Hayal-qızlar mámleket qorǵawında
Keyingi jıllarda mámleketimizde xalıq, sonıń ishinde hayal-qızlardıń sociallıq qorǵawǵa mútáj, turmıs jaǵdayı tómen, jumıssız hám kásip-ónerge iye bolmaǵan, huqıqıy hám ruxıy hám psixologik qollap-quwatlawǵa mútáj bolǵan puqaralarǵa mámleket tárepinen mánzilli járdemlesiw boyınsha jańa dizim engizildi. Bul jóneliste hár bir shaxs penen individual hám sistemalı túrde jumıs alıp barıw maqsetinde turmısqa jańa- «Hayallar dápteri» dizimi engizilip, oǵan muwapıq dápterge kirgizilgen puqaralardıń bántligin támiyinlew, qıytaq jerlerden dáramat orayı sıpatında paydalanıw ushın járdemlesiw, isbilermenlikke tartıw, materiallıq járdem kórsetiw, turaq jay ijarası ushın kompensaciya tólew, medicinalıq, huqıqıy hám psixologiyalıq járdem kórsetiw baslı wazıypa etip belgilendi.Bunnan tısqarı, hayal-qızlardı zorlıqtıń hár qanday kórinisinen qorǵaw boyınsha ilajlar alıp barılmaqta, bul saladaǵı qatnasıqlardı tártipke salıwshı nızamlar hám nızam astı hújjetler qabıl etilmekte.
Atap aytqanda, 2019 jılı 2 sentyabrde Ózbekstan Respublikasınıń «Hayal-qızlardı zorlıq hám qısımnan qorǵaw haqqında»ǵı ÓRQ-561-sanlı Nızamı qabıl qılındı. Nızamda qısım hám zorlıqtıń atamaları, sonday-aq olardıń kórinisleri, hayal-qızlardı qısım hám zorlıqtan qorǵaw salasında bir qatar wákillikli organlardıń wákillikleri belgilendi.
Nızamnıń 5-statyasına muwapıq, hayal-qızlardı zorlıq hám qısımnan qorǵaw salasındaǵı mámleket siyasatınıń tiykarǵı jónelesi sıpatında tómendegiler belgilendi:
hayal-qızlardı zorlıq hám qısımnan qorǵaw salasında gender siyasatın, mámleket dástúrlerin hámde strategiyaların islep shıǵıw hám ámelge asırıw;
jámiyette hayal-qızlarǵa bolǵan qısım hám zorlıqqa qarsı mawasasız ortalıqtı jaratıw;
hayal-qızlardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı mápleriniń qısım hám zorlıqtan qorǵalıwın támiyinlew;
jámiyette huqıqıy sana hám huqıqıy mádeniyattı jetilistiriw, nızamshılıqtı bekkemlew;
hayal-qızlarǵa bolǵan qısım hám zorlıqtıń aldın-alıw, olardı anıqlaw, olarǵa shek qoyıw ushın nátiyjeli shólkemlesken-huqıqıy mexanizmlerdi jaratıw;
hayal-qızlarǵa qarsı qısım hám zorlıq isleniwine alıp keletuǵın sebepler hámde shárt-sharayatlardı saplastırıw sharaların kóriw;
qısım hám zorlıqtıń aldın-alıw maqsetinde mámleketlik uyımları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri hám puqaralıq jámiyetiniń basqa institutlarınıń birge islesiwin támiyinlew.
Sonday-aq, hayal-qızlardıń huqıqları hámde nızamlı mápleriniń qısım hám zorlıqtan isenimli qorǵalıwın támiyinlew barısındaǵı islerdiń nátiyjeliligin asırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2020 jıl 04 yanvar kúngi «Hayal-qızlardı qısım hám zorlıqtan qorǵaw dizimin jetilistiriw is-ilajları haqqında»ǵı 3-sanlı qararı menen jábir kórgen hayal-qızlarǵa qorǵaw orderin beriw tártibi, qorǵaw orderiniń orınlanıwın támiyinlew tártibi, ámel etiw múddetin uzayttırıw tártibi, ámel etiw múddetin tamamlaw tártibi, qorǵaw orderin beriw jumısı ústinen monitoring alıp barıw tártibi belgilendi.
Qorǵaw orderi ishki isler organlarınıń tayanısh punktı profilaktika (aǵa) inspektorı tárepinen tómendegi jaǵdayda beriledi:
qısım hám zorlıq qurbanınıń múrájatı bolǵanda;
fizikalıq hám yuridik shaxslardıń xabarları, sonıń ishinde, ǵalaba xabar quralları hám (yaki) sociallıq tarmaqlar arqalı tarqalǵan xabarlar tiykarında;
qısım hám zorlıq islew yaki olardı islewge urınıw jaǵdaylarınıń wákillikli organlar hám shólkemler isshileri tárepinen tikkeley anıqlanǵanda;
mámleketlik organlardan hám basqa shólkemlerden alınǵan materiallar bolǵanda.
Profilaktika inspektori múrájat hám xabarlardı úyreniw nátiyjesi boyınsha bunday jaǵday anıqlanǵanda qorǵaw orderin rásmiylestiredi, jábirleniwshiniń razılıǵı menen order berilgenligi haqqında puqaralardıń ózin-ózi basqarıw organların, sonday-aq basqa wákillikli organlardı xabardar etedi, Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksinde názerde tutılǵan jınayat belgileri anıqlanǵan jaǵdayda -qorǵaw orderin beriw haqqındaǵı máseleni kórip shıǵıw menen bir waqıtta is hújjetlerin jınayıy juwapkershilik máselesin sheshiw ushın tiyisli huqıqtı qorǵaw organına jiberedi.
Bunnan tısqarı, 2021 jıl 19 may kúni Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Zorlıq isletiwden jábir kórgen hayal-qızlardı reabilitaciya qılıwǵa baylanıslı is-ilajlar haqqındaǵı PQ-5116-sanlı qararı qabıl qılındı.
Qarar menen zorlıq isletiwden jábir kórgen shaxslardı reabilitaciya etiw hám beyimlesiw hámde óz janına qas qılıwdıń aldın-alıw respublika orayı saplastırılıp, onıń negizinde Máhálle hám shańaraqtı qollap-quwatlaw ministrligi qasında Hayallardı reabilitaciya qılıw hám beyimlesiw respublika orayın hám 28 aymaqlıq hámde rayonlar aralıq orayların shólkemlestiriw belgilendi.
Usı qararǵa muwapıq, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2021 jıl 06 oktyabr kúngi «Zorlıq isletiwden jábir kórgen hayal-qızlardı reabilitaciya etiw hám beyimlestiriw hámde óz janına qas etiwiniń aldın-alıw barasındaǵı islerdi jetilistiriwge baylanıslı qosımsha is-ilajlar haqqında»ǵı 625-sanlı qararı qabıl qılındı.
Qararǵa tiykar óz janına qas etiw kóp júz beretuǵın aymaqlarda tájiriybeli psixolog qániygelerdi qatnastırǵan halda jeke ushırasıwlar shólkemlestiriw hám olarǵa mánzilli sociallıq-psixologik járdem kórsetiw dizimin engiziw;
Respublikanıń alıs aymaqlarında jasawshı xalıq arasında ruxıy kesel yaki ruxiyatınıń ózgeriwi menen baylanıslı basqa keselliklerge beyimligi bolǵan shaxslar hám olardıń shańaraq aǵzaları menen óz janına qas etiw jaǵdaylarınıń aldın-alıw hám olardı keltirip shıǵarıwshı sebeplerdi saplastırıwǵa qaratılǵan ilajlardı shólkemlestiriw belgilendi.
Gawhar Zaripova
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası