Konstituciya- huqıqıy demokratiyalıq mámleket qurıwdıń tiykarı

Konstituciya – mámlekettiń tiykarǵı nızamı bolıp, ol ózinde mámlekettegi puqaralardıń erk-ıqrarın ózinde sáwlelendiriwshi, insan huqıq hám erkinliklerin támiynlewshi, mámleket hákimiyatı uyımları xızmetin tártipke salıwshı hám jumıs alıp barıw principlerin belgilewshi eń joqarı yuridikalıq kúshke iye bolǵan hújjet esaplanadı.
Sanawlı kúnlerden soń Ózbekstan Respublikası Konstituciyası qabıl etilgenliginiń 29 jıllıǵın kóterińki rux penen xalqımızdıń eń úlken bayramlarınan biri sıpatında belgileymiz. Bul Konstituciya alǵı sózinen hám dáslepki statyalarınan baslap onıń aqırǵı statyasına shekem ǵárezsizlik, adamgershilikli, tınısh-tatıwlıq, insan huqıqı hám erkinlikleri, teńlik sıyaqlı bir qatar ideyalardı óz ishine aladı.
Konstituciyada Ózbekstan xalqınıń demokratiya, insan huqıqları hám social ádalat ideyalarına sadıqlıǵı járiyalanǵan. Demokratiya ulıwma insanıylıq principlerge tiykarlanadı. Insan onıń turmısı, erkinligi, ar-namısı, qádir-qımbatı hám basqa qol qatılmas huqıqları eń joqarǵı qádiriyatlar esaplanadı. Konstituciyamızdıń hár bir statyası insan ushın, onıń materiallıq hám ruwxıy talap hám mútájliklerin, máplerin qanaatlandırıw ushın, xalqımızdıń gúllep- jasnawı ushın xızmet etedi.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyası haqıyqıy demokratiyalıq principlerdi ózinde sáwlelendirgen konstituciya esaplanadı. Ol tariyxta sınalǵan ulıwma insanıy qádiriyatlardı, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin, mámleket suverenitetin, nızamlardıń ústinligi, demokratiyanı, sociallıq ádillikti, halıqaralıq huqıqtıń ulıwma tán alınǵan normalarınıń ústemligin óz ishine aladı. Jánede Konstituciya bazar qatnasıqlarına ótiwde jeke múlk qatnasıqlarıń qáliplestiriw, kóppartiyalıq, siyasiy plyuralizm, puqaralıq tınıshlıqtı, hákimiyatlar bóliniwi, ulıwma demokratiyalıq-huqıqıy mámleket qurıw normaların jámlegen.
Konstituciya jámiyet hám mámlekettiń barlıq tarawlarındaǵı qatnasıqlar hámde tiykarǵı qaǵıydalardan ibarat bolıp, basqa nızam, nızam astı aktlerinde anıq ashıp beriledi. Barlıq nızamlar hám normativlik huqıqıy hújjetler Tiykarǵı nızamdaǵı qaǵıydalar tiykarında islep shıǵıladı. Bunda nızamlar hám normativlik huqıqıy hújjetlerdiń bas deregi, tiykarı Konstituciya esaplanadı. Konstituciya barlıq nızamlardan ústin turıwshı joqarı yuridikalıq kúshke iye huqıqıy hújjet bolıp tabıladı.
Ózbekstan mámleket hákimiyatı xalıqtıń mápi ushın respublikanıń Konstituciyası jáne onıń tiykarında qabıl etilgen nızamlar arqalı, tek buǵan wákillik berilgen uyımlar tárepinen ǵana ámelge asırıladı. Konstituciyada xalıq hákimiyatı máseleleri óziniń oǵada jaqsı sheshimin tapqan. Onıń mánisi sonnan ibarat, Ózbekstan xalqın milletine qaramastan onıń puqaraları quraydı. Demek, respublika aymaǵında jasawshı bárshe xalıqlar, milletler konstituciya aldında teń huqıqqa iye hám ol hámmeniń mápin birdey qorǵaydı. Sebebi mámleket tómendegi principten kelip shıǵadı: mámleket xalıqlardan turadı, al xalıq mámleketlik hákimiyattıń birden bir dáregi.

Sultanmurat Davletmuratov,
Qaraqalpaqstan Respublikası
sudınıń sudyası

KEPILLIK SHÁRTNAMASÍNAN KELIP SHÍǴATUǴÍN MÁJBÚRIYATLAR

Kepillik shártnamasın qalay túsinemiz?

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq Kodeksiniń 292-statyasında názerde tutılǵan bolıp kepillik shártnaması boyınsha kepil basqa shaxs óz májbúriyatın tolıq yaki qısman orınlaw ushın onıń kreditor aldında juwap beriwdi óz moynına alıw túsiniledi.

Kepillik shártnaması keleshekte júzege keletuǵın májbúriyattı támiyinlew ushında dúziliwi múmkin.

Kepillik shártnaması jazba túrde dúziliwi kerek bolıp, eger jazba túrde dúziliwine ámel etpeslik kepillik shártnamasınıń haqıyqıy bolmawına alıp keledi.

Bul kepillik shártnaması kóbinshe sud ámeliyatında kredit shártnaması boyınsha kóriletuǵın islerde kóriwde ushıraydı.

Ózbekstan Respublikası Joqarǵı Xojalıq sudı Plenumınıń 2006-jıl 22-dekabr kúngi 13/150-sanlı «Kredit shártnamalarınan kelip shıǵatuǵın májbúriyatlar orınlanıwın támiynlew haqqındaǵı puqaralıq nızam hújjetlerin qollawdı ayrım máseleleri haqqındaǵı» Qararınıń 28-bántinde kepillik — úshinshi shaxstıń basqa shaxs kreditorı aldındaǵı shaxstıń kredit shártnamasınan kelip shıǵatuǵın májbúriyatları boyınsha tolıq yaki qısman juwapker bolıwı májbúriyatı esaplanadı.

Kepillik shartnaması basqa shaxstıń kreditorı hám kepil ortasında dúziledi. Kepillik shártnaması boyınsha májbúriyattıń mazmunı qarızdar tiykarǵı májbúriyatın orınlamaǵan yaki lazım dárejede orınlamaǵanda kepildiń qarızdar menen birge kreditor aldında juwap beriwi májbúriyatı esaplanatuǵınlıǵı túsindirilgen.

Sonıń menen birge Ózbekstan Respublikası Puqaralıq Kodeksiniń 293-statyasında kepildiń juwapkershiligi belgilengen bolıp, oǵan kóre qırazdar kepillik penen támiynlengen májbúriyattı orınlamaǵan yaki lazım dárejede orınlamaǵan jaǵdayda kepil hám qarızdar kreditor aldında solidar juwap beretuǵınlıǵı, egerde nızamda yaki kepillik shártnamasında kepildiń subsidar juwapker bolıwı názerde tutılǵan bolmasa, egerde, kepillik shártnamasında basqasha tártip názerde tutılǵan bolmasa, kepil kreditor aldında teńbe teń kólemde juwap beredi, sonıń menen birge payızlardı tóleydi, qarızdı óndirip alıw boyınsha sud shıǵınların hám qarızdar májbúriyatın orınlamaǵanlıǵı yaki lazım dárejede orınlamaǵanlıǵı sebepli kreditor basqa zıyalardı tóleytuǵınlıǵı, eger kepillik shártnamasında basqa tártip názerde tutılǵan bolmasa, birgelesip kepil bolǵan shaxslar kreditor aldında solidar juwap beredi.

Búgingi kúnde usı kategoriyadaǵı dawalardı kóriwde kepil bolǵan shaxslar qarızdardıń tóley almay qalǵan qarızların tólemeytuǵınlıǵın aytıp óz narazılıqların bildirip kelmekte. Degen menen kepillik shártnaması dúzilgenligi, keleshekte qarızdar qarızların tóley almay qalǵan jaǵdayda ózi tólew májbúriyatın moynına alǵanlıǵı sebepli qarızdar hám kepillerden solidar tártipte óndiriw haqqındaǵı qararlar shıǵarılmaqta.

Kredit shártnamasına muwapıq, juwapker grafik tiykarında esaplanǵan payızlar hám kreditin qaytarıw májburiyatın alǵan.

Juwmaq orınında sonı aytıw kerek, hár qanday kredit yaki qarız shártnaması boyınsha kepil bolıw ushın kredit yaki qarız alıwshınıń maqsetin, keleshekte tólew imkaniyatı bar yaki joqlıǵın úyrenip bolǵannan soń kepillik shártnamasın dúziw maqsetke muwapıq dep esalayman.

 

Berdimurat Baymuratov,

Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq

sudı sudyası

301 369,86 swm ijara haqı óndirildi

Is hújjetlerine qaraǵanda, Ózbekstan Respublikası mámleketlik aktivlerin basqarıw agentligi janındaǵı bos turǵan obektlerden únemli paydalanıwdı shólkemlestiriw orayınıń aymaqlıq basqarması (keyingi orınlarda – dawager dep júritiledi), juwapker «A-E» juwapkershiligi sheklengen jámiyeti (keyingi orınlarda – juwapker dep júritiledi) hám rayon industrial pedagogika kásip-ѳner kolledji (keyingi orınlarda – balanasta saqlawshı dep júritiledi) ortasında 2019-jıl 09-aprel kúni 12-662/19-sanlı ijara shártnaması dúzilip, oǵan kóre 20,0 kv.m jay 01.07.2019-jıldan 31.12.2019-jılǵa shekem juwapkerge ijaraǵa beriw, juwapker bolsa ijara haqını tólew minnetlemesin alǵan.

Shártnamanıń 3.4-bántine muwapıq obektti beriw hám qaytarıw dálálatnaması táreplerdiń wákillikli wákilleri tárepinen imzalanadı hám táreplerdiń mórleri menen tastıyıqlanadı. Obektti qaytarıw hám qabıl etiw dálálatnaması táreplerdiń wákillikli wákilleri tárepinen imzalanǵan hám táreplerdiń mórleri menen tastıyıqlanǵan waqıttan baslap obekt qaytarılǵan yaki qabıl etilǵan dep esaplanadı.

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 578-statyasına muwapıq imárat hám qurılmalardı ijaraǵa beriwshi tárepinen hám ijaraǵa alıwshı tárepinen qabıl qılıp alıw tárepler imzalaytuǵın tapsırıw dalalatnaması yaki tapsırıwǵa baylanıslı basqa hújjet boyınsha ámelge asırıladı.

Shártnama shártlerinen kelip shıǵıp, obekt dawager hám balansta saqlawshı tárepinen juwapkerge tapsırılǵan. Bul haqqında obektti tapsırıw hám qabıl qılıw dálalatnamaları dúzilgen.
Juwapker shártnama mineetlemelerin tolıq orınlamaǵan, nátiyjede onıń dawager aldındaǵı qarızı 301 369,86 swmdı quraǵan.

Sonlıqtan, dawager ekonomikalıq sudqa dawa arzası menen múrájat etip juwapkerden 301 369,86 swm tiykarǵı qarız, 150 684,93 swm penya óndiriwdi soraǵan.

Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 236-statyasına muwapıq minnetlemeler minnetleme shártlerine hám nızam hújjetleri talaplarına muwapıq lazım dárejede orınlanıwı kerek.

Puqaralıq kodeksiniń 544-statyasına kóre, ijaraǵa alıwshı mal-múlkten paydalanǵanlıǵı ushın haqısın óz waqtında tólep beriwi shárt. Mal-múlkten paydalanǵanlıǵı ushın haqı tólew tártibi, shártleri hám múddetleri múlk ijarası shártnaması menen belgilenedi.

Shártnamanıń 5.1-bántine muwapıq ijaraǵa alıwshı hár sherektiń birinshi ayınıń jigirmanshı kúninen keshiktirmey aldınnan 100 % tólemdi ámelge asırıw minnetlemesin alǵan.

Puqaralıq kodeksiniń 333-statyasınıń birinshi bólimine muwapıq, qarızdar ayıbı bolǵan jaǵdayda minnetlemeni orınlamaǵan yaki lazım dárejede orınlamaǵanlıǵı ushın, eger nızam hújjetlerinde yaki shártnamada basqasha tártip belgilenbegen bolsa, juwap beredi.

Tárepler ortasında dúzilgen shártnamanıń 7.1-bántinde minnetlemeler lazım dárejede orınlanbaǵanlıǵı ushın penya esaplanıwı belgilengen.

Sonlıqtan, nızam hújjetlerine hám istegi dáliylerge tiykar rayonlar aralıq ekonomikalıq sudınıń 2021-jıl 15-sentyabr kúngi sheshiwshi qararı menen dawa arza qanaatlandırılıp, juwapkerden dawager paydasına 301 369,86 swm tiykarǵı qarız, 150 684,93 swm penya óndirilgen.

Spartak Niyazov
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń
ekonomikalıq isler boyınsha sudyası

 

Múlk huqıqın tán alıw hám yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı isler

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 54-statyası hám Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 164-statyasına kóre múlk huqıqı shaxstıń ózine qaraslı bolǵan mal-múlkke óz qálewi menen hám óz máplerin gózlep iyelik etiw, onnan paydalanıw hám onı basqarıw, sonday-aq óziniń múlk huqıqın kim tárepinen bolmasın, hár qanday buzılıwdı saplastırıwdı talap etiw huqıqınan ibarat.

Puqaralıq kodeksiniń 11-statyası birinshi bóliminiń ekinshi xatbasısında puqaralıq huqıqları huqıqtı tán alıw jolı menen qorǵalawı belgilengen. Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksiniń 26-statyasınıń birinshi bólimi 6-bándine kóre ekonomikalıq sud múlk huqıqın tán alıw tuwrısındaǵı dawlardı sheshedi.
Múlk huqıqın tán alıw hám yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw tuwrısındaǵı isler bir-birinen processual tárepinen parıq qıladı.

Múlk huqıqın tán alıw haqqındaǵı islerde daw bar bolıp, olar dawa tártibinde kóriledi hám olarda tárepler (dawager hám juwapker), sonday-aq lazım bolǵanda úshinshi shaxslar qatnasadı.

Yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı isler bolsa ekonomika salasında shólkemler hám puqaralardıń huqıqları payda bolıwı, ózgeriwi yaki biykar bolıwı ushın áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı arzalar tiykarında qozǵatıladı. Usı isler boyınsha daw bolmaǵanlıǵı sebepli olar arza beriwshi hám lazım bolǵanda, mápdar shaxslardıń qatnasıwında kórip shıǵıladı. Bunday islerde juwapker bolmaydı.
Eger dawa arzasında múlk huqıqın tán alıw soralǵan bolsa da, biraq onıń mazmunınan yuridik áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw talabı kelip shıqsa, sud bunday dawa talabın qanaatlandırıwsız qaldıradı. Al, yuridik áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw haqqındaǵı isti kóriw dawamında huqıq tuwrısında daw kelip shıqqanlıǵı anıqlansa, sud yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw haqqındaǵı arzanı kórmesten qaldıradı. Bunda arza beriwshiniń sudqa dawa tártibinde múrájat etiw huqıqı joytılmaydı.

Yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktti anıqlaw menen baylanıslı islerdi kóriwde arza beriwshide múlkke iyelik etiw huqıqın tastıyıqlawshı hújjettiń ilgeri bolǵanlıǵı, biraq ol joytılǵan hám tiklew múmkin bolmaǵanlıǵı tiyisli dáliller menen dáliliyllengen táǵdirde, múlkke iyelik etiw huqıqı emes, bálki múlktiń arza beriwshige iyelik huqıqı tiykarında tiyisli ekenligin tastıyıqlawshı hújjetler bolǵanlıǵı fakti tastıyıqlanıwı lazım.
Puqaralıq kodeksiniń 187-statyasınıń birinshi bólimine kóre múlkdar bolmaǵan, biraq kóshpes múlkke on bes jıl dawamında yaki basqa mal-múlkke bes jıl dawamında óziniki sıyaqlı halal, ashıq hám úziliksiz iyelik etken shaxs bul mal-múlkke múlk huqıqın aladı (iyelik etiw huqıqın payda etiwshi múddet).

Usı múddettiń ótiwi sebepli múlkke iyelik etip turǵan shaxs múlk huqıqın tán alıw tuwrısındaǵı dawa menen sudqa múrájat etse, aldınǵı múlkdar is boyınsha juwapker sıpatında tartıladı.

Aldınǵı múlkdar bolmaǵanda yaki ol múlkke ámelde iyelik etken shaxsqa málim bolmasa, múlkke ámelde iyelik etken shaxs múlk huqıqın tán alıw tuwrısındaǵı dawa arzası menen emes, bálki iyelik etiw huqıqın payda etiwshi múddet dawamında óziniki sıyaqlı hadal, ashıq hám úziliksiz iyelik etkenligi faktin anıqlaw haqqındaǵı arza menen sudqa múrájat etiwge haqılı. Bunday jaǵdayda, múlkke bolǵan huqıqtı mámleketlik dizimnen ótkeriwshi organ iske mápdar shaxs sıpatında tartıladı.

Mal-múlkke iyelik etiw shártnamalıq minnetlemeler (ijara, saqlaw, haqsız paydalanıw hám basqalar) tiykarında ámelge asırılǵan jaǵdaylarda Puqaralıq kodeksiniń 187-statyası qollanılmaydı.
Iyelik etiw huqıqın payda etiwshi múddettiń ótiwi sebepli múlk huqıqı payda bolǵanında aldınǵı múlkdar múlk huqıqın joytadı.

Ózbasımshalıq penen qurılǵan imarat hám qurılmalarǵa múlk huqıqın tán alıw haqqındaǵı talap dawlı bolǵanlıǵı sebepli, ol yuridik áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw tuwrısındaǵı arzalardı kóriw ushın belgilengen tártipte emes, bálki dawa tártibinde, Puqaralıq kodeksiniń 212-statyası qaǵıydalarına ámel qılǵan halda kórip shıǵıladı.

 

Gawhar Zaripova
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

DÍQQAT TAŃLAW! ! !

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń aǵa konsultantı (puqaralıq isleri boyınsha sudlaw kollegiyasınıń keńse meńgeriwshisi wazıypası) lawazımı vakant bolıwına baylanıslı tańlaw járiyalanadı.

Tańlawda joqarı yuridikalıq maǵlıwmatqa iye bolǵan, qánigeligi boyınsha keminde 2 jıllıq is stajına iye bolǵan shaxslar qatnasıwǵa haqılı.

Tańlawda qatnasıwdı qálewshiler 2021-jıl 5-noyabr kúni saat 18.00 ge shekem Qaraqalpaqstan Respublikası sudına arza menen tómendegi hújjetlerdi qosımsha etken halda múrájat etiwi múmkin:

– pasporttan kóshirme;
– talabannıń obektivka hám jaqın tuwısqanları haqqında maǵlıwmatnama;
– diplomnan kóshirme (eger sırt elde oqıǵan bolsa, diplomın tán alıw hám nostrifikaciyadan ótkenligin tastıyıqlawshı gúwalıq).

Baylanıs ushın telefon nomeri: 55-102-40-42
Elektron pochta mánzili: qrs.kadr@sud.uz
Tańlawdı ótkeriw waqtı: 2021-jıl 8-noyabr
Mánzil: Nókis qalası, I.Karimov kóshesi, 122-jay

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine muwapıq investiciya shártnamalarına baylanıslı hámde básekige baylanıslı dawlardı kѳrip shıǵıw tártibi

Ózbekstan Respublikası ǵárezsizlikke erisken waqıttan baslap investiciya hám isbilermenlik ortalıǵın jaqsılawǵa, shet el hámde jergilikli investorlardıń máplerin qorǵaw barısındaǵı huqıqıy mexanizmlardı jetilistiriwge qaratılǵan is-ilájlerge ayrıqsha itibar qaratıp kelmekte. Sońǵı jıllarda respublika Prezidenti hám húkimet tárepinen usı tarawda bir qansha párman hám qararlar qabıl qılındı

Usı is-ilájlerdıń dawamı sıpatında Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Sudlar jumısın jánede jetilistiriw hám ádil sudlawdıń nátiyjeliligin asırıwǵa baylanıslı is-ilájler haqqında”ǵı 2020-jıl 24-iyul kúngi PF-6034-sanlı Pármanınıń 3-bánti menen Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı, Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw boyınsha wákil, Investiciyalar hám sırtqı sawda ministrligi hámde Sawda-sanaat palatasınıń Joqarǵı sud dúzilmesinde jigirma million AQSh dolları ekvivalentinen kem bolmaǵan muǵdarda investiciyanı ámelge asırǵan fizikalıq yaki yuridik shaxslar yaǵnıy iri investorlar hámde mámleketlik organlardıń ortasında júzege keletuǵın investiciyalıq dawlar hámde básekilikke baylanıslı islerdi kóriw wákilligi berilgen sudlaw quramın dúziw haqqındaǵı usınısı maqullanǵan.
Párman menen sonday-aq, investiciyalıq dawlar boyınsha iri investorlardıń, básekilikke baylanıslı isler boyınsha táreplerdiń qálewine muwapıq usı taypadaǵı isler tikkeley sudlaw quramı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi;

Qalǵan investiciyalıq dawlar investorlardıń qálewine muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalalıq sudı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi múmkinligi belgilengen.
Usı Pármannıń orınlanıwın támiyinlew maqsetinde “Sud qararların qayta kóriw institutı jetilistiriliwi múnásebeti menen Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında”ǵı 2021-jıl 12-yanvardaǵı ÓRQ-663-sanlı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı qabıl qılındı.
Usı Nızam menen Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksine ózgeris hám qosımshalar kiritildi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 25-statyasına kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa muwapıq, ekonomikalıq sudqa investiciyalıq dawlar boyınsha isler hámde básekilikke baylanıslı isler tiyisli esaplanadı.
Bunda, investiciyalıq dawlar boyınsha isler, daw kelip shıqqan huqıqıy qatnasıqtıń qatnasıwshısı yuridik yaki fizikalıq shaxslar bolıwına qaramastan, ekonomikalıq sud tárepinen kóriliwi belgilendi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 301-statyasına muwapıq, investiciyalıq dawlar boyınsha islerge tómendegiler kiredi:
1) investiciya shártnamaların dúziw, ózgertiw hám biykar etiw menen baylanıslı dawlar;
2) investiciya shártnamaların haqıyqıy emes dep tabıw haqqındaǵı dawlar;
3) investiciya shártnamasınıń orınlanıwı menen baylanıslı dawlar;
4) investiciya shártnamasınan kelip shıǵatuǵın salıq, bajıxanaǵa baylanıslı, sociallıq, ekologik minnetlemerdiń hám basqa minnetlemerdiń investor tárepinen orınlanıwı menen baylanıslı dawlar;
5) investiciya shártnaması boyınsha investorǵa berilgen mal-múlkti talap etip alıw, sonday-aq bunday shártnama boyınsha neustoyka óndiriw hám (yaki) zıyanlardıń ornın qaplaw haqqındaǵı dawlar.
Yaǵnıy Ekonomikalıq processual kodeksine kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa muwapıq ekonomikalıq sudlarǵa tiyisli bolǵan investiciyalıq dawlar boyınsha isler qatarına tikkeley investiciya shártnaması menen baylanıslı bolǵan yaki onnan kelip shıǵatuǵın dawlar kiredi.

Kodekske kirgizilgen ózgeris hám qosımshalarǵa muwapıq, investiciya jumısınıń subektleri (investiciya shártnamasınıń tárepleri) sıpatında bir tárepinen Ózbekstan Respublikası (onıń atınan mámleketlik basqarıw uyımları, máhálliy atqarıwshı hákimiyatlar organları, sonday-aq Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti wákillik bergen basqa organlar (shólkemler) yaki olardıń birlespeleri wákillik qıladı), ekinshi tárepten payda alıw maqsetinde investiciya jumısı obektlerine óz qarjıların yaki tartılǵan basqa investiciya resursların investiciya qılıwdı ámelge asırıwshı fizikalıq yaki yuridik shaxslar (investorlar)dı túsiniw lazım boladı.

Investordıń investiciyalıq jumısı menen baylanıslı shártnama májbúriyatları sıpatında investiciya jumısın ámelge asırıw ushın investor hám mámleketlik organ ortasındaǵı investiciya kontraktı yaki basqa shártnamalar, sonıń ishinde koncessiya shártnamaları, mámleket-jeke sheriklik haqqındaǵı kelisimler, menshiklestiriw processinde satıp alıwshı tárepinen investiciyalıq yaki sociallıq májbúriyatlar qabıl qılıw shárti menen mámleket múlkiniń aldı-sattı shártnamaları túrinde rásmiylestirilgen investorlar hám mámleketlik organları ortasındaǵı májbúriyatlar túsiniledi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 32-statyası bolsa investiciyalıq dawlar boyınsha iri investordıń, básekilikke baylanıslı isler boyınsha táreplerdiń qálewine muwapıq usı taypadaǵı isler tikkeley Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı tárepinen, qalǵan investiciyalıq dawlar investordıń qálewlerine muwapıq Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalalıq sudı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi haqqındaǵı norma menen toltırıldı.

Sonıń menen birge, Ekonomikalıq processual kodeksiniń sudqa tiyisli isler belgilengen 25-statyasına muwapıq, ekonomikalıq sud ekonomika tarawında puqaralıq, hákimshilik hám basqa huqıqıy qatnasıqlardan júzege keletuǵın, sonıń ishinde básekilikke baylanıslı dawlardı sheshedi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 302-statyasına muwapıq, básekilikke baylanıslı isler qatarına yuridikalıq shaxslar, sonıń ishinde shet el yuridikalıq shaxslar, xojalıq basqarıwı organları, jeke tártiptegi isbilermenler hám monopoliyaǵa qarsı organ ortasında tovar hám finans bazarlarında básekilik tarawındaǵı qatnasıqlardan kelip shıǵatuǵın dawlar kiredi.

Ekonomikalıq sudlarǵa tiyisli básekilikke baylanıslı isler qatarına, atap aytqanda:
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerine muwapıq bolmaǵan pitimlerdi (shártnamalardı) ózgertiw yaki biykar qılıw;
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerine muwapıq bolmaǵan pitimlerdi (shártnamalardı) pútkilley yaki qısman haqıyqıy emes dep tabıw;
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetleri buzılǵanlıǵı nátiyjesinde alınǵan dáramattı (paydanı) belgilengen tártipte óndiriw;
tańlaw (tender) hám birja sawdalarına baylanıslı monopoliyaǵa qarsı talaplar buzılǵanlıǵı tiykarları boyınsha sawdalardı hám usı sawdalar nátiyjesinde dúzilgen pitimlerdi (shártnamalardı) haqıyqıy emes dep tabıw;
xojalıq júritiwshi subektlerdi májbúriy tárizde bolıw yaki ajıratıp shıǵarıw;
básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzǵan shaxslarǵa qarata huqıqıy tásir sharaların qollaw;
monopoliyaǵa qarsı organ tárepinen natuwrı óndirilgen qarjılar hám járiymalardı qaytarıw;
monopoliyaǵa qarsı organ tárepinen básekilik haqqındaǵı nızam hújjetlerin buzıwshı qarar qabıl qılınıwı nátiyjesinde jetkizilgen zıyandı óndiriw haqqındaǵı dawlar kiredi.

Básekilikke baylanıslı islerdiń ekonomikalıq sudlar sudlawına tiyisliligi Ekonomikalıq processual kodeksiniń 32 hám 34-statyalarında belgilengen. Oǵan muwapıq, bunday taypadaǵı isler táreplerdiń qálewine muwapıq tikkeley Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı tárepinen birinshi instanciya sudı sıpatında kóriliwi múmkin.

Bunda sonı inabatqa alıw lazım, bunday isler boyınsha sudlawǵa tiyislilik básekilikke baylanıslı islerde tárep esaplanatuǵın arza beriwshiniń (dawagerdiń) tańlawı boyınsha ámelge asırılıwı belgilengen.

Ekonomikalıq sudqa tiyisli bolǵan básekilikke baylanıslı isler boyınsha dawager (xojalıq júritiwshi subekt yaki monopoliyaǵa qarsı organ) óz qálewine muwapıq, juwapker jaylasqan jerdegi rayonlar aralıq, rayon (qala) ekonomikalıq sudına yaki Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudına múrájat qılıwı múmkin.

Utkirjon Sabirov
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń
ekonomikalıq isleri boyınsha sudlaw kollegiyası sudyası

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

D Í Q Q AT  T A Ń L A W!!!

Puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudınıń sudya járdemshisi lawazımı vakant bolıwına baylanıslı tańlaw járiyalanadı.

Tańlawda joqarı yuridikalıq maǵlıwmatqa iye bolǵan shaxslar qatnasıwǵa haqılı.

Tańlawda qatnasıwdı qálewshiler 2021 jıl 3-noyabr kúni saat 18:00 ge shekem puqaralıq isleri boyınsha Nókis rayonlararalıq sudına arza menen tómendegi hújjetlerdi qosımsha etken halda múrájat etiwi múmkin:

– pasporttan kóshirme (ID karta);
– talabannıń obektivka hám jaqın tuwısqanları haqqında maǵlıwmatnama;
– diplomnan kóshirme (eger sırt elde oqıǵan bolsa, diplomın tán alıw xám nostrifikaciyadan ótkenligin tastıyıqlawshı gúwalıq).

Baylanıs ushın telefon: 55-102-40-62
Elektron pochta mánzili: f.nukus@sud.uz
Tańlawdı ótkeriw waqtı: 2021-jıl 5-noyabr
Mánzil: Nókis qalası, A.Dosnazarov kóshesi, 159 A-jay

Ekonomikalıq sudlarda ápiwayılastırılǵan is júrgiziw tártibine kirgizilgen ózgerisler

Dawa summası kem bolǵan dawlar boyınsha islerdi tezlik penen kórip shıǵıw hám sud hújjetiniń orınlanıwın tez támiyinlew maqsetinde Ózbekstan Respublikasınıń 2019-jıl 20-marttaǵı ÓRN-531-sanlı Nızamı menen Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksi «Ápiwayılastırılǵan tártipte is júrgiziw» degen atamadaǵı 231 –bap penen toltırılıp, oǵan kóre eger dawanıń bahası yuridik shaxslarǵa qarata-bazalıq esaplaw muǵdarınıń jigirma esesinen, jeke tártiptegi isbilermenlerge bolsa- bes esesinen aspasa, dawa arzalar boyınsha isler ápiwayılastırılǵan is júrgiziw tártibinde tártibinde kórip shıǵılıwı belgilendi.

Ápiwayılastırılǵan is júritiw tártibinde kórip shıǵılatuǵın is boyınsha dawa arzası Ekonomikalıq processual kodeksiniń 149-statyasında názerde tutılǵan talaplarǵa muwapıq bolıwı, bunday dawa arzalarǵa Ekonomikalıq processual kodeksiniń 151-statyasında názerde tutılǵan hújjetler menen birgelikte dawa arzasınıń hám qosımsha qılınıp atırǵan hújjetlerdiń juwapkerge tapsırılǵanlıǵı haqqındaǵı dáliller qosımsha etiliwi, yaǵnıy, dawagerdiń dawa arzası juwapkerge tapsırılǵanlıǵı málim qılınatuǵın buyırtpa xat arqalı jiberiliwi yaki tilxat alıp tapsırılıwı, eger, dawa arza juwapkerge tapsırılǵanlıǵı málim qılınatuǵın buyırtpa xat arqalı jiberilgen bolsa, dawa arzasına juwapker onı qabıl etip alǵanlıǵın tastıyıqlawshı pochta xabarnaması qosımsha qılınıwı shárt edi.

Ózbekstan Respublikasınıń 2021 jıl 19 sentyabr kúngi ÓRN-716-sanlı Nızamı menen Ekonomikalıq processual kodeksiniń ápiwayılastırılǵan is júrgiziw tártibi menen baylanıslı 155, 2033, 2034,334 –statyalarına qosımsha hám ózgerisler kirgizildi.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 155, 2033-statyalarına kirgizilgen ózgerislerge kóre, bunday dawa arzalar boyınsha dawa arzanıń kóshirmesi juwapkerge tapsırılıwı shárt bolǵan norma shıǵarılıp taslandı. Endilikte, bunday dawalar menen sudqa múrájat etkende, dawager dawa arzanıń nusqası juwapkerge jiberilgenligin tastıyıqlawshı dállilerdi qosımsha qılıwınıń ózi jetkilikli esaplanadı.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 2034-statyasınıń ekinshi bólimine kirgizilgen ózgeriske kóre, juwapker dawa arzası boyınsha jazba pikirin sudqa dawa arzasınıń kóshirme nusqası ózine tapsırılǵan payıttan on bes kúnlik múddette emes, bálki sud tárepinen dawa arzanı óndiriske qabıl qılıw hám is qozǵaw haqqında uyǵarıw shıǵarǵan kúnnen baslap on bes kúnlik múddette tapsırıw huqıqına iye boldı.

Sonday-aq , ápiwayılastırılǵan is júritiw tártibinde kórilgen isler boyınsha hal qılıw qararları ixtiyarıy tártipte orınlanıwı, eger ixtiyarıy tártipte orınlanbaǵan jaǵdayda hal qılıw qararınıń tárepleriniń iltimasnaması boyınsha orınlaw xat beriliwi názerde tutılǵan edi.

Nızam menen Ekonomikalıq processual kodeksiniń 2035-statyasınan ápiwayılastırılǵan is júritiw tártibinde kórilgen isler boyınsha hal qılıw qararları ixtiyarıy tártipte orınlanıwı belgilengen norma shıǵarılıp taslandı hám hal qılıwı qararı sud tárepinen beriletuǵın orınlaw xat tiykarında usı Kodekste belgilengen qaǵıydalarǵa muwapıq májbúriy orınlanıwı haqqındaǵı norma menen toltırıldı.

Sonday-aq, Ekonomikalıq processual kodeksiniń 334-statyasınıń ekinshi bóliminde belgilengen ápiwayılastırılǵan is júritiw tártibinde kórilgen isler boyınsha hal qılıw qararları dárhal orınlanıwı kerek degen norma shıǵarıp taslandı.

Kirgizilgen bul qosımsha hám ózgerisler isbilermenlerdiń huqıq hám nızam menen qorǵalatuǵın mápleriniń isenimli qorǵalıwın, sud hújjetleriniń óz múddetinde orınlanıwın támiyinlewge kómeklesedi.

Gawhar Zaripova
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

Ayrıqsha kategoriyadaǵı islerdi sudta kóriwdiń ózine tán ózgeshelikleri

Ayrıqsha tártipte is júrgiziw. Belgili bolǵanınday, aldıńǵı processuallıq nızamshılıqqa salıstırǵanda hárekettegi nızamshılıq puqaralıq islerin júrgiziwdiń 5 túrin ajıratadı. Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processuallıq kodeksiniń 1-statyası, 2-bóliminde buyrıq tártibindegi islerdi, dawa tártibindegi islerdi, ayrıqsha tártipte júrgiziletuǵın islerdi, tóreshilik sudlarınıń biylikleri menen baylanıslı islerdi hám shet el sudlarınıń hámde shet el tóreshilik sudlarınıń (arbitrajlarınıń) biyliklerin tán alıw hám orınlawǵa qaratıw menen baylanıslı islerdi kórip shıǵıw hám sheshiw tártibin belgileydi.
Solardıń ishinde ayrıqsha tártipte is júrgiziw sud ámeliyatında jiyi ushırasatuǵını hámmemizge málim. Sizlerdiń dıqqatıńızǵa usınılıp mine usı ayrıqsha is júrgiziw haqqında keńirek toqtalıp ótpekshimen.
Sud tárepinen ayrıqsha is júrgiziw tártibinde kórip shıǵılatuǵın islerge tómendegiler kiredi.
1) yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw haqqındaǵı;
2) balanı perzentlikke alıw haqqındaǵı;
3) puqaranı dereksiz joytılǵan dep tabıw hám puqaranı ólgen dep járiyalaw haqkındaǵı;
4) puqaranı háreketke uqıbı sheklengen yamasa háreketke uqıpsız dep tabıw haqqındaǵı;
5) shaxstı ıqtıyarına qarsı ráwishte psixiatriyalıq stacionarına jatqızıw haqqındaǵı yamasa onıń usı mákemede jatıw múddetin uzaytıw haqqındaǵı;
6) shaxstı tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesiniń qániygelestirilgen bólimine ıqtıyarına qarsı ráwishte jatqızıw haqqındaǵı yamasa onıń usı mákemede jatıw múddetin uzaytıw haqqındaǵı;
7) er jetpegen shaxstı tolıq háreketke uqıplı dep járiyalaw (emansipaciya) haqqındaǵı;
8) mal-múlkti iyesiz dep tabıw haqqındaǵı;
9) usınıwshıǵa deb berilgen hújjetler joytılǵan jaǵdayda, olar boyınsha huqıqlardı tiklew haqqındaǵı;
10) joytılǵan sud isin júrgiziwdi tiklew haqqındaǵı.

Ayrıqsha júrgiziletuǵın islerdi kórip shıǵıw tártibi Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processuallıq kodeksiniń 293-statyasında sanap ótilgen isler sudlarda usı Kodekstiń 27-37-bablarında kórsetilgen ayrıqsha hám qosımshalar menen puqaralıq sud islerin júrgiziwdiń ulıwma qaǵıydalarına muwapıq kórip shıǵıladı.

Yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi anıqlaw.
Sud puqaralardıń yaki shólkemlerdiń shaxsıy, múlkiy huqıqları júzege keliwine, ózgeriwine yamasa tamamlanıwına sebep bolatuǵın faktlerdi anıqlaydı.
Sud:
1) shaxslardıń aǵayinlik qatnasıqları;
2) shaxs birewdi qaramaǵında ekenligi;
3) ákelikti tán alıw, (belgilew), balanıń ol yaki bul anadan tuwılǵanlıǵı, sonday-aq tuwılǵan waqtı;
4) perzentlikke alıwdı, nekeni, nekeden ajıratıwdı hám ólimniń dizimge alınǵanlıǵı;
5) erli-zayıptan biri qaytıs bolǵanlıǵı aqıbetinde puqaralıq halatı dálalatnamaların dizimge alıw uyımlarında nekeni dizimge alıw múmkin bolmay qalsa, nızamda belgilengen jaǵdaylarda olardıń haqıyqatta neke qatnasıqlarında bolǵanlıǵı;
6) shaxstıń huqıqtı belgilewshi hújjetlerinde (jámiyetlik birlespelerge aǵzalıq biletleri, áskeriy hújjetler, pasportlar, puqaralıq halatı dálalatnamaların dizimge alıw uyımları beretuǵın gúwalıqlar bunnan tısqarı) kórsetilgen familiyası, atı yamasa ákesiniń atı onıń pasportındaǵı yamasa tuwılǵanlıǵı haqqındaǵı gúwalıǵındaǵı familiyası, atı yaki ákesiniń atı menen sáykes kelmegen jaǵdayda, bul hújjetlerdiń oǵan tiyisliligi yamasa tiyisli emesligi;
7) baxtsız hádiyse ;
8) imaratqa jeke menshik huqıqı tiykarında iyelik etiw;
9) miyrastı qabıl etiw hám miyrastıń ashılıw ornı faktlerin anıqlaw haqqındaǵı islerdi kóredi.
Eger nızamshılıqta olardı belgilewdiń basqasha tártibi názerde tutılmaǵan bolsa, sud yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan basqa faktlerdi de belgilewi múmkin.
Arza beriwshi yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi tastıyıqlaytuǵın zárúr hújjetlerdi basqasha tártipte alıwı múmkin bolmaǵan yamasa joytılǵan hújjetlerdi tiklewdiń imkániyatı bolmaǵan jaǵdayda ǵana sud bul faktlerdi anıqlaydı.

Puqaranı dereksiz joytılǵan dep tabıw hám puqaranı ólgen dep járiyalaw.
Puqaranı dereksiz joytılǵan dep tabıw yamasa ólgen dep járiyalaw haqqındaǵı arza mápdar shaxs tárepinen dereksiz joytılǵan puqaranıń aqırǵı málim bolǵan jasaw ornındaǵı sudqa beriledi.
Sud puqaranı dereksiz joytılǵan dep tabıw yamasa ólgen dep járiyalaw haqqındaǵı arzanı kórip shıǵıwǵa nızamshılıqta belgilengen múddetler ótkennen soń kirisedi.
Arzada puqaranı dereksiz joytılǵan dep tabıw yamasa onı ólgen dep járiyalaw arza beriwshige qanday maqsetler ushın zárúr ekenligi kórsetiliwi, sonday-aq puqaranıń dereksiz joytılǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın yaki dereksiz joytılǵan shaxsqa ólim qáwipin salǵan yamasa ol anıq baxıtsız waqıya sebepli qaytıs bolǵan dep shamalawǵa tiykar bolatuǵın halatlar bayan etiliwi kerek.

Puqaranı háreketke sheklengen yamasa háreketke ukıpsız dep tabıw.
Spirtli ishimlikler, náshebentlik hám psixotrop zatlardı qabıl etiwi nátiyjesinde puqaranı háreketke uqıbı sheklengen dep tabıw haqqındaǵı yamasa puqaranı ruwxıy halatı buzılǵanlıǵı (ruwxıy keselligi) sebepli háreketke uqıpsız dep tabıw haqqındaǵı is onıń shańaraq aǵzaları, qáwenderlik hám ámengerlik uyımları, prokuror, emlew mekemeleri hám basqa mámleketlik uyımları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları hám jámiyetlik birlespeleri bergen arzalar boyınsha qozǵatılıwı múmkin.
Puqaranı háreketke uqıbı sheklengen yamasa háreketke uqıpsız dep tabıw haqqındaǵı arza sol puqara jasap turǵan orındaǵı, eger bul shaxs emlew mákemesine jaylastırılǵan bolsa, sol mákeme jaylasqan sudqa beriledi.
Sudya arzanı alǵannan keyin, isti sud dodalawına tayarlaw tártibinde puqaranıń ruwxıy halatı buzılǵanlıǵı haqqında jetkilikli maǵlıwmatlar bar bolsa, onıń ruwxıy jaǵdayın anıqlaw ushın sud-psixiatriyalıq ekspertizasın tayınlaydı.
Puqara sud-psixiatriyalıq ekspertizasınan ótiwden bas tartqanda sud onı májbúriy tártipte ekspertizaǵa jiberiw haqkında uyǵarıw shıǵarıwı múmkin.
Sudtıń puqaranı háreketke uqıbı sheklengen yamasa háreketke uqıpsız deb tabıw haqqındaǵı biyligi ámengerlik hám qáwenderlik uyımınıń háreketke uqıbı sheklengen shaxsqa qáwender tayınlawı, háreketke uqıpsız shaxsqa bolsa, ámenger tayınlawı ushın tiykar boladı.

Shaxstı erkine qarsı tártipte psixiatriyalıq stacionarına jatqarıw yamasa onıń stacionarda jatıw múddetin uzayıttırıw
Shaxstı erkine qarsı tártipte psixiatriya stacionarına jatqarıw haqqındaǵı yamasa onıń stacionarda jatıw múddetin uzayıttırıw haqqındaǵı arza sudqa shaxs jatırǵan psixiatriya mákemesi tárepinen beriledi.
Erkine qarsı tártipte psixiatriya stacionarına jatqarıw ushın nızamda názerde tutılǵan tiykarlar kórsetilgen arzaǵa shıpaker psixiatrlardan ibarat komissiyanıń shaxstıń psixiatriya stacionarında bunnan keyin bolıwı zárúrligi haqqındaǵı tiykarlandırılǵan juwmaǵı qosımsha qılınadı.
Arza psixiatriya mákemesi jaylasqan jerdegi sud tárepinen kórip shıǵıladı.
Sud arzanı qabıl etiw menen bir waqıtta arzanı sudta kórip shıǵıw ushın zárúr bolǵan múddette shaxstıń psixiatriya stacionarında bolıp turıwı máselesin sheshedi.
Shaxstı psixiatriya stacionarına jatqarıw haqqındaǵı yamasa onıń stacionarda jatıw múddetin uzayıttırıw haqqındaǵı is sud tárepinen stacionarǵa jatqızılıp atırǵan shaxstıń nızamlı wákili hám stacionarǵa jatqarıwdıń tiykarlılıǵı haqqında juwmaq bergen komissiya quramındaǵı shıpaker psixiatr, prokuror, sonday-aq shaxs jatırǵan psixiatriya mákemesi wákili qatnasıwında on kúnlik múddet ishinde kórip shıǵıladı.
Sud májilisine psixiatriya mákemesi wákiliniń keshirimli sebeplersiz kelmegenligi arzanı kórip shıǵıwǵa tosqınlıq etpeydi, biraq sud onıń keliwin shárt dep tabıwı múmkin.

Shaxstı tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesiniń qániygelestirilgen bólimine erkine qarsı tártipte jatqarıw yamasa onıń usı mákemede jatıw múddetin uzayıttırıw
Tuberkulyoz keselliginiń juǵımlı formasına shalınǵan shaxstı tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesiniń qániygelestirilgen bólimine erkine qarsı tártipte jatqarıw haqqındaǵı yamasa onıń usı mákemede jatıw múddetin uzayıttırıw haqqındaǵı arza sudqa sol shaxs dispanser esabında turǵan yaki emlenip atırǵan yamasa onıń jasaw (turǵan) jerindegi tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesi tárepinen beriledi.
Tuberkulyoz keselliginiń juǵımlı formasına shalınǵan shaxstı tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesiniń qániygelestirilgen bólimine erkine qarsı tártipte jatqarıw haqqındaǵı yamasa onıń usı mákemede jatıw múddetin uzayıttırıw haqqındaǵı arza sol shaxs dispanser esabında turǵan yaki emlenip atırǵan tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesi jaylasqan jerdegi yamasa onıń jasaw (turǵan) ornındaǵı sudta kórip shıǵıladı.
Tuberkulyoz keselliginiń juǵımlı formasına shalınǵan shaxstı tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesiniń qániygelestirilgen bólimine erkine qarsı tártipte jatqarıw haqqındaǵı arza usı mákeme medicinalıq komissiyasınıń medicinalıq tekseriwden hám (yamasa) emleniwden bas tartıp atırǵan sol shaxstı erkine qarsı tártipte jatqarıw zárúrligi haqqındaǵı juwmaǵı qabıl etilgen kúnnen baslap bir sutka ishinde beriledi. Juwmaqta emlew ótkiziletuǵın múddet kórsetiledi.
Tuberkulyoz keselliginiń juǵımlı formasına shalınǵan shaxstıń tuberkulyoz keselligine qarsı gúresiw mákemesiniń qániygelestirilgen bólimine erkine qarsı tártipte jatıw múddetin uzayıttırıw haqqındaǵı arza usı mákeme medicinalıq komissiyasınıń shaxstıń emleniwde bolǵan mákemede jatıw múddetin uzayıttırıw zárúrligi haqqındaǵı juwmaǵı tiykarında beriledi. Juwmaqta emlew ótkiziletuǵın múddet kórsetiledi.

Abdimurat Kerimbaev
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası

Shártnama dúziw hám onı dúziwde kelip shıǵatuǵın kelispewshiliklerdi sheshiw tártibi

Puqaralıq múnásebetleri qatnasıwshılarınıń puqaralıq huqıq hám minnetlemeleriniń payda bolıwınıń tiykarlarınıń biri- bul shártnama esaplanadı.

Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi (keyingi orınlarda-Puqaralıq kodeksi dep júritiledi)niń 364-statyasına muwapıq, eger tárepler ortasında shártnamanıń barlıq áhmiyetli shártleri júzesinen talap etiletuǵın formada kelisimge erisilgen bolsa, shártnama dúzilgen dep esaplanadı.

Shártnamanıń nársesi haqqındaǵı shártler, nızamda yaki basqa huqıqıy hújjetlerde bunday túrdegi shártnamalar ushın áhmiyetli yaki zárúr dep esaplanǵan shártler, sonday-aq táreplerdiń biriniń arzasına kóre kelisip alınıwı zárúr bolǵan hámme shártler áhmiyetli shártler bolıp esaplanadı.

«Xojalıq júrgiziwshi subektler jumısınıń shártnamalı-huqıqıy bazası tuwrısında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 11-statyasına kóre xojalıq shártnaması pitimler ushın názerde tutılǵan jazba formada dúziledi.
Notarial tastıyıqlanıwı yaki mámleketlik dizimnen ótkeriliwi shárt bolǵan shártnama notarial tastıyıqlanǵan yaki dizimnen ótkerilgen payıttan baslap dúzilgen esaplanadı.

Puqaralıq kodeksiniń 112-statyasınıń ekinshi hám úshinshi bólimlerine muwapıq, eger táreplerden biri notarial tastıyıqlaw talap etiletuǵın pitimdi tolıq yaki onıń bir bólegin orınlaǵan bolsa, ekinshi tárep bolsa-pitimdi notarial tastıyıqlatıwdan bas tartsa, sud pitimdi orınlaǵan táreptiń talabı boyınsha onı haqıyqıy dep esaplawǵa haqılı. Bunday jaǵdayda pitimdi keyinshelik notarial rásmiylestiriw talap etilmeydi.

Eger mámleketlik dizimnen ótkeriw talap etiletuǵın pitim kerekli formada dúzilgen bolıp, biraq táreplerdiń biri onı dizimnen ótkeriwden bas tartsa, sud basqa táreptiń talabı menen pitimdi dizimnen ótkeriw haqqında qarar shıǵarıwǵa haqılı. Bunday jaǵdayda pitim sud qararına muwapıq dizimnen ótkeriledi.

Jazba túrdegi shártnama tárepler qol qoyǵan bir hújjetti dúziw jolı menen, sonday-aq pochta, telegraf, teletayp, telefon, elektron baylanıs yaki hújjet shártnamadaǵı táreplerden shıqqanlıǵın isenimli túrde anıqlaw múmkinshiligin beretuǵın basqa baylanıs járdeminde hújjetler almasıw jolı menen de dúziliwi múmkin.
Egar táreplerdiń shártnamalı huqıqıy qatnasıqlarǵa kiriskenligi jazba yaki basqa dáliller menen tastıyıqlansa, shártnamanıń bolmaǵanlıǵı dawagerdiń jetkerip berilgen tovarlar, orınlanǵan isler, kórsetilgen xızmetlerdiń bahasın óndiriw haqqındaǵı talaplardı qanaatlandırıwsız qaldırıw ushın tiykar bolmaydı. Eger nızamda yaki táreplerdiń kelisiminde pitimniń ápiwayı jazba formasına ámel qılmaslıq onıń haqıyqıy emesligine alıp keliwi tuwrıdan-tuwrı kórsetilgen bolsa, bul qaǵıyda qollanılmaydı.

Puqaralıq kodeksiniń 357-statyasına muwapıq shártnama dúzilgen payıttan baslap kúshke kiredi hám tárepler ushın májbúriy bolıp qaladı.

Shártnamanıń ámel etiw múddetiniń tamamlanıwı táreplerdi onı buzǵanlıq ushın juwapkershilikten azat etpeydi.

Nızamshılıq hújjetlerinde shártnama dúziw májbúriy bolǵan jaǵdaylar da ornatılǵan. Atap aytqanda, ǵalabalıq shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 358-statyası), dáslepki shártnamada názerde tutılǵan tiykarǵı shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 361-statyası), kim-astı sawdasında jeńimpaz bolıp shıqqan shaxs penen dúzilgen shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 379-statyası), mámleket mútájligi ushın tovarlar jetkerip beriw shártnaması (Puqaralıq kodeksiniń 457-459-statyaları) h.t.b.

Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksiniń 26-statyasınıń 1 hám 2-bántlerine muwapıq dúziliwi nızamda názerde tutılǵan shártnama júzesinen kelip shıqqan kelispewshilikler yaki shártnama júzesinen kelip shıqqan bolıp, sheshiw ushın ekonomikalıq sudqa tapsırıw haqqında tárepler óz-ara kelisken kelispewshilikler sheshiw ushın sudqa tapsırılıwı múmkin.

Tárepler ortasında dawanı sheshiw ushın sudqa tapsırıw haqqındaǵı kelisim shárti hár túrli formalarda, máselen, xat, telegramma, faksimil hám elektron baylanıs quralı arqalı xabar almasıw jolı menen ámelge asırılıwı múmkin.

Shártnama boyınsha kelispewshiliklerdi sheshiw ushın sudqa tapsırıw shárti dúzilip atırǵan shártnamada názerde tutılıwı hám onıń proektine táreplerden biri tárepinen kirgiziliwi múmkin, eger basqa tárep kelispewshilikler bayannamasında proekttiń usı shárti boyınsha birde-bir qarsılıq bildirmegen bolsa.
Qalǵan jaǵdaylarda bunday huqıq nızamda tuwrıdan-tuwrı kórsetilgen jaǵdayda ǵana payda boladı. Shártnama dúziw bir tárep ushın májbúriy bolǵan hám tárepler ortasında shártnamanı dúziwde kelispewshilikler payda bolǵan jaǵdaylarda Puqaralıq kodeksiniń 377-statyasında kórsetilgen qaǵıydalar májbúriy tártipte qollanıladı.

Shártnama dúziwi májbúriy bolǵan tárep onı dúziwden bas tartqan jaǵdayda, basqa tárep shártnama dúziwge májbúrlew haqqındaǵı talap penen sudqa múrájat etiwge haqılı. Bunda dawanıń talabı tek ǵana usı shártnamaǵa emes, bálki onıń ayırım shártlerine de tiyisli bolıwı múmkin. Dawager dawa arzasına dúziwge májbúr etilgen shártnama proektin qosımsha qılıwı shárt.

Puqaralıq kodeksiniń 377-statyasınıń ekinshi bóliminde kelispewshilikler bayannamasın sudta kórip shıǵıw ushın tapsırıwdıń otız kúnlik múddeti ornatılǵan.

Shártnamanıń ayırım shártleri boyınsha shártnama aldınan bolǵan dawdı kórip shıǵıwda sudlar shártnamanıń barlıq shártleri nızam hújjetlerine muwapıqlıǵın tekseredi. Shártnamanıń shártleri nızamshılıqqa muwapıq emesligi anıqlanǵan jaǵdayda, sud táreplerge sheshiwshi qarar shıǵarılǵanǵa shekem muwapıq emes shártin saplastırıwdı usınıs etedi hám onıń ushın múddet beredi.

Puqaralıq kodeksiniń 235-statyasınıń tórtinshi bólimine muwapıq minnetleme onda tárepler sıpatında qatnaspaǵan shaxslar (úshinshi shaxslar) ushın minnnetlemeler payda etpeydi. Eger shártnamanıń shártleri úshinshi shaxslardıń huqıq hám minnetlemelerine tásir etpese, shártnamanı dúziw, ózgertiw hám biykar etiw haqqındaǵı talap penen tek ǵana onda qatnasıwshı shaxslar sudqa múrájat etiwge haqlı esaplanadı.
Mámleketlik organlar hám basqa organlar da nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte dawa usınıwı múmkin.

 

Gawhar Zaripova

Qaraqalpaqstan Respublikası  sudı sudyası 

Skip to content