EKONOMIKALÍQ SUDLARDA KORPORATIV DAWLAR BOYÍNSHA IS JÚRGIZIW
Korporativ dawlar degende qatnasıwshılar ortasında, qatnasıwshılar menen xojalıq shirketleri hám jámiyetleri ortasında, sonıń ishinde akcionerler ortasında, akcioner menen akcionerlik jámiyeti ortasında xojalıq shirketleri hám jámiyetleri iskerliginen kelip shıǵatuǵın dawlar túsiniledi.
Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processuallıq kodeksiniń 30-statyasına tiykar korporativ dawlar boyınsha islerge tómendegiler kiredi:
1) yuridikalıq shaxstı shólkemlestiriw, qayta shólkemlestiriw hám saplastırıwǵa baylanıslı dawlar;
2) xojalıq jámiyetleri hám shirketleriniń ustav fondındaǵı (ustav kapitalındaǵı) akciyalardıń, úleslerdiń, kooperativler aǵzaları paylarınıń tiyisliligi, olarǵa júklemeler belgilew hám olardan kelip shıǵatuǵın huqıqlardı ámelge asırıw menen baylanıslı dawlar, xojalıq jámiyetleri hám shirketleriniń ustav fondındaǵı (ustav kapitalındaǵı) akciyalardı, úleslerdi, kooperativler aǵzalarınıń payların óz ishine alıwshı miyras mal-múlkin yaki erli-zayıplılardıń ulıwma mal-múlkin bóliw menen baylanıslı halda júzege keletuǵın dawlar bunnan tısqarı;
3) yuridikalıq shaxs qatnasıwshılarınıń (shólkemlestiriwshileriniń, aǵzalarınıń) yuridikalıq shaxs tárepinen dúzilgen pitimlerin haqıyqıy emes dep tabıw hám (yaki) bunday pitimlerdiń haqıyqıy emesligin qollaw haqqındaǵı dawaları boyınsha dawlar;
4) bahalı qaǵazlar emissiyası menen, sonıń ishinde emitenttiń basqarıw organları qararları júzesinen, emissiyalıq bahalı qaǵazlardı jaylastırıw dawamında dúzilgen pitimler, emissiyalıq bahalı qaǵazlar shıǵarıw (qosımsha ráwishte shıǵarıw) nátiyjeleri boyınsha esabatlar (xabarnamalar) júzesinen dawlasıw menen baylanıslı dawlar;
5) bahalı qaǵazlardı nominal saqlawshılardıń akciyalar hám basqa bahalı qaǵazlarǵa bolǵan huqıqların esapqa alıw, nızamda názerde tutılǵan basqa huqıq hám minnetlemelerdiń bahalı qaǵazların jaylastırıw hám (yaki) olardıń aylanısı múnásebeti menen bahalı qaǵazlardıń nominal saqlawshıları tárepinen ámelge asırıw menen baylanıslı iskerliginen kelip shıǵatuǵın dawlar;
6) yuridikalıq shaxs qatnasıwshılarınıń ulıwma jıynalısın shaqırıw haqqındaǵı dawlar;
7) yuridikalıq shaxs basqarıw organlarınıń qararları ústinen shaǵım qılıw haqqındaǵı dawlar;
Nızamǵa muwapıq korporativ dawlar boyınsha isler qatarına basqa dawlar da kirgiziliwi múmkin.
Ekonomikalıq sudlar bunday dawlardı sheshiwde Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi, Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processuallıq kodeksi, «Akcionerlik jámiyetleri hám akcionerlerdiń huqıqların qorǵaw haqqında»ǵı, «Juwapkershiligi sheklengen hám qosımsha juwapkerli jámiyetler haqqında»ǵı, «Xojalıq shirketleri haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikasınıń nızamları hám basqa nızam hújjetlerin qollaydı.
Bunday islerdi kóriwde korporativ dawlar qatnasıwshıların anıqlaw júdá úlken áhmiyetke iye.
Korporativ dawlardı sheshiwde xojalıq shirketi hám jámiyetiniń qatnasıwshısı (akcioneri) ekenligin anıqlaw ushın tolıq hám kommandit shirketlerden shólkemlestiriw shártnamasınıń belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan nusqası, juwapkershiligi sheklengen hám qosımsha juwapkershilikli jámiyetlerden shólkemlestiriw shártnaması (eger shólkemlestiriwshilerdiń sanı eki hám onnan artıq bolsa) hám jámiyet ustavınıń belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan nusqası, akcionerlik jámiyetlerden akcionerler reestrinen kóshirme talap etip alınıwı kerek.
Jámiyet direktorı, jámiyet basqarması aǵzaları, isenimli basqarıwshı hám jámiyet ortasında «Akcionerlik jámiyetleri hám akcionerlerdiń huqıqların qorǵaw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 79-statyasınıń segizinshi bólimine tiykarlanıp dúzilgen shártnama boyınsha kelip shıǵatuǵın daw jámiyettiń iskerliginen kelip shıqsa da, ekonomikalıq sudqa tiyisli emes. Sebebi bul daw miynet qatnasıqlarınan kelip shıǵadı. Tap usı qaǵıyda juwapkershiligi sheklengen jáne qosımsha juwapkershilikli jámiyettiń jeke basshılıq tiykarındaǵı atqarıwshı uyımı (direktor) hám jámiyet ortasında «Juwapkershiligi sheklengen jáne qosımsha juwapkershilikli jámiyetler haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 39-statyasınıń ekinshi bólimine tiykarlanıp dúzilgen shártnama boyınsha kelip shıqqan dawlarǵa da qollanıladı.
Eger akcioner bir waqıttıń ózinde jámiyettiń xızmetkeri bolıp, miynetke baylanıslı dawlar boyınsha ekonomikalıq sudqa múrájat etken bolsa, bunday dawa arzası Ekonomikalıq processuaalıq kodeksiniń 311-statyası talaplarınan kelip shıqqan halda tiyisliligi boyınsha puqaralıq isleri boyınsha sudqa ótkeriledi, eger dawa arzası is júrgiziwge qabıl etilgen bolsa, is materialların sudqa tiyisliligi boyınsha puqaralıq isleri boyınsha sudqa kórip shıǵıw ushın ótkeriledi hám ekonomikalıq sud isti óndiristen qısqartıw haqqında uyǵarıw shıǵaradı.
Akcionerlik jámiyetiniń basqarıw uyımlarınıń (ulıwma jıynalıs, baqlaw keńesi, atqarıwshı uyımı) qararların tolıq yamasa bir bólegin haqıyqıy emes dep tabıw haqqındaǵı dawalar boyınsha juwapker bolıp usı basqarıw uyımları emes, al jámiyettiń ózi esaplanadı. Dawa arzada juwapker sıpatında belgili bir basqarıw uyımı kórsetilgenligi, dawa arzanı qabıl qılıwdan bas tartıw ushın tiykar boladı.
Juwapkershiligi sheklengen yamasa qosımsha juwapkershilikli jámiyettiń basqarıw uyımlarınıń qararların haqıyqıy emes dep tabıw haqqında berilgen dawa arzaların is júrgiziwge qabıl etiw máselesi de tap usı tártipte sheshiledi.
Gawhar ZARIPOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası