14 SHAXSQA HÁKIMSHILIK QAMAQ JAZASÍ TAYÍNLANDÍ

14 SHAXSQA HÁKIMSHILIK QAMAQ JAZASÍ TAYÍNLANDÍ

Jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonı sudınıń tergew sudyası A.Seytanov tárepinen rayondaǵı ishki isler bólimi imáratında ashıq kóshpeli sud májilisı ótkerildi.

Onda 14 shaxstıń qarsısına toplanǵan hákimshilik is materialları kórip shıǵıldı. Anıqlanıwınsha, bul shaxslar spirtli ishimlik iship más halda, jámiyette ornatılǵan júris-turıs qaǵıydaların qasttan mensimesten buzıp, biyzarılıq háreketlerin islegen. Sonıń menen birge, jaǵday boyınsha ishki isler bólimi xızmetkerleri tárepinen irkilgende olardıń nızamlı talapların orınlamaǵan.

Bul jaǵday sudya tárepinen hár tárepleme úyrenilip, gúwa hám jábirkeshlerdiń kórsetpeleri tıńlandı hám huqıqbuzarlar Ózbekstan Respublikası Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 183-statyası (mayda biyzarılıq) menen ayıplı dep tabılıp, olardıń hár birine 3 sutkadan 15 sutkaǵa shekem hákimshilik qamaq jazası tayınlandı.

SUD QÁREJETLERI BOYÍNSHA KIRITILGEN ÓZGERISLERDIŃ EKONOMIKALÍQ SUDLAR USHÍN ÁHMIYETI

Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2024-jıl 16-dekabr kúngi «Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń ekonomikalıq hám hákimshilik isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqındaǵı qararlarına ózgeris hám qosımshalar kiritiw haqqında»ǵı 38-sanlı qararı menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Plenumınıń 2020-jıl 19-dekabr kúngi «Ekonomikalıq isler boyınsha sud qárejetlerin óndiriw ámeliyatı haqqında»ǵı 36-sanlı qararına bir qatar ózgeris hám qosımshalar kirgizildi.

Atap aytqanda, Plenum qararı 6.2-bánt penen tolıqtırılıp, dawager tárepinen dawa talapları kemeyttirilgen jaǵdayda, mámleketlik bajı qayta esaplap shıǵılmaytuǵınlıǵı hámde tólengen mámleketlik bajı qaytarılmaytuǵınlıǵı haqqında túsinik berildi.

Bul qosımshanıń kiritiliwi dawagerdiń dawa talabınıń tiykarsız berilgen bóleginen Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksiniń 157-statyasında belgilengen huqıqtan paydalanıp, mámleketlik bajı tólewden qashıwǵa urınıw jaǵdaylarına shek qoyadı dep esaplaymız.

Sonday-aq, Plenum qararınıń tómendegi mazmunda 6.3-bánt penen tolıqtırılıwı da, sudlar ortasındaǵı hár túrli ámeliyattıń birdey jolǵa qoyılıwına túrtki boladı, yaǵnıy oǵan muwapıq ekonomikalıq sudqa múrájat etiwde kishi isbilermenlik subekti tárepinen belgilengen stavkanıń 50 payızı muǵdarında mámleketlik bajı tólengen bolıp, dawa talapları qanaatlandırılǵanda, eger juwapker mámleketlik bajını tólewden azat etilmegen bolsa, isti kóriw nátiyjesi boyınsha onnan óndiriletuǵın mámleketlik bajınıń muǵdarı dawager tárepinen tólep shıǵılǵan summa menen shegaralanadı.

Mámleketlik bajı tólewden azat etilgen mámleketlik organlar hámde basqa shaxslar tárepinen kishi isbilermenlik subektleriniń máplerin kózlep usınılǵan dawa talapları qanaatlandırılǵan yaki qanaatlandırıwsız qaldırılǵan jaǵdayda mámleketlik bajı táreplerden ulıwma tiykarlarda óndiriledi.

Sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri jumısların elede rawajlandırıw boyınsha shólkemlestiriw is-ilajları haqqında»ǵı 2017-jıl 10-oktyabr kúngi 3318-sanlı qararı 3-bántiniń tórtinshi xatbasında fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri keńeslerine fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri máplerin kózlep sudqa mámleketlik bajı tólemesten dawa arzaları, mámleket hám xojalıq basqarıwı organları, jergilikli mámleketlik hákimiyat organlarınıń qararları, olardıń lawazımlı shaxsları is-háreketleri (háreketsizligi) ústinen shaǵımlar usınıw huqıqı berilgen bolıp, bunday dawa arza qanaatlandırıwsız qaldırılǵanda mápi kózlep dawa arzası kiritilgen fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyelerinen mámleketlik bajı óndirmew belgilengen.

Ámeliyatta bunday dawa arzalar kórmesten qaldırılsa yaki is óndiristen qısqartılsa, mámleketlik bajı máselesi qalay sheshiletuǵınlıǵı haqqında sudyalar arasında hár túrli pikirler qáliplesken edi.

Plenum qararınıń 17-bántine kirgizilgen ózgerisler bunday túsinbewshiliklerge shek qoyıp, endigiden bılay fermer, diyqan xojalıqları hám qıytaq jer iyeleri keńesiniń dawa arzaları kórmesten qaldırılǵan yaki is óndiristen qısqartılǵan jaǵdayda, mápi kózlengen dawagerden mámleketlik bajı óndirilmeytuǵınlıǵı haqqında túsinik berildi.

Bunnan tısqarı, Plenum qararı 20-bántiniń ekinshi xatbası tómendegi mazmundaǵı ekinshi hám úshinshi xatbasıları menen almastırılǵan:

Sud hújjetiniń tek ǵana mámleketlik bajıǵa tiyisli bólegi shaǵım etilgen jaǵdayda, mámleketlik bajı tólenbeydi. Bunda sudlardıń itibarı apellyaciya, kassaciya hám reviziya shaǵımın kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha dawlasılıp atırǵan sud hújjetiniń mámleketlik bajıdan tısqarı bólegi ózgertilgen yaki biykar etilgende, mámleketlik bajını óndiriw máselesi Ekonomikalıq processual kodeksinde názerde tutılǵan ulıwma tártipte sheshiliwine qaratılsın.

Apellyaciya, kassaciya hám reviziya shaǵımları sud hújjetiniń bir bólegine qarata berilgeninde mámleketlik bajı sud hújjetiniń dawlasılıp atırǵan bóleginen kelip shıǵıp esaplanadı.

Juwmaqlap aytqanda, Plenum qararına kirgizilgen ózgeris hám qosımshalar ekonomikalıq sudlarda sud qárejetleri menen baylanıslı nızamshılıq normalarınıń durıs hám birdey qollanılıwına úles qosatuǵın huqıqıy tiykar bolıp xızmet eteri sózsiz.

Quwanıshbay XOJAMURATOV,

Qońırat rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı

DAWA MÚDDETI HÁM ONÍ QOLLAW TÁRTIBI

Dawa múddeti shaxs óziniń buzılǵan huqıqın dawa qozǵatıw jolı menen qorǵawı múmkin bolǵan múddet bolıp esaplanadı.

Ulıwma dawa múddeti úsh jıl. Biraq, ayırım túrdegi talaplar ushın nızamlarda ulıwma dawa múddetine qaraǵanda qısqartırılǵan yaki uzaytırılǵan arnawlı dawa múddetleri belgileniwi múmkin. Arnawlı dawa múddetiniń bunday dep atalıwına sebep, ol ulıwma (úsh jıllıq) múddetten kóp yaki kem waqıtqa belgilenedi.

Dawa múddetleri tek ǵana nızam menen belgilenetuǵın bolǵanlıqtan puqaralıq kodeksi bunday múddetlerdi belgilewshi birden-bir hújjet emes.

Mısalı, juwapkershiligi sheklengen yaki qosımsha juwapkerli jámiyet qatnasıwshılarınıń ulıwma jıynalısınıń qararın haqıyqıy emes dep tabıw haqqındaǵı yaki temir jol Ustavınan kelip shıǵatuǵın dawalar boyınsha arnawlı dawa múddetleri belgilengen.

Kórsetilgen ulıwma dawa múddeti de, arnawlı dawa múddeti de táreplerdiń kelisimi menen ózgertiliwi múmkin emes. Usı múnásebet penen isti sudta kóriӯ daӯamında daӯa múddetleri hám onı esaplaӯ tártibi iste qatnasıӯshı shaxslardıń kelisimi menen ózgertilgenligi anıqlansa, bunday kelisim Puqaralıq kodeksiniń 116-statyasına tiykar óz-ózinen haqıyqıy emes bolıp esaplanadı hám sud tárepinen itibarǵa alınbaydı.

Dawa múddeti shaxs óziniń huqıqı buzılǵanlıǵın bilgen yaki biliwi múmkin bolǵan kúnnen baslap óte baslaydı.

Buzılǵan huqıqtı qorǵaw talabı dawa múddetiniń ótkenligine qaramastan sudta kórip shıǵıw ushın qabıl qılınadı. Dawa múddeti sud tárepinen tek juwapkerdiń sud qarar shıǵarǵanǵa shekem bergen arzasına muwapıq qollanıladı. Eger bunday arza iste qatnasıwshı basqa shaxslar tárepinen berilgen bolsa, ol inabatqa alınbaslıǵı kerek. Sonday-aq, sud óziniń baslaması menen de dawa múddetin qollawǵa haqlı emes.

Dáslepki dawa talabına qarsı dawa bildirilgen táǵdirde, dawa múddetin qollaw haqqındaǵı arza dáslepki dawa boyınsha dawager esaplanǵan shaxs tárepinen de beriliwi múmkin.

Eger iste bir neshe juӯapker qatnasıp atırǵan bolıp, olardıń bireӯi daӯa múddetin qollaӯ haqqında arza berse, daӯa múddeti tek ǵana usı shaxsqa ǵana qollanıladı.

Eger bir daӯa arzada bir neshe óz aldına biyǵárez bolǵan talaplar bildirilgen bolıp, olardıń ayırımlarınıń daӯa múddeti ótken, al ayrımları boyınsha ótpegen bolsa, daӯa múddeti ótpegen talaplar boyınsha daӯa múddeti ótkenligin tiykar etip, daӯa arzanı qanaatlandırıӯsız qaldırıӯ múmkin emes.

Nızamda dawa múdddetin qollaw haqqındaǵı arza qanday formada beriliwi kórsetilmegenligi sebepli, bunday arza hám jazba, hám awızeki túrinde tikkeley sud processinde de beriliwi múmkin. Arzanıń awızeki bildirilgenligi álbette kórip shıǵılıwı hám bul haqqında sud májilisi bayanlamasında kórsetiliwi kerek.

Dawa múddeti ótkenligi haqqındaǵı juwapkerdiń arzasın kórip shıǵıwda sud dawa múddeti ótpegenligin anıqlasa yamasa dawa múddeti tikleniwi (dawagerdiń arzasına muwapıq) lazım degen juwmaqqa kelse, juwapkerdiń dawa múddetin qollawdı soraǵan arzası qanaatlandırıwsız qaldırılıp, bul haqqında uyǵarıw shıǵaradı hám dawanıń mazmunan kórip shıǵılıwın járiyalaydı.

Eger dawager dawa múddetin tiklew haqqında iltimasnama bermese yaki bunday iltimasnama qanaatlandırılmasa, sud dawa arzanı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqında hal qılıw qararın qabıllaydı.

Dawa múddetin qollaw haqqındaǵı arza tek ǵana birinshi instanciya sudı tárepinen isti kóriw juwmaǵı boyınsha sud hújjeti qabıl qılınǵanǵa shekem beriliwi múmkin. Eger bunday arza isti apellyaciya, kassaciya yaki reviziya instanciyası sudlarında kóriw dawamında berilse, bunday arza qanaatlandırılmaydı.

Gawhar ZARIPOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

JASLÍQ DÁWIRIMIZDI BIYHUDA ÓTKERMEYIK

Sońǵı jılları elimizde jaslardıń jetik bilim alıwı hám kásip-óner iyelewi ushın kóplegen qolaylı sharyatlar jaratılıp berilmekte. Biraq, tilekke qarsı búgingi kúni mámleketimizde jaslar ushın jaratılǵan keń imkaniyatlardan paydalanbastan jeńil pul tabıw jolına ótip alǵan, jınayatlar kóbeyip barmaqta. Ásirese, bunday namaqul islerdiń jaslar tárepinen islenip atırǵanı kópshilikti táshwishke saladı.

Tórtkúl rayonında tuwılıp, kamalǵa kelgen J.S. da usınday náwqıran jaslardıń biri bolıp tabıladı.

Atap aytqanda, J. S. “JASURBEK SAVDO ISHLAB CHIQARISH” MCHJ baslıǵı M.B.ǵa 2023-jıldıń may ayında oǵan Oqboshli elatında jaylasqan jerlerge salı hám biyday egip atırǵanlıǵı, usı eginler ushın mineral tóginler zárúrligin, biraq, bunıń ushın ózinde pul joq ekenligin, aqshasın egin pitkennen soń 2023-jıldıń oktyabr ayına shekem beretuǵınlıǵın aytıp, sol jıldıń may ayınan 7-sentyabrge shekem 176 mln 810 mıń sumlıq karbamid, selitra, ammofos sıyaqlı mineral tóginlerdi aldawshılıq jolı menen alıp, onı tergew dáwirinde anıqlaw imkanı bolmaǵan puqaralarǵa satıp, M. B.ǵa 130 mln 510 mıń sum aqshanı bermey ózi ushın jumsap jiberedi.

Bunnan tısqarı, ol 2024-jıldıń yanvar ayında óz awıllası A. B.nıń da isenimine kirip, oǵan “Damas-Labo” markalı  avtomashinanı 97 mln 370 mıń sumǵa satıp alıw ushın “BERUNIY AVTOSAVDO SERVIS” MCHJ menen dúzilgen shártnaması barlıǵın, eger, shártnamaǵa tiykarlanıp 7 jumıs kúni ishinde tóleniwi lazım bolǵan avtomashinanıń 50 mln sum pulların kórsetilgen esap betine tólese, sol avtomashina kelgennen keyin onıń atına ótkerip beretuǵının aytıp, shártnamanı kórsetiw arqalı A. B.tan 50 mln sum aqshanı aladı hám bul pullardı Agrobank ATB Tórtkúl filialına tóletiwge erisedi. Biraq, kelisilgen avtomashina “BERUNIY AVTOSAVDO SERVIS” MCHJdan alıp kelingennen soń, onı A.B.ǵa bermeydi hám oǵan 50 mln sumlıq materiallıq zıyan jetkeredi.

Sonday-aq, ayıplanıwshı J.S. óziniń aldawshılıq ádetin jáne dawam etip, 2024-jıldıń fevral ayında Xorezm wálayatı Xanqa rayonında jasawshı O.E. hám A.Sh.lardı Ózbekstan APJ aymaǵında 9 gektar jeri bar ekenligin, sol jerlerdi bir máwsimge salı egip paydalanıwı ushın 50 mln sumǵa ijaraga beriwin aytıp, olardı isendiriw maqsetinde, “GOKLANG” fermer xojalıǵınıń ıqtıyarlı waz keshiw arzasına tiykarlanıp rayon hákimliginiń rezervine qaytarılıp, diyqan xojalıǵın júrgiziw ushın elektron-onlayn aukcion arqalı Tórtkúl rayonında jasawshı 28 puqaralarǵa ijara huqıqı tiykarında berilgen  Ózbekstan APJ  aymaǵınınıń 575,576,578,580-konturlarındaǵı jerlerdi kórsetedi hám bul jerlerdiń ózine tiyisli ekenligin aytıp, 2024-jıldıń 28-fevral kúni joqarıda atı kórsetilgen puqaralardan 50 mln sum pullardı Xorezm wálayatı Xanqa rayonında aldaw jolı menen qolǵa kirgizip, jumsap jiberedi.

Sonday-aq, ayıplanıwshı J.S. bul is-háreketlerin jáne de dawam etip, 2024-jıldıń may ayında Paxtachi APJ da jasawshı tanısı G. K.nı da óz torına ilindiriwge erisedi. Atap aytqanda, ol Gniń úyine barıp, oǵan arzanıraq bahada satılatuǵın karbamid hám selitra mineral tóginleri bar ekenligin, eger, usı tóginlerdiń aqshaların aldınnan berse, oǵan keshke shekem bul ónimlerdi alıp keletuǵınlıǵın aytadı hám onnan 5 qapshıq karbamid hám 10 qapshıq selitra ushın 1 mln 850 mıń aqshasın aldaw jolı menen alıp ketip, bul qarjılardı ózi ushın jumsap jiberedi.

J.Snıń bul is-háreketleri Jınayat isleri boyınsha Taxtakópir rayonlıq sudında kórip shıǵılıp, ol nızam tiykarında tiyisli jazaǵa húkim etildi.

Orazbay MAWLENOV,

Jınayat isleri boyınsha Taxtakópir rayonlıq sudınıń baslıǵı

SIRT ELLERGE KETERDE ALDANÍP QALMAYÍQ

Adam sawdası pútkil dúnya mámleketleriniń baslı mashqalalarınıń biri esaplanıp, onıń qurbanlarınıń derlik basım kópshiligin hayal-qızlar hám balalar quraydı. Mámleketimizde adam sawdasına qarsı gúresiwge baylanıslı bir qansha isler ámelge asırılıp kelinbekte.

Atap aytqanda, «Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikasınıń nızamı hám basqa da normativlik huqıqıy hújjetler qabıl etilip, 2003-jılı Ózbekstan BMSh tıń 1949-jıl 2-dekabrdegi «Adam sawdası hám jınısıy buzıqshılıqtıń úshinshi shaxslar tárepinen isletiliwine qarsı gúresiw haqqında»ǵı Konvenciyasına qosıldı.

2008-jılı bolsa, adamlar, sonıń ishinde, hayal-qızlar hám balalar sawdasınıń aldın alıw hám bul qılmıs ushın jazalaw haqqındaǵı, BMShtıń transmilliy birlesken jınayatlarǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı Protokolı ratifikaciyalandı hám sonıń menen adam sawdası boyınsha keń jámiyetshilikke maǵlıwmat beriw, onıń qurbanlarına járdemler beriw, sonday-aq, huqıq qorǵaw uyımlarınıń jumısların jáne de jedellestiriwge qaratılǵan baǵdarlamalardı qollap-quwatlaw hám ótkeriw arqalı aldın alıw minnetlemeleri alındı.

Adam sawdası jınayatı oǵada qáwipli hám insan qádirin kemsitiwshi túri esaplanadı. Onıń kemsitiwshi tárepi sonnan ibarat, yaǵnıy, bul jınayat qullıqqa uqsas bolıp keledi hám insanlardı tovar kórinisinde satıw jolı menen dáramat tabıw menen baylanıslı boladı. Bul kópshilik jaǵdaylarda bala sawdası hám hayal-qızlardan jınısıy buzıqshılıq maqsetlerinde paydalanıwında óz kórinisin tabadı.

2024-jıldıń sentyabr ayında jınayat isleri boyınsha Ellikqala rayonı sudında kórip shıǵılǵan jınayat kodeksiniń 135-statyası tiyisli bólimleri menen ayıplanǵan sudlanıwshı E.Z. hám basqalardıń qarsısındaǵı jınayat isin buǵan ayqın mısal retinde kóriwimizge boladı.

Atap aytqanda, sudlanıwshılar E.Z. hám basqalar jábirleniwshi Sh.K.nı Tailand mámleketine jiberip, onnan úshinshi shaxslar menen jınısıy qatnasqa túsiriw jolı arqalı materiallıq baylıq arttırıwdı maqset etedi hám Sh.K nıń plastik kartasına Tashkent-Bangkok jónelisine aviabilet pulların taslap beredi. Sońınan onı Tailandqa E.Z.nıń jınayıy sherigi I.X. járdeminde alıp baratırǵanında, I. Kárimov atındaǵı Tashkent xalıqaralıq aeroportında huqıq qorǵaw uyımı wákilleri tárepinen irkiwge alınadı.

Nátiyjede bul puqaralarǵa sud tárepinen jınayat kodeksiniń 135-statyası tiyisli bólimleri menen jaza sharası qollanıldı.

Joqarıdaǵı jaǵdaylardan kórinip turǵanınday adam sawdası jınayatınıń kópshilik bólegi aldaw jolı menen ámelge asırıladı. Solay eken, puqaralardıń bul baǵdardaǵı huqıqıy bilimlerin ele de jetilistiriw hám bul illetke qarsı gúresiwde huqıq qorǵaw uyımları menen birge barlıq mákeme, shólkemler birge islesiwi, sonday-aq, keleshegimiz bolǵan jaslarımızdıń erteńgi keleshegi ushın zárúr sharayatlar jaratıwda belsene qatnasıwımız lazım.

Orazbay MAULENOV,

Jınayat isleri boyınsha Taxtakópir rayonlıq sudınıń baslıǵı

SHÁRTNAMA MINNETLEMELERIN ORÍNLAMAWDÍŃ AQÍBETLERI

Hár bir isbilermen óziniń isbilermenlik jumısın ámelge asırıw procesinde basqa isbilermenlik subektleri menen puqaralıq-huqıqıy qatnasıqqa kirisip, belgili huqıq hám minnetlemelerge iye boladı. Bul qatnasıqlardaǵı kópshilik minnetlemeler tárepler tárepinen hújdanlı túrde tolıq hám sapalı orınlanatuǵının maqtanısh penen atıw kerek.

Biraq, minnetlemelerdiń hámmesi de usı tárizde orınlanadı ma?

Tilekke qarsı, ayırım jaǵdaylarda alınǵan minnetleme orınlawshı tárepinen orınlanbay itibarsız qaldırıladı. Nátiyjede, bul táreplerdiń óz ara múnásibetine óziniń unamsız tásirin kórsetip, eń názik tárepi esaplanǵan óz-ara isenimniń joǵalıwına hám tárepler arasında kelispewshilik payda bolıwına alıp keledi.

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine muwapıq, isbilermenlik subektleri arasında puqaralıq-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın kelispewshilikler ekonomikalıq sudlar tárepinen kórip shıǵıladı.

Itibarıńızdı sud ámeliyatında kórilgen bir kelispewshilikke qaratpaqshıman.

Atap aytqanda, “MM” jeke isbilermen (bunnan keyin tekstte dawager dep júritiledi), «PP» akcionerlik jámiyeti (bunnan keyin tekstte juwapker dep júritiledi)nen 175 750 000 som tiykarǵı qarızı, tólegen mámleketlik bajı hám pochta qárejetin óndiriwdi soraǵan.

Istegi hújjetlerden anıqlanıwınsha, tárepler ortalarında 137 401 000 somlıq 2024-jıl 9-aprel kúni 1-sanlı hám 38 379 000 somlıq 2024-jıl 30-aprel kúni 2-sanlı aldı-sattı shártnamaları dúzilgen.

Shártnamaǵa tiykar dawager tárepinen jámi 175 750 000 somlıq juwapkerge jetkerilip hám ornatılıp berilgenligi istegi 2024-jıl 24-aprel kúngi 1-sanlı akt hám basqa da hújjetler menen tolıq tastıyıqlanadı.

Atap ótilgen shártnamalardıń 3.2-bándine kóre, juwapker 50 payız muǵdarında bolǵan birinshi tólemdi 30 (otız) kalendar kún ishinde dawagerdiń esap-betine ótkeriw jolı menen ámelge asırıwı, al qalǵan 50 payız bólegin birinshi tólemdi ámelge asırǵannan keyin 30 (otız) kalendar kún ishinde tolıq tólep beriw belgilengen.

Bunnan tısqarı, juwapker usı qarızdarlıqtı 2024-jıl 10-iyun kúnine shekem tólep beretuǵınlıǵı haqqında 2024-jıl 29-may kúngi 1-sanlı kepillik xatın hám bergen. Biraq, soǵan karamastan qarızdarlıq summasın tólew boyınsha dawagerdiń talapları juwapker tárepinen itibarsız qaldırılǵan.

Nátiyjede dawager tárepinen juwapkerge qarızdarlıq summasın óndiriw haqqında dawa arzası menen sudqa múrájat etilgen.

Sudtıń sheshiw qararı menen juwapkerden dawagerdiń paydasına bar qarızdarlıq summaları óndirip berilip, dawager isbilermenniń mápi sud jolı menen isenimli qorǵaldı.

Juwapker shártnamalıq minnetlemesin orınlamaǵanı aqıbetinde dawager paydasına tiykarǵı qarızdan tısqarı, isti sudta kóriwge baylanıslı sud qárejetlerin de tólewge májbúr boldı.

Eń tiykarǵısı bolsa, tárepler arasındaǵı turaqlı birge islesiwge zıyan tiydi, óz-ara isenim joǵaldı.

Óytkeni, Puqaralıq kodeksiniń 9-statyasında puqaralıq huqıqların ámelge asırıw basqa shaxslardıń huqıqların hám nızam menen qorǵalatuǵın máplerin buzbawı shárt ekenligi, puqaralıq huqıqıy qatnasıqlarınıń qatnasıwshıları hadal, aqılǵa say hám ádillik penen háreket etiwi, puqaralar hám yuridikalıq shaxslar óz huqıqların ámelge asırıwda jámiettiń ruwxıy principleri hám ádep-ikramlılıq normaların húrmet etiwi, isbilermenler bolsa – is etikası qaǵıydalarına da ámel etiwi kerek ekenligi názerde tutılǵan.

Juwmaq ornında atap ótiw kerek, nızam talapları tiykarında dúzilgen shártnama boyınsha alınǵan minnetleme orınlanıwı shárt. Minnetlemeniń óz waqtında, tolıq hám sapalı túrde orınlanıwı óz-ara isenimdi bekkemlewde, birge islesiwdiń uzaq múddet dawam etiwinde hám sol arqalı óz isbilermenlik jumısınıń rawajlanıwı hám keńeyiwinde áhmietli faktor bolıp esaplanadı.

Gúlmira ARZIEVA,
Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudınıń sudyası

EKONOMIKALÍQ SUDLARDA BUYRÍQ TÁRTIBINDE IS JÚRITIW TIYKARLARÍ  

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 5-statyasına tiykar, ekonomikalıq sudlar sheshiwshi qarar, uyǵarıw, qarar, sud buyrıǵı túrindegi sud hújjetlerin qabıl etedi.

Kreditordıń sózsiz talaplarına baylanıslı arzanı kórip shıǵıw nátiyjeleri boyınsha sud tárepinen sud buyrıǵı shıǵarıladı.

Buyrıq tártibinde is júrgiziw, ayrıqsha kategoriyadaǵı isler boyınsha hám usı Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksinde názerde tutılǵan basqa da jaǵdaylarda – arza túrinde ámelge asırıladı.

Sud buyrıǵı:

-salıq qarızın óndiriwdi yuridikalıq shaxslardıń hám puqaralardıń múlkine qaratıw haqqında talap bildirilgen bolsa;

-kommunallıq xızmetler hám baylanıs xızmetleri tólemi boyınsha qarızdarlıqtı óndiriw haqqında tastıyıqlawshı hújjetlerge tiykarlanǵan talap bildirilgen bolsa;

-hújjetler tiykarında tán alınǵan debitorlıq qarızdı óndiriw haqqında talap bildirilgen bolsa;

-talap tólenbegen, akseptlenbegen hám akseptke sáne qoyılmaǵan veksel notarius tárepinen protest keltiriliwine tiykarlanǵan bolsa;

-jazba kelisim bar bolǵan jaǵdayda, óndiriwdi qarızdardıń minnetlemeleri orınlanıwınıń támiynatı bolǵan múlkke qaratıw haqqında talap bildirilgen jaǵdaylarda beriliwi.

Sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arza sudqa jazba túrde, sudlawǵa tiyisliliktiń ulıwma qaǵıydaları boyınsha beriledi. Ol kreditor yaki oniń wákili tárepinen imzalanadı.

Sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzada:

-arza berilip atırǵan sudtıń atı;

-kreditordıń, qarızdardıń atı (familiyası, ismi, ákesiniń atı), jaylasqan jeri (pochta mánzili) yaki jasaw ornı;

-kreditordıń nızamshılıqqa tiykarlanǵan talabı;

-talapqa tiykar bolǵan jaǵdaylar hám olardı tastıyıqlawshı dáliller;

-óndiriletuǵın summanıń esap-sanaǵı, óndiriw qarızdardıń minnetlemeleri orınlanıwınıń támiynatı sıpatında turǵan kóshpeli múlkke qaratılǵan jaǵdayda bolsa, óndirilip atırǵan kóshpeli múlktiń xarakteristikası hám tólenbegen tólemler summasınıń esap-sanaǵı;

-óndirilip atırǵan qarızdarlıq júzege kelgen dáwir;

-qosımsha qılınıp atırǵan hújjetlerdiń dizimi kórsetiliwi kerek.

Kreditor sud buyrıǵın beriw haqqında arza bergeninde qarızdarǵa usı arzanıń kóshirme nusqasın tapsırıwı shárt.

Sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzaǵa mámleketlik bajı hám pochta qárejetleri belgilengen tártipte hám muǵdarda tólengenligin, sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzanıń kóshirme nusqası qarızdarǵa tapsırılǵanlıǵın, hám talapqa tiykar bolǵan jaǵdaylardı tastıyıqlawshı hújjetler qosımsha etiliwi lazım.

Kommunallıq xızmetler ushın haqı tólew boyınsha qarızdarlıqtı óndiriw haqqında talaplar bildirilgeninde sud buyrıǵın beriw haqqındaǵı arzaǵa tutınıwshı menen dúzilgen shártnamanıń, qarızdar tán alǵan qarız júzege kelgen dáwir kórsetilgen qarız esabınıń, penya esaplanıwı haqqındaǵı hám tutınıwshını tiyisli kommunikaciya tarmaqlarınan úziw haqqında eskertiw kórsetilgen qarızdı óndiriw haqqındaǵı talabınıń, tutınıwshını tiyisli kommunikaciya tarmaqlarınan úziw haqqındaǵı yamasa jetkerip beriwdi texnologiyalıq yamasa avariya rezervi dárejesine sheklew haqqındaǵı akttiń kóshirme nusqalari qosımsha etiliwi lazım.

Alisher AYAPOV,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍ SUDLARÍ TARIYXÍ HAQQÍNDA

Házirgi Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında áyyemgi zamanlardan berli adamzat jasap kelgenligi, olar ózleriniń rawajlanıw basqıshlarında hár qıylı mámleketlik dúzilmelerge birikkeni yaki qaysıdur mámlekettiń quramına kirgenligi bizge tariyxtan málim. Sol tiykarda biziń jurtımızda mámleketshilik belgileri payda bolǵannan baslap bul jerde ádil sudlawdı ámelge asırıw funkciyaların atqarıwshı shaxslar, jámiyette ádillikti támiyinlewshi uyımlar bar bolǵan, dep aytıwımızǵa boladı.

Usı kóz-qarastan qaraǵanda Qaraqalpaqstan sudlarınıń tariyxı uzaq ótmishke barıp taqaladı hám búgingi kúnge shekem óziniń bir neshe rawajlanıw basqıshlarınan ótip kelgen.

Tariyxıy dereklerge qaraǵanda Qaraqalpaqstan aymaǵında sudlardıń eki túri bolǵan. Olar úrip-ádet normaları tiykarında is alıp barıwshı biy sudları hám sháriyat normaları tiykarında sudlawshı qazı sudları.

Málim bolǵanınday, qaraqalpaqlarda hár bir urıwdı biyler basqarıp, olar óziniń urıwın basqarıw menen birge onıń jánjelli máselelerin sheshken. Bunday máselelerde ózinen aldıńǵı biylerdiń qararları (biylikleri) hám urıwdıń óziniń úrip-ádetleri boyınsha is alıp barǵan.

Biziń aymaǵımızǵa islam dini kirip keliwi menen joqarı maǵlıwmatlı musılman huqıqtanıwshılarınan abıraylı shaxslar qazı lawazımına tayınlanıp, olar sháriyat normaları tiykarında sud islerin júrgizgen. Qazı sudları sovet húkimeti ornatılǵannan soń saplastırılıp, keyin biraz waqıtqa qayta tiklengen. Biraq olardıń aldıńǵı wákillikleri jıldan-jılǵa sheklenip, sanı qısqarıp barǵan hámde XX-ásirdiń 20-jıllarınıń aqırına kelip olar óz iskerligin birotala toqtatqan.

Qaraqalpaqstan Respublikası Oraylıq mámleketlik arxivinde saqlanıp atırǵan hújjetlerge qaraǵanda, Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastı shólkemlestiriliwi dáwirinde 1924-jıl 24-noyabrde Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastlıq sudı dúzilgen hámde onıń birinshi baslıǵı etip Ábdijalil Ismetullaev saylanǵan.

1932-jılı 20-martta Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq respublikası (QQASSR) dúziliwi baylanıslı Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastlıq sudı Bas sud dep qayta shólkemlestirilgen hámde onıń sol dáwirdegi basshısı elimizge belgili bolǵan tariyxıy shaxs Jumagúl Seytova bolǵan.

1936-jılı Qaraqalpaqstan ASSR Ózbekstan SSR quramına kirgiziliwi múnásibeti menen elimizdiń sud sistemasında da ózgerisler júz berdi. Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı sudı dúzilip, onıń aǵzaların Qaraqalpaqstan Respublika Joqarǵı Soveti tárepinen bes jılǵa saylaw tártibi belgilendi. Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı sudı óz wákillikleri sheńberinde oǵada qáwipli jınayatlar, mámleketke qarsı jınayatlar, lawazımlı shaxslarǵa qarsı jınayatlar, mámleketlik múlkti talan-taraj qılıw hám ózlestiriw jınayatları menen baylanıslı islerdi kórip shıqqan. Sonıń menen birge, Joqarǵı sud quramalı kategoriyadaǵı puqaralıq islerdi de kórgen.

Qaraqalpaqstanda dáslep 9 uchastka xalıq sudları, 1939-1940 jılları 12 rayonlıq xalıq sudları, 1950-jılı 14 rayonlıq hám 3 qalalıq uchastkalarda xalıq sudları óz iskerligin júrgizgen.

1970-jıllardan baslap Qaraqalpaqstan ASSR xalıq sudları hár jılı úlken kólemde jınayat hám puqaralıq islerin kórip shıqqan, jıldan jılǵa sudyalardıń is sıpatı jaqsılanıp barǵan. 1970-jılı Qaraqalpaqstanda 13 rayonlıq hám 1 qalalıq (Nókis) xalıq sudlarında jámi 16 sudya jumıs alıp barǵan. 1976-jılı jańa rayonlardıń shólkemlestiriliwi múnásebeti menen Qaraqalpaqstanda jámi 19 rayonlıq (qalalıq) xalıq sudları ádil sudlawdı ámelge asırǵan. 1974-jılǵı saylawlarda xalıq sudlarına jámi 1300, 1979-jılı bolsa 1650 xalıq másláhátshileri saylanǵan.

Arxiv maǵlıwmatlarına qaraǵanda, 1924-1929-jıllarda Á.Ismetullaev, Q.Aymurzaev, M.Baymeshin, K.Allabergenov T.Napesov Qaraqalpaqstan avtonomiyalıq oblastlıq sudınıń baslıǵı lawazımında, 1929-1937 jılları X.Temirxanov, J.Seytova, P.Allanazarov Qaraqalpaqstan Bas (Joqarǵı) sudınıń baslıǵı lawazımında, 1939-1991 jılları G.Dudiev, X.Abutov, K.Pirjanov, A.Djiemuratov, K.Djarmanov, E.Utambetov, A.Abillaev, S.Urazov, T.Koblanov, K.Allasheva hám J.Sadıqov Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı sudınıń baslıǵı lawazımında islegen.

Mámleketimiz ǵárezsizlikke eriskeninen keyin 1993-jıl 9-apreldegi Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyasına tiykar mámleketlik hákimiyat nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı hám sud hákimiyatına bóliniwi belgilep qoyıldı. Konstituciyada insan huqıq hám erkinlikleri, nızamlı mápleri birinshi orınǵa qoyılıp, olardı qorǵawda sud hákimiyatı áhmiyetli orın iyeledi.

1991-2000 jıllar ǵárezsiz mámleketimizdiń jańa sud sisteması qáliplesiwi dáwiri bolıp, bul jıllarda Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı sudı menen birge 15 rayonlıq hám 2 qalalıq sudlar jınayat hám puqaralıq islerdi kórgen. Sonday-aq, 1993-jıldan baslap Mámleketlik arbitrajdıń negizinde yuridikalıq shaxslardıń xojalıq (ekonomikalıq) tartısların kórip shıǵıwshı Qaraqalpaqstan Respublikası xojalıq sudı óz jumısın baslaǵan.

Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı sudın J.Sadıqov, soń P.Aytniyazov basqarǵan bolsa, V.Vishnyakov hám A.Nurjanovlar Qaraqalpaqstan Respublikası xojalıq sudınıń dáslepki basshıları boldı.

2001-2017 jıllarda elimizdegi sudlardıń qánigelesiwi dáwiri boldı. Atap aytqanda, 2001 jıldan baslap ulıwma yurisdikciya sudları jınayat hám puqaralıq isleri boyınsha sudlar bolıp ekige bólindi. Soǵan kóre, “Sudlar haqqında”ǵı nızamǵa kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa tiykar Qaraqalpaqstan Respublikası jınayat isleri boyınsha Joqarǵı sudı hámde Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralıq isleri boyınsha Joqarǵı sudı, 4 rayonlararalıq puqaralıq isleri boyınsha sudlar,15 rayonlıq hám 2 qalalıq jınayat isleri boyınsha sudlar shólkemlestirildi.

Al, 2017-jıl 1-iyunnan baslap ǵalabalıq-huqıqıy qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın hákimshilik dawlardı kórip shıǵıwǵa wákillikli bolǵan Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı hám rayonlıq (qalalıq) háqimshilik sudları ádil sudlawdı ámelge asıra basladı.

Aqırǵı jıllarda mámleketimizdegi barlıq tarawlarda ámelge asırılıp atırǵan keń kólemli reformalar qatarında sud-huqıq sistemasındaǵı reformalardı atap ótiw orınlı. Bul tarawdaǵı úlken jańalıqlardıń biri 2021-jılı júz berdi hám sol jıldan baslap Qaraqalpaqstan Respublikası puqaralıq isleri boyınsha, jınayat isleri boyınsha hám ekonomikalıq sudlardıń negizinde sudyalardıń qánigelesiwin saqlap qalǵan halda hám sud islerin júrgiziw túrleri boyınsha óz aldına sudlaw kollegiyaları shólkemlestirilgen halda Qaraqalpaqstan Respublikası sudı dúzildi.

Sonday-aq, hákimshilik huqıqbuzarlıqqa baylanıslı islerdi jınayat isleri boyınsha sudlarǵa ótkeriw arqalı hákimshilik sudlardıń is júklemesi azaydı hám soǵan baylanıslı 16 rayonlıq (qalalıq) hákimshilik sudlardıń negizinde Nókis rayonlararalıq hákimshilik sudı dúzildi.

Solay etip, búgingi kúnde Qaraqalpaqstan Respublikasında sud sisteması Qaraqalpaqstan Respublikası sudı, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudı, 17 jınayat isleri boyınsha rayonlıq (qalalıq) sudlar, 5 puqaralıq isleri boyınsha rayonlararalıq (rayonlıq) sudlar, 4 rayonlararalıq ekonomikalıq sudlar hám 1 rayonlararalıq hákimshilik sudtan ibarat.

Joqarıda keltirip ótilgen maǵlıwmatlardı tolıqtırıp, jámlegen halda keń jámáátshilikke jetkiziw maqsetinde jaqında Qaraqalpaqstan Respublikası sudlarında házirgi kúnde islep atırǵan sudyalardıń hám nuraniy ustaz sudyalardıń baslaması menen Qaraqalpaqstan sudlarınıń tariyxı haqqındaǵı kitap baspadan shıǵarıldı.

“Qaraqalpaqstan Respublikası sudları: tariyx hám búgin” atamasında shıǵarılǵan kitapta birinshi mártebe Qaraqalpaqstan sudlarınıń házirgi waqıtqa shekemgi dáwirdegi tariyxı sáwlelendirilip, usı dáwirde sud sistemasında islegen shaxslar tuwralı maǵlıwmatlar jazıldı. Sol sebepli de bul kitap barlıq sudyalar, sud hám basqa huqıq qorǵaw uyımlarınıń xızmetkerleri, huqıqtanıwshılar, tariyxshılar hám keń jámiyetshilik ushın Qaraqalpaqstan sudlarınıń tariyxı hám búgingi kúni haqqında paydalı derek bola aladı.

Kamal TARIXOV,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń baslıǵı 

SANLÍ DÁLIYLLER MENEN ISLESIW SISTEMASÍ JETILISTIRILEDI

Sońǵı jıllarda mámleketimizde insannıń óz nızamlı máplerin qorǵaw ushın teń imkaniyatlar jaratıw, istiń haqıyqıy jaǵdayların hár tárepleme, tolıq hám qalıs anıqlawǵa baylanıslı nızam talaplarına sózsiz ámel etiw, táreplerdiń tartısıw hám teń huqıqlılıǵı principlerin turmısqa engiziw arqalı insan huqıq hám erkinliklerin nátiyjeli qorǵaw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılmaqta.

Sonıń menen birge, jámiyet turmısınıń túrli tarawlarında jedel sanlastırıw, adamlardıń málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda elede kóbirek birge islesiwi hám usınıń aqıbetinde jınayatlar isleniwi, sanlı ortalıqta puqaralar hám shólkemlerdiń huqıqları, nızamlı mápleriniń buzılıw jaǵdaylarınıń keń tarqalıwı sanlı dáliyllerdiń institucionallastırılıwın hám olar menen baylanıslı islerdi ámelge asırıwdıń huqıqıy tiykarınların bekkemlewdi talap etpekte.

Prezidentimiz tárepinen 2024-jıldıń 21-noyabr sánesinde imzalanǵan ÓRN-1003-sanlı Nızamı menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine sanlı dáliyller menen islesiw sistemasın jetilistiristiriwge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kirgizildi.

Usı ózgerislerge kóre, elektron maǵlıwmatlar elektron qurılmalardan hám málimleme sistemalarınan, sonday-aq málimleme texnologiyalarınan paydalanǵan halda jaratılatuǵın, islew beriletuǵın hám saqlanatuǵın maǵlıwmatlardan ibarat.

Is ushın áhmiyetke iye bolǵan jaǵdaylar haqqındaǵı maǵlıwmatlar bar bolǵan elektron maǵlıwmatlar, atap aytqanda, elektron kórinisindegi fayllar, audio-videojazıwlar, Internet jáhán málimleme tarmaǵında saqlanǵan maǵlıwmatlar sanlı dáliyller bolıp esaplanadı.

Kirgizilgen ózgerislerdi aldın bunday dáliyller bolmaǵan dep túsinbew kerek. Ilgeri de bunday dáliyller bolǵan, tekǵana múlkiy hám jazba dáliyl sıpatında bahalanǵan. Endi sanlı dáliyllerdi dáliyllerdiń ayrıqsha túri sıpatında kirgiziliwi hám olar ushın ayrıqsha qaǵıydalardıń belgileniwi ádil sudlawdı ámelge asırıwda áhmiyetli rol oynaydı.

Dáwletbay RAZOV,
Qarakalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ KONSTITUCIYASÍNÍŃ QABÍL ETILGENLIGINE 32 JÍL TOLDÍ