JÍNAYAT KODEKSI BALAǴA SHAŃARAQLÍQ (TURMÍSLÍQ) ZORLÍQ ETKENI USHÍN JUWAPKERSHILIK PENEN TOLÍQTÍRÍLDÍ
Mámleketimiz basshısı «Shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıqtan qorǵaw ilajlarınıń kúsheytiliwi múnásibeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine ózgerisler menen qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı nızamǵa qol qoydı.
Senattıń Hayal-qızlar hám gender teńlik máseleleri komitetiniń baslıǵı Malika Qodirxonova usı nızamnıń áhmiyeti haqqındaǵı pikirleri menen ortaqlastı:
– Jańa Ózbekstanda qılmıs hám jınayat ushın jaza qatań támiyinlenbekte. Atap aytqanda, nızamshılıqqa «shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq» sıyaqlı túsinik kirgizilip, usı xıqıqbuzarlıqlar ushın tiyisli túrde hákimshilik hám jınayıy juwapkershilik belgilendi.
Nızamshılıqtaǵı jınısıy erkinlikke qáwip tuwdırıw jınayatına awırlastırıwshı jaǵdaylar sıpatında qaralıp, jáne de kúshlirek sankciyalar menen tolıqtırıldı.
Jas óspirimlerge jınısıy zorlıq etken shaxslardıń balalarǵa tálim-tárbiya beriwi, balalar menen tikkeley islesiwi, usı sıyaqlı jumıs túrleri menen shuǵıllanıwı qadaǵan etildi.
Tilekke qarsı, alıp barılıp atırǵan háreketlerge qaramastan tarawda ayırım kemshilikler kózge taslanbaqta.
Shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıqqa tek jas óspirimler emes, al balalar da ushıramaqta. Biraq ámeldegi Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı hám Jınayat kodeksleriniń tiyisli statyaları dispoziciyasında shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıqtıń qurbanı erli-zayıplılar, burınǵı erli-zayıplılar, bir ruwzıgershilik tiykarında birgelikte jasap atırǵan shaxslar yamasa ulıwma perzentke iye bolǵan shaxslar bolıwı múmkin ekenligi názerde tutılǵan bolıp, buǵan balalar kirgizilmegen.
Nátiyjede shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıqqa ushıraǵan balalarǵa jınayat islerin kvalifikaciyalawda tergew uyımlarında túrli mashqalalar júzege kelgen.
Álbette, tarawdaǵı bar mashqala hám xuqıqıy boslıqlardı saplastırıw maqsetinde islep shıǵılǵan bul nızam menen balalardı qorǵawdıń xuqıqıy tiykarı bekkemlendi.
Jańa nızam 6 statyadan ibarat bolıp, 3 kodekske tiyisli ózgerisler menen qosımshalar kirgizildi. Birinshi áhmiyetli tárepi sonda, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 59-2-statyası hám Jınayat kodeksiniń 126-1-statyası balaǵa shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq etkeni ushın juwapkershilik penen tolıqtırıldı.
Ekinshi áhmiyetli tárepi bolsa, Jınayat-processual kodeksine shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq menen baylanıslı jınayat isleri boyınsha jarasıw haqqındaǵı arzanı sorastırıw hám dáslepki tergew basqıshlarında emes, sud dodalaw waqtında beriw tártibi engizildi.
Yaǵnıy, shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq boyınsha jınayat isleri boyınsha jarasıw haqqındaǵı arza tek isti sudta kóriw procesinde, sud dodalawınıń qálegen basqıshında, biraq sud másláhátxanaǵa kiriwden aldın beriliwi múmkin ekenligi belgilendi.
Bul nege kerek? Sebebi tergew basqıshında erli-zayıplılardıń óz-ara jarasqanı aqıbetinde ayıplanıwshı tárep jaza sózsiz ekenin sezinbey, bir jıl dawamında jáne qayta zorlıq etiwi jaǵdayları baqlanbaqta.
2023-jıl hám bıyılǵı jıldıń may ayına shekem júz berilgen 894 shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq penen baylanıslı jınayatlardıń 55,6 procenti, yaǵnıy 506i tárepler jarasqanı múnásibeti menen juwmaqlanǵan, Qalǵan 44,4 procenti, yaǵnıy 388i boyınsha sud tárepinen tyiisli jazalar tayınlanǵan.
Sol sebepli, nızamshılıqqa bunday ózgerisler kirgizilgeni oǵada áhmiyetli.
Nızam shańaraqlıq (turmıslıq) zorlıq penen baylanıslı jınayat islerin hár tárepleme, tolıq hám qalıs kórip shıǵılıwına xuqıqıy tiykar jarattı. Bunnan tısqarı, nızam zorlıq islegen shaxstıń minezine kórsetiletuǵın unamlı tásirdiń kúshi jáne de artıwına, balalar hám hayal-qızlardıń zorlıqqa ushırawınıń aldın alıw ilajlarınıń nátiyjeliligin arttırıw hám shańaraqlardaǵı ruwxıy-adamgershilik ortalıqtı jaqsılawǵa xızmet etedi.
N.Abduraimova, ÓzA