Qamsızlandırıw shártnaması
Qamsızlandırıw puqara yaki yuridik shaxstıń (qamsızlanıwshı) qamsızlandırıw shólkemi menen (qamsızlandırıwshı) menen dúzetuǵın múlkiy yaki jeke múlkiy qamsızlandırıw shártnamaları tiykarında ámelge asırıladı.
Qamsızlandırıw shártnaması jazba túrde dúziliwi lazım. Bul talapqa ámel qılmaslıq shártnamanıń haqıyqıy sanalmaslıǵına sebep boladı.
Qamsızlandırıw shártnamasınıń tárepleriniń biri (qamsızlanıwshı) qatnasıq uqıplılıǵına iye bolǵan fizikalıq yaki yuridik shaxs, ekinshi tárep (qamsızlandırıwshı) bolsa kommerciyalıq shólkem esaplanǵan hám tiyisli túrdegi qamsızlandırıwdı ámelge asırıwǵa licenziyası bolǵan yuridik shaxslar bolıwı múmkin.
Múlkiy qamsızlandırıw shártnamasına muwapıq qamsızlandırıwshı qamsızlandırıw hádiysesi júz bergende qamsızlanıwshıǵa bul hádiyse aqıbetinde qamsızlandırılǵan múlkke jetkerilgen ziyandı yamasa qamsızlanıwshınıń basqa múlkiy mápleri menen baylanıslı ziyandı shártnamada belgilengen summa sheńberinde tólew minnetlemesin aladı.
Múlkiy qamsızlandırıw shártnaması boyınsha tómendegiler qamsızlandırılıwı múmkin:
mal-múlktiń joytılıwı (nabıt bolıwı), kemis shıǵıwı yaki ziyanlanıwı qáwpi;
puqaralıq juwapkershiligi qáwpi-basqa shaxslardıń ómiri, den- sawlıǵı yaki mal-múlkine ziyan keltiriliwi aqıbetinde júzege keletuǵın minnetlemeler boyınsha juwapkershilik, nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda bolsa, sonday-aq shártnamalar boyınsha juwapkershilik qáwpi;
isbilermenlik qáwpi- isbilermenniń kontragentleriniń óz minnetlemelerin buzıwı yaki isbilermenge baylanıslı bolmaǵan jaǵdaylarǵa kóre bul iskerlik shárt-shárayatlarınıń ózgeriwi sebepli isbilermenlik iskerliginen kútilgen dáramatların ala almaslıq qáwpi.
múlkiy qamsızlandırıw shártnamasın dúziwde qamsızlanıwshı menen qamsızlandırıwshı ortasında tómendegilerge erisiliwi lazım:
qamsızlandırıw obekti bolǵan belgili bir mal-múlk yamasa basqa múlkiy máp tuwrısında;
qamsızlandırıw pulınıń muǵdarı tuwrısında;
qamsızlandırıw tólemi muǵdarın anıqlaw tártibi tuwrısında, eger shártnamada onı qamsızlandırıw pulınan az muǵdarda tólew múmkinshiligi názerde tutılǵan bolsa;
qamsızlandırıw sıylıǵınıń muǵdarı hám onı tólew múddeti (múddetleri) tuwrısında;
shártnamanıń ámel qılıw múddeti tuwrısında.
Basqa túrdegi shártnamalardan parıqlı túrde, qamsızlandırıw shártnaması belgisiz múddetke dúziliwi múmkin emes.
Qamsızlandırıw shártnamasınıń ámel qılınıwınıń baslanıwı Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 947-statyasınıń birinshi bóliminde belgilengen.
Oǵan muwapıq, qamsızlandırıw shártnaması, eger onda basqasha tártip názerde tutılmaǵan bolsa, qamsızlandırıw sıylıǵı yaki birinshi tólem tólengen payıttan kúshke kiredi hám onıń shártleri, eger shártnamada qamsızlandırıw ámel qılıwı baslanıwınıń basqasha múddeti názerde tutılmaǵan bolsa, qamsızlandırıw shártnaması kúshke kirgennen keyin júz bergen qamsızlandırıw hádiyselerine qollanıladı.
Eger qamsızlandırıw shártnaması minnetleme orınlanıwınıń támiynatı sıpatında dúzilgen bolsa, tiykarǵı minnetleme orınlanbaǵan jaǵdayda kreditor qamsızlandırıwshıdan qamsızlandırıw pulın tólewdi talap etiw huqıqına iye boladı.
Eger qamsızlandırıw shártnaması xojalıq shártnaması boyınsha minnetlemeler orınlanıwınıń támiynatı sıpatında dúzilgen bolsa, qamsızlandırıwshıǵa talap bildirilgenge shekem kreditor qarızdardan qarızın óndiriw sharaların kóriwi zárúr hám tek qarızdardıń minnetlemesin orınlaw ushın mal-múlki jeterli bolmaǵanında kreditor qamsızlandırıwshıǵa talap bildiriw huqıqına iye, eger qamsızlandırıw shártnamasında basqasha tártip belgilenbegen bolsa.
Qarızdardıń mal-múlkiniń minnetlemeni orınlaw ushın jeterli emesligi mámleket orınlashısınıń orınlaw hújjetin Ózbekstan Respublikasınıń «Sud hújjetleri hám basqa organlar hújjetlerin orınlaw haqqında»ǵı Nızamınıń 40-statyasınıń birinshi bólimi 3-bándine tiykar óndiriwshige qaytarıw haqqındaǵı qararı menen tastıyıqlanadı.
Usı orında bir mısal. AK «Xamkorbank» tárepinen 2017 jıl 28 iyul kúngi kredit shártnamasına tiykar «D» jeke menshik turaq jay iyeleri sherikligine qurılıs-ońlaw jumısların ámelge asırıwı ushın 60 ay múddetke, jılına 14 payız tólew shárti menen 300 000 000 swm muǵdarında kredit ajıratılǵan. Kredittiń waqtında qaytarılıwın támiyinlew maqsetinde bank, sheriklik hám qamsızlandırıw kompaniyası ortasında 2017 jıl 11 avgust kúni «kreditti qamsızlandırıw shártnaması» dúzilgen hám usı kúni qamsızlandırıw polisi berilgen.
Turaq jay iyeleri sherikligi kredit qarızın tólew múddetlerin keshiktirgeni ushın bank kredit shártnamasın múddetinen burın biykar etip, turaq jay iyeleri sherikliginen 249 354 238 swm kredit qarızı, 75 742 670 swm esaplanǵan payızı hám 3 278 365 swm penya óndiriwdi sorap sudqa dawa arza menen múrájat etken. Birinshi instanciya sudınıń 2020 jıl 7 fevral kúngi hal qılıw qararı menen dawa arza qısman qanaatlandırılǵan, turaq jay iyeleri sherikliginen banktiń paydasına 239 627 374,66 swm kredit qarızı, 74 742 670 swm payızı, 3 278 365 swm penya óndirilgen. Sudtıń hal qılıw qararına tiykar berilgen orınlaw xat mámleket orınlawshısınıń 2020 jıl 03 iyul kúngi qararı menen Ózbekstan Respublikasınıń «Sud hújjetleri hám basqa organlar hújjetlerin orınlaw haqqında»ǵı Nızamınıń 40-statyasınıń birinshi bólimi 3-bándine tiykar óndiriwshige qaytarılǵan. Sonlıqtan AK «Xamkorbank» sudqa dawa arza menen múrájat etip, qamsızlandırıw kompaniyasınan turaq jay iyeleri sherikliginiń tólew imkaniyatı bolmaǵan 233 927 809,03 swm tiykarǵı qarızın, 114 539 158,27 swm payızın hám 21 826 699,15 swm penyanı óndiriwdi soraǵan.
Birinshi instanciya sudınıń 2021 jıl 19 iyul kúngi hal qılıw qararı menen dawa arza qısman qanaatlandırılǵan. Qamsızlandırıw kompaniyasınan AK «Xamkorbank» paydasına 233 927 809,03 swm qamsızlandırıw pulı óndirilgen, dawa talaplarınıń qalǵan bólegi qanaatlandırıwsız qaldırılǵan.
Iste anıqlanǵan jaǵdaylarǵa qaraǵanda, qamsızlandırıw shártnamasınıń 1.11-bándine tiykar qamsızlandırıwshı qamsızlandırıw hádiysesi nátiyjesinde qamsızlanıwshıǵa qarız alıwshı tárepinen kredittiń tiykarǵı bólimi (kreditten paydalanǵanlıq payızlardan tısqarı) qaytarılmaǵanlıǵı boyınsha kórilgen ziyandı qaplaw minnetlemesin alǵan. Qamsızlandırıw shártnamasınıń 3.1-bándinde usı shártnama boyınsha qamsızlandırıw pulı 300 000 000 swmdı, yaǵnıy ajıratılǵan kredit bahasınıń 100 payızın quraǵan.
Is sudta kórilgen waqıtta qaytarılmaǵan kredit qarızınıń muǵdarı 233 927 809,03 swmdı quraytuǵınlıǵı, qamsızlandırıw kompaniyası payız, penyadan payda bolǵan qarızlardı tólew minnetlemesin almaǵanlıǵı, kredit alıwshı turaq jay iyeleri sherikliginiń kredit qarızın tólew imkaniyatı joqlıǵı, bul tiyisli tártipte mámleket orınlawshısınıń qararı menen tastıyıqlanatuǵınlıǵı anıqlanǵan. Apellyaciya instanciya sudınıń qararı menen hal qılıw qararı ózgerissiz qaldırılǵan.
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń
ekonomikalıq isleri boyınsha
sudlaw quramı sudyası Gawhar Zaripova