Nızamshılıqtaǵı jańa institut jarasqanlıǵı múnásibeti menen hákimshilik juwapkershilikten azat etiw
Jarasqanlıq múnásibeti menen jazadan azat etiw ámeliyatı 2001-jılda jınayat kodeksine 661-statya sıpatında kirgizilgen edi. Bul institut ámeliyatta ózin aqladı hám búgingi kúnde hám nátiyjeli paydalanılıp kelinbekte. Jarasqanlıq institutı engizilgenligi sebepli júdá kóp puqaralar jınayı juwapkershilikten azat etildi hám azat etilmekte. Sonıń menen birge bilip-bilmey jınayat islegen puqaralar nızamshılıqta bul imkaniyattan aqılǵa uǵras paydalanıp, islegen qılmısınan pushayman bolıp, óz-ara jarasıp, durıs juwmaqlar shıǵarıp atır.
Sud statistikası maǵlıwmatları hám de jarasıw haqqındaǵı isler boyınsha sud ámeliyatın úyreniw nátiyjeleri sonı kórsetedi, jınayat nızamshılıǵına usı instituttıń kirgiziliwi jınayı huqıqıy múnásibetlerdi erkinlestiriwdi ámelge asırıwda qural boldı. Usı institut jábirleniwshilerdiń huqıqların isenimli qorǵaw, respublikada sudlanǵanlıq jaǵdayın kemeyttiriw, jınayı juwapkershilikten azat etiw institutınıń keńirek qollanılıwına imkaniyat jaratadı.
Jarasıw institutı jınayı juwapkershilikten azat etiw túri sıpatında shaxstıń aypkerligi máselesin sheshpey turıp jınayat islerin tamamlaw ushın tiykar boladı. Sınawdan unamlı tárepler menen ótken bul ámeliyat endilikte hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı islerge de qollanılıp atır.
2021-jıldıń 30-sentyabr kúni Ózbekstan Respublikası Oliy Májilis Senatınıń májilisinde «Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat kodeksine hám de Ózbekstan Respublikasınıń Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine ózgerisler kirgiziw haqqında»ǵı nızamı maqullandı.
«Ózbekstan Respublikasınıń Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine qosımsha hám ózgerisler kirgiziw haqqında»ǵı 720-sanlı Ózbekstan Respublikası Nızamı 2021-jıl 4-oktyabr kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen qol qoyıldı. Usı nızamǵa tiykarlanıp Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksi 212-statya menen tolıqtırıldı. Bul statya jarasqanlıǵı múnásibeti menen hákimshilik juwapkershilikten azat etiw dep ataladı. Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekste atı atalǵan jámi 12 statya jarasıw institutına túsetuǵınlıǵı kórsetilgen.
Máselen, Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstıń 40-statyası (jala jabıw), 41-statyasında (aqıretlew), 45-statyasında (puqaralardıń jasaw ornı qol qatılmaslıǵın buzıw), 46-statyasında (puqaraǵa ruwhıy yaki materiallıq zıyan jetkeriw múmkin bolǵan maǵlıwmatlardı áshkara etiw), 461– statyasında (jeke ómir qol qatılmaslıǵın buzıw), 52-statyasında (jeńil dene jaraqatın jetkeriw), hám soǵan uqsas hákimshilik huqıqbuzarlıqlardı islengen shaxs, eger ol óz aybına ıqrar bolsa, jábirleniwshi menen jarassa hám jetkerilgen zıyandı saplastırsa, hákimshilik juwapkershilikten azat etiliwi múmkin. Aldın tárepler jarasqan, óz-ara kelisken, zıyanlar qaplanıp, ortada bir-birewine kelispewshilikler qalmaǵan jaǵdaylarda hám sud hákimshilik jazaǵa tartıwǵa májbúr edi.
Sultanmurat Davletmuratov,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası