Әкеликти белгилеў тәртибиниӊ өзине тән өзгешиликлери
Өз-ара некеде болмаған ата-анадан туўылған балаға ӨЗбекистан Республикасы Шаңарақ Кодексиниң 61-статьясына тийкар суд тәртибинде әкелик белгилениўи мүмкин. Әкеликти белгилеў ҳаққындағы даўа арза менен ата-ана, баланы өз қарамағында тәрбиялап атырған шахс, қаўендер яки әменгер тәрепинен берилиўи мүмкин.
Судья бундай арзаны қабыл етиўде баланың туўылғанлығы ҳаққындағы гүўалық, баланың туўылыў ҳаққындағы ПХАЖ уйымының акт жазыўы талап етип алыўы ҳәмде усы ҳүжжетлерде баланың әкеси деп анық бир шахс көрсетилген яки көрсетилмегенлигине итибар бериўи зәрүр. Егер баланың туўылганлығы ҳаққындағы ПХАЖ уйымы акт жазыўындағы анық бир шахс көрсетилген болса, бундай арза судқа судқа тийисли болмағанлығы себепли Өзбекистан Республикасы Пуқаралық процессуал кодексиниң 194-статьясына тийкар қабыл етиўден бас тартады ҳәм арза бериўшиге Өзбекистан Республикасы Шаңарақ кодексиниң 63-статьясы 2-3-бөлимлеринде белгиленген тәртипте әкелик ҳаққында қарсылық билдириўге ҳақылы екенлиги түсиндирилиўи лазым.
Әкеликти белгилеў ҳаққындағы даўа арзаны қабыл етиўде судья әкеликтиң белгилеўдиң судсыз әмелге асырылыўы имканиятларын анықлаў максетинде талапкер менен сәўбетлесиў өткизиўи, егер бундай имканият болмаса, даўа талабын тастыйыклаўшы дәлиллерди талап қылып алыўы зәрүр.
Усы категориядағы ислерди суд мәжилисинде көриўге таярлаў ўақтында тәреплер менен сәўбетлесиў өткизиў олар орталарындағы ҳақыйкый қатнасықларды үйрениў истиң ҳақыйқый жағдайларын анықлаўға жәрдем береди.
Пуқаралық исин судқа шекем таярлаў ўақтында жуўапкердиң әкеликти тән алганлығы анықланса, суд тәрепинен Өзбекистан РеспубликасыШаңарақ Кодексиниң 61–статьясы талапларын түсиндирип, мүддет тайынлайды ҳәм бул мүддет даўамында тәреплер тәрепинен әкеликти белгилеў ҳаққындағы акт жазыўы тийкарында жазылған баланың туўылғанлығы ҳаққындағы гүўалығы судқа усынылады. Бундай жағдайларда пукаралық иси Өзбекистан Республикасы Пуқаралық процессуал кодексиниң 124–статьясы 3-бөлимине тийкар ис жүргизиўден қысқартылады. Пуқаралық процессуал кодексиниң 12–статьясына тийкар әкеликти белгилеў бойынша пуқаралық ислер жабық суд мәжлисинде көриледи.
Усы категориядағы ислерди көриўде суд, ата-ана ҳәм балалар ортасындағы өз-ара ҳуқық ҳәм миннетлемелери перзент дуньяға келиўименен пайда болыўын есапқа алган ҳалда, баланың туўылыўына шекем ҳәм бала туўылғанынан кейинги ата-ананың өз-ара қатнасықларын, баланың келип шығыўын анықлаўы зәрүр.
Баланың анасының жуўапкер менен бирге жасағанлығы, улыўмалық рўзғар жүргизгенлиги, өз-араерли-зайыплы қатнасықларда болғанлығы, бала туўылғаннан соң жуўапкердиң баланы тән алғанлығы, балага итибар ҳәмғамхорлық көрсеткени усы шахс баланың әкеси екенлигин тастыйықлаўшы ҳалатлардан болып есапланады. Бала туўылганға шекем тәреплердиң биргежасаўы ҳәм улыўмалық рузғар жүргизгенлиги тоқтатылыўы даўа талабын қанаатландырмастан қалдырыўға тийкар болмайды. Сондай-ақ, ҳәмла пайда болыў дәўиринде тәреплердиң биргеликте жасағанлықлары яки өз-арақатнасықта болғанлықлары суд тәрепинен тексерилиўи ҳәм басқа дәлиллер менен салыстырып, баҳа берилиўи лазым.
Буннан тысқары, басқа дәлиллер менен биргеликте, суд адам ДНКсыжүзесинен суд-биологиялық экспертизасыжуўмағы ҳәмҳәр бир ис бойынша исҳалатларына ҳуқықый баҳа бериўи лазым.
Суд тәрепинен жуўапкердиң баланың әкеси екенлиги ҳаққында яки талапкердиң талабын қанаатландырмастан қалдырыў ҳаққында асығыслық жуўмаққа келиўдиң алдын алыў мақсетинде суд медициналық экспертизасы яки адам ДНКсы суд- биологиялық экспертизасы тайынлаў мақсетке муўапық.
Әкеликти белгилеў ҳаққындағы даўа қанаатландырылғанда, суд бийликтиң жуўмақлаўшы бөлиминде баланың әкеси ҳаққындағы мағлыўматлар толық ҳәм анық көрсетилиўи шәрт. Себеби судтың бийлиги ПХАЖ бөлиминде акт жазыўында дизимге алыўга тийкар болады.
Қарақалпақстан Республикасы
суды судьясы Саодат Каипназарова