OILAVIY (MAISHIY) ZO‘RAVONLIK VA TAZYIQLARGA QARSHI KURASHISH — BAXTLI OILA KAFOLATI
Oila — jamiyatning eng muhim tayanchi, millatning ma’naviy ildizi va barkamol avlod tarbiyasining beqiyos maskanidir. Har bir jamiyatning barqarorligi va farovonligi, eng avvalo, oiladagi totuvlik va mehr-oqibatga bog‘liq. Afsuski, so‘nggi yillarda dunyo miqyosida bo‘lgani kabi, mamlakatimizda ham oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik holatlari qayd etilmoqda.
Bu illat nafaqat jismoniy tazyiq ko‘rinishida, balki ruhiy, iqtisodiy, jinsiy va ijtimoiy shakllarda ham namoyon bo‘ladi. Eng achinarlisi shundaki, zo‘ravonlik eng yaqin insonlar — oila a’zolari orasida sodir bo‘lmoqda.
Oiladagi zo‘ravonlik — bu nafaqat maishiy muammo, balki ijtimoiy adolat, inson huquqlari va ma’naviyatga qarshi qaratilgan hodisadir. Statistik tahlillarga ko‘ra, deyarli har to‘rtinchi oilada muayyan darajada tazyiq yoki kamsitish holatlari uchraydi. Eng ko‘p jabr ko‘radigan toifalar esa ayollar, bolalar, keksalar va nogironligi bo‘lgan shaxslardir.
Xalqimizning qadriyatlarida oila muqaddas sanaladi. Ayniqsa, xotin-qizlarimiz oila tinchligi, farzandlar kamoloti va millat ravnaqi yo‘lida fidokorlik ko‘rsatib keladi. Shu sababli ularning sha’ni, or-nomusi va ruhiy holatini himoya qilish — nafaqat huquqiy, balki ma’naviy burchdir.
O‘zbekiston Respublikasida oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurashish sohasida muhim huquqiy qadamlar tashlandi. Xususan, 2019-yil 2-sentabrda qabul qilingan “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”gi hamda 2023-yilda kuchga kirgan “Xotin-qizlarni zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunlarga, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks va Oila kodeksiga tegishli o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan.
Ushbu hujjatlar zo‘ravonlikka uchragan shaxslarni himoya qilish, tazyiq ko‘rsatgan shaxsga nisbatan “himoya orderi” qo‘llash, psixologik va ijtimoiy reabilitatsiya choralarini belgilashga huquqiy asos yaratdi.
Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev o‘z chiqishlarida qayd etganidek: “Oilada tinchlik va totuvlik — butun jamiyat barqarorligining garovidir. Har bir ayol va bola o‘zini himoyalangan, qadrlangan va e’tiborda his etishi kerak.”
Sud tizimi oilaviy zo‘ravonlik holatlariga nisbatan qat’iy pozitsiyani egallab kelmoqda. Jinoyat yoki ma’muriy ishlar ko‘rib chiqilayotganda nafaqat zo‘ravon shaxsning javobgarligini belgilash, balki jabrlanuvchining huquqlarini tiklash, uni ruhiy va ijtimoiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.
Ko‘plab holatlarda, ayniqsa, psixologik tazyiq va kamsitishlar yashirin shaklda kechadi. Shu bois, sudlar, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, mahalla faollari va nodavlat tashkilotlar o‘rtasida hamkorlikni kuchaytirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Zo‘ravonlikning ildizida ko‘pincha jaholat, asabiylik, huquqiy ongsizlik, iqtisodiy qiyinchilik yoki ma’naviy tarbiyaning sustligi yotadi. Shu sababli muammoning ildizini davolash uchun faqat jazolash chorasi emas, balki profilaktika, tushuntirish, ma’rifat va oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash choralari zarur.
Bu borada o‘quv muassasalari, mahalla institutlari, ayollar maslahat markazlari, psixologik xizmatlar va OAVlarning o‘rni beqiyosdir. Eng asosiysi — jamiyatda “zo‘ravonlik — bu uy ichidagi sir emas, balki jinoyat” degan tushunchani shakllantirish lozim.
Oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurash — bu inson huquqlarini himoya qilish, sog‘lom muhitni yaratish va jamiyat barqarorligini ta’minlash yo‘lidagi eng muhim yo‘nalishdir.
Har bir oila mehr-oqibat, hurmat va sabr asosida qurilgandagina baxtli bo‘ladi.
Har bir erkak — mehribon ota, har bir ayol — e’tiborli ona, har bir bola esa — tinch va ishonchli muhitda ulg‘aygan avlod bo‘lishi kerak.
Tinchlik, mehr va adolat ustuvor bo‘lgan oila — millat baxtining kafolatidir.
Zuxra AYAPOVA
Jinoyat ishlari bo‘yicha Bo‘zatov tumani sudi raisi