XOTIN-QIZLARGA NISBATAN ZO‘RAVONLIKKA BARHAM BERISH BO‘YICHA QABUL QILINGAN XALQARO HUJJATLARNING AHAMIYATI
Xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish bo‘yicha xalqaro hujjatlar jamiyatlarda ayollar va qizlarning huquqlarini himoya qilish va ularga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olishga qaratilgan muhim vositalardan hisoblanadi. Bu hujjatlar global darajada ayollarning huquqlarini tan olish va himoya qilishni mustahkamlashga yo‘naltirilgan.
Ushbu hujjatlarning ahamiyati juda katta bo‘lib, ularning asosiy maqsadlari va yo‘nalishlarini quyidagicha belgilovchi qadamlardan iborat:
BMTning ayollar huquqlari to‘g’risidagi konventsiyasi (CEDAW) 1979 yilda qabul qilingan BMTning «Xotin-qizlar huquqlari to‘g’risidagi konventsiyasi» (CEDAW) — ayollar va qizlarning barcha sohalardagi huquqlarini to‘liq himoya qilish va ularga zo‘ravonlikka qarshi kurashishning eng muhim xalqaro hujjati hisoblanadi. Ushbu konventsiya ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish va ularning xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan huquqiy normalarni belgilaydi. Konventsiyaga a’zo davlatlar ushbu huquqlarni ta’minlash uchun o‘z milliy qonunchiliklarini mustahkamlashga va amalga oshirishga majbur.
Shuningdek, BMTning umumjahon inson huquqlari deklaratsiyasi 1948 yilda qabul qilingan «Umumjahon inson huquqlari deklaratsiyasi» (Universal Declaration of Human Rights) ham ayollar huquqlariga e’tibor qaratiladi. 1-maqola insonning hududidan, irqiy yoki jinsiy aniqlanishidan qat’iy nazar barcha insonlarga teng huquq va ozodliklarni ta’minlash zarurligini ta’kidlaydi. Ayollarning zo‘ravonlikdan himoya qilinishi ushbu huquqlarning bir qismi hisoblanadi.
BMTning ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish va unga qarshi kurashish bo‘yicha Harakat dasturi.
Ushbu dastur BMT 2008 yilda «Ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni oldini olish va unga qarshi kurashish» (UNiTE) kampaniyasini boshladi. Ushbu dastur ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni bartaraf etishga qaratilgan global harakatni tashkil etdi va ayollarning huquqlarini himoya qilishga ko‘maklashishga yo‘naltirildi.
Evropa Kengashi va Evropa Konventsiyasi
Evropa Kengashi a’zosi davlatlar uchun qabul qilingan «Ayollarga nisbatan zo‘ravonlik va uy zo‘ravonligini oldini olish va unga qarshi kurashish to‘g’risidagi konventsiya» (İstanbul Convention) 2011 yilda qabul qilingan. Ushbu konventsiya ayollarning huquqlarini himoya qilish va zo‘ravonlikni oldini olishga qaratilgan xalqaro norma va standartlarni belgilaydi. Uning maqsadi — ayollar va qizlarning jismoniy, ruhiy va seksual zo‘ravonlikdan himoyalanishini ta’minlash.
BMTning 2030 yilgacha rivojlanish maqsadlari
«Rivojlanish maqsadlari» (Sustainable Development Goals, SDGs)ning 5-maddasi ayollar va qizlarning butun dunyoda teng huquq va imkoniyatlar bilan ta’minlash, shuningdek, ularga nisbatan zo‘ravonlikka barham berishga qaratilgan. Bu maqsad BMTning ijtimoiy rivojlanish, tenglik va xavfsizlikka olib keluvchi global strategiyalariga asoslanadi.
Yuqorida qayd etilgan hujjatlarning ahamiyati shundan iboratki:
Tenglik va huquqlarning ta’minlanishi: Ushbu xalqaro hujjatlar ayollar uchun tenglik va huquqlarning amalga oshishini ta’minlashga qaratilgan.
Jahon miqyosida harakat: Zo‘ravonlikka qarshi kurashish global masshtabdagi zaruriyatga aylanib, davlatlarning o‘z qonunlarini mustahkamlashga intilishini rag’batlantiradi.
Qonunchilikni mustahkamlash: Bu hujjatlar mamlakatlarga o‘z qonunchiligini o‘rganish, qonunlarni to‘g’ri va samarali tatbiq etish, ayollarga nisbatan zo‘ravonlikka qarshi choralar ko‘rishni majburlaydi.
Xavfsiz muhit yaratish: Xalqaro me’yorlar ayollarga nisbatan zo‘ravonlikdan himoyalash uchun xavfsiz muhit yaratishga ishonadi.
Shu tariqa, xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish bo‘yicha xalqaro hujjatlar davlatlarning ayollarning huquqlarini himoya qilish va ularni zo‘ravonlikdan saqlashga oid mas’uliyatlarni aniq belgilaydi, hamda bu yo‘nalishdagi global harakatlarni kuchaytirishga yordam beradi.
Raysa BEKMURATOVA,
Jinoyat ishlari bo‘yicha Kegeyli tumani sudi raisi