Қамсызландырыў шәртнамасы

Қамсызландырыў шәртнамасы

Қамсызландырыў  пуқара яки юридик шахстың (қамсызланыўшы) қамсызландырыў шөлкеми менен (қамсызландырыўшы)  менен дүзетуғын мүлкий яки жеке мүлкий қамсызландырыў шәртнамалары тийкарында әмелге асырылады.

Қамсызландырыў шәртнамасы жазба түрде дүзилиўи лазым. Бул талапқа әмел қылмаслық шәртнаманың ҳақыйқый саналмаслығына себеп болады.

Қамсызландырыў шәртнамасының тәреплериниң бири (қамсызланыўшы) қатнасық уқыплылығына ийе болған физикалық яки юридик шахс, екинши тәреп (қамсызландырыўшы) болса коммерциялық шөлкем есапланған ҳәм тийисли түрдеги қамсызландырыўды әмелге асырыўға  лицензиясы болған юридик шахслар болыўы мүмкин.

Мүлкий қамсызландырыў шәртнамасына муўапық қамсызландырыўшы қамсызландырыў ҳәдийсеси жүз бергенде қамсызланыўшыға   бул ҳәдийсе ақыбетинде қамсызландырылған мүлкке жеткерилген зиянды ямаса қамсызланыўшының басқа мүлкий мәплери менен байланыслы зиянды шәртнамада белгиленген сумма шеңберинде төлеў миннетлемесин алады.

Мүлкий қамсызландырыў шәртнамасы бойынша төмендегилер қамсызландырылыўы мүмкин:

мал-мүлктиң жойтылыўы (набыт болыўы), кемис шығыўы яки зиянланыўы қәўпи;

пуқаралық жуўапкершилиги қәўпи-басқа шахслардың өмири, ден- саўлығы яки мал-мүлкине зиян келтирилиўи ақыбетинде  жүзеге келетуғын миннетлемелер бойынша жуўапкершилик, нызамда нәзерде тутылған жағдайларда болса, сондай-ақ шәртнамалар бойынша жуўапкершилик қәўпи;

исбилерменлик қәўпи-   исбилерменниң контрагентлериниң өз  миннетлемелерин бузыўы яки исбилерменге байланыслы болмаған жағдайларға көре бул искерлик шәрт-шәраятларының өзгериўи себепли исбилерменлик искерлигинен күтилген дәраматларын ала алмаслық қәўпи.

мүлкий қамсызландырыў шәртнамасын дүзиўде қамсызланыўшы менен қамсызландырыўшы ортасында төмендегилерге ерисилиўи лазым:

қамсызландырыў объекти болған белгили бир мал-мүлк ямаса басқа мүлкий мәп туўрысында;

қамсызландырыў пулының  муғдары туўрысында;

қамсызландырыў төлеми муғдарын анықлаў тәртиби туўрысында, егер шәртнамада оны қамсызландырыў пулынан аз муғдарда төлеў мүмкиншилиги нәзерде тутылған болса;

қамсызландырыў сыйлығының муғдары ҳәм оны төлеў мүддети (мүддетлери) туўрысында;

шәртнаманың әмел қылыў мүддети туўрысында.

Басқа түрдеги шәртнамалардан парықлы түрде, қамсызландырыў шәртнамасы белгисиз мүддетке  дүзилиўи мүмкин емес.

Қамсызландырыў шәртнамасының әмел қылыныўының басланыўы Өзбекстан Республикасы Пуқаралық кодексиниң 947-статьясының биринши бөлиминде белгиленген.

Оған муўапық, қамсызландырыў шәртнамасы, егер онда басқаша тәртип нәзерде тутылмаған болса, қамсызландырыў сыйлығы яки биринши төлем төленген пайыттан күшке киреди ҳәм оның шәртлери, егер шәртнамада қамсызландырыў әмел қылыўы басланыўының басқаша мүддети нәзерде тутылмаған болса, қамсызландырыў шәртнамасы күшке киргеннен кейин жүз берген қамсызландырыў ҳәдийселерине қолланылады.

Егер қамсызландырыў шәртнамасы миннетлеме орынланыўының тәмийнаты сыпатында дүзилген болса, тийкарғы миннетлеме орынланбаған жағдайда кредитор қамсызландырыўшыдан қамсызландырыў пулын төлеўди талап етиў ҳуқықына ийе болады.

Егер  қамсызландырыў шәртнамасы хожалық шәртнамасы бойынша миннетлемелер орынланыўының тәмийнаты сыпатында дүзилген болса, қамсызландырыўшыға талап билдирилгенге шекем кредитор қарыздардан қарызын өндириў шараларын көриўи зәрүр ҳәм тек қарыздардың  миннетлемесин орынлаў ушын мал-мүлки жетерли болмағанында кредитор қамсызландырыўшыға талап билдириў ҳуқықына ийе, егер қамсызландырыў шәртнамасында басқаша тәртип белгиленбеген болса.

Қарыздардың мал-мүлкиниң миннетлемени  орынлаў ушын жетерли емеслиги  мәмлекет орынлашысының орынлаў ҳүжжетин Өзбекстан Республикасының «Суд ҳүжжетлери ҳәм басқа органлар ҳүжжетлерин орынлаў ҳаққында»ғы Нызамының  40-статьясының биринши бөлими 3-бәндине тийкар өндириўшиге қайтарыў ҳаққындағы қарары менен тастыйықланады.

Усы орында бир мысал. АК «Хамкорбанк» тәрепинен 2017 жыл 28 июль күнги кредит шәртнамасына тийкар  «Д» жеке меншик турақ жай ийелери шериклигине қурылыс-оңлаў жумысларын әмелге асырыўы ушын 60 ай мүддетке, жылына 14 пайыз төлеў шәрти менен 300 000 000 сўм муғдарында  кредит ажыратылған. Кредиттиң ўақтында қайтарылыўын тәмийинлеў мақсетинде банк, шериклик ҳәм қамсызландырыў компаниясы ортасында 2017 жыл 11 август күни «кредитти қамсызландырыў шәртнамасы» дүзилген ҳәм усы күни қамсызландырыў полиси берилген.

Турақ жай ийелери шериклиги кредит қарызын төлеў мүддетлерин кешиктиргени ушын банк кредит шәртнамасын мүддетинен бурын бийкар етип, турақ жай ийелери шериклигинен 249 354 238 сўм кредит қарызы, 75 742 670 сўм есапланған пайызы ҳәм 3 278 365 сўм пеня өндириўди сорап судқа даўа арза менен мүрәжат еткен. Биринши инстанция судының 2020 жыл 7 февраль күнги ҳал қылыў қарары менен даўа арза қысман қанаатландырылған, турақ жай ийелери шериклигинен банктиң пайдасына 239 627 374,66 сўм кредит қарызы, 74 742 670 сўм пайызы, 3 278 365 сўм пеня өндирилген. Судтың ҳал қылыў қарарына тийкар берилген орынлаў хат мәмлекет орынлаўшысының 2020 жыл 03 июль күнги қарары менен  Өзбекстан Республикасының «Суд ҳүжжетлери ҳәм басқа органлар ҳүжжетлерин орынлаў ҳаққында»ғы Нызамының  40-статьясының биринши бөлими 3-бәндине тийкар өндириўшиге қайтарылған. Сонлықтан АК «Хамкорбанк» судқа даўа арза менен мүрәжат етип, қамсызландырыў компаниясынан  турақ жай ийелери шериклигиниң төлеў имканияты болмаған 233 927 809,03 сўм тийкарғы қарызын, 114 539 158,27 сўм пайызын ҳәм 21 826 699,15 сўм пеняны өндириўди сораған.

         Биринши инстанция судының 2021 жыл 19 июль күнги ҳал қылыў қарары менен даўа арза қысман қанаатландырылған. Қамсызландырыў компаниясынан АК «Хамкорбанк» пайдасына 233 927 809,03 сўм қамсызландырыў пулы өндирилген,  даўа талапларының қалған бөлеги қанаатландырыўсыз қалдырылған.

         Исте анықланған жағдайларға қарағанда, қамсызландырыў шәртнамасының 1.11-бәндине тийкар қамсызландырыўшы қамсызландырыў ҳәдийсеси нәтийжесинде қамсызланыўшыға қарыз алыўшы тәрепинен кредиттиң тийкарғы бөлими (кредиттен пайдаланғанлық пайызлардан тысқары) қайтарылмағанлығы бойынша көрилген зиянды қаплаў миннетлемесин алған. Қамсызландырыў шәртнамасының 3.1-бәндинде усы шәртнама бойынша қамсызландырыў пулы 300 000 000 сўмды, яғный ажыратылған кредит баҳасының 100 пайызын қураған.

Ис судта көрилген ўақытта қайтарылмаған кредит қарызының муғдары  233 927 809,03 сўмды қурайтуғынлығы, қамсызландырыў компаниясы пайыз, пенядан пайда болған қарызларды төлеў миннетлемесин алмағанлығы, кредит алыўшы турақ жай ийелери шериклигиниң кредит қарызын төлеў имканияты жоқлығы, бул тийисли тәртипте мәмлекет орынлаўшысының қарары менен тастыйықланатуғынлығы анықланған. Апелляция инстанция судының қарары менен ҳал қылыў қарары өзгериссиз қалдырылған.

Қарақалпақстан Республикасы судының

экономикалық ислери бойынша

судлаў қурамы судьясы

Гаўҳар Зарипова

Көшпели суд

Хожели районы ҳәкимият имаратында және бир көшпели суд болып өтти. Бул судта Хожели районы ИИО Пробация топары есабында дүзетиў иси жазасы менен есапта турған Н.А қылған қылмысынан шын кеўилден пушайман болып, алып барылған профилактик жумыслар нәтийжесинде өзине тийисли жуўмақ шығарғанлығы, жаза өтеў дәўиринде ҳеш қандай нызам бузылыў жағдайлары анықланбағанлығы себепли жаза мүддетинен алдын шәртли рәўиште азат етиў бойынша Жынаят ислери бойынша Хожели районы судына усыныс етилди.

Бул ис 27.08.2021-жыл Жынаят ислекри бойынша Хожели районы суды баслығы И.Алланиязов тәрепинен көрип шығылды ҳәм усынысты қанаатландырып жаза мүддетинен алдын азат етилди. Сол күни 2 пуқара жазаны өтеўден бас тартып белгисиз жерлерге қашып жүргенлиги себепли жазасы аўырластырыўшы жазаға алмастырыў мақсетинде жынаят ислери бойынша Хожели районы судына усыныс етилди. Суд баслығы И.Алланиязов усынысты көрип шығып олардын бас шарасы еркинен айырыў жазасына алмастырылып, судқа қатнаспағанлығы ушын излеў жәрияланды.

Ҳаял қашан бахытлы болады?!

Ҳаял қашан бахытлы болады?!

Шаңарағы тыныш, перзентлери саламат, хожалықта машқала, кемситиў ҳәм зорлық болмаса…

Ҳаял-қызлардың бахытлы жасаўы ушын көп нәрсе шарт емес, итибар ҳәм өз-ара меҳир-мүриўбетли болыўдың өзи жеткиликли. Бирақ, бес бармақ теңдей емес дегениндей, көпшилик жағдайда ҳаял-қызларымыздың  мине усындай әпиўайы бирақ олар ушын үлкен бир машқала болған мәселелерине онша итибар бере бермеймиз гейде.

Сонлықтанда, ҳаял-қызларды ҳәр тәреплеме қоллап-қуўатлаў, зәрүр ҳуқықый мәсләҳәтлер бериў мақсетинде орынларда «Ҳаяллар дәптери» дизимине киргизилген ҳаял-қызлар менен ушырасыўлар даўам етпекте. Усындай ушырасыўдың нәўбеттеги Қоңырат районында болып өтти.

Онда Жынаят ислери бойынша Қоңырат районы суды баслығы Д.Разов, судья Е.Бердиев,  Қонырат районлараралық экономикалық суды баслығы А.Аяпов, Пуқаралық ислери бойынша Қоңырат районлараралық суды судьясы Б.Төребаевлар ҳәм район ҳәкиминиң ҳаял-қызлар мәселелер бойынша мәсләҳәтшиси Ж.Әметовалар арнаўлы шөлкемлестирилген «Ҳуқықый мәсләҳәт көрсетиў пункти»нде дизимге алынған 37 ҳаял-қыз бенен сәўбетлести, оларды қыйнап жүрген мәселелерди тыңлады.

Ҳаял-қызлардың көпшилиги мийнет стажы пенсия дәптерине жазылмай қалған, турақ жайды атына өткериў, алимент өндирип бериў сыяқлы мәселелерде мүрәжат етти.

Атап айтқанда,  райондағы “Үстирт” АПЖ турғыны 1966-жылы туўылған пуқара С.Калжанова 21-санлы мектепте 2006-2009 жыллары хожалық бөлиминде ислеген дәўири “мийнет дәптершеси”не жазылмай қалған. Ол бул иләжға сол ислеген дәўирин мийнет дәптершесине жазып бериўде ҳуқықый жәрдем сорап келди.  Усы жердиң өзинде мектеп директоры менен телефон арқалы сөйлесилип, С.Калжанованың мийнет дәптершесине ислеген дәўири толық жазып берилетуғын болды.

Қоңырат районы “Хорезм” АПЖ аймағында жасаўшы 1991-жылы туўылған пуқара А.Умарова, тәрбиясындағы бир перзенти ушын алимент пуллары Шоманай районы Мәжбүрий орынлаў бюросы тәрепинен өндирип берилмей атырғанын айтып, алимент пулларын өндирип бериўде жәрдем сорады. Бул мәселеде Шоманай районы МИБ жуўаплы хызметкерлери менен телефон арқалы сөйлесилди ҳәм тез арада шешип берилетуғын болды. Ушырасыўда мине усындай хожалық машқалалары менен келген ҳаял-қызлардың машқалалары ҳәр тәреплеме үйренилди. Ең баслысы, ҳеш ким итибардан шетте қалмады.

«Лас Вегас»тағы мушы зорлар

Кеўлимжай (атлар өзгертилген) нәўбеттеги кеўил ашар отырыспақлардың бири  жанжел менен жуўмақланыўын қыялына да келтирмеген еди. Өзиниң ең жақын жорасы Аббаз ҳәм Жәлмен менен бирге Нөкистеги ендиғана көпке танылып атырған «Лас Вегас» ресторанына барып аўқатланады. Өзи байрамның қабаты емеспе, азырақ аўзына тийгеннен кейин «бизде қызларды  8-март байрамы менен қутлықлайық» деп Кеўлимжай төрде ресторандағы мийманлардың кеўилли дем алыўы ушын түрли музыкаларды қойып отырған Бахыттың қасына келеди. Әри-бери микрофоныңды бер, бизлер тилек айтажақпыз деп «диджей» Бахыттың қолындағы микрофонға асылады. Бундай жағдай биринши емес, сонлықтан бундай аўҳалға үйренип кеткен диджейши елестирмей мийманларға микрофонды текғана ресторан ҳәкимшилигиниң рухсаты менен алыўға болатуғынлығын айтады. Бирақ ҳә дегеннен бундай жуўапты күтпеген Кеўлимжай болса ашыў менен диджейдиң бетине «салып» қалды.  Жағдайды көрген жоралары Аббаз бенен Жәлмен де ўақыя орнына жетип келип, төбелеске араласып кетти.

Ким урды, ким таяқ жеди, ким жуўапкер, ким жәбиркеш…

Қатты шаўқым, төбелес ишинде «ийт ийесин танымайды».

Қараңғылық.

Суў сепкендей тынышлық.

Суд залы.

«Мушы зор» жигитлер темир тор ишинде.

Диджей Бахыт болса емлеўханада.

Ресторандағы қылмыслары ушын Кеўлимжай, Аббаз ҳәм Жәлменлерге Өзбекстан Республикасы Жынаят кодекси тийисли статьялары менен 2 жыл мүддетке азатлықты шеклеў жазасы тайынланды.

Судланыўшылардың азатлықтан шеклеў жазасын өтеў мǝнзили етип – Нөкис қаласындағы олар жасайтуғын үйлери белгиленди. Сондай-ақ, кешки саат 20:00 ден азанғы саат 06:00 ге шекем жасаў орнынан шықпаў, кафе, бар, ресторан ҳәм басқада кеўил ашар орынларға бармаў, спиртли ишимликлер ишпеў, Нөкис қаласы ИИО пробация топарының рәсмий рухсатысыз ҳәм разылығысыз жасаў жерин өзгертпеўи ҳәм административлик территория аймағынан сыртқа шықпаў шеклеўлери орнатылды. Және ҳәр айда кеминде бир мәртебе Нөкис қаласы ИИО пробация топарынан есаптан өтип турыў мәжбүрияты жүкленди.

Солай екен, ойламай басылған ҳәр бир қәдемниң жуўабы бар. Жынаят ушын болса жаза…

Жынаят ислери бойынша

Нөкис қаласы суды судьясы        Мақсет Бекимбетов

Сайлаў ҳаққындағы нызамшылықты бузғанлық ушын жуўапкершилик

Өзбекстан Республикасының Конституциясы, Сайлаў кодекси ҳәм басқа нызамшылық нормалары пуқаралар сайлаў ҳуқықлары қорғалыўының кепили болып хызмет етеди.

Усы нызам ҳужжетлериндеги нормалар пуқараларға улыўма ҳәм тең сайлаў ҳуқықларын, сайлаўлардың ашық ҳәм әшкаралық принциплери тийкарында өткерилиўине ҳуқықый тийкар болыў менен бирге сайлаў ҳуқықларына тәсир көрсеткенлик, сайлаў ҳаққындағы нызамшылықты бузғанлық ушын жуўапкершиликти де өз ишине алады.

Атап айтқанда Сайлаў кодексиниң 103-статьясында сайлаў ҳаққындағы нызамшылықты бузғанлық ушын жуўапкершилик белгиленген. Сайлаў күни ҳәм даўыс бериў басланыўынан бир күн алдын жәмәәтшилик пикири сораўларының нәтийжелери, сайлаў нәтийжелери прогнозларын, өткерилип атырған сайлаў менен байланыслы басқа мағлыўматларды (ҳәммеге мәлим етиў), сондай-ақ мәлимлеме тармақларына, Интернет тармағына жайластырыў қадаған етиледи.

Мәмлекетимизде сайлаў ҳаққындағы нызамшылықты бузғанлық ушын ҳәкимшилик ҳәм жынайый жуўапкершилик те нәзерде тутылған.

Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодекстин VI бабында сайлаў ҳәм референдумды шөлкемлестириў ҳәмде өткериў тараўындағы ҳуқықбузарлықлар ушын ҳәкимшилик жуўапкершилик белгиленген болып, оған тийкар Орайлық сайлаў комиссиясының, сайлаў комиссияларының, референдум өткериўши комиссиялардың жумысына араласқанлық ушын, олардың қарарларын орынламағанлық ушын, талабанның, оның исенимли ўәкилиниң, бақлаўшының яки сиясий партия ўәкилликли ўәкилиниң ҳуқықларын бузғанлық ушын, талабанлар, сиясий партиялар ҳаққындағы жалған мағлыўматларды тарқатқанлық ҳәм басқа ҳәрекетлер ушын жуўапкершилик белгиленген.

Сондай-ақ, сайлаў яки референдум өткериў, оларды өткериў ҳаққындағы нызамшылықты бузғанлық ушын Жынаят кодексиниң
146-статьясына тийкар базалық есаплаў муғдарының 25 есесине шекем жәрийма яки 360 саатқа шекем мәжбүрий жәмийетлик жумысларға, 3 жылға шекем мийнетке дузетиў ислери жазасы менен жазаланады.

Сайлаў ҳуқықының яки исенимли ўәкиллер ўәкилликлериниң әмелге асырылыўына тосқынлық етиў Жынаят кодексиниң
147-статьясына тийкар 480 саатқа шекем мәжбурий жәмәәт ислери яки
3 жылға шекем мийнет дүзетиў ислери яки 2 жылдан 5 жылға шекем азатлықты шеклеў яки 5 жылға шекем еркинен айырыў жазасы менен жазаланады.

Жынаят ислери бойынша

Хожели районы судының баслығы                   Ибрайым Алланиязов

Ҳуқықбузарлықлар профилактикасы

Қанлыкɵл районы Мәденият МПЖ имаратында, Өзбекстан Республикасы Олий Мажлис Сенаты Баслығы Т.Нарбаева ҳəм Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси Баслығы М.Камалов тəрепинен тастыйықланған “Жол карта”ның 11-бəнти ҳәм 24-бәнтилериниң орынланыўын тəмийинлеў ҳəм “Ҳуқықбузарлықлар профилактикасы күни”нде халықты сергекликке шақырыў, пуқаралар арасында жынаятшылық ҳəм ҳуқықбузарлықлардың алдын алыў мақсетинде, ушырасыў болып өтти.

Ушырасыўға Жынаят ислери бойынша Қанлыкөл район суды баслығы, районлық ишки ислер бɵлими, мекеме хызметкерлери, аймақ турғынлары қатнасты. Ушырасыў барысында, жоқарыда атап ɵтилген мəселелер бойынша тараў қəнигелери кеңнен мағлыўмат берип, бул бағдарда ислениўи тийис илажлар, алға қойылған ўазыйпалардың әҳмийети түсиндирилди.

Жаслар ҳәм олардың тәлим-тәрбиясына еледе итибарды күшейтиў зәрүр

Қарақалпақстан Республикасында жынаятлардың алдын алыў, жынаятшылық профилактикасын еледе күшейтиў, әдил судлаўды тәмийинлеў ҳәм коррупциясыз аймаққа айландырыў бойынша Жол картасының 11- 24-бәнтинде белгиленген ўазыйпалардың орынланыўын тәмийинлеў мақсетинде Шымбай районлар аралық экономикалық суды баслығы З.Бердимуратов тәрепинен Кегейли районында жайласқан «Қуяшлы», «Бахытлы», «Нурлы бостан», «Жалпақ жап» мәкан пуқаралар жыйынларында ҳәм «Абат» аўыл пуқаралар жыйынлары турғынлары менен ушырасты. Оларға тараўда қабыл етилип атырған жаңа Нызам ҳәм норматив ҳуқықый ҳүжжетлердиң әҳмийетин түсиндирди.

Сондай-ақ, аймақта ҳуқықбузарлықтың алдын алыў, жынаятшылыққа қарсы гүресиў, физикалық ҳәм юридикалық шахслардың мүрәжатлары менен ислесиў бағдарында әмелге асырылып атырған жумыслар бойынша мағлыўмат берди.

Атап айтқанда бүгинги күнде жүз берип атырған кеўилсиз хәдийселер, түрли жынаятлардың басым көпшилиги жаслар тәрепинен әмелге асырылып атыр. Солай екен, жаслар ҳәм олардың тәлим-тәрбиясына еледе итибарды күшейтиў зәрүр. Буннан басқа пара алыў, пара бериў жағдайлары анықланса дәрҳәл ҳуқық қорғаў уйымларына хабар бериў кереклиги бойынша үгит-нәсият жумыслары алып барылды.

Замир Бердимуратов
Шымбай районлар аралық экономикалық суды баслығы

Халық пенен ушырасыў

Хожели районы «Пǝрўаз» МПЖ турғынлары қатнасыўында, жынаят ислери бойынша Хожели районы судының баслығы И.Алланиязов, жынаят ислери бойынша Хожели район судының судья жǝрдемшиси Б.Турдибаев, Хожели районы прокурорының аға жəрдемшиси Б.Абыллаева ҳǝм Хожели РИИБ ХПБ профилактика инспекторы Р.Реймбаевлар тəрепинен 2021-жыл 19-август күни Хожели районы, «Пǝрўаз» МПЖ имаратында жынаятшылық ҳəм ҳуқықбузарлықтың алдын алыў бағдарында исленип атырған жумыслар ҳаққында, сондай-ақ, Ɵзбекстан Републикасы “Судлар ҳаққында”ғы ӨРН-703-санлы Нызамның мазмуны ҳəм əҳмийети ҳақкында пуқараларға кеңнен түсиндирип берди.

Жаңа нызам суд ҳәкимиятының ҳақыйқый ғәрезсизлигин тәмийинлеў тийкары  

Мәмлекетте демократияның үстинлиги, физикалық ҳәм юридикалық шахслардың ҳуқық ҳәм мәплериниң кепиллиги қорғалғанлығы суд ҳәкимиятиниң ашықлығы қай дәрежеде екенлигине байланыслы.

2021 жыл 28-июль күни жаңадан қабыл етилген Өзбекстан Республикасының “Судлар ҳаққында”ғы нызамы усы мақсетлерди өзине жәмлестирген болып, тараўда әмелге асырылып атырған реформалардың даўамы болып болып есапланады. Нызам 101 статьядан ибарат болып, рәсмий жәрияланған күннен, яғный 2021 жыл 29-июльдан нызамлы күшке кирди.

Судлар хызметиниң ашықлығын тәмийинлеўде әҳмийетли тийкар болып хызмет ететуғын жаңа баспадағы Өзбекстан Республикасының “Судлар ҳаққында”ғы Нызамында қандай жаңалықлар белгиленди.

Айтып өтиў керек, мәмлекетимиз басшысының судларға әдил судлаўды әмелге асырыў менен байланыслы болмаған ҳәр қандай ўазыйпаларды жүклеўге жол қоймаў ҳаққындағы талабы жаңа нызам менен беккемлеп қойылды.

Нызамда суд мәжилисинде ғалаба хабар қураллары ўәкиллери тосқынлықсыз қатнасып, белгиленген тәртипте фотосуратке алыў, видео ҳәм аудио жазыўларды әмелге асырыўы мүмкинлиги белгиленди. Солай болсада, алдын ғалаба хабар қураллары ўәкиллериниң суд мәжилисинде қатнасыў ҳуқықы басқа нызамлар ҳәм Жоқарғы суд Пленуми менен тәртипке салынар еди.

Жаңа нызамда Жоқарғы суд баслығының ўәкилликлери анықластырылып, толтырылды. Жоқарғы суд Пленумы мәжилисинде көрилетуғын мәселелер Жоқарғы суд баслығы тәрепинен киритилиўи, Жоқарғы суд баслығы судьялар Жоқарғы квалификациялық коллегияның қарарлары, шешимлери үстинен Судьялар жоқарғы кеңесине усыныс киритиўге ўәкилликли екенлиги нәзерде тутылмақда. Нызам менен судьяларға қосымша мәжбүриятлар белгилеп қойылды. Судья коррупцияның ҳәр қандай көринислерине ҳәм әдил судлаўды әмелге асырыў бойынша хызметине нызамсыз араласыўға урыныўларына қарсылық көрсетиўи ҳәмде бундай жағдайлар анықланған жағдайда бул ҳаққында Судьялар жоқарғы кеңесине хабар бериўи ҳәм суд процесси қатнасыўшыларын ҳүрмет етиўлери шәрт.

Сондай-ақ, судья шахсан ѳзи яки исенимли шахслары  арқалы исбилерменлик пенен шуғылланыўға,  судья, судьяның ери (ҳаялына) ҳам ер жетпеген перзентлери Ѳзбекстан Республикасы аймағының сыртында жайласқан шет ел банклеринде есап-бетлер (аманатлар) ашыўға ҳәм оларға ийе болыўға, нақ пул ғәрежетлерин ҳәмде қымбатлықларды сақлаўға, судта кѳрип шығылып атырған мәселе бойынша суд хүжжети нызамлы күшине киремен дегенше ашықтан-ашық пикир билдириўге ҳақлы емеслиги қатаң белгиленди.

Буннан тысқары, нызам менен судьяларды сайлаў ҳәм тайынлаў тәртибине ҳәм бир қанша ѳзгерис ҳәм қосымшалар киритилди.

Жынаят ислегенликте айыпланып атырған шахс, алдын судланған яки ѳзине қарсы қозғатылған жынаят иси реабилитация қылмайтуғын тийкарлар бойынша қысқартылған шахс, шет мәмлекет пуқаралығына ийе болған яки шет мәмлекетте жасаў ҳуқықын тастыйқлаўшы жасаў гүўалығына ямаса басқа хүжжетке ийе болған шахс, суд тәрепинен ҳәрекетке уқыпсыз ямаса ҳәрекетке уқыплылығы шекленген деп табылған шахс, психиатрия яки наркологиялық диспасерлеринде есапта турған шахс, судьяның ўәкилликлерин әмелге асырыўға тосқынлық қылатуғын басқа кеселликке шалынған шахс судьялық лаўазымына талабан болыўы мүмкин емеслиги ҳаққындағы норма менен толтырылды. Алдынғы нызамда судьялық лаўазымына талабанларға қойылатуғын талапларды белгилеўши бул нормада нәзерде тутылмаған еди.

Жоқарғы суд судьясы лаўазымына сайланатуғын шахслар юридиклық қәнийгелиги бойынша кеминде он бес жыллық ис стажына, соның менен бирге қағыйда ретинде, судья сыпатында кеминде жети жыллық ис стажына ийе болыўы лазым.

Юридикалық қәнийгелиги бойынша кеминде он жыллық ис стажына, соның менен бирге қағыйда ретинде, судья сыпатында кеминде еки жыллық ис стажына ийе болған шахслар Әскерий суд, уалаят суды ҳәм оған теңлестирилген судлар судьясы болыўы мүмкин.

Юридиклық қәнийгелиги бойынша кеминде жети жыллық ис стажына ийе болған шахслар болса районларара, район, қала судының, аймақлық әскерий судтың судьясы болыўы мүмкинлиги белгиленди.

Сондай-ақ, бурын нызамасты ҳүжжетлери менен тәртипке салынған судьяға интизамий ис қозғатыў ҳәм судьяға қолланылатуғын интизамий жаза шаралары ңызам менен белгилеп қойылды.

Яғный, судьяға интизамий ис тийисли судьялар квалификациялық коллегиясы тәрепинен судья усы нызамда шекленген ҳәрекетлерди ислегенлиги ҳаққындағы арза яки хабар бойынша өткерилген хизмет тексериўи нәтийжелерине көре қозғатылыўы мүмкин.

Судьялардың квалификациялық коллегиясы интизамий жуўапкершиликке тартылған судьяға ескертиў, орташа айлық ис ҳақының отыз пайызынан артық болмаған дәрежеде жәрима, квалификация дәрежесин бир дәрежеге түсириў ҳәм ўәкиллерин мүддетинен бурын тоқтатыў интизамий жаза шараларынан биреўин қоллаўы мүмкин.

Жуўмақлап айтқанда, усы нызамда белгиленген тәртип-қағыйдалар суд ҳәкимиятының беккемлигин, судлар хызметиниң ашықлығын тәмийинлеўде, пуқаралардың судлар хызметине исенимин беккемлеў, әдил судлаўға ерисиў дәрежесин әмелге асырыў ҳәм тараў ўәкиллерин қоллап-қуўатлаўға хызмет етеди.

Нөкис районы жынаят ислери  бойынша суды баслығы              Азат  Сейтанов