Өзбекстан Республикасының барлық пуқаралары жынысы, , миллети, дини, социаллық келип шығыўы, исеними, жеке ҳәм социаллық дәрежесине қарамастан нызам ҳәм суд алдында тең болып есапланады. Кәрханалар, мәкеме ҳәм шөлкемлер де нызам ҳәм суд алдында тең.
Суд ҳүжжетлериниң мәжбүрийлиги
Суд ҳүжжетлери барлық мәмлекетлик уйымлар, жәмийетлик бирлеспелер, кәрханалар, мәкемелер ҳәм шөлкемлер, лаўазымлы шахслар, пуқаралар ушын мәжбүрий ҳәм Өзбекстан Республикасының барлық аймағында орынланыўы шәрт.
Суд ҳәкимиятының ғәрезсизлиги
Судьялар ғәрезсиз, текғана нызамға бойсынады. Судьялардың әдил судлаўды әмелге асырыў бағдарындағы жумысына ҳеш қандай араласыўға жол қойылмайды ҳәм бундай араласыў нызамға муўапық жуўапкершиликке себеп болады. Өзбекстан Республикасында суд ҳәкимияты-нызам шығарыўшы ҳәм атқарыўшы ҳәкимиятлардан, сиясий партиялардан, басқа жәмийетлик бирлеспелерден ғәрезсиз түрде ис жүргизеди.
Электрон почта мәнзили:
qrs@sud.uz
Пуқаралар қабыллаўханасы:
(55) 102-40-42
Мәнзил
Қарақалпақстан Республикасы, Нөкис қаласы, 230100, И.Каримов көшеси, 112
Интерактив хызметлер
Статистикалық мағлыўматлар
Өзбекстан Республикасы Жоқарғы Судының Республика судлары жумысларына байланыслы статистикалық мағлыўматлар базасы
Соңғы жылларда мәмлекетимизде инсанның өз нызамлы мәплерин қорғаў ушын тең имканиятлар жаратыў, истиң ҳақыйқый жағдайларын ҳәр тәреплеме, толық ҳәм қалыс анықлаўға байланыслы нызам талапларына сөзсиз әмел етиў, тәреплердиң тартысыў ҳәм тең ҳуқықлылығы принциплерин турмысқа енгизиў арқалы инсан ҳуқық ҳәм еркинликлерин нәтийжели қорғаў бойынша кең көлемли жумыслар әмелге асырылмақта.
Соның менен бирге, жәмийет турмысының түрли тараўларында жедел санластырыў, адамлардың мәлимлеме-коммуникация технологияларынан пайдаланған ҳалда еледе көбирек бирге ислесиўи ҳәм усының ақыбетинде жынаятлар ислениўи, санлы орталықта пуқаралар ҳәм шөлкемлердиң ҳуқықлары, нызамлы мәплериниң бузылыў жағдайларының кең тарқалыўы санлы дәлийллердиң институционалластырылыўын ҳәм олар менен байланыслы ислерди әмелге асырыўдың ҳуқықый тийкарынларын беккемлеўди талап етпекте.
Президентимиз тәрепинен 2024-жылдың 21-ноябрь сәнесинде имзаланған ӨРН-1003-санлы Нызамы менен Өзбекстан Республикасының айырым нызам ҳүжжетлерине санлы дәлийллер менен ислесиў системасын жетилистиристириўге қаратылған өзгерис ҳәм қосымшалар киргизилди.
Усы өзгерислерге көре, электрон мағлыўматлар электрон қурылмалардан ҳәм мәлимлеме системаларынан, сондай-ақ мәлимлеме технологияларынан пайдаланған ҳалда жаратылатуғын, ислеў берилетуғын ҳәм сақланатуғын мағлыўматлардан ибарат.
Ис ушын әҳмийетке ийе болған жағдайлар ҳаққындағы мағлыўматлар бар болған электрон мағлыўматлар, атап айтқанда, электрон көринисиндеги файллар, аудио-видеожазыўлар, Интернет жәҳән мәлимлеме тармағында сақланған мағлыўматлар санлы дәлийллер болып есапланады.
Киргизилген өзгерислерди алдын бундай дәлийллер болмаған деп түсинбеў керек. Илгери де бундай дәлийллер болған, текғана мүлкий ҳәм жазба дәлийл сыпатында баҳаланған. Енди санлы дәлийллерди дәлийллердиң айрықша түри сыпатында киргизилиўи ҳәм олар ушын айрықша қағыйдалардың белгилениўи әдил судлаўды әмелге асырыўда әҳмийетли роль ойнайды.
Әжинияз атындағы Нөкис мәмлекетлик педагогикалық институтында 8-декабрь – Өзбекстан Республикасы Конституциясы қабыл етилгенлигине 32 жыл толыўы мүнәсибети менен салтанатлы илаж болып өтти.
Өзбекстан ҳәм Қарақалпақстан Республикаларының мәмлекетлик гимнлери менен басланған илажды институт ректоры ўазыйпасын ўақытша атқарыўшысы Қ.Қодиров басқарып барды.
Салтанатлы илажға Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Нызамлылық, суд-ҳуқық ҳәм коррупцияға қарсы гүресиў мәселелери комитетиниң баслығы А.Атажанов, Қарақалпақстан Республикасы Ҳәкимшилик судының баслығы Ә.Нурлипесов, Қарақалпақстан Республикасы прокуратурасының бөлим баслығы Д.Елмуратов, профессор-оқытыўшылар ҳәм студентлер қатнасты.
Илажда атап өтилгениндей, тийкарғы нызамымыз өзиниң терең ойланған принциплери ҳәм қағыйдалары менен ажыралып, елимиздиң тәғдирин, ҳәр бир инсанның ҳуқықлары менен еркинликлерин белгилеўде әҳмийетли ҳүжжет болып есапланады.
1992-жылы 8-декабрь күни ғәрезсиз Өзбекстанның Конституциясы қабыл етилди. Конституцияны ислеп шығыўда нызамшылықтағы алдынғы сырт ел тәжирийбелери менен биргеликте халқымыздың көп әсирлик менталитети, жасаў шараяты, ата-бабалардан мийрас болып киятырған үрп-әдетлери де басшылыққа алынды.
Конституцияда тийкарғы итибар инсан ҳәм оның ҳуқықлары және еркинликлери, яғный Өзбекстан Республикасының ҳәр бир пуқарасына жеке ҳуқық ҳәм еркинликлер, сиясий ҳәм социаллық-экономикалық ҳуқықлардың кепилликлери тәмийинленди.
Елимизде нызам үстинлигин тәмийинлеў арқалы пуқаралық жәмийетин қурыў, буның ушын халқымыздың ҳуқықый мәдениятын арттырыў, халқымыздың бүгинги өмирден разы болып жасаўы ушын оларға мүнәсип турмыс шараятларын жаратып бериў бағдарында соңғы жыллардағы алып барылып атырған жумыслар айрықша атап өтилди.
Тийкарғы нызамымызда келешек әўладлардың билим алыўы, кәсип маманы болыўы, озық-ойлы, терең пикирлейтуғын, жетик инсан болып жетилисиўи ушын зәрүр болған принциплер ҳәм қағыйдалар белгилеп берилген. Соңғы жыллары жоқары билимлендириў системасына қаратылып атырған итибар ҳәм ғамқорлықлар усы мақсетлерге ерисиў ушын хызмет етеди. Қарақалпақстанда жоқары оқыў орынларының саны соңғы бес жылдың ишинде он екиге жеткенлиги, олардың материаллық-техникалық базасының жетилистириўи, қабыллаў квоталары санының көбейтилиўи, әсиресе, быйылғы жылы Қарақалпақстан жасларын ҳәр тәреплеме қоллап-қуўатлаў мақсетинде қосымша грант орынларының берилгенлиги Конституцияда белгиленген нормалардың әмелдеги көринислери болып табылады.
Усындай имканиятлар нәтийжесинде елимиз жаслары илим, билимлендириў, мәденият, спорт ҳәм турмыстың басқа да салаларында үлкен табысларды қолға киргизип келмекте.
Илаж даўамында институттың миллий идея, руўхыйлық тийкарлары ҳәм ҳуқық тәлими кафедрасының үлкен оқытыўшысы Б.Арзиева, магистрант М.Камалов Өзбекстан Республикасы Конституциясының қабыл етилиў тарийхы, киргизилген өзгерислер, соның ишинде, 2023-жыл 30-апрель күнги улыўма халықлық референдум тийкарында Бас Нызамымыздың жаңа редакцияда қабыл етилгенлиги, ондағы белгиленген нормалардың бүгинги күндеги турмысымыздағы әҳмийети ҳаққында баянатлар жасады.
8-декабрь – Өзбекстан Республикасы Конституциясы қабыл етилген күнБердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университетинде Өзбекстан Республикасы Конституциясы қабыл етилгенлигиниң 32 жыллығы мүнәсибети менен илаж болып өтти. Онда Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси Баслығының орынбасары Р.Сапарбаев, Қарақалпақстан Республикасы суды баслығы К.Тарихов, Қарақалпақстан Республикасы прокурорының орынбасары Е.Қайыпбергенов, профессор-оқытыўшылар, студент-жаслар қатнасты. Илаж Өзбекстан ҳәм Қарақалпақстан Республикаларының мәмлекетлик гимнлери менен басланды.
Илажды университет ректоры, академик А.Реймов алып барды. Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси баслығының орынбасары Р.Сапарбаев шығып сөйлеп, университет жәмәәтин Өзбекстан Республикасы Конституциясының қабыл етилгенлигиниң 32 жыллығы менен қызғын қутлықлап, елимиздиң дүнья сиясий майданында ғәрезсиз мәмлекет сыпатында өз орнына ийе болыўы, раўажланыў жолын белгилеп, жылдан-жылға абырайының артып барыўы, сондай-ақ, халықтың абаданлығын тәмийинлеўде – Конституцияның орны ҳәм әҳмийети жоқары екенлигин атап өтти.
Илажда Қарақалпақстан Республикасы суды баслығы К.Тарихов, Қарақалпақстан Республикасы прокурорының орынбасары Е.Қайыпбергенов ҳәм басқалар шығып сөйлеп, Конституция мәмлекеттиң тийкарғы нызамы болып, ҳәр бир мәмлекеттиң келешеги усы ҳүжжетте өз сәўлелениўин тапқанлығын атап өтип, бүгин елимизде жүз берип атырған жаңаланыўлар, демократиялық ҳуқықый мәмлекет қурыў, пуқаралық жәмийетин қәлиплестириў жолында ерисип атырған жетискенликлеримиздиң барлығы Конституцияда көрсетилген тийкарғы принциплердиң турмысқа толық енгизилиўи менен байланыслы екенлигин өз баянатларында келтирип өтти.
Атап өтилгениндей, Конституцияның мәмлекетимиз ғәрезсизлигин беккемлеўдеги орны, жәмийет раўажланыўындағы әҳмийети жоқары. Онда белгиленген тийкарғы принциплер, ҳәр бир пуқараның ҳуқықлары менен еркинликлерин тәмийинлеўдеги роли айрықша. Байрамға бағышланған илажлар орынларда даўам етпекте.
Мәмлекетимиз басшысының басшылығында басланған реформалар көплеген тараўлар сыяқлы балалардың ҳуқықлары менен нызамлы мәплерин қорғаў тараўында түптен өзгерислерди баслап берди, жаңаланған Бас нызамымызда бала ҳуқықларының кепилликлерине айрықша итибар берилген.
Мине, усындай реформалардың орынланыўында бүгин глобалласыў дәўиринде ерк-ықрары күшли, еркин көзқарасқа ийе, саламат ҳәм ҳәр тәреплеме бәркамал әўладты қәлиплестириў, балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў ҳүкимет алдында турған әҳмийетли ўазыйпалар болып есапланады. Тилекке қарсы, балаларға зорлық жәмийеттеги аўыр машқалалардан бири болып қалмақта. БМШ Балалар қоры (ЮНИСЕФ) мағлыўматларына көре, дүньяда 2 жастан 14 жасқа шекемги ҳәр 10 баладан 6 бала ҳәр күни физикалық зорлыққа ушырайды.
Туўры, балалардың ҳуқықларын беккемлеў, мәплерин тәмийинлеў мәселелери, әсиресе, зорлыққа жол қоймаслық бойынша жүдә үлкен жумыслар әмелге асырылмақта. Деген менен, мәмлекетимизде ақырғы үш жылда еки мыңнан аслам шахс
ата-аналық ҳуқықынан айырылғаны жәмийетимизге ҳеш қандай туўра келмейтуғын жағдай.
Тийкарынан балаларға қарата зорлықтың себеплерин төмендегише келтириўмиз мүмкин:
Шаңарақтағы мәселелер: Балаларға қарата зорлықтың тийкарғы себеплеринен бири шаңарақтағы мәселелер болып табылады. Шаңарақтағы зорлықшы қатнаслар, ажрасыў жағдайлары, ямаса экономикалық мәселелер балаларға тәсир көрсетиўи мүмкин. Ата-аналар арасындағы келиспеўшиликлер яғный агрессивлық балалардың психологиясина зыян жеткизиўи мүмкин.
Мақсетсиз тәрбия: Балаларға қарата тәрбияның жетиспеўшилиги ямаса агрессив, қатаң ҳәм ашықтан-ашық басымларға тийкарланған тәрбия усыллары, олардың сезими раўажланыўына унамсыз тәсир көрсетеди.
Интернет ҳәм медиадағы зорлық: Заманагөй технологиялар, интернет ҳәм телевидения арқалы берилип атырған программалардағы зорлық элементлери балалардың психологиясын жаманластырыўы, оларды агрессив болыўна үндеўи мүмкин.
Экономикалық және социал тәртипсизликлер: Жаслар арасындағы жумыссызлық, төмен дәраматлар, социал ҳәм мәдений шәраятлар балалардың социал мәселелерге дус келиўин ҳәм зорлыққа жол қойыўын жүзеге келтиреди.
Мәмлекетимизде балаларды ҳәр қандай зорлық, итибарсызлық, жаўызлық, қорлаў ҳәм эксплуатация етиўден қорғаўға айрықша итибар қаратылмақта. Мәжбүрий балалар мийнетинен пайдаланыў қадаған етилген.
Балаларға байланыслы аяўсыз қатнасықты кеширип болмайды, бундай жағдайларға нызамлы жаза түрлери күшейтирилмекте.
Конституциямыздың 77-статьясында “Ата-аналар ҳәм олардың орнын басыўшы шахслар өзиниң перзентлерин ержеткенге шекем бағыў, олардың тәрбиясы, билим алыўы, саламатлығы, толық ҳәм ҳәр тәреплеме камалға келиўинде ғамқорлық етиўге миннетли” деп белгиленген.
Бул процессте жәмийетшилик, атап айтқанда, мәмлекетлик емес коммерциялық емес шөлкемлер, ғалаба хабар қураллары ўәкиллери де белсене қатнасып атырғаны жақсы нәтийже бермекте.
Бирақ нызамшылықты және де беккемлеў, зорлыққа нызамлы тосық қойыўдың әҳмийети болса жүдә үлкен.
Өзбекстан Республикасы Президенти усы жылы 14-ноябрь күни узақ күтилген «Балаларды барлық түрдеги зорлықлартан қорғаў ҳаққында»ғы нызамға қол қойды.
Бул нызам балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў бойынша бир пүтин, беккем ҳәм исенимли система жаратылыўына хызмет етеди.
Балаларды зорлықтан қорғаў илажлары: Нызам балаларды зорлықлықтың барлық формаларынан қорғаў бойынша улыўмалық ҳəм индивидуал илажларды белгилеп береди.
Улыўма илажларға балалар ушын қаўипсиз орталық жаратыў, зорлық факторларының алдын алыў ҳəм сапластырыў, шаңарақларды қоллап-қуўатлаў, балалар ҳуқықлары туўрысында хабарлықларды асырыў ҳəм оларды бузғанлық ушын жуўапкерлик мəселелери киреди.
Индивидуал илажлар:
қорғаў ордерин бериў;
зорлықтан жəбирленген ҳәм жəне оның жүз етилиўи қəўипи астында болған балаларға ҳуқықый, экономикалық, социал, психикалық, медициналық жəрдем көрсетиў;
зорлықтан жəбирленген ҳәм жəне оның жүз бериў қəўипи астында болған балалар шаңарақларын беккемлеў ҳəм қоллап-қуўатлаў;
зорлықтан жəбир көрген ямаса зорлық жүз бериў қəўипи астында болған баланы, оның турмысы ямаса саламатлығына тиккелей қəуип туўылғанда, ата-анасынан (олардан биринен) ямаса қəўендерлеринен алып қойыў;
Ҳәр қашан, нызамлар жақсы қабыл етиледи, халықаралық стандартларға жуўап береди, миллий мәплеримизге сәйкес келеди, деп айтамыз бирақ олардың әмелияты – ең тийкарғы жумыс. Оның ушын нызам қабыл етилгеннен соң, әлбетте машқалаға көзқарасты өзгертиў керек. Соны ислесиўимиз керек болады, ҳәр қандай зорлықтың алдын алыў ҳәм дәрҳәл сапластырыў лазым. Тийисли уйым хызметкерлери де нызамды алып, мәҳәллелерде тыныш емес шаңарақлар арасында, мектеплерде, мектепке шекемги билимлендириў мәкемелеринде, улыўма алғанда, жаслар, ата-аналар арасында үгит-нәсият жумысларын нәтийжели шөлкемлестириў, онда, шаңарақлар, балалар менен ислесиўши структуралар максимал дәрежеде қамтып алыныўына итибар қаратыў керек. Бул бойынша медиа имканиятларын нәтийжели алып барыў мақсетке муўапық.
Гулмира АРЗИЕВА,
Нөкис районлар аралық экономикалық суды судьясы
Бала ҳуқықлары еркинликлери ҳəм нызамлы мəплерин қорғаў системасын жəнеде раўажландырыў ҳәм жетилистириў, бала ҳуқықларының кепилликлерин тәмийинлеў, усы тараўдағы халықаралық мəжбуриятларды əмелге асырыўдың нәтийжели системасын жаратыў ушын мəмлекетимизде бирқанша ис илажлар әмелге асырылмақта.
Балалар ҳуқуқларын қорғаў ушын бала ҳуқықлары ҳаққындағы Конвенцияда қабыл етилген болып, бала ҳуқықлары ҳаққындағы Конвенция-балалар ҳуқықы ҳаққындағы ҳалық аралық ҳуқық нормалары күшине ийе болған ҳəмде келешекке қаратылған ең толықлы қабыл етилген биринши ҳүжжет.
Бала ҳуқықлары ҳаққындағы Конвенция дүньяның ҳəрбир мүйешиндеги балалар ушын үлкен əҳмийетке ийе болып есапланады, тийкарғы мақсети балалар ҳуқықларын қорғаўдан ибарат.
«Бала ҳуқықларының кепилликлери ҳаққында»ғы Қарақалпақстан Республикасының нызамы 2012-жыл 28-октябрь күни қабыл етилген. Бул нызамның мақсети бала хуқықларының кепилликлери тараўындағы қатнасықларды тəртипке салыўдан ибарат.
Бала ҳуқықларының кепилликлери туўралы нызамшылық усы Нызам ҳəм басқа да нызам актлеринен ибарат.
Бала ҳуқықларын қорғаў бойынша мəмлекетлик сиясаттың тийкарғы бағдары төмендегилерден ибарат:
-бала ҳуқықларының кепилликлери ҳаққындағы нызамшылықтың сақланыўын тәмийинлеў ҳəм т.б.
Өзбекстан ҳəм Карақалпақстан Республикаларының Конституциялары, усы нызам ҳəмде басқада нызамшылық актлерине муўапық ҳəр бир балаға инсан ҳəм пуқара ҳуқықлары жəне еркинликлери тийисли болады ҳəм мəмлекет тəрепинен кепилленеди.
Некеде ҳəм некесиз туўылған балалар тең ҳəм ҳəр тəреплеме қорғаўдан пайдаланады.
Мəмлекет баланын барлық түрлердеги кемситилиўлерден қорғалыўын тәмийинлеў ушын зәрүрли илажларды көреди. Баланың ҳуқықлары шекленбеген ҳəм шеклениўи мүмкин емес.
Баланың жасаў ҳуқықы кепилликлери
Жасаў ҳуқықы ҳəр бир баланың ажыралмас ҳуқықы болып табылады. Баланың өмирине қастыянлық етиў ең аўыр жынаят есапланады.
Мəмлекет саламат баланың туўылыўын ҳəм раўажланыўын тамийнлеу ушын шәраят жаратады.
Ҳəр бир балаға оның ҳуқуқларын еркинликлерин ҳəм нызамлы мəплерин суд арқалы қорғаў , мəмлекетлик уйымлардың, пуқаралардың өзин-өзи басқарыў уйымлары ҳəм мəмлекетлик емес, коммерциялық емес шөлкемлердиң нызамсыз шешимлери, лаўазымлы шахслардың нызамсыз ҳəрекетлери (хәрекетсизлиги) үстинен судқа шағым етиў ҳуқықына ийе.
Бала ҳуқықларының кепилликлери ҳакқындағы нызамшылықты бузғанлықта айыплы деп табылған шахслар белгиленген тəртипте жуўапкер болады.
Мəмлекет тəрепинен баланың жасаў, қол қатылмаслык, билим алыў, медициналық хызметтен пайдаланыў сыяқлы бəрше ҳукықлары кепилленеди ҳəмде қорғалады.
Балалар ҳуқықларының тыйкарғы принциплери:
-балалар мәплерин жоқары санаў;
-Дискриминатсияға жол қоймаў;
-шаңарақта тəрбия алыў ҳуқықы;
-билим алыў ҳуқықы;
-саламат турмыс тəризин тәмийинлеў ҳуқықы.
Жуўмақлап айтқанда, балалар ҳуқықларын қорғаў ҳаққындағы нызамлар балалардың толық раўажланыўы, билим алыўы ҳəм саламат турмыс орталығында жасаўы ушын шәраят жаратыўға қаратылған. Усы нызамлардың мақсети балаларды зорлықтан, кемситилиўлерден, жумыссызлықтан қорғаў ҳəм оларды ҳукықларын қорғаўдан ибарат.
Мәмлекет органлары ҳәм жергиликли ҳәкимиятлар тәрепинен орынларда өткерилип атырған көшпели қабыллаўлар пуқаралардың мәмлекетке болған исенимин асырады. Бул өз гезегинде, мәмлекет ҳәм пуқаралар арасындағы байланысты да беккемлейди.
Қарақалпақстан Республикасы суды баслығының орынбасарлары А.Адилов ҳәм Б.Қтайбековлар тәрепинен Кегейли ҳәм Елликқала районларында көшпели қабыллаў өткерилди.
Суд-ҳуқық мәселелерине байланыслы болған қабыллаўда пуқараларға ҳуқықый мәсләҳәтлер менен бирге олардың нызамлы ҳуқықларын түсиндириў ҳәм әмелий жәрдем бериў илажлары көрилди. Бул арқалы ҳәр бир мүрәжатшы өзиниң ҳуқықый мәселедеги машқалаларына туўрыдан-туўры тараў басшыларынан анық ҳәм тийкарлы жуўап алыў мүмкиншилигине ийе болды.
Атап айтқанда, қабыллаўда билдирилген мүрәжатлардың басым көпшилиги жер-мүлк, кадастр, некеден ажыратыў, алимент өндириў, суд тәрепинен тайынланған жазаны жеңилрегине алмастырыў, суд қарарынан наразылық ҳәм басқа да мәселелер бойынша.
Қабыллаў даўамында мүрәжатлардың көпшилиги өз орнында шешилип, тийисли мәсләҳәтлер берилди. Ал, айырым мүрәжатлар бойынша үйрениў жумыслары алып барылатуғынлығы белгиленип, орынланыўы қадағалаўға алынды.
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2024 | Қорақалпоғистон Республикаси суди
