HÁKIMSHILIK IS MATERIALLARÍ KÓSHPELI SUDTA KÓRIP SHÍǴÍLDÍ

HÁKIMSHILIK IS MATERIALLARÍ KÓSHPELI SUDTA KÓRIP SHÍǴÍLDÍ

Jınayat isleri boyınsha Moynaq rayonı sudınıń baslıǵı J.Qdırniyazov tárepinen «Aral» mákan puqaralar jıyını imáratında ashıq kóshpeli sud májilisi ótkerildi.

Kóshpeli sud májilisinde 10 shaxsqa qarata 9 hákimshilik isi kórip shıǵıldı. Al, 3 shaxsqa qarata 2 hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı is materialları táreplerdiń óz-ara jarasqanlıǵı múnásebeti menen Ózbekstan Respublikasi Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 21 prim 2-statyasına tiykar óndiristen qısqartıldı. Sonday-aq, 6 shaxsqa qarata járiyma, al 1 shaxsqa bolsa hákimshilik qamaq jazası tayinlandı.

Sud májilisi juwmaqlanǵannan soń, sud baslıǵı tárepinen jıynalǵanlarǵa Ózbekstan Respublikası Prezidentınıń 2024-jıl 10-iyun kúngi “Operativ-izlew hám tergew jumısında shaxstıń huqıqları menen erkinliklerin isenimli qorǵaw kepilliklerin jáne de kúsheytiw ilajları haqqında”ǵı pármanı menen 2025-jıl 1-yanvarınan baslap jınayat isleri boyınsha rayonlıq, qalalıq sudlarda tergew sudyası lawazımı engiziletuǵınlıǵı maǵlıwmat sıpatında aytıp ótildi. Yaǵnıy Párman menen tergew sudyalarına hákimshilik huqıqbuzarlıqqa baylanıslı islerdi kórip shıǵıw wákilligi júkletiledi. Bunıń menen jınayat isleri boyınsha birinshi instanciya sudları sudyaları arasında is kólemi turaqlılıǵın tolıq támiyinlewge erisiledi. Sonday-aq, sudyalar tárepinen jınayat islerin kóriw dawamında is boyınsha dáliylleniwi lazım bolǵan barlıq jaǵdaylardı tolıq hám qalıs tekserip shıǵıw, sudlanıwshınıń barlıq wájlerin kóriw, tárepler bildirgen iltimasnamalardı tolıq anıqlaw ushın tiykar jaratadı.

Puqaralarǵa usı hám basqada Párman tiykarında engizilip atırǵan ózgerisler hám nızamshılıqtaǵı jańalıqlar tanıstırıldı.

ISBILERMENLIK ISKERLIGI ERKINLIGINIŃ KEPILLIKLERI HÁMDE OLARǴA JARATÍLǴAN JEŃILLIKLER

SIZ SORAǴAN EDIŃIZ

Soraw: Qanday jaǵdaylarda tólewge qábiletsiz dep tabıw haqqındaǵı arzanı qanaatlandırmastan qaldırıw múmkin?

Juwap: Ózbekstan Respublikasınıń «Tólewge qábiletsizlik haqqında»ǵı Nızamınıń 55-statyasında sudtıń qarızdardı bankrot dep tabıwdı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqındaǵı qararı qanday jaǵdaylarda qabıl qılınatuǵınlıǵı belgilengen bolıp, oǵan kóre:

-tólewge qábiletsizlik belgileri anıqlanbaǵanda;

-sud tólewge qábiletsizlik haqqındaǵı is boyınsha qarar qabıl qılǵanǵa shekem kreditorlardıń bildirilgen talapları qanaatlandırılǵanda;

-qálbeki tólewge qábiletsizlik anıqlanǵanda.

Sudtıń qarızdardı bankrot dep tabıwdı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqındaǵı qararı usı Nızamda názerde tutılǵan basqa jaǵdaylarda hám qabıl etiliwi múmkin.

Qarızdarda jeterli kólemde likvidli mal-múlk barlıǵın bildiriwshi dáliyller bar bolǵan jaǵdayda sud qarızdardıń iltimasnamasına kóre tólewge qábiletsizlik haqqındaǵı isti kóriwdi keyinge qaldırıwǵa, qarızdarǵa kreditorlardıń talapların sud tárepinen belgilengen múddette qanaatlandırıwdı usınıs etiwge haqılı, bul múddet otız kúnnen aspawı kerek.

Sonıń menen birge, usı Nızamnıń 56-statyasında qarızdardıń tólewge qábiletsizligi haqqında is qozǵawdı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqında qarar qabıl etiwdiń áqıbetleri belgilengen bolıp, oǵan bola, sud tárepinen qarızdardıń tólewge qábiletsizligi haqqında is qozǵawdı qanaatlandırıwsız qaldırıw haqqında qarar qabıl qılınıwı qarızdardıń tólewge qábiletsizlik haqqındaǵı is qozǵaw haqqındaǵı arza qabıl qılınǵanlıǵı hám (yaki) baqlaw tártibi eńgizilgenligi áqıbeti bolǵan bárshe sheklewlerdiń ámel etiliwin tamamlaw ushın tiykar boladı.

Utkirjon SABIROV,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

Shártnama túsinigi hám shártleri, onı ózgertiw hám biykar etiw tártibi

Eki yaki bir neshe shaxstıń puqaralıq huqıqları hám minnetlemelerin belgilew, ózgertiw yaki biykar etiwge qaratılǵan óz-ara kelisimler shártnama dep ataladı. Puqaralıq huqıqıy shártnama, tiykarınan, múlkiy qatnasıqlardı rásmiylestiriw ushın dúziledi. Ayrım jaǵdaylarda shártnama múlkiy huqıq hám minnetlemelerdi de rásmiylestiredi. Bul-ádebiyat, pán hám kórkem óner shıǵarmalardı jaratıw tarawındaǵı dóretiwshilik iskerligi menen baylanıslı shártnamalar bolıp, mısalı, baspa shártnaması, saxna shártnaması, kino-scenariy hám basqa shártnamalar ushın arnalǵan. Bunday shártnamalar táreplerdiń múlkiy huqıq hám minnetlemelerin, atap aytqanda avtorlıq haqı haqqındaǵı shártler hám orınlaw múddetlerin buzǵanlıq ushın juwapkerlik belgilemey, bálki mulkiy emes huqıqlardı yaki anonim tárizde shıǵarıwshı yaki shıǵarma tekstine ózgertiw kirgiziwge ruxsat beriw-bermeslik sıyaqlı mulkiy emes huqıqlardı belgileydi.

Shártnamalar óz ózgesheligine kóre tómendegi túrlerge bólinedi. Shártnama onda qatnasıp atırǵan tárepler ortasındaǵı huqıq hám minnetlemerdiń óz-ara bóliniwine qarap bir hám eki tárepleme shártnamaǵa bólinedi. Bir tárepleme shártnamada qatnasıp atırǵan táreplerdiń birinde hesh qanday minnetleme bolmay, tek huqıqı bolsa, ekinshi tárepte tek minnetleme boladı. Máselen, qarız shártnamasında qarızdar alǵan pul summasın óz waqtında qarız beriwshige qaytarıwǵa májbúr bolsa, qarız beriwshi qarızǵa bergen pul summasın talap etiw huqıqına iye. Eki tárepleme shártnamada bolsa hár eki tárep hám hukıqqa, hám minnetlemege iye boladı. Bunday shártnamaǵa aldı-sattı shátnamasın mısal etip keltiriw múmkin. Bul shártnamaǵa kóre, satıwshı satılǵan zattıń bahasın talap etiw huqıqına iye bolıp, satılǵan zattı alıwshıǵa tapsırıwǵa májbúr, alıwshı bolsa alıp atırǵan zattıń bahasın tólewi zárúr bolıp, satıp alınǵan zattı talap etip alıwǵa haqılı.

Shártnamanıń shártleri táreplerdiń qalyowi menen belgilenedi. Shártnamanıń dúziliwi Puqaralıq kodeksiniń 364-statyasında kórsetilgendey, eger tárepler ortasında shártnamanıń barlıq áhmiyetli shártleri júzesinen usınday jaǵdaylarda talap etiletuǵın formada kelisimge erisilgen bolsa, shártnama dúzilgen esaplanadı.
Shártnamanıń ulıwma tártibinde dúziliwi eki dáwir menen belgilenedi: birinshi dáwir-shártnama dúziwge usınıs etiw dáwiri, ol oferta, shártnama dúziwge usınıs etiwshi bolsa, oferent, dep ataladı. Ekinshi dáwir-shártnama dúziw haqqındaǵı usınıstı qabıl etiw, bul akcept hám usınıstı qabıl etiwshi bolsa, akceptant dep aytıladı. Shártnamanı dúziw ushın tárepler kelisiminiń ózi jeterli emes. Bul kelisim tiyisli formada rásmiylestirilgen bolıwı shárt. Shártnamalardıń forması Pukaralıq kodeksiniń 366-statyasında belgilengen qaǵıydalarǵa muwapıq bolıwı shárt, oǵan kóre, eger nızamda belgili túrdegi shártnamalar ushın málim bir forma belgilep qoyılǵan bolmasa, shártnama pitimler dúziw ushın názerde tutılǵan hár qanday formada dúziliwi múmkin. Notarial tastıyıqlanıwı yaki mámleketlik dizimnen ótkiziliwi shárt bolǵan shártnama notarial tastıyıqlanǵan yaki dizimnen ótkizilgen waqıttan baslap, notarial tastıyıqlanıwı hám dizimnen ótkiziliwi zárúr bolǵanda bolsa-shártnama dizimnen ótkizilgen waqıttan baslap dúzilgen esaplanadı. Eger Puqaralıq kodeksi yaki basqa nızamlarǵa muwapıq shártnama dúziwi májbúriy bolǵan tárep onı dúziwden bas tartsa, ekinshi tárep onı shártnama dúziwge májbúr etiw talabı menen sudqa múrájat etiwge haqlı. Shártnama dúziwden tiykarsız bas tartqan tárep usı sebepli jetkizilgen zıyandı basqa tárepke tólewi kerek.

Ulıwma qaǵıydaǵa kóre shártnama táreplerdiń kelisimine muwapıq ózgertiliwi hám biykar etiliwi múmkin. Táreplerdiń biriniń talabı menen shártnama sud tárepinen tek ekinshi tárep shártnamanı aytarlıqtay ráwishte buzsa; Puqaralıq kodeksi, basqa nızam hám shártnamada názerde tutılǵan basqa jaǵdaylarda. Táreplerdiń biriniń shártnamanı buzıwı ekishi tárepke ol shártnama dúziwde umit etiwge haqlı bolǵan nárselerden kóp dárejede ayrılatuǵın etip zıyan jetkiziwi shártnamanı aytarlıqtay buzıw esaplanadı. Bir tárep shártnamanı orınlawdan tolıq yaki qısman bas tartıp, nızam yaki táreplerdiń kelisiminde buǵan jol qoysa, shártnama tiyisliliginshe biykar etilgen hám ózgertilgen esaplanadı.

Bir tárep shártnamanı ózgertiw yaki biykar etiw haqqındaǵı usınısqa ekinshi tárepten bas tartıw haqqında juwap alǵannan keyin ǵana yaki usınısta kórsetilgen yamasa nızamda yaki shártnamada belgilengen múddette, bunday múddet bolmaǵanda bolsa otız kúnlik múddette juwap almaǵannan keyin, shártnamanı ózgertiw yaki biykar etiw haqqında talaptı sudqa usınıwı múmkin. Eger nızamda yaki táreplerdiń kelisiminde basqasha tártip belgilep qoyılǵan bolmasa, tárepler shártnama ózgertilgenge shekem yaki biykar etilgenge shekem minnetleme boyınsha ózleri orınlaǵan nárselerdi qaytarıp beriwdi talap qılıwǵa haqılı emes.

Saodat Qayıpnazarova,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası       

Adamlar nege aldanadı?!

Adamlar nege aldanadı?! Olar júdá iseniwsheńbe yamasa dım sadama? Átirapta bolıp atırǵan waqıya-hádiyseler, qalaberdi, hár kúni televidenie, radio, hátte sociallıq tarmaqlarda da «aldanıp qalmań», «biytanıs adamǵa ózlerińizdiń jeke maǵlıwmatlarıńızdı bermeń» dep tákirar-tákirar aytılıwına qaramastan, basım kópshilik puqaralar aldawshınıń hiylesi qurbanına aylanıp atır.

Jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudı baslıǵı Sh.Shamambetovtıń basshılıǵında kórilgen jınayat isi de áyne ózgelerdiń isenimine kirip, onı aldap, materiallıq baylıqtı ózlestiriw jınayatı menen baylanıslı boldı.

1969-jılı tuwılǵan “M” isimli puqara ózi Respublika qániygelestirilgen kóz mikroxirurgiyası ilimiy-ámeliy medicina orayı Qaraqalpaqstan Respublikası filialında miyirbiyke bolıp islewine qaramastan, óz xızmet xanasında “N” nıń isenimine kirip, óziniń poliklnikada joqarı lawazımlarda isleytuǵın tanısları arqalı 10.000.000 swm esesine, Nókis qalasında jaylasqan 6-sanlı poliklinikaǵa miyribiyke etip jumısqa kirgizip beriwdi beriwdi wáde etip, onı para beriwge qızıqtırıp 10.000.000 swm pulların aldawshılıq jolı menen alǵan waqtında huqıq qorǵaw uyımı xızmetkerleri tárepinen uslanǵan.

Solay etip, “M” óziniń joqarıdaǵı is háreketleri menen Ózbekstan Respublikası Jınayat Kodeksiniń 25,168-statyası 1-bólimi hám 28,211-statyası 1-bóliminde kórsetilgen jınayatlardı islegen.

Ashıq sud májilisinde sud sudlanıwshı, jábirleniwshi hám gúwalardıń kórsetpelerin tıńlap, is materialların úyrenip húkim etti. Sud húkimine kóre, sudlanıwshı “M” Ózbekstan Respublikası Jınayat Kodeksiniń 25,168-statyası 1-bólimi hám 28,211-statyası 1-bólimi menen ayıplı dep tabıldı. Oǵan hár ay sayın is haqısınan 20 payızı muǵdarın mámleket dáramadı esabına uslap qalǵan halda 2 jıl múddetke azatlıqtan sheklew jazası tayınlandı.

Sharapat Shamambetov,
Jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudı baslıǵı

Jınayatshılıq hám huqıqbuzarlıqtıń aldın alıwǵa baǵıshlanǵan jıynalıs bolıp ótti

Arqa-Batıs áskeriy okruginiń ruwhıylıq orayında Qaraqalpaqstan Respublikasında jaylasqan Qurallı Kúshler quramındaǵı áskeriy bólim hám mákemelerdiń komandir hám baslıqlarınıń qatnasıwında aymaqta jınayatshılıq hám huqıqbuzarlıqtıń aldın alıwǵa baǵıshlanǵan jıynalıs bolıp ótti.

Onda Bas prokuror orınbasarı-Ózbekstan Respublikası Áskeriy prokurorı Botir Kudratxodjaev, Respublika Áskeriy sudı baslıǵı Sadriddin Eshonqulov hám Arqa-Batıs okrug komandiri Farxod Shermatov qatnastı.

Jıynalısta lawazımlarǵa jańa tayınlanǵan Nókis áskeriy prokurorı Uluǵbek Abdiraximov hám Nókis áskeriy sudı baslıǵı Purxaniddin Akimniyazovlar tanıstırıldı hám aldaǵı waqıtları jınayatshılıq ham huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw boyınsha ámelge asırılıwı lazım bolǵan is-ilájlar kelisip alındı.

Jıynalısta juwapker basshılarǵa aymaqta nızam ústinligin támiyinlew, áskeriy xızmetkerlerdiń sociallıq qorǵalıwın elede nátyijeli támiyinlewge qaratılǵan tapsırmalar berildi.

Jollarda elede bolsa qıraǵılıqtı kúsheytiw zárúr

Búgin kóshelerde hayal-qızlardıń da avtomashina basqarıwı hesh kimdi tań qaldırmaydı. Degen menen, keyingi waqıtta júz berip atırǵan avtoavariyalıq jaǵdaylardıń basım kópshiliginiń qatnasıwshıları da áyne hayal-qızlar basqarǵan transportlar ekenligi, jollarda elede bolsa qıraǵılıqtı kúsheytiw zárúrligin kórsetpekte.

Respublikalıq qánigelestirilgen narkologiya ilimiy-ámeliy medicinalıq orayı Qaraqalpaqstan Respublikası regionallıq filialı imaratında  jınayat isleri boyınsha Kegeyli rayonı sudı baslıǵı R.Bekmuratova tárepinen transport quralların paydalanıw qáwipsizligin buzıw menen baylanıslı 1 shaxstıń jınayat isi kɵshpeli sud májilisinde kórip shıǵıldı.

Kɵshpeli sudta jábirleniwshi ɵzine keltirilgen zıyan ayıplanıwshı tárepinen  tolıq qaplanǵanın, ol keshirim soraǵanın, oǵan keshirim bergenin, házirde óz-ara jarasıp ketkenlerin bildirip, oǵan qarata jınayat isin jarasıw munásibeti menen juwmaqlawdı soradı.

Sonlıqtan is, sud tárepinen Jınayat kodeksiniń 66-1-statyası (táreplerdiń jarasqanlıǵı munásibeti) menen óndiristen qısqartıldı.

  R.Bekmuratova,

Jınayat isleri boyınsha Kegeyli rayonı sudı baslıǵı

Alimentti shet elde bolǵan qarızdardan óndiriw máselesi

Jaslar hám jas shańaraqlar-mámleketimiz keleshegin belgilep beriwshi tiykarǵı kúsh. Keleshek iyeleriniń tálim-tárbiyası eń dáslep shańaraqtan baslanadı. Sonıń ushında bala tárbiyasında onıń hár tárepleme kamalǵa jetiwinde tárbiyalanıp atırǵan ortalıqtıń ornı úlken.

Degen menen, búgin jas shańaraqlar arasında ajırasıwlardıń kóbeyiwi aqıbetinde balalarǵa ruwxıy hám hár tárepleme materiallıq zıyan kelip atırǵanı bárshemizge belgili.
Sud organlarına puqaralarımızdan kelip atırǵan múrájatlerde de aliment tólemleriniń tólew tártibi haqqında huqıqıy túsiniklerge zárúrlik bar ekenligin kóremiz.

Ózbekstan Respublikası Shańaraq kodeksiniń 96 hám 100-statyalarında ata-ananıń er jetpegen balalarına, sonday-aq, er jetken miynetke jaramsız, járdemge mútáj balalardı támiyinlew shártligi belgilengen.
Shańaraq kodeksiniń 99-statyasına muwapıq, er jetpegen balalarǵa óndiriletuǵın aliment muǵdarı ata-ananıń hár aydaǵı is haqı hám basqa dáramatınıń tiyisinshe bir perzent ushın 1/4, eki perzent ushın 1/3 hámde eki hám onnan kóp perzentler ushın 1/2 bólegi muǵdarında belgilengen.

Bul arqalı mámleketimiz shańaraq nızamshılıǵına kóre ata-analardıń er jetpegen perzentlerin materiallıq támiyinlewge minnetli ekenligin ańlawımızǵa boladı. Yaǵnıy, ajırasıw hátteki ata-analıq huqıqtan ayrılıw er jetpegen perzent ushın aliment tólewden azat etpeydi.

Bul minnetleme eger ıqtıyarıy orınlanbaǵan jaǵdayda puqaralar ózleri turaqlı jasaw jayındaǵı yaki juwapkerdiń jasaw jayındaǵı puqaralıq isleri boyınsha rayonlararalıq (rayon) sudlarına arza beriwi múmkin.

Demek, ata-ana perzentiniń kamalǵa jetiwinde aqılıy, fizikalıq tárepten rawajlanıw jolındaǵı juwapkershilikten qashpawı zárúr. Sebebi, búgingi berilgen tárbiya sonıń menen birge qollap-quwatlaw, ruwhıy hám materiallıq támiynat waqıt ótiwi menen óz jemisin beriwi sózsiz.

Tilekke qarsı búgingi kúnde ata yaki anadan er jetpegen perzentleri ushın sud qararı menen óndirilgen alimentti óndiriwde bir qansha mashqalalar ushırasıp kelmekte.

Solardan biri bul – qarızdardıń shet elge uzaq múddetke shıǵıp ketiwi yamasa kóship ketiwi sebepli aliment pulların óndiriwdegi másele bolıp tabıladı.

Hámmemizge belgili Ózbekstan Respublikası dúnyanıń bir qatar mámleketleri menen óz-ara huqıqıy járdem haqqında eki tárepleme hám kóp tárepleme shártnamalar qatnasıwshısı esaplanadı.
Solardan biri bul «Puqaralıq, shańaraqlıq hám jınayıy isler boyınsha huqıqıy járdem hám huqıqıy múnásebetler haqqında»ǵı Kishinyov konvenciyası bolıp tabıladı.

Kishinyov konvenciyasınıń 56-statyasına tiykar tán alıw hám orınlawǵa qaratıw ushın tómendegi hújjetler usınılıwı lazım:
-sud qararın tán alıw hám orınlawǵa qaratıw haqqındaǵı iltimasnama;
-sud qararınıń tiyisli tárizde tastıyıqlanǵan nusxası;
-sud processi ornı hám kúni haqqında ekinshi táreptiń tiyisli ráwishte xabardar qılınǵanlıǵın tastıyıqlawshı hújjet;
-sud qararınıń nızamlı kúshke kirgenligi hám sud qararı boyınsha orınlaw háreketleri ámelge asırılǵan yaki asırılmaǵanı haqqındaǵı maǵlıwmatnama;

Iltimasnamaǵa joqarıda atap ótilgen hújjetlerdiń jiberiletuǵın mámleket tiline yoki rus tiline awdarması qosımsha etiledi.

Húrmetli ata-analar, perzent aldındaǵı juwapkershiligimizdi hesh qashan umıtpawǵa sonday-aq, olardıń huqıqlarınıń buzılıwına jol qoymawǵa shaqırıp qalaman.

E.Uteniyazov,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası

Hámiledar kelini hám qudaǵayın óltirgen shaxs 22 jılǵa qamaldı

Insan aldında ne boların bilmeydi. Geyde enelerdiń ózbasımshalıǵı, ózgelerdiń sózine qulaq salıp, qopal aytqanda ósekke jaqınlıǵı erli-zayıplı arasındaǵı tatıwlıqtıń joǵalıp, shańaraqlardıń buzılıwına, al ayırım waqıtları tómendegidey awır hám ayanıshlı jaǵday menen juwmaqlanıwına alıp keledi. Keshe ǵana uyıp otırǵan awızbirshilikli shańaraqtıń tınıshlıǵı ene-kelinniń jánjeli menen buzıldı. Kelinge túrli sózler menen azap bergen eneniń sebebinen onıń ómirlik joldası jınayatshıǵa aylandı.

Gúziypa (atı ózgertilgen) ózi jas kelin bir qızı bar, ekinshisine hámiledar edi. Barlıq kelinsheklerde bolatuǵın «toksikoz» usı Gúziypada awırlaw keshti. Ol iyun ayınıń basında tórkine barıp azıraq em aldı, keyin 10-iyun kúni úyine qaytıp keldi. Biraq, Gúziypanıń tórkinine barıp emlengenin jaqtırmaǵan qayınenesi Parsha joq jerden jır shıǵarıp, Gúziypanı kúnlep qoymadı. «Tayaq etten, sóz súyekten ótedi» degenindey, enesiniń gáp-sózlerine shıdamı tawsılǵan Gúziypa ashıwlanıp jáne tórkinlep ketti. Ertesi kúni tal túste anası, jáne qasında eki jeńgesi menen kúyewiniń úyine keldi. Parsha olardı suwıq kútip aldı, óz-ara ortada bolıp ótken áńgimelerdi aytıp, kelisimge keliw qıyınǵa tústi. Sol arada Gúziypa ajırasaman, sepimdi alıp ketemen, qızımdı da ózim menen alıp ketemen dep sırtqa shıqqan boyı sol…

Jetker Parshanıń kúyewi, Gúziypanıń qayın atası. Úyde bolıp atırǵan urıs-jánjelden onıń da jaqsı xabarı bar edi, biraq olda «kókirekke salıp, aqlıǵımdı men ólgennen keyin áketeseń» dep ishinen gijinip turdı. Tórgi bólmeden óz qızın izlep shıqqan Gúziypa onıń kózine «shaytan» bolıp kórindi, sóytti de asxanada turǵan «gazovıy klyuch» penen oyda joqta kelininiń basına urıp, basın «qaq» ayırdı. Gúziypa «way-way»lawǵada úlgermesten ses semirsiz sol jerde jan tapsırdı.

Ishte otırǵanlar koridorda bir nárseniń qattı dúrsildisinen seskenip ketti. Gúziypanıń anası Aqshagúl kewili bir nárseni sezgendey sırtqa juwırıp shıǵıp qarasa qızınıń bası «qaq ayırılıp» qanǵa boyalıp jatır. Bul jaǵdaydı ele túsinip úlgermesten qudası Jetker onıń basına, jáne iyinlerine qolındaǵı «quralı» menen hújim etti. Aqshagúlde esinen ayırılıp jerge quladı. Bul shawqımnan ishtegilerdiń barlıǵı koridorǵa shıqtı. Jetker qudaǵayı menen birge kelgen eki abısının da ura basladı. Biraq olar jan aybat penen qashıp úlgerdi. Sırtqa juwırıp shıǵıp, sol jerdegi qońsı-qobanı járdemge shaqırdı. Bunı kórgen Parshanıń ań-tańı shıǵıp qatıp qaldı.

Jetkerdiń qolında «gazovıy klyuch», qasında Gúziypa menen Aqshagúldiń óli denesi…

Sud. Temir tor artında otırǵan Jetker qılǵan isinen pushayman bolsada, ele kelininiń qızımdı alıp ketemen degen sózlerine ǵázebin jasıra almaydı. Mine usı ashıw hám ǵázep sebepli ol qamaqta.

Jınayat isleri boyınsha Nókis rayonı sudı tárepinen Jetkerdiń jınayatlı isi ashıq sud májilisinde kórip shıǵılıp, húkm oqıldı.

Ózbekstan Respublikası Jınayat Kodeksiniń 97-statyası 2-bólimi “a”,“g”,“j” bántlerinde hám Jınayat kodeksiniń 25,97-statyası 2-bólimi “g” bántlerinde kórsetilgen jınayatlardı islegenlikte ayıplı dep tabılǵan Jetkerge 22 (jigirma eki) jıl múddetke erkinen ayırıw jazası tayınlanıp, ol bul jazanı ulıwma tártiptegi koloniyalarda ótewi belgilendi.

Aqtı qaraǵa, qaranı aqqa ayırıp, shańaraǵına bas bolıp otıratuǵın 1964-jılı tuwılǵan Jetker óz balasınıń hayalın óltirgen áke, aqlıǵın jetim qılǵan, ele bul dúnya júzin kóriw nesip etpegen qursaqtaǵı náresteni de qosa óltirgen ata, qudasın ómirlik joldası jáne qızınan ayırǵan jawız jınayatshı atandı. Jetkerdiń 22 jıl ómiri qamaqta ótkeni menen, biygúná tógilgen kóz jaslar ushın óziniń hújdanı aldındaǵı sudta ne dep juwap beredi eken!? Juwmaq ózińizden…

Azat Seytanov,
Jınayat isleri boyınsha Nókis rayonı sudı baslıǵı

Adam sawdası hám májbúriy miynetke qarsı gúresiw máselelerine baylanıslı milliy nızamshılıq

Búgingi kúnde pútkil insaniyattı táshwishke salıp atırǵan tiykarǵı qáwiptiń biri bul – adam sawdası hám májbúriy miynetke tartıw jınayatshılıǵı bolıp, bul jınayat milliy qáwipsizlikke unamsız tásirin tiygizedi.

Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksi 135-statyasında adam sawdası jınayatı, onıń túsinigi, sonıń menen birge usı jınayat ushın tayınlanatuǵın jaza sharası názerde tutılǵan bolıp, tiykarınan adam sawdası jınayatı-adamdı alıw-satıw yamasa onnan paydalanıw maqsetinde jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yaki qabıl etiw bolıp tabıladı. Bunday háreketler urlaw, zorlıq isletiw yaki zorlıq isletiw menen qorqıtıw yamasa májbúrlewdiń basqa formaların qollaw arqalı eki yamasa onnan artıq shaxsqa qarata, ázzi awhaldalıǵı ayıpkerge ayan bolǵan shaxsqa qarata, ayıpkerge materiallıq jaqtan yaki basqa tárepleme qaraslı bolǵan shaxsqa, tákirar yaki qáwipli recidivist tárepinen, bir topar shaxslar tárepinen aldınnan til biriktirip, xızmet lawazımınan paydalanǵan halda, jábirleniwshini Ózbekstan Respublikasınıń Mámleket shegarasınan alıp ótken halda yaki onı shet elde nızamǵa qayshı ráwishte uslap turǵan halda, sonday-aq, on segiz jasqa tolmaǵanlıǵı ayıpkerge ayan bolǵan shaxsqa qarata isleniwi, jábirleniwshiniń ólimine yaki basqa awır aqıbetlerge alıp keliwde sáwlelenedi.

«Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamı 2008-jılı 17-aprelde qabıl etilgen bolıp, ózgeris hám qosımshalar kiritilip, jańa redakciyada 2020-jıl 11-iyun kúni Ózbekstan Respublikası Oliy Májlisi Nızamshılıq palatası tárepinen qabıl etilip, Senat tárepinen 2020-jıl 7-avgustta maqullanǵan.
Usı Nızamǵa kóre, bul nızamdı qabıl etiwden gózlengen maqset, adam sawdasına qarsı gúresiw haqqındaǵı nızamshılıq, tiykarǵı túsinikler, adam sawdasına qarsı gúresiwdiń tiykarǵı principleri, adam sawdasına qarsı gúresiw tarawındaǵı mámleket sıyasatınıń tiykarǵı baǵdarları, sonday-aq, adam sawdasına qarsı gúresiwdi ámelge asırıwshı organlar, olardıń wákillikleri, adam sawdası jınayatınıń profilaktikası, adam sawdası jınayatınan jábirlengenlerdi identifikaciya qılıw, olardı qorǵaw, járdem kórsetiw, qáwipsizlik sharaları xám kepillikler belgilengen.

Adam sawdasına qarsı gúresiwdiń tiykarǵı principleri nızamlılıq, adam sawdası menen shuǵıllanıwshı shaxslar juwapkershiliginiń sózsizligi, adam sawdasınan jábirlengenlerdiń kemsitiliwine jol qoyılmaslıǵı hám jámiyetlik sheriklikti názerde tutadı.

Adam sawdasına qarsı gúresiw, sonnan, adam sawdasına imkan beriwshi sebepler hám shárt-shárayatlardı saplastırıw, adam sawdasınıń aldın alıwǵa qaratılǵan huqıqıy, sıyasiy, social-ekonomikalıq, medicinalıq, profilaktika ilájların ámelge asırıw, sonıń menen bir qatarda xalıqtıń huqıqıy sanası hám huqıqıy mádeniyatın asırıw, bul jınayattı erte anıqlaw, oǵan shek qoyıw, aqıbetlerin saplastırıw, adam sawdasınan jábirlengenlerdi mámleket tárepinen qollap-quwatlaw, olardı sociallıq qorǵaw, adam sawdasına qarsı gúresiw tarawındaǵı xalıqaralıq birge islesiw – mámleketimizdiń bul tarawdaǵı siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları bolıp esaplanadı.
Májbúriy miynet qandayda bir jazanı qollaw menen basım ótkeriw arqalı jumıs islewge májbúrlewdi, al adamdı ekspluataciya qılıw – májbúriy miynet yaki xızmetler, qullıq yaki qullıqqa uqsas ádetler, erksizlik halatı yamasa adam aǵzaları yaki toqımaları alınıwın ańlatadı.

Adam sawdasına baylanıslı nızamshılıqtı qollawda máseleler payda bolıp atırǵanlıǵı múnásibeti menen bul túrdegi isler boyınsha birden-bir sud ámeliyatın jolǵa qoyıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń 2009-jıl 24-noyabrdegi “Adam sawdasına baylanıslı isler boyınsha sud ámeliyatı haqqında”ǵı Plenum qararı qabıl etildi.
Usı Plenum qararı tiykarınan adam sawdası jınayatı boyınsha sudlar tárepinen tiykarǵı itibar qaratılıwı tiyis bolǵan máseleler, adamdı alıw-satıw yaki ekspluataciya qılıw maqsetinde jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yaki qabıl etiwdiń puqaralıq huqıqıy múnásibetlerden ayırmashılıǵın, bul túrdegi jınayatlardı tuwrı kvalifikaciya etiw, sonday-aq, joqarı instanciya sudları tárepinen adam sawdasına baylanıslı isler boyınsha birinshi instnaciya sudları shıǵarǵan sud qararlarınıń nızamlılıǵı hám tiykarlandırılganlıǵı ústinen baqlawdı támiynlewleri, jol qoyılǵan nızam buzılıwınıń óz waqtında anıqlawı hám saplastırıwı lazımlıǵın kózde tutadı.

Saodat Qayıpnazarova,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası