден үстин турыўын аңлатады.

 

Конституция нормасын тийисли нызамлар ҳәм басқа норматив-ҳуқықый ҳүжжетлер қабыл етилмегенлиги ўәжи менен қолламаслыққа жол қойылмайды.

 

Конституцияның 15-статьясы үшинши ҳәм төртинши бөлимлерине көре, Өзбекстан Республикасының халықаралық шәртнамалары халықаралық ҳуқықтың улыўма тән алынған принцип ҳәм нормалары менен бир қатарда Өзбекстан Республикасы ҳуқықый системасының бир бөлеги есапланады.

 

Сонлықтан, Өзбекстан Республикасының халықаралық шәртнамасында Өзбекстан Республикасының нызамында нәзерде тутылғанынан басқаша қағыйдалар белгиленген жағдайда, Өзбекстан Республикасының халықаралық шәртнамасы қағыйдалары қолланылады.

 

Бул орында нызам ҳүжжетлерине тийкар халықаралық шәртнама Өзбекстан Республикасында ратификация етилгенлиги ямаса күшке кириўи ушын зәрүр болған мәмлекеттиң ишки тәртип ҳәм процедураларынан өткизилгенлигине ҳәмде қосымша шәртлер қойылғанлығына итибар қаратылыўы лазым.

 

Судлар тәрепинен ислердиң көрип шығылыўында халықаралық шәртнама нормалары қолланылған жағдайда суд қарарының тийкарландырыўшы бөлиминде усы халықаралық шәртнама нормалары көрсетилиўи керек.

 

Суд ҳүжжетлеринде ҳуқықый тийкар сыпатында биринши гезекте қағыйда сыпатында, Конституцияның тийисли нормалары қолланылыўы лазым.

 

Пуқаралық процессуаллық кодекси, Экономикалық процессуаллық кодексҳәм Ҳәкимшилик суд ислерин жүритиў ҳаққындағы кодексине муўапық, 2023-жыл 1-майға шекем қабыл етилген биринши инстанция судының суд ҳүжжетлери жоқары инстанция судлары тәрепинен қайта көрилип атырғанда оларда қолланылған норматив-ҳуқықый ҳүжжетлердиң Конституция нормаларына сәйкес келмегенлигиниң анықланғанлығы суд ҳүжжетлерин өзгертиў яки бийкар етиў ушын тийкар болмайды.

 

Мәмлекетлик уйымлар, пуқаралардың өзин-өзи басқарыў уйымлары, олардың лаўазымлы шахслары менен қатнасықларда инсан ҳуқықларының нәтийжели қорғалыўын тәмийинлеў мақсетинде усы уйымлар ҳәм олардың лаўазымлы шахслары тәрепинен инсанға қарата ҳуқықый тәсир шараларын қолланыўда Конституцияда белгиленген сәйкеслилик принципине әмел етилгенлиги тексерилиўи лазым.

 

Ҳуқықбузарлық ислегенликте айыпкер болған шахсқа қарата қолланылатуғын жаза яки басқа ҳуқықый тәсир шарасы әдил болыўы яғный ҳуқықбузарлықтың аўыр жеңиллигине, айыптың ҳәм шахстың социаллық қәўиплилик дәрежесине муўапық болыўы керек.

 

Инсан менен мәмлекет уйымларының өз-ара қатнасықларында жүзеге келетуғын нызамшылықтағы барлық қарама-қарсылықлар ҳәм  анықсызлықлар инсан пайдасына хызмет етиўи лазым.

 

Конституцияның 28-статьясы талапларына муўапық, айыплылыққа байланыслы барлық гүманларды сапластырыўдың имкәны жоқлығы шахсты айыпсыз деп табыўға тийкар болады, шахстың өз айыбын тән алғанлығы оның айыбы судта тексерилген басқа дәлийллер менен дәлийлленген жағдайда ғана айыплаў ҳүкими шығарылыўына тийкар бола алады.

 

Сондай-ақ, Конституцияның 29-статьясы төртинши бөлимине тийкар нызамды бузған ҳалда алынған дәлийллерден әдил судлаўды әмелге асырыў ўақтында пайдаланыўға жол қойылмайды.

 

Буннан тысқары, Пленум қарарында айырым ислерде қолланылыўы лазым болған норматив-ҳуқықый ҳүжжетлердиң Конституцияға қайшы екенлиги анықланған жағдайда, судлар Жоқарғы судқа усы мәселеде Конституциялық судқа мүрәжат етиў бойынша усыныс киритиўлери лазымлығы түсиндирилген.

 

Соның менен бирге, Пленум қарарында барлық судлар, нызамшылықты қолланып атырған мәмлекет уйымлары, кәрхана, мәкеме ҳәм шөлкемлер ҳәмде лаўазымлы шахслар усы Пленум қарары түсиндирмелерине сөзсиз әмел етиўи лазымлығы белгиленген.

 

Бул Пленум қарарының қабыл етилиўи әлбетте судларда бирдей әмелияттың қәлиплесиўине ҳәмде инсан ҳуқықларының кепилликли қорғалыўына хызмет етери сөзсиз.

 

 

 

Спартак НИЯЗОВ,   

Қарақалпақстан Республикасы суды судьясы

 

ЖЕҢИЛ ТАБЫСТЫ ГӨЗЛЕГЕН УРЫ

Ҳәзирги ўақытта жәмийетимиз арасында аңсат пул табыў ушын ҳәр түрли қыңыр жолларға кирип жүрген заманласларымыз аз болса да ушырасады.

Усындай заманласларымыздың бири қәўипли рецидивист Парахат (аты өзгертилген) бурын судланғанлығына қарамастан, буннан өзине тийисли жуўмақ шығармай ѳзгениң мүлкин жасырын түрде талан-тараж етиў мақсетинде және бир жынаятлы иске қол урады.

Атап айтатуғын болсақ, ол 2023-жылдың 18-август күни саат 09:00 де, спиртли ишимлик ишкен мәс ҳалында Қоңырат районы Алмазар мәкан пуқаралар жыйыны “Жақсы ѳмир” кѳшесинде жасаўшы танысы пуқара Б. Мның үйиндеги кроватта мәс ҳалда жатырғанлығынан пайдаланып,  оның үйиниң мийманханасына кирип, өзине алдыннан белгили болған, усы хананың жер төлесинде турған, пуқара Б. М.ға тийисли болған жәми 6.000.000 сум, 360.000 Қазақстан теңгеси, 150 АҚШ доллары пулларын урлап ғәрезли нийетин әмелге асырады.

Ол өзиниң бундай қылмыслы ис-ҳәрекетлери арқалы Өзбекстан Республикасы ЖК 169-статьясы 3-бөлиминиӊ “а” бәнтинде нәзерде тутылған жынаятты ислеген.

Жынаят ислери  бойынша Қоңырат районы судында өткерилген суд мәжилисинде Парахат Өзбекстан Республикасы Жынаят кодекси 169-статьясы 3-бөлиминиӊ «а» бәнтинде нәзерде тутылған жынаятты ислегенликте айыплы деп табылып,  оған усы статья менен 5 (бес) жыл мүддетке еркинен айырыў жазасы тайынланды.

«Жынаят жазасыз қалмайды» дегениндей Парахат нызамда көрсетилген тәртипте тийисли жазасын алды. Алдағы ўақытлары кең жәмийетшилигимиз буннан тийисли жуўмақ шығарып, бундай унамсыз иллетлерден өзлерин аўлақ услайды,  деген үмиттемиз.

 

 

Берик АЙМУРАТОВ,

Жынаят ислери бойынша Қоңырат районы суды судьясы

КӨШПЕЛИ СУД МӘЖЛИСИНДЕ 27 ШАХСТЫҢ ҚАРСЫСЫНА ТОПЛАНҒАН ҲӘКИМШИЛИК ҲУҚЫҚБУЗАРЛЫҚ ИСЛЕРИ КӨРИП ШЫҒЫЛДЫ

Жынаят ислери бойынша Тақыятас районы суды баслығы Л.Отегенова тәрепинен Тақыятас районы Ишки ислер бɵлиминде кɵшпели суд мәжилиси ɵткерилди.

 

Онда 27 шахсқа қарата 26 ҳәкимшилик ис материалы кɵрип шығылды. Кɵшпели суд мәжилисинде 5 ҳәкимшилик ис материалы бойынша 5 шахсқа  1 жыл 6 ай мүддетке барлық түрдеги автотранспорт қуралларын басқарыў ҳуқықынан айырыў ҳәм жəрийма жазасы, 2 шахсқа қарата ҳәкимшилик қамақ жазасы, 13 шахсқа қарата жәрийма жазасы тайынланып, 6 шахсқа қарата ис материалы қысқартылып, 2 ҳәкимшилик иси тәреплердиң жарасқанлығы мүнәсибети менен өндиристен тоқтатылды.

 

 

 

Буннан соң, суд баслығы жыйналғанларға крипто активларды нызамсыз сатып алыў ушын ҳәкимшилик жуўапкершилик белгиленгенлиги, бул Өзбекстан Республикасының 899-санлы Нызамында айрықша белгиленип, усы нызам менен бир катап кодекслерге өзгерис ҳәм қосымшалар киргизилгенлигин айтып, ҳуқықый түсиник жумысларын алып барды. Буннан тысқары, Ɵзбекстан Республикасы Президентиниң 2023-жыл 11-сентябрдеги «Ɵзбекстан-2030» стратегияси ҳаққында”ғы ПФ-155-санлы Пәрманының мазмунын түсиндирип ɵтти.

 

 

Сондай-ақ илаж соңында жыйналғанларға дурыс жуўмақ шығарыў мақсетинде  жол трансп  орт ҳәдийселери менен байланыслы ҳәр қыйлы жынаят ҳәм ҳуқықбузарлықлардың алдын алыў бойынша видео роликлер де қойып берилди.

 

Skip to content