Даўа арза мәпи гөзленген даўагерге жиберилмегенлиги даўа арзаны қайтарыў ушын тийкар болмайды

Өзбекстан саўда-санаат палатасы аймақлық басқармасы “СС” АЖ мәпинде, жуўапкер “МТП” ЖШЖнен 277.549.000 сўм қарыздарлығын өндириўди сорап даўа арза менен экономикалық судына мүрәжат еткен.

Районлар аралық экономикалық судының уйғарыўы менен даўа арза Өзбекстан Республикасы Экономикалық процессуал кодексиниң 155-статьясының биринши бөлими 5-бәндине тийкар яғный, даўа арза даўагерге жиберилгенлигин тастыйықлаўшы ҳүжжет усынылмағанлығы себепли қайтарылған.

Экономикалық процессуал кодексиниң 150-статьясы биринши бөлимине тийкар даўагер даўа арза менен мүрәжат еткенде жуўапкерге ҳәм үшинши шахсларға даўа арзасының ҳәм оған қосымша қылынған, усы шахсларда болмаған ҳүжжетлердиң көширме нусқалары жиберилиўи керек.

Экономикалық процессуал кодексиниң 155-статьясының биринши бөлими 5-бәндинде, жуўапкерге ҳәм үшинши шахсларға даўа арзаның ҳәмде оған қосымша қылынған ҳүжжетлердиң көширмелери жиберилгенлигин, әпиўайыластырылған ис жүритиў тәртибинде көрип шығылатуғын ислер бойынша болса, жуўапкерге даўа арзасының ҳәм оған қосымша қылынған ҳүжжетлердиң көширмелери тапсырылғанлығын тастыйықлаўшы дәлийллер усынылмаған болса, судья даўа арзаны ҳәм оған қосымша қылынған ҳүжжетлерди даўагерге қайтарады деп көрсетилген.

Бирақ, судья даўа арза даўагерге жиберилгенлигин тастыйықлаўшы ҳүжжет усынылмағанлығына тийкарланып даўа арзаны надурыс қайтарған.

Себеби, даўа арзаны мәпи гөзленген даўагерге жиберилиўи кереклиги ҳаққындағы норма Экономикалық процессуал Кодексте де нәзерде тутылмаған.

 

Қарақалпақстан Республикасы

судының судьясы                     Уткиржон Сабиров

Экономикалық судлары тәрепинен мәмлекетлик бажы пулды өндириў  тәртиби ҳәм тийкарлары  

Өзбекстан Республикасы “Мәмлекетлик бажы ҳаққында”ғы Нызамы (кейинги орынларда-Нызам деп жүритиледи) 2020-жыл 7-январьдан баслап әмелге киритилип, Нызам  бажы пул ставкаларын туўрыдан-туўры тәртипке салыўға қаратылған  бирден-бир ҳүжжет болып есапланады. Бул Нызам мәмлекетлик бажыларды өндириўди тәртипке салыўшы 38 норматив-ҳуқықый ҳүжжетлердиң орнына ислеп шығылды. Нызам 5-бап, 31-статьядан ибарат.

Нызамға муўапық, мәмлекетлик бажы  бул– әмелге асырылған бир қатар хызметлер, атап айтқанда, суд тәрепинен даўа арзалары ҳәм басқа ҳүжжетлердиң қабыл қылыныўы, пуқаралық ҳалаты актлерин жүргизиў, бир қатар ҳүжжетлерди бериў, сондай-ақ, арнаўлы ҳуқықты бергенлиги ушын өндирилетуғын төлем.

Нызамның 4-статьясына муўапық, ўәкилликли шөлкемлер ҳәм лаўазымлы шахсларға мүражат қылып ҳәм өзине қарата юридикалық әҳмийетке ийе ҳәрекет ҳәм ҳүжжетлер бериўди әмелге асыратуғын юридикалық ҳәм физикалық шахслар мәмлекетлик бажы төлеўшилери болып есапланады.

Нызамныӊ 5-статьясының 2-бәнтине муўапық, экономикалық судлар тәрепинен мәмлекетлик бажы төмендеги жағдайларда өндириледи:

-экономикалық судларға берилетуғын даўа арзалардан, мекемелерди ҳәм пуқараларды банкрот деп табыў ҳаққындағы даўа арзалардан, даўа предметине ғәрезсиз талаплар менен арз қылыўшы үшинши шахс сыпатында иске қатнасыў ҳаққындағы арзалардан, экономика тараўында юридикалық шахслар ҳәм жеке тәртиптеги исбилерменлердиң ҳуқықлары жүзеге келиўи, өзгериўи яки бийкарлаў ушын әҳмийетке ийе болған фактлерди анықлаў ҳаққындағы арзалардан, экономикалық судтың ҳал қылыў қарарлары, ис жүритиўди тоқтатыў ҳаққындағы даўаны көрместен қалдырыў ҳаққындағы, суд жәриймаларын салыў ҳаққындағы уйғарыўлар үстинен берилетуғын апелляция, кассация шағымларынан, төрешилик судының ҳал қылыў қарарлары бойынша даўы ҳаққында, төрешилик судының ҳал қылыў қарарларын мәжбүрий орынлаў ушын орынлаў хат бериў ҳаққындағы ислер бойынша экономикалық суд уйғарыўының үстинен берилетуғын апелляция, кассация шағымларынан, шет ел судының (арбитражының) ҳал қылыў қарарын тән алыў ҳәм орынлаўға қаратыў ҳаққындағы ислер бойынша суд уйғарыўлары үстинен берилетуғын апелляция, кассация шағымларынан, экономикалық судлар тәрепинен ҳүжжетлердиң дубликатларын ҳәм көширме нусқаларын бергенлиги ушын.

Нызамның қосымшасына муўапық, экономикалық судларға берилетуғын  даўа арза, арзалар, шағымларға төленетуғын мәмлекетлик бажы ставкалары белгиленди. Оған көре,  мүлкий түрдеги даўа арзалардан даўа баҳасының 2 пайызы, бирақ базалық есаплаў муғдарының 1 есесинен кем болмаған муғдарда, мүлкий болмаған даўа арзалардан базалық есаплаў муғдарының 10 есеси, шөлкемлерди ҳәм пуқараларды банкрот деп  табыў ҳаққындағы арзалардан базалық есаплаў муғдарының  3 есеси, хожалық шәртнамаларын дүзиў, өзгертиў яки бийкар ҳаққындағы даўа арзалардан базалық есаплаў муғдарының 10 есеси (киши бизнес субъектлерине усы көрсетилген ставкалардың 50 пайызы муғдарында), апелляциялық, кассациялық арзалардан биринши инстанция судында көрип шығыў ушын берилгенде төленетуғын ставканың 50 пайызы муғдарында, суд ҳүжжетлериниң дубликатларын ҳәмде тәреплер ҳәмде исте қатнасыўшы басқа  шахслардың илтимасына көре экономикалық суды тәрепинен басқа ҳүжжетлериниң көширме нусқаларын бергенлик ушын ҳүжжеттиң ҳәр бир бети ушын базалық есаплаў муғдарының 2 пайызы, төрешилик судының ҳал қылыў қарарлары жүзесинен даўласыў ҳаққындағы, сондай-ақ төрешилик судларының ҳал қылыў қарарларын мәжбүрий орынлаў ушын  орынлаў хат бериў ҳаққындағы арзалардан  базалық есаплаў муғдарының 2 есеси, шет ел судлары ҳәм арбитражларының қарарларын тән алыў ҳәм орынлаў хат бериў ҳақққындағы арзалардан  базалық есаплаў муғдарының 2 есеси муғдарында  мәмлекетлик бажы төленеди.

Өзбекстан Республикасы Экономикалық процессуал кодексиниң 114-статьясына  муўапық даўаның баҳасы төмендегише анықланады:

1) пул қаржыларын өндириў ҳаққындағы даўа  арзалар бойынша-өндирилетуғын суммадан келип шыққан ҳалда;

2) мал-мүлкке болған мүлк ҳуқықын тән алыў ҳаққындағы даўалар бойынша-мал-мүлктиң баҳасынан келип шыққан ҳалда;

3)орынлаў ҳүжжетин яки өндириў сөзсиз (акцептсиз) тәртипте әмелге асырылатуғын басқа ҳүжжетти орынлаў мүмкин емес деп табыў ҳаққындағы даўалар бойынша-даўласып атырған суммадан келип шықққан ҳалда;

4) мал-мүлкти талап етип алыў ҳаққындағы даўалар бойынша-усы мал-мүлктиң баҳасынан келип шыққан ҳалда;

5) жер участкасын талап етип алыў ҳаққындағы даўалар бойынша- жер участкасының белгиленген баҳасынан келип шыққан ҳалда, баҳасы болмағанда базар баҳасына көре анықланады.

Даўаның баҳасына  даўа арзада көрсетилген неустойка суммалары да киргизиледи.

Бир неше талаптан ибарат даўаның баҳасы барлық талаплардың  суммасы менен анықланады.

Көрсетилген талаплар менен экономикалық судларына даўа арза берилгенде даўа баҳасы жоқарыда көрсетилген тәртипте анықланып, анықланған сумманың 2 пайызы муғдарында, бирақ базалық есаплаў муғдарынан кем болмаған муғдарда мәмлекетлик бажы пул төлениўи лазым.

Нызамның 19-статьясына муўапық, пул қаржысы болмаған ҳәм бул хызмет көрсетиўши банк тәрепинен тастыйықланған жағдайда, исбилерменлик жумысы менен шуғылланыўшы юридик ҳәм физикалық шахсларға судтың уйғарыўына тийкар мәмлекетлик бажыны төлеўге рухсат берилиўи мүмкин. Банктиң мағлыўматнамасында судқа мүрәжат етилген сәнеден көби менен үш күн алдынғы сәне көрсетилген болыўы мүмкин.

Өзбекстан Республикасы Экономикалық процессуал кодексиниң талапларына тийкар белгиленген тәртипте ҳәм муғдарда мәмлекетлик бажы пул төленбегенлиги берилген даўа арза, апелляциялық яки кассациялық арзаны қайтарыў ушын тийкар болады.

Мысалы,  “ALTIBAY ORAZIMBETOV” фермер хожалығы Нөкис районлар аралық экономикалық судының 2021 жыл 19 февраль күнги ҳал қылыў қарарына наразы болып апелляциялық тәртипте  арза берген. Фермер хожалық банк есап бетинде пул қаржысы жоқлығы себепли апелляциялық арзасын мәмлекетлик бажы пул төлемисиз қабыллаўды сораған.

Фермер хожалығының банктеги есап бетинде пул қаржысы жоқлығы ҳүжжетлер менен тастыйықланбағанлығы себепли судтың 2021 жыл 26 март күнги уйғарыўы менен  апелляциялық арза қайтарылған.

Сондай-ақ, Нызам менен шет ел валютада белгиленген мәмлекетлик бажы ставкалары қайта көрип шығылып, базалық есаплаў муғдарынан келип шығып, оларды сўм эквивалентинде өндириў тәртиби  енгизилди.

Усы күнге шекем мәмлекетлик бажыны қайтарыў нызам ҳүжжетлеринде белгиленип, бирақ оны қайтарыў мүддетлери, тәртиби ҳәм қайсы органлар арқалы әмелге асырылыўы  анық көрсетилмеген еди. Ендиликте, мәмлекет тәрепинен мәмлекетлик бажы суммаларын қайтарыў бажы пул төлеўшиниң жазба арзасына көре яки судтың ҳал қылыў қарары тийкарында әмелге асырылады. Мәмлекетлик бажыны өндирген мәмлекетлик орган  яки шөлкемниң баслығы  оны қайтарыўдың нызамлылығын тастыйықлаған жағдайда, мәмлекетлик орган яки шөлкем  ҳәм мәмлекетлик бажының басқа алыўшылары алдын өз есап бетлерине өткерилген мәмлекетлик бажы суммаларының тийисли бөлимин  төлеўшиниң жазба арзасын алған күннен баслап бес күн ишинде яки суд ҳүжжетлери тийкарында қайтарады.

 

Қарақалпақстан Республикасы

судының экономикалық ислери бойынша

судлаў қурамының судьясы                            Гаўхар Зарипова

ҲАЯЛ-ҚЫЗЛАР ТУРМЫС ДӘРЕЖЕСИН ЖАҚСЫЛАЎ МӘМЛЕКЕТИМИЗ СИЯСАТЫНЫҢ ТИЙКАРҒЫ ЖӨНЕЛИСЛЕРИНИҢ БИРИ

Халқымыз, ҳаял-қызлар турмыс дәрежеси ҳәм сыпатын асырыў мәселеси мәмлекетимиз сиясатының тийкарғы жөнелислериниң бирине айланбақта.

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев мәмлекетлик хызметкер кәрхана- шөлкем баслықлары хызмет ханасында отырмастан, әпиўайы пуқаралар менен ашық сәўбетлесиўлер өткерип олардың қыйнап киятырған мәселе ҳәм машқалаларын үйренип олардың шешимин табыў илажларын көриў, пуқаралардың бугинги турмысынан разы болып жасаўды тәмийинлеў керек екенлигин атап өткен еди.

Усы тийкарда, Нөкис районлар аралық ҳәкимшилик судының судьясы Ж.Аймаганбетова тәрепинен жоқарыда атап өтилген мәселелер бойынша Элликқала районы аймағында жасаўшы “Ҳаяллар дәптери”не киргизилген ҳуқықый жәрдемге мүтәж ҳаял-қызлар менен ашық сәўбетлесиўлер өткерилди. Оларды қыйнап киятырған мәселе ҳәм машқалалары үйренилип, тийислилиги бойынша ҳуқықый түсиниклер берилди.

 

 

 

Көшпели суд мәжлиси

Қанлыкөл районы Мәмлекетлик хизметлер орайы имаратыда көшпели суд мәжлиси болып өтти.

Көшпели суд мәжлисинде жынаят ислери бойынша Хожели районы судының баслығы И.Алланиязов тәрепинен санитария қағыйдалары, суў ҳәм суўдан пайдаланыў ҳәмде автомобиль транспортында жолаўшыларды лицензиясыз тасыў тараўындағы ҳуқықбузардықлар бойынша ҳуқықбузыўшы қатарында иске тартылған 25 пуқараның қарсысына топланған ҳәкимшилик иси көрип шығылды ҳәмде ҳуқықбузыўшыларға Өзбекстан Республикасы ҲЖҳКниң тийисли статьялары менен жаза шарасы тайынланды.

Сондай-ақ, усы аймақ турғынлары қатнасында жынаятшылық ҳəм ҳуқықбузарлықтың алдын алыў бағдарында исленип атырған жумыслар ҳаққында, өзин-өзин басқарыў органлары менен биргеликте орынларда жынаятшылық ҳəм хўқықбузарлықтың алдын алыўға қаратылған жǝмиет қǝўипсизлиги ҳǝм жǝмиет тәртибине қарсы жынаятлар ҳǝм адам саўдасы жынаятына карсы гүресиў ҳәм оның ақыбетлери, келиб шығыў себеплери ҳаққында ҳәм оның алдын алыў бойынша кеңнен түсиник берип өтти.

Еки жыл мүддетке азатлықты шеклеў жазасы тайынланды

Жынаят ислери бойынша Елликқала район суды баслығы О.Мауленов тәрепинен 2021 жыл 13 сентябрь күни Элликкала районы “Навоий” мәкан пуқаралар жыйынында көшпели суд мәжилиси өткерилди. Көшпели суд мәжилисинде Өзбекстан Республикасы Жынаят кодексиниң 210-статьясы яғный пара алыу жынаяты менен айыпланған Д.Дның қарсысына қозғатылған жынаят иси көрип шығылды. Ис ҳалатына көре судланыўшы Д.Д. районлық мәденият үйи баслығы лаўазымында ислеп жүрип өз хызмет ўазыйпасынан қастан пайдаланып, усы мекемеде ислеўши О.К. ны 0,5 ставка айлық ис ҳақысын 1 ставкаға өзгертип бериў есесине 1.млн.300.мың. сум пара пулларын танысы Б.А. арқалы алған ўақтында айғаклы затлар менен қолға алынған.

Көшпели суд мәжилисинде Д.Дның алдын судланбағанлығы, ислеген қылмысынан шын кеўилден пушайман болғанлығы есапқа алынып, оған үш жыл мүддетке белгили ҳуқықлардан айырыў менен бирге, еки жыл мүддетке азатлықты шеклеў жазасы тайынланды.

 

Жынаят ислери бойынша

Елликқала районы суды баслығы           Оразбай Маўленов

Ижара шартнамасынан келип шығатуғын даўларды шешиўде пуқаралық  нызам ҳүжжетлерин қоллаў

 Мүлк ижарасы бойынша тәреплердиң өз-ара ҳуқықый қатнасықлары Өзбекистан Республикасының «Ижара ҳаққында»ғы Өзбекистан Республикасының Нызамы, Өзбекистан Республикасы Пуқаралық кодексиниң (кейинги орынларда- Пуқаралық кодекси деп жүрителеди) 34-бабы,  Өзбекистан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2009 жыл 8 апрелдеги «Мәмлекет мүлкин ижараға бериў тәртибин жетилистириў ис-илажлары ҳаққында»ғы 102-санлы қарары менен тастыйықланған «Мәмлекет мүлкин ижараға бериў тәртиби ҳаққында»ғы Реже ҳәмде басқа нызам ҳәм нызам асты ҳүжжетлери менен тәртипке салынады.

Мүлк ижарасы шәртнамасы  бойынша ижараға бериўши ижараға алыўшыға ҳақ есесине мал-мүлкти ўақтынша ийелик етиў ҳәм пайдаланыў яки пайдаланыў  ушын тапсырыў миннетлемесин алады.

Мүлк ижара шәртнамасы бир жылдан артық мүддетке дүзилетуғын болса, тәреплердиң бири юридик шахс болған жағдайларда болса, мүддетине қарамастан жазба түрде дүзилиўи шәрт.

Көшпес мүлк пенен байланыслы ижарасы шәртнамасы мәмлекетлик дизимнен өткерилиўи лазым. Көшпес мүлк ижара шәртнамаларын мәмлекетлик дизимнен өткериў тәртибине әмел қылмаслық  Пуқаралық кодексиниң 112-статьясына тийкар, шәртнаманың ҳақыйқый емеслигине алып келеди ҳәм Пуқаралық кодексиниң 114-статьясында нәзерде тутылған питимлердиң ҳақыйқый емеслиги ақыбетлери қолланылады.

Егер тәреплердиң бири шәртнаманы мәмлекетлик дизимнен өткериўден бас тартса, екинши тәреп ижара шәртнамасын дизимнен өткериўге мәжбүрлеў ҳаққындағы талап пенен судқа даўа арза муражат қылыўға ҳақылы.

Шәртнама қандай формада дүзилген болса, оны өзгертиў туўрысындағы келисим де, егер нызам ҳүжжетлеринен басқаша тәртип келип шықпаса, сондай формада дүзиледи. Буннан келип шығып, мәмлекетлик дизимнен өткерилиўи лазым болған көшпес мүлк ижарасы шәртнамасын өзгертиў ҳаққындағы тәреплердиң келисиўи де шәртнаманың ажыралмас бөлеги есапланып, дизимнен өткерилиўи лазым.

Пуқаралық кодексиниң 538-статьясының мазмунынан келип шығып, мүлктиң ийеси ямаса нызам менен яки мүлкдар тәрепинен мүлкти ижараға бериў ўәкиллиги берилген басқа шахслар ижараға бериўшилер болыўы мүмкин. Ижараға бериўшиниң мүлк ийеси екенлиги мәселесин анықлаўда судлар мүлкке болған ҳуқықын белгилеўши (ийелик ҳуқықы мәмлекетлик дизимнен өткерилгенлиги ҳаққындағы гуўалық, алды-сатты шәртнамасы, кадастр ҳүжжетлери, транспорт қуралының техник паспорты ҳәм басқалар) ҳәм ижараға бериўши ҳақыйқатында да мүлк ийеси екенлигин тастыйықлаўшы ҳүжжетлерин талап қылады.

Мүлк ижара шәртнамасы бойынша ижара мүддетин белгилеў ҳуқықы тәреплердиң өзлерине берилген ҳәм бундай мүддет ижара шәртнамасында көрсетиледи.

Егер мүлк шәртнамасының мүддети белгиленбеген болса, шәртнама белгисиз мүддетке дүзилген есапланады. Бунда тәреплердиң ҳәр бири басқа тәрепти бир ай алдын, көшпес мүлк ижарасында болса- үш ай алдын жазба түрде ескертип, қәлеген пайытта шәртнамадан ўаз кешиўи мүмкин.

Егер, нызам менен айырым түрдеги мүлк ижарасы шәртнамалары ушын ең көп  (соңғы) мүддет белгиленген болып, шәртнама белгиленген усы соңғы мүддеттен артық мүддетке дүзилген болса, бундай шәртнама белгиленген соңғы мүддетке тең мүддетке дүзилген есапланады.

Егер нызам менен айырым түрдеги мүлк ижарасы шәртнамалары ушын ең кем (шекленген) мүддети белгиленген болып, шәртнама усы  ең кем мүддетинен де кем мүддетке дүзилген болса, бундай шәртнама Пуқаралық кодексиниң 116-статьясына муўапық өз-өзинен ҳақыйқый емес есапланады.

Егер шәртнамада басқаша тәртип нәзерде тутылмаған болса, мал-мүлк барлық тийисли затлары ҳәм оған байланыслы ҳүжжетлери менен бирге ижараға тапсырылады (техник паспорт, сыпат сертификаты ҳ.т.б). Егер бундай тийисли затлар ҳәм ҳүжжетлер тапсырылмаған болса ҳәм ижараға алыўшы оларсыз мал-мүлктен оның ўазыйпасы бойынша пайдалана алмаса ижараға алыўшы ижара шәртнамасын бийкар етиўди талап етиўге ҳақылы.

Сондай-ақ, ижараға алыўшы мал-мүлктен шәртнама шәртлерине муўапық, егер бундай шәртлер шәртнамада белгиленбеген болса-мал-мүлктиң ўазыйпасына муўапық пайдаланыўы лазым.

Егер ижараға бериўшиниң жазба ескертиўине қарамастан, ижараға алыўшы мал-мүлктен шәртнама шәртлерине яки мал-мүлктиң ўазыйпасына муўапық болмаған ҳалда пайдаланса, ижараға бериўши шәртнаманы мүддетинен алдын бийкар етиўди ҳәм зиянның қапланыўын талап етиўге ҳақылы.

 

Қарақалпақстан Республикасы

суды судьясы   Гаўҳар Зарипова

 

 

Миннетлемелер миннетлеме шәртлерине ҳәм нызам ҳүжжетлери талапларына муўапық лазым дәрежеде орынланбаса нызамда белгиленген тәртипте жуўапкершиликке тартыўға себеп болады

Даўагер Өзбекстан Республикасы мәмлекетлик активлерин басқарыў Агентлигиниң Қарақалпақстан Республикасы басқармасы  жуўапкер “K N” жуўапкершилиги шекленген жәмийетиниң қарсысына даўа арза менен мүрәжат етип,  жуўапкерден 6 016 000 сўм пеня өндириўди сораған.

Биринши инстанция судының 2021-жыл  1-июль күнги ҳал қылыў қарары менен даўа арза  қысман  қанаатландырылып, жуўапкерден даўагердиң пайдасына 1 203 200 сўм пеня өндирилген, даўаның қалған бөлеги  қанаатландырыўсыз қалдырылған.

Ҳал қылыў қарарына наразы болып жуўапкер апелляция тәртибинде арза берген.

Исте анықланған жағдайларға қарағанда, тәреплер ортасында 2019-жыл 5-ноябрь күни Хожели районы Сарышунгил АПЖ аймағында жайласқан “Суў бөлистириў қурылмасы”на инвестиция киргизиў шәрти менен сатып алыў туўрысында алды-сатты шәртнамасы дүзилген. Шәртнамаға тийкар жуўапкер бир жыл мүддет ишинде 150 000 000 сўмлық инвестиция киргизиў ҳәм палыз өнимлерин жетистириўге қәнийгелестирилген теплица жумысын шөлкемлестириў  миннетлемесин алған.

Шәртнаманың 2-қосымшасына тийкар жуўапкер 2019 жылдың 4 шерегинде 10 000 000 сўм, 2020 жылдың 1 ҳәм 2 шерегинде 45 000 000 сўмнан, 2020 жылдың 3 шерегинде 50 000 000 сўм инвестиция киргизиўи лазым болған болса да,  10 000 000 сўмлық миннетлемеси 397 күнге, 90 000 000 сўмлық миннетлемеси 123 күнге кешиктирип орынланған.

Шәртнаманың 5.6-бәнтине тийкар инвестиция миннетлемелери  орынланбаған жағдайда  жуўапкер кешиктирилген ҳәр бир күн ушын орынланбаған инвестиция миннетлемесиниң 0,04 пайызы муғдарында, бирақ кешиктирилген инвестиция миннетлемелери  муғдарының 50 пайызынан аспаған ҳалда пеня төлеў миннетлемесин алған.

Сонлықтан даўагер тәрепинен 6 016 000 сўм пеня есапланған. Биринши инстанция суды жуўапкердиң мүлкий аўҳалын итибарға алып, талап етилген пеняны 1 203 200 сўмға кемейтирген.

Өзбекстан Республикасы Пуқаралық кодексиниң 333-статьясына муўапық, қарыздар айыбы болған жағдайда миннетлемени орынламаған яки лазым дәрежеде орынламағаны ушын егер Нызам ҳүжжетлеринде яки шәртнамада басқаша тәртип белгиленбеген болса, жуўап береди.

Жуўапкер апелляциялық арзасында мәмлекетимизде короновирус инфекциясы (COVID-19) тарқалыўының алдын-алыўға қаратылған илажлар енгизилгенлиги себепли тийисли миннетлемелерин орынлаўды кешиктиргенлигин себеп етип көрсеткен. Бирақ, истеги анықланған жағдайларға қарағанда жуўапкер 10 000 000 сўмлық миннетлемесин 2019 жылдың 31 декабрь күнине, 45 000 000 сўмлық миннетлемесин 2020 жылдың биринши шерегинде орынлаўы лазым болса да, бул миннетлемелерди тек ғана 2021 жыл январь айында орынлаған.

Апелляция инстанция суды жуўапкер шәртнама миннетлемелерин орынлаўды мәмлекетимизде короновирус инфекциясы (COVID-19) тарқалыўының алдын-алыўға қаратылған илажлар енгизилместен алдын кешиктиргенлиги себепли оны жуўапкершиликтен азат етиўге тийкар жоқ деп есаплап, биринши инстанция судының ҳал қылыў қарарын өзгериссиз қалдырыў ҳаққында шешим қабыллаған.

 

Қарақалпақстан Республикасы суды

экономикалық ислери бойынша

судлаў қурамы судьясы Гаўҳар Зарипова

 

Солидар жуўапкершилик  

    Солидар жуўапкершилик бир неше қарыздардың миннетлемесине тийисли пуқаралық жуўапкершилик болып есапланады. Солидар жуўапкершилик пенен байланыслы түсиниклер Өзбекстан Республикасы Пуқаралық кодексиниң 252-255-статьяларында өз көринисин тапқан.

Егер, карыздарлар шерик болып миннетлеме алғанында кредитор  ҳәмме қарыздарлардан  миннетлемени солидар орынлаўды да, олардың ҳәр биринен өз алдына орынлаўды да, соның менен бирге, қарызды толық яки оның бир  бөлегин төлеўди де талап етиўге ҳақылы.

Солидар қарыздарлардың биринен толық қанаатланбаған кредитор ала алмаған нәрсесин басқаларынан талап етиў ҳуқықына ийе.

Солидар қарыздарлар миннетлеме толық орынланбағанға шекем миннетли болып қала береди. Солидар миннетлемениң қарыздарлардан бири тәрепинен толық орынланыўы қалған қарыздарларды миннетлемеден азат етеди.

Егер нызамларда яки шәртнамаларда басқаша тәртип белгилеп қойылған болмаса, солидар миннетлемени орынлаған қарыздар өз үлесин шегирип таслап, басқа қарыздарларға тең үлеслерде регресс талабын қойыў ҳуқықына ийе болады.

Экономикалық судларында көбинесе кепиллик шәртнамасына тийкар солидар жуўапкершилик пенен байланыслы ислер көриледи.

Мысалы, Өзбекстан Саўда-санаат Палатасы Қарақалпақстан Республикасы басқармасы даўагер АК “Микрокредитбанк” мәпин қорғап, жуўапкер “MM” ЖШЖ ҳәм қосымша жуўапкер “MО” ЖШЖдан 600 000 000 сўм тийкарғы кредит қарыздарлық,  46 500 000 сўм пайызын солидар тәртипте өндириўди, өндириўди қосымша жуўапкер “MО” ЖШЖға тийисли гиреўдеги мүлклерге қаратыўды, гиреўдеги мүлклердиң  ким-зыят саўдасында сатылыў баҳасын белгилеп бериўди сораған.

Истеги анықланған жағдайларға қарағанда, тәреплер ортасында 2020-жыл 09-июль күни 111-санлы кредит шәртнамасы дүзилген. Кредит шәртнамасына тийкар банк филиалы “MM” ЖШЖне қурылыс материалларын сатып алыўы ушын жыллық 21 пайыз төлеў шәрти менен, 36 ай мүддетке 600 000 000 сўм муғдарында кредит ажыратқан.

Ажыратылған кредиттиң қайтарылыўына “МО” ЖШЖ кепил болып тәреплер ортасында 2019-жыл 09-июль күни кепиллик шәртнамасы дүзилген.

Сондай-ақ, 2020 жыл 13 июль күнги гиреў шәртнамасына тийкар “МО” ЖШЖне тийисли Мойнақ районы, Жиемуратов көшеси номерсиз жайда жайласқан тәбийий газ компрессоры ҳәм  компьютер колонкасы гиреўге койылған.

“ММ” ЖШЖ кредит шәртнамасында белгиленген миннетлемелерин орынламай, кредит ҳәм оған есапланған пайызларын төлемегенлиги себепли Өзбекстан Саўда-санаат Палатасы Қарақалпақстан Республикасы басқармасы банктиң мәпинде судқа даўа арза менен мүрәжат еткен.

Кепиллик шәртнамасына тийкар кепил, кредит шәртнамасы бойынша “ММ” ЖШЖниң барлық миннетлемелериниң орынланыўы бойынша банк алдында шақырып алынбайтуғын тәризде ҳәм сөзсиз жуўап бериў миннетлемесин алған.

Сонлықтан биринши инстанция судының 2021 жыл  26 май күнги ҳал қылыў қарары менен даўа арза талаплары қысман қанаатландырылып, “ММ” ЖШЖ суд мәжлисине шекем  пайызынан 17 600 000 сўм төлегенлигин итибарға алып, “ММ” ЖШЖ ҳәм “МО” ЖШЖнен банктиң пайдасына солидар тәртипте 600 000 000 сўм кредит қарызы, 28 900 000 сўм пайызын өндириўди, өндириўди гиреўдеги мал-мүлкке қаратыўды, буннан тысқары исти көриў нәтийжеси менен  12 930 000 сўм мәмлекетлик бажы пулды “ММ” ЖШЖ ҳәм “МО” ЖШЖнен солидар тәртипте бюджетке өндириўди лазым тапқан.

 

 

Қарақалпақстан Республикасы

суды судьясы     Гаўҳар Зарипова

 

 

 

 

 

Қамсызландырыў шәртнамасы

Қамсызландырыў  пуқара яки юридик шахстың (қамсызланыўшы) қамсызландырыў шөлкеми менен (қамсызландырыўшы)  менен дүзетуғын мүлкий яки жеке мүлкий қамсызландырыў шәртнамалары тийкарында әмелге асырылады.

Қамсызландырыў шәртнамасы жазба түрде дүзилиўи лазым. Бул талапқа әмел қылмаслық шәртнаманың ҳақыйқый саналмаслығына себеп болады.

Қамсызландырыў шәртнамасының тәреплериниң бири (қамсызланыўшы) қатнасық уқыплылығына ийе болған физикалық яки юридик шахс, екинши тәреп (қамсызландырыўшы) болса коммерциялық шөлкем есапланған ҳәм тийисли түрдеги қамсызландырыўды әмелге асырыўға  лицензиясы болған юридик шахслар болыўы мүмкин.

Мүлкий қамсызландырыў шәртнамасына муўапық қамсызландырыўшы қамсызландырыў ҳәдийсеси жүз бергенде қамсызланыўшыға   бул ҳәдийсе ақыбетинде қамсызландырылған мүлкке жеткерилген зиянды ямаса қамсызланыўшының басқа мүлкий мәплери менен байланыслы зиянды шәртнамада белгиленген сумма шеңберинде төлеў миннетлемесин алады.

Мүлкий қамсызландырыў шәртнамасы бойынша төмендегилер қамсызландырылыўы мүмкин:

мал-мүлктиң жойтылыўы (набыт болыўы), кемис шығыўы яки зиянланыўы қәўпи;

пуқаралық жуўапкершилиги қәўпи-басқа шахслардың өмири, ден- саўлығы яки мал-мүлкине зиян келтирилиўи ақыбетинде  жүзеге келетуғын миннетлемелер бойынша жуўапкершилик, нызамда нәзерде тутылған жағдайларда болса, сондай-ақ шәртнамалар бойынша жуўапкершилик қәўпи;

исбилерменлик қәўпи-   исбилерменниң контрагентлериниң өз  миннетлемелерин бузыўы яки исбилерменге байланыслы болмаған жағдайларға көре бул искерлик шәрт-шәраятларының өзгериўи себепли исбилерменлик искерлигинен күтилген дәраматларын ала алмаслық қәўпи.

мүлкий қамсызландырыў шәртнамасын дүзиўде қамсызланыўшы менен қамсызландырыўшы ортасында төмендегилерге ерисилиўи лазым:

қамсызландырыў объекти болған белгили бир мал-мүлк ямаса басқа мүлкий мәп туўрысында;

қамсызландырыў пулының  муғдары туўрысында;

қамсызландырыў төлеми муғдарын анықлаў тәртиби туўрысында, егер шәртнамада оны қамсызландырыў пулынан аз муғдарда төлеў мүмкиншилиги нәзерде тутылған болса;

қамсызландырыў сыйлығының муғдары ҳәм оны төлеў мүддети (мүддетлери) туўрысында;

шәртнаманың әмел қылыў мүддети туўрысында.

Басқа түрдеги шәртнамалардан парықлы түрде, қамсызландырыў шәртнамасы белгисиз мүддетке  дүзилиўи мүмкин емес.

Қамсызландырыў шәртнамасының әмел қылыныўының басланыўы Өзбекстан Республикасы Пуқаралық кодексиниң 947-статьясының биринши бөлиминде белгиленген.

Оған муўапық, қамсызландырыў шәртнамасы, егер онда басқаша тәртип нәзерде тутылмаған болса, қамсызландырыў сыйлығы яки биринши төлем төленген пайыттан күшке киреди ҳәм оның шәртлери, егер шәртнамада қамсызландырыў әмел қылыўы басланыўының басқаша мүддети нәзерде тутылмаған болса, қамсызландырыў шәртнамасы күшке киргеннен кейин жүз берген қамсызландырыў ҳәдийселерине қолланылады.

Егер қамсызландырыў шәртнамасы миннетлеме орынланыўының тәмийнаты сыпатында дүзилген болса, тийкарғы миннетлеме орынланбаған жағдайда кредитор қамсызландырыўшыдан қамсызландырыў пулын төлеўди талап етиў ҳуқықына ийе болады.

Егер  қамсызландырыў шәртнамасы хожалық шәртнамасы бойынша миннетлемелер орынланыўының тәмийнаты сыпатында дүзилген болса, қамсызландырыўшыға талап билдирилгенге шекем кредитор қарыздардан қарызын өндириў шараларын көриўи зәрүр ҳәм тек қарыздардың  миннетлемесин орынлаў ушын мал-мүлки жетерли болмағанында кредитор қамсызландырыўшыға талап билдириў ҳуқықына ийе, егер қамсызландырыў шәртнамасында басқаша тәртип белгиленбеген болса.

Қарыздардың мал-мүлкиниң миннетлемени  орынлаў ушын жетерли емеслиги  мәмлекет орынлашысының орынлаў ҳүжжетин Өзбекстан Республикасының «Суд ҳүжжетлери ҳәм басқа органлар ҳүжжетлерин орынлаў ҳаққында»ғы Нызамының  40-статьясының биринши бөлими 3-бәндине тийкар өндириўшиге қайтарыў ҳаққындағы қарары менен тастыйықланады.

Усы орында бир мысал. АК «Хамкорбанк» тәрепинен 2017 жыл 28 июль күнги кредит шәртнамасына тийкар  «Д» жеке меншик турақ жай ийелери шериклигине қурылыс-оңлаў жумысларын әмелге асырыўы ушын 60 ай мүддетке, жылына 14 пайыз төлеў шәрти менен 300 000 000 сўм муғдарында  кредит ажыратылған. Кредиттиң ўақтында қайтарылыўын тәмийинлеў мақсетинде банк, шериклик ҳәм қамсызландырыў компаниясы ортасында 2017 жыл 11 август күни «кредитти қамсызландырыў шәртнамасы» дүзилген ҳәм усы күни қамсызландырыў полиси берилген.

Турақ жай ийелери шериклиги кредит қарызын төлеў мүддетлерин кешиктиргени ушын банк кредит шәртнамасын мүддетинен бурын бийкар етип, турақ жай ийелери шериклигинен 249 354 238 сўм кредит қарызы, 75 742 670 сўм есапланған пайызы ҳәм 3 278 365 сўм пеня өндириўди сорап судқа даўа арза менен мүрәжат еткен. Биринши инстанция судының 2020 жыл 7 февраль күнги ҳал қылыў қарары менен даўа арза қысман қанаатландырылған, турақ жай ийелери шериклигинен банктиң пайдасына 239 627 374,66 сўм кредит қарызы, 74 742 670 сўм пайызы, 3 278 365 сўм пеня өндирилген. Судтың ҳал қылыў қарарына тийкар берилген орынлаў хат мәмлекет орынлаўшысының 2020 жыл 03 июль күнги қарары менен  Өзбекстан Республикасының «Суд ҳүжжетлери ҳәм басқа органлар ҳүжжетлерин орынлаў ҳаққында»ғы Нызамының  40-статьясының биринши бөлими 3-бәндине тийкар өндириўшиге қайтарылған. Сонлықтан АК «Хамкорбанк» судқа даўа арза менен мүрәжат етип, қамсызландырыў компаниясынан  турақ жай ийелери шериклигиниң төлеў имканияты болмаған 233 927 809,03 сўм тийкарғы қарызын, 114 539 158,27 сўм пайызын ҳәм 21 826 699,15 сўм пеняны өндириўди сораған.

         Биринши инстанция судының 2021 жыл 19 июль күнги ҳал қылыў қарары менен даўа арза қысман қанаатландырылған. Қамсызландырыў компаниясынан АК «Хамкорбанк» пайдасына 233 927 809,03 сўм қамсызландырыў пулы өндирилген,  даўа талапларының қалған бөлеги қанаатландырыўсыз қалдырылған.

         Исте анықланған жағдайларға қарағанда, қамсызландырыў шәртнамасының 1.11-бәндине тийкар қамсызландырыўшы қамсызландырыў ҳәдийсеси нәтийжесинде қамсызланыўшыға қарыз алыўшы тәрепинен кредиттиң тийкарғы бөлими (кредиттен пайдаланғанлық пайызлардан тысқары) қайтарылмағанлығы бойынша көрилген зиянды қаплаў миннетлемесин алған. Қамсызландырыў шәртнамасының 3.1-бәндинде усы шәртнама бойынша қамсызландырыў пулы 300 000 000 сўмды, яғный ажыратылған кредит баҳасының 100 пайызын қураған.

Ис судта көрилген ўақытта қайтарылмаған кредит қарызының муғдары  233 927 809,03 сўмды қурайтуғынлығы, қамсызландырыў компаниясы пайыз, пенядан пайда болған қарызларды төлеў миннетлемесин алмағанлығы, кредит алыўшы турақ жай ийелери шериклигиниң кредит қарызын төлеў имканияты жоқлығы, бул тийисли тәртипте мәмлекет орынлаўшысының қарары менен тастыйықланатуғынлығы анықланған. Апелляция инстанция судының қарары менен ҳал қылыў қарары өзгериссиз қалдырылған.

        

 

 

Қарақалпақстан Республикасы судының

экономикалық ислери бойынша

судлаў қурамы судьясы

Гаўҳар Зарипова

 

Көшпели суд

Хожели районы ҳәкимият имаратында және бир көшпели суд болып өтти. Бул судта Хожели районы ИИО Пробация топары есабында дүзетиў иси жазасы менен есапта турған Н.А қылған қылмысынан шын кеўилден пушайман болып, алып барылған профилактик жумыслар нәтийжесинде өзине тийисли жуўмақ шығарғанлығы, жаза өтеў дәўиринде ҳеш қандай нызам бузылыў жағдайлары анықланбағанлығы себепли жаза мүддетинен алдын шәртли рәўиште азат етиў бойынша Жынаят ислери бойынша Хожели районы судына усыныс етилди.

Бул ис 27.08.2021-жыл Жынаят ислекри бойынша Хожели районы суды баслығы И.Алланиязов тәрепинен көрип шығылды ҳәм усынысты қанаатландырып жаза мүддетинен алдын азат етилди. Сол күни 2 пуқара жазаны өтеўден бас тартып белгисиз жерлерге қашып жүргенлиги себепли жазасы аўырластырыўшы жазаға алмастырыў мақсетинде жынаят ислери бойынша Хожели районы судына усыныс етилди. Суд баслығы И.Алланиязов усынысты көрип шығып олардын бас шарасы еркинен айырыў жазасына алмастырылып, судқа қатнаспағанлығы ушын излеў жәрияланды.

Skip to content