SHÁRTNAMA DÚZIW HÁM ONÍ DÚZIWDE KELIP SHÍǴATUǴÍN KELISPEWSHILIKLERDI SHESHIW TÁRTIBI

SHÁRTNAMA DÚZIW HÁM ONÍ DÚZIWDE KELIP SHÍǴATUǴÍN KELISPEWSHILIKLERDI SHESHIW TÁRTIBI

Puqaralıq múnásebetleri qatnasıwshılarınıń puqaralıq huqıq hám minnetlemeleriniń payda bolıwınıń tiykarlarınıń biri- bul shártnama esaplanadı.

Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi (keyingi orınlarda-Puqaralıq kodeksi dep júritiledi)niń 364-statyasına muwapıq, eger tárepler ortasında shártnamanıń barlıq áhmiyetli shártleri júzesinen talap etiletuǵın formada kelisimge erisilgen bolsa, shártnama dúzilgen dep esaplanadı.

Shártnamanıń nársesi haqqındaǵı shártler, nızamda yaki basqa huqıqıy hújjetlerde bunday túrdegi shártnamalar ushın áhmiyetli yaki zárúr dep esaplanǵan shártler, sonday-aq táreplerdiń biriniń arzasına kóre kelisip alınıwı zárúr bolǵan hámme shártler áhmiyetli shártler bolıp esaplanadı.

«Xojalıq júrgiziwshi subektler jumısınıń shártnamalı-huqıqıy bazası haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamınıń 11-statyasına kóre xojalıq shártnaması pitimler ushın názerde tutılǵan jazba formada dúziledi.

Notarial tastıyıqlanıwı yaki mámleketlik dizimnen ótkeriliwi shárt bolǵan shártnama notarial tastıyıqlanǵan yaki dizimnen ótkerilgen payıttan baslap dúzilgen esaplanadı.

Puqaralıq kodeksiniń 112-statyasınıń ekinshi hám úshinshi bólimlerine muwapıq, eger táreplerden biri notarial tastıyıqlaw talap etiletuǵın pitimdi tolıq yaki onıń bir bólegin orınlaǵan bolsa, ekinshi tárep bolsa-pitimdi notarial tastıyıqlatıwdan bas tartsa, sud pitimdi orınlaǵan táreptiń talabı boyınsha onı haqıyqıy dep esaplawǵa haqılı. Bunday jaǵdayda pitimdi keyinshelik notarial rásmiylestiriw talap etilmeydi.

Eger mámleketlik dizimnen ótkeriw talap etiletuǵın pitim kerekli formada dúzilgen bolıp, biraq táreplerdiń biri onı dizimnen ótkeriwden bas tartsa, sud basqa táreptiń talabı menen pitimdi dizimnen ótkeriw haqqında qarar shıǵarıwǵa haqılı. Bunday jaǵdayda pitim sud qararına muwapıq dizimnen ótkeriledi.

Jazba túrdegi shártnama tárepler qol qoyǵan bir hújjetti dúziw jolı menen, sonday-aq pochta, telegraf, teletayp, telefon, elektron baylanıs yaki hújjet shártnamadaǵı táreplerden shıqqanlıǵın isenimli túrde anıqlaw múmkinshiligin beretuǵın basqa baylanıs járdeminde hújjetler almasıw jolı menen de dúziliwi múmkin.

Eger táreplerdiń shártnamalı huqıqıy qatnasıqlarǵa kiriskenligi jazba yaki basqa dáliller menen tastıyıqlansa, shártnamanıń bolmaǵanlıǵı dawagerdiń jetkerip berilgen tovarlar, orınlanǵan isler, kórsetilgen xızmetlerdiń bahasın óndiriw haqqındaǵı talaplardı qanaatlandırıwsız qaldırıw ushın tiykar bolmaydı. Eger nızamda yaki táreplerdiń kelisiminde pitimniń ápiwayı jazba formasına ámel qılmaslıq onıń haqıyqıy emesligine alıp keliwi tuwrıdan-tuwrı kórsetilgen bolsa, bul qaǵıyda qollanılmaydı.

Puqaralıq kodeksiniń 357-statyasına muwapıq shártnama dúzilgen payıttan baslap kúshke kiredi hám tárepler ushın májbúriy bolıp qaladı.
Shártnamanıń ámel etiw múddetiniń tamamlanıwı táreplerdi onı buzǵanlıq ushın juwapkershilikten azat etpeydi.

Nızamshılıq hújjetlerinde shártnama dúziw májbúriy bolǵan jaǵdaylar da ornatılǵan. Atap aytqanda, ǵalabalıq shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 358-statyası), dáslepki shártnamada názerde tutılǵan tiykarǵı shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 361-statyası), kim-astı sawdasında jeńimpaz bolıp shıqqan shaxs penen dúzilgen shártnama (Puqaralıq kodeksiniń 379-statyası), mámleket mútájligi ushın tovarlar jetkerip beriw shártnaması (Puqaralıq kodeksiniń 457-459-statyaları) h.t.b.

Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processual kodeksiniń 26-statyasınıń 1 hám 2-bántlerine muwapıq dúziliwi nızamda názerde tutılǵan shártnama júzesinen kelip shıqqan kelispewshilikler yaki shártnama júzesinen kelip shıqqan bolıp, sheshiw ushın ekonomikalıq sudqa tapsırıw haqqında tárepler óz-ara kelisken kelispewshilikler sheshiw ushın sudqa tapsırılıwı múmkin.

Tárepler ortasında dawanı sheshiw ushın sudqa tapsırıw haqqındaǵı kelisim shárti hár túrli formalarda, máselen, xat, telegramma, faksimil hám elektron baylanıs quralı arqalı xabar almasıw jolı menen ámelge asırılıwı múmkin.

Shártnama boyınsha kelispewshiliklerdi sheshiw ushın sudqa tapsırıw shárti dúzilip atırǵan shártnamada názerde tutılıwı hám onıń proektine táreplerden biri tárepinen kirgiziliwi múmkin, eger basqa tárep kelispewshilikler bayannamasında proekttiń usı shárti boyınsha birde-bir qarsılıq bildirmegen bolsa.

Qalǵan jaǵdaylarda bunday huqıq nızamda tuwrıdan-tuwrı kórsetilgen jaǵdayda ǵana payda boladı. Shártnama dúziw bir tárep ushın májbúriy bolǵan hám tárepler ortasında shártnamanı dúziwde kelispewshilikler payda bolǵan jaǵdaylarda Puqaralıq kodeksiniń 377-statyasında kórsetilgen qaǵıydalar májbúriy tártipte qollanıladı.
Shártnama dúziwi májbúriy bolǵan tárep onı dúziwden bas tartqan jaǵdayda, basqa tárep shártnama dúziwge májbúrlew haqqındaǵı talap penen sudqa múrájat etiwge haqılı. Bunda dawanıń talabı tek ǵana usı shártnamaǵa emes, bálki onıń ayırım shártlerine de tiyisli bolıwı múmkin. Dawager dawa arzasına dúziwge májbúr etilgen shártnama proektin qosımsha qılıwı shárt.
Puqaralıq kodeksiniń 377-statyasınıń ekinshi bóliminde kelispewshilikler bayannamasın sudta kórip shıǵıw ushın tapsırıwdıń otız kúnlik múddeti ornatılǵan.

Shártnamanıń ayırım shártleri boyınsha shártnama aldınan bolǵan dawdı kórip shıǵıwda sudlar shártnamanıń barlıq shártleri nızam hújjetlerine muwapıqlıǵın tekseredi. Shártnamanıń shártleri nızamshılıqqa muwapıq emesligi anıqlanǵan jaǵdayda, sud táreplerge sheshiwshi qarar shıǵarılǵanǵa shekem muwapıq emes shártin saplastırıwdı usınıs etedi hám onıń ushın múddet beredi.

Puqaralıq kodeksiniń 235-statyasınıń tórtinshi bólimine muwapıq minnetleme onda tárepler sıpatında qatnaspaǵan shaxslar (úshinshi shaxslar) ushın minnnetlemeler payda etpeydi. Eger shártnamanıń shártleri úshinshi shaxslardıń huqıq hám minnetlemelerine tásir etpese, shártnamanı dúziw, ózgertiw hám biykar etiw haqqındaǵı talap penen tek ǵana onda qatnasıwshı shaxslar sudqa múrájat etiwge haqlı esaplanadı.
Mámleketlik organlar hám basqa organlar da nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte dawa usınıwı múmkin.

Gawhar ZARIPOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası

EKSPERTIZA BOYÍNSHA ÁMELDEGI NORMALAR

Sud – jámiyette nızam ústinligi hám ádalat turaqlılıǵın támiyinlewshi, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin isenimli qorǵawshı, ádil sudlawdı ámelge asırıwshı ǵárezsiz hákimiyat tarawı esaplanadı.

Búgingi kúnde mámleketimizde sud-huqıq sistemasın tereń reformalaw liberallastırıw, sud hákimiyatınıń shın mánistegi ǵárezsizligin, sudlar iskerliginiń ashıqlıǵı, xalıqtıń ádil sudlawǵa bolǵan isenimin asırıw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılmaqta.

Nókis rayonlararalıq ekonomikalıq sudı ekonomika tarawında nızamshılıqtı bekkemlewge, ádil sudlawdı ámelge asırıwǵa, yuridikalıq shaxslardıń, isbilermenlik subektleriniń huqıqların yaki nızam menen qorǵalatuǵın máplerin qorǵaw maqsetinde ekonomikalıq islerdiń kóriliwinde ámeldegi nızamshılıq talaplarına itibar qaratıp kelmekte.

Ózbekstan Respublikası Ekonomikalıq processual kodeksinde ekspertizaǵa baylanıslı (80-86-statyalar) jeti statya orın alǵan.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 80-statyası birinshi bólimine tiykar, isti kóriw waqtında júzege keletuǵın, pán, texnika sanaat yaki óner tarawında arnawlı bilimlerdi talap etetuǵın máselelerdi túsindirip beriw ushın sud tárepinen iste qatnasıwshılardıń iltimasına muwapıq yaki razılıǵı menen ekspertiza tayınlanadı. Eger ekspertizanı tayınlaw nızamda belgilep qoyılǵan yaki shártnamada názerde tutılǵan bolsa yamasa usınılǵan dálildiń qálbekilestrilgeni tuwrısındaǵı arzanı tekseriw yamasa qosımsha ekspertiza tayınlaw zárur bolsa, sud ekspertizanı óz baslaması menen tayınlawı múmkin.

Ekonomikalıq processual kodeksiniń 81-statyasında ekspertiza ótkeriw tártibi belgilengen bolsa, 82-statyasında qosımsha hám takirár ekspertiza, 83-statyasında ekspertizanıń ekspertlar komissiyası tárepinen ótkiziliwi, 84-statyasında komissiyalıq ekspertiza, 85-statyasında kompleks ekspertiza hám 86-statyasında eksperttiń yaki ekspertlar komissiyasınıń juwmaǵı boyınsha normalar belgilengen.

Maǵlıwmat ushın, Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processual kodeksinde ekspertizaǵa baylanıslı (95-101-statyalar) yaǵnıy jeti statya arnalǵan. Bul Kodekstiń 95-statyasında ekspertiza, 96-statyasında qosımsha hám qayta ekspertiza, 97-statyasında ekspertlardıń juwmagı talap qılınatuǵın máseleler sheńberin belgilew, 98-statyasında ekspertiń (ekspertlar komissiyasınıń) juwmaǵı, 99-statyasında ekspertizanıń ekspertlar komissiyası tárepinen ótkeriliwi, 100-statyasında komissiyalıq ekspertiza hám 101-statyasında kompleks ekspertiza boyınsha normalar belgilengen.

Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı xojalıq sudı Plenumınıń 2014-jıl 20-iyun kúngi “Ekonomikalıq sudlar tárepinen ekspertizaǵa baylanıslı nızam hújjetlerin qollawdıń ayırım máseleleri haqqında”ǵı 261-sanlı qararında, ekspertizaǵa baylanıslı túsinikler berilgen.

Ekonomikalıq istegi táreplerdiń iltimasnamalarına kóre sud uyǵarıwıları menen sud-qurılıs-texnikalıq, sud-ekonomikalıq, qol jazbalıq ekspertizaları hám basqada ekspertizalar tayınlanadı.

Sud ámeliyatında ekspertizalardı ótkeriw kóbirek Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi janındaǵı X.Suleymanova atındaǵı Respublikalıq sud ekspertiza orayınıń Qaraqalpaqstan bólimine hámde Qaraqalpaqstan Respublikası Ishki isler ministrliginiń arnawlı ekspertiza kriminalistika bólimine tapsırıladı.

Ekonomikalıq processual kodekstiń 86-statyası altınshı bólimine muwapıq, ekspert juwmaǵı sud májilisinde tekseriledi hámde basqa dáliller menen bir qatarda bahalanadı.

Juwmaqlap aytqanda hár bir yuridikalıq shaxs ózine júklengen huqıq hám minnetlemelerin óz waqtında hámde sapatlı orınlasa, tárepler ortalarında dawa (kelispewshilik) shıqpaǵan bolıp, unamlı nátiyjelerge erisiledi.

Berdimurat BAYMURATOV,
Nókis rayonlararalıq ekonomikalıq sudı sudyası

JÁNJEL OQÍWSHÍNÍŃ ÓLIMINE SEBEP BOLDÍ

Hár bir adam búgingi atqan tańga shúkirlik etip, erteńgi kúnnen úmit etedi, jańa arzıw hám ármanlardı gózleydi. Esenbaydıń da (atları ózgertilgen) bul dúnyadan arzıw-úmiti kóp, ele mektep oqıwshısı edi…

Esenbay menen Dáwlet bir mektepte oqıydı. Esenbay 10-klassta, al Dáwlet bolsa 11-klassta.

Dáwlet bir kúni jorasınıń úyine kómekke barǵanında, gápten-gáp shıǵıp ózi sóylesip júrgen qızına onı Esenbay “araq ishedi” dep ayttı degen gápti esitedi ham Esenbayǵa ashıwlanıp, onıń ózinshe sazayın beriwdi oylaydı. Erteńine mektepte besinshi sabaq tawsılǵannan keyin, hájetxanaǵa ketken kisi qusap, mekteptiń qaptalındaǵı tennis maydanshasında klasslas jorası menen tennis oynap atırǵan Esenbaydı shaqırıp, onıń menen awlaǵında sóylesip almaqshı boladı hám onı izine ertip Dáwlet mekteptiń hájetxanası janına alıp keledi.

Dáwlet oǵan esitken áńgimesin aytıp, durıs-nadurıslıǵın soraydı, onıń menen há degennen awzınan “illá” dep ses shıǵaǵoymaǵannan soń, Dáwlet Esenbaydıń betine shapalaq tartıp jiberedi. Esenbay sonda da indemey basın tómen alıp tura beredi. Bunnan soń, Dáwlet pátlenip Esenbaydıń kókiregine mushın tuyip “salıp qaladı”. Esenbay demi qısılıp hawa jetpey Dáwletke qaray qulaydı. Bunday bolıwın kútpegen Dáwlettiń “ańı” ushıp basqalardı járdemge shaqıradı. 2-3 minuttıń oyaq-buyaǵı átirapta adamlar toplanıp, oqıwshılar da ǵawıralasa ketti. Sol jerdegi Ápiypa muǵallim direktorǵa xabar berip, tez járdem shaqırıladı. Esenbaydıń ata-anasına da balańız qulap qaldı tez jetip keliń degen xabar aytıladı. Sonıń arasında Esenbaydı 3-4 bala kóterip, otırǵıshqa kóterip alıp barıp, jatqaradı. Degen menen tez járdem kelemenge shekem jas balanıń janı úziledi. Átteń…

Dáwlet penen Esenbaydıń arasında bolıp ótken óz-ara jánjeldi kórgen átiraptaǵı muǵallim hám oqıwshılardıń gúwalıq beriwi menen Dáwlet sol kúni huqıq qorǵaw uyımı xızmetkerleri tárepinen uslanıp, tergewge alıp barıladı.

Is sudqa asırılıp, bul jınayatlı is Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudında kórip shıǵıldı. Sud májilisi dawamında sudlanıwshı hám gúwalardıń kórsetpeleri, táreplerdiń jarıs sózleri, sudlanıwshınıń aqırǵı sózin esitilip, is hújjetleri úyrenilip Esenbaydıń ólimi awır dárejedegi dene jaraqatın alıwı aqıbetinde júz bergenligi tastıyıqlanadı.

Sud, sudlanıwshı Dáwletke jaza tayınlaǵanda onıń óz ayıbın moyınlap, qılǵan isinen pushayman ekenligin, aldın sudlanbaǵanlıǵın, jas óspirim ekenligin, oqıw ornınan unamlı minezlemege iye ekenligin onıń jazasın jeńillestiriwshi jaǵdayları dep, onıń jazasın awırlastırıwshı jaǵdayları joq dep esaplap, ol ayıplı dep tabılǵan jınayattıń jámiyetlik qáwiplilik dárejesi, jınayat nátiyjesinde kelip shıqqan aqıbetlerdi esapqa alıp, oǵan Jınayat kodeksiniń 85-statyasın qollanıp, erkinen ayırıu jazasın tayınlawdı, oǵan qollanılǵan qamaqqa alıw túrindegi bas sharasın ózgerisssiz qaldırıwdı, erkinen ayırıw jazasın tárbiya koloniyasında ótewin belgilewdi lazım taptı.

Dáwlet Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 104-statyası 3-bóliminiń “d” bántinde kórsetilgen jınayattı islegenlikte ayıplanıp, oǵan usı kodekstiń 85-statyası qollanılıp 5 (bes) jıl 6 (altı) ay múddetke erkinen ayırıw jazası tayınlandı.

Berik AYMURATOV,
Jınayat isleri boyınsha Qońırat rayonı sudınıń sudyası

PREZIDENT PÁRMANÍ HÁM PLENUM QARARLARÍNÍŃ MAZMUNÍ HÁM ÁHMIYETIN TÚSINDIRIW MAQSETINDE SEMINAR SHÓLKEMLESTIRILDI

Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen 2024-jıl 10-iyun kúni «Operativ-izlew hám tergew jumısında shaxstıń huqıqları menen erkinliklerin isenimli qorǵaw kepilliklerin jáne de kúsheytiw ilajları haqqında»ǵı pármanı qabıl etildi. Bul hújjet sudlar iskerliginde ashıqlıqtı támiyinlew menen birge, puqaralar hám isbilermenlerdiń huqıq hám nızamlı máplerin qorǵaw kepilliklerin elede kúsheyttiriwde áhmiyetli qádem boldı.

Usı tiykarda Qaraqalpaqstan Respublikası sudında huqıqqorǵaw uyımları wákilleri ushın seminar shólkemlestirildi. Videkonferenciya baylanıs rejiminde ótkerilgen seminarǵa Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń hám Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyaları, rayon (qala), rayonlararalıq sudlarınıń baslıqları, prokuratura, ishki isler ministrliginiń sorastırıwshı hám tergewshileri, Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti yuridika fakultetiniń oqıtıwshıları qatnastı.

Seminardı Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń baslıǵı K.Tarixov kiris sóz benen ashıp, basqarıp bardı. Bul Pármanǵa muwapıq, 2025-jıl 1-yanvardan baslap jınayat isleri boyınsha rayonlıq, qalalıq sudlarda tergew sudyası lawazımı engiziledi, jınayat isleri boyınsha sudqa shekemgi is júrgiziw dáwirinde processuallıq qararlarǵa sankciya beriw máselesi jınayat isleri boyınsha rayonlıq, qalalıq sudlarında óz aldına sudyalar – tergew sudyaları tárepinen kórip shıǵılıw tártibi engiziledi. Seminarda, tergew sudyası, onıń wákilleri jóninde Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń jınayat isleri boyınsha sudyası J.Orazbaev bayanat jasar eken, tómendegilerge ayrıqsha itibar qarattı. Tergew sudyalarına hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı islerdi kórip shıǵıw wákilligi berilip, olar tárepinen kórip shıǵılatuǵın hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı islerdi joqarı instanciyalarda qayta kórip shıǵıwdıń ámeldegi tártibi saqlap qalınbaqta. Sonıń menen birge, tergew sudyasına 11 túrdegi sankciyalar hám májbúriy sharalardı qollaw máselesin kórip shıǵıw wákilligi berilmekte.

Bunnan soń, Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń usı jıldıń 25-iyun sánesinde qabıl etilgen sudlar tárepinen jınayat, hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı, puqaralıq, ekonomikalıq, hákimshilik islerdi reviziya tártibinde kórip shıǵıwdıń ayırım máseleleri haqqındaǵı 5 plenum qararınıń mazmunı hám áhmiyeti keń túrde talqılandı.

Bayanatshılar tárepinen Plenum qararlarında nızam normaların sudlarda qollawda itibar qaratılıwı zárúr bolǵan áhmiyetli túsinikler orın alǵanlıǵı atap ótilip, jınayat, hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı, puqaralıq hám hákimshilik islerdi reviziya tártibinde kóriwdiń huqıqıy tiykarları, processual nızamshlıqqa ámel etiw talapları jóninde qatnasıwshılarǵa keń túrde maǵlıwmat berildi.

Atap ótilgenindey, jınayat, hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı, puqaralıq, ekomikalıq hám hákimshilik islerdiń reviziya tártibinde qayta kóriliwi sud hújjetleriniń nızamlılıǵı hám tiykarlılıǵı, sudlar tárepinen materiallıq huqıq normaları durıs qollanılıwın hám processual nızam talaplarına ámel etiliwin támiyinlewge xızmet etedi. Sonıń menen birge, sudlardıń puqaralardıń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaytuǵın uyım sıpatında xalıqqa elede jaqınlastırıwda áhmiyetli.

SERGEKLIK DÁWIR TALABÍ

Jámáát qáwipsizligi hám jámiyetlik tártipke qáwip salatuǵın materiallardı tayarlaw, saqlaw, tarqatıw hám kórsetiw nızam menen juwapkershilikke sebep bolatuǵınlıǵı ǵalaba xabar quralları arqalı tákirar-tákirar aytılıp, turmıslıq mısallar menen kórsetiliwine qaramastan, ayırım jaslarımız arasında mine usınday qılmıstı islep, jazaǵa tartılıp atırǵanınıń gúwası bolmaqtamız.

Jaqında jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudı tárepinen ashıq sud májilisinde Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 244 prim 1-statyası 3-bólimi “g” bántinde kórsetilgen jınayattı islegenlikte ayıplı dep tabılǵan “A” isimli shaxstıń qarsısına toplanǵan jınayat isi kórip shıǵıldı.

2000-jılı Nókis qalasında tuwılǵan, maǵlıwmatı orta-arnaӯlı, jumıssız «A» isimli shaxs óziniń jasaw úyinde, ózine tiyisli bolǵan uyalı telefonınan «Telegramm» messenjerinde (…..!) atlı profil ashıp, usı profil arqalı 2021 jıl 13 sentyabr kuni “Haiiaka sirrun” dep atalǵan kanal jaratıp, usı kanalǵa 2021 jıl 15 sentyabr kuni diniy mazmundaǵı 49 audio menen 10 video kórinisindegi materiallardı jaylastırǵan. Jınayat isi boyınsha tayınlanǵan sud-psixologiya, filosofiya, filologiyalıq hámde diniy kompleks ekspertizasınıń juwmaǵına kóre, aqidaparastlıq ideyaları negizinde shaqırılǵan nızam menen qadaǵan etilgen mp3 formattaǵı dawamlılıǵı 05:12 minutlı audio faylın internet jáhán málimleme tarmaǵınan paydalanıp, ózi jaratqan kanaldaǵı 37 virtual aǵzalarına tarqatıp kelgen. Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti janındaǵı Din isleri boyınsha komiteti ekspertleri tárepinen ótkerilgen diniy-kompleks ekspertizasınıń juwmaǵına kóre, sudlanıwshınıń qol telefonınan alınǵan maǵlıwmatlar Ózbekstan Respublikası aymaǵında qadaǵalanǵan aqidaparastlıq ideyaları ekeni anıqlanǵan.
Sudlanıwshı sudta aybın tolıq moyınlap, ózi telegramm tarmaǵanınan paydalanǵanın, ayıbında kórsetilgen zatlardı tarqatıwǵa bolmaytuǵınlıǵın bilmegenin, diniy sawatı joq ekenin, keshirim sorap, pushayman ekenligin bildirip, jeńillik beriwdi soradı.

Sud-sud májlisinde, sudlanıwshınıń hám gúwalardıń kórsetpelerin, mámleketlik ayıplawshınıń hám advokattıń pikirlerin, sudlanıwshınıń qorǵaw hám aqırǵı sózlerin tıńlap, is materialları menen birge salıstırıp, tekserip shıǵıp, húkim etti. Oǵan bola A isimli shaxs Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 244 prim 1-statyası 3-bóliminiń «g» bánti menen ayıplı dep tabılıp, 3 jıl múddetke azatlıqtan sheklew jazası tayınlandı.

Solay eken, áziyz oqıwshım, internet tarmaǵındaǵı turli messendjerler arqalı kelip atırǵan tekserilmegen, gúman tuwdırıwshı video hám audio materiallardı kóriw, saqlaw ham tarqatıwda abaylı bolıń. Sebebi, abaysızda sudlanıwshı “A” nıń jaǵdayına túsip qalmań, sergeklik dáwir talabı.

Maxmud BAYNIYAZOV,
jınayat isleri boyınsha Nókis qalası sudınıń sudyası

KITAPQUMARLÍQ TAŃLAWÍ ÓTKERILDI

Qaraqalpaqstan Respublikası sudı  hám Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń xızmetkerleri arasında «Kitap-ruwxıylıq aynası» tańlawı ótkerildi.

Onda sudya hám sud xızmetkerleri qatnasıp, milliy hám jáhan ádebiyatı dúrdanaları esaplanǵan bes kitap boyınsha óz-ara bilimlerin sınaqtan ótkerdi. Bul tańlaw járiyalanǵannan keyin sudya hám sud xızmetkerlerine oqıw ushın 5 kitap belgilenip, usı arqalı taraw xızmetkerleriniń kitapqumarlıq mádeniyatın arttırıw baslı maqset etip alındı.

Tańlaw dawamında hár bir qatnasıwshınıń bul jarısqa ayrıqsha tayarlıǵı, kitaplardıń mazmunın anıq hám tolıq etip bayan etiw, olardıń hár bir shıǵarmanı tolıq oqıǵanınan derek.

Dáslebinde qatnasıwshılar bilet alıw arqalı belgili bir tańlanǵan kitaptıń mazmunın aytıp berse, al basqa shıǵarmalar arqalı qosımsha soraw-juwaplar boldı. Usılay etip hár bir qatnasıwshınıń shıǵarmanı tolıq oqıǵanı, túsinigi hám onı tıńlawshıǵa jetkerip beriw sheberligi, oratorlıq uqıplılıǵı da tóreshiler tárepinen ayrıqsha itibarǵa alındı.

Tańlaw juwmaǵına bola, Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyalar kvalifakaciyalıq kollegiyasınıń xatkeri Timur Turgaliev birinshi, Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń sudyası Janat Aymaǵanbetova ekinshi, Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń bas konsultantı Gúlayım Ǵanieva hám sudya aǵa járdemshisi Ilxam Mustafaevlar úshinshi orınlardı iyeledi. Jeńimpazlar diplom hám estelik sawǵaları menen sıylıqlandı.

SUD BASSHÍLARÍ KEGEYLIDE QABÍLLAW ÓTKERDI

Kegeyli rayonında sud-huqıq máselelerine baǵıshlanıp kóshpeli qabıllaw ótkerildi. Onda taraw basshıları tárepinen puqaralardıń múrájatları sekciyalarǵa bólingen halda qabıl etildi.

Qaraqalpaqstan Respublikası sudı baslıǵı K.Tarixov hám Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik sudınıń baslıǵı A.Nurlipesovlar puqaralardıń sudqa baylanıslı múrájatların tıńladı. Atap aytqanda, ótep atırǵan jazanı jeńilregine almastırıw, pensiyanı qayta tayınlaw, turaq-jaydı atına rásmiylestiriw, aliment pulların óndiriw sıyaqlı máselelerde múrájat etken 5 puqaraǵa tiykarlı huqıqıy másláhát berildi, 2 puqaranıń múrájatı ornında unamlı sheshimin taptı.

Álbette, orınlarda ótkerilip atırǵan bunday qabıllawlar xalıqtıń múshkilin jeńillestiriw menen birge, olardıń mamleketlik uyımlarǵa bolǵan isenimin arttırıwǵa da xızmet etedi. Sebebi, qabıllawlarda bildirilgen tiykarlı mashqalalar basshılar tárepinen qatań qadaǵalawga alınıp, onıń sheshimi ushın barlıq imkaniyatlar iske salınbaqta. Demek bul, mámleketlik uyımlar xalıq ushın xızmet etedi degen turmıslıq shınlıq ámelde óz kórinisin tawıp atırǵanlıǵınan derek.

INSAN HUQÍQLARÍ-JOQARÍ QÁDRIYAT

Mámleketimizde erkin puqaralıq jámiyetin dúziw hám demokratik huqıqıy mámleket qurıw jolında qatar huqıqıy reformalar ámelge asırılmaqta. Bul reformalardıń ámelge asırıwdan tiykarǵı maqset insan huqıq hám erkinliklerin támiyinlewden ibarat.

Ózbekstan Respublikası insan huqıqları hám erkinliklerin támiiynlewde dúnya arenasında hám óz ornına iye. Atap aytqanda, Ózbekstan insan huqıqları boyınsha 70 tiykarǵı hújjetke qosılǵan hám BMSh tárepinen qabıl etilgen 10 xalıqaralıq shártnamanıń tikkeley qatnasıwshısı esaplanadı.

Ótkizilgen reformalar nátiyjesinde jaqın ótken dáwirde insan qádiri tiklendi. Sóz erkinligi, baspasóz erkinligi salasında tosıqlar saplastırıldı. Nahaq ayıplanǵanlar aqlanbaqta. Sud-huqıq reformaları ámelge asırılıp, qıynawǵa salıw, jaza múddetin jasalma ráwishte uzayttırıwǵa shek qoyıldı.

Atap aytqanda, 2023-jıl 30-aprel kúni ótkizilgen referendumında ulıwmaxalıqlıq dawıs beriw arqalı qabıl qılınǵan jańa redakciyadaǵı Ózbekstan Respublikası konstituciyasında hám insan, onıń huqıq xám máplerin támiynlew eń joqarı qádriyat sıpatında qaralǵan.

Atap aytqanda, konstituciyanıń 26-statyasında insannıń abırayı, hám qádir-qımbatı, qol qatılmaslıǵı, hesh nárse olardı kemsitiw ushın tiykar bolıwı múmkin emesligi, hesh kim qıynawǵa salınıwı, zorlıqqa, basqa ayawsız, insanıylıqqa qarsı yaki insan qadir-qımbatın kemsitiwshi qarım-qatnasqa yamasa jazaǵa duwshar etiliwi múmkin emesligi belgilengen.

Konstituciyamızdıń 27-statyasında hár kim erkinlik hám qol qatılmaslıq huqıqına iye ekenligi, hesh kim nızamǵa tiykarlanbaǵan halda qamaqqa alınıwı, irkiliwi, qamaqta saqlanıwı yaki onıń azatlıǵı basqasha tárizde shekleniwi múmkin emesligi, qamaqqa alıwǵa hám qamaqta saqlawǵa tek gana sudtıń qararına kóre jol qoyılıwı, shaxs sudtıń qararısız qırıq segiz saattan artıq múddet uslap turılıwı múmkin emesligi, shaxstı irkiwde oǵan túsinerli tilde onıń huqıqları hám uslap turılıwı tiykarları túsindiriliwi shártligi belgilengen.

Tap usınday konstituciyamızdıń 28-statyasına kóre, jınayat islegenlikte ayıplanıp atırǵan shaxs onıń ayıbı nızamda názerde tutılǵan tártipte ashıq sud dodalawı jolı menen sıpatlanbaǵansha hám sudtıń nızamlı kúshine kirgen húkimi menen anıqlanbaǵansha ayıpsız dep esaplanadı.

Ayıplanıwshıǵa ózin qorǵaw ushın barlıq imkániyatlar támiiynlenedi.

Gúmán qılınıwshı, ayıplanıwshı yaki sudlanıwshı óziniń ayıpsızlıǵın sıpatlawı shárt emes hám qálegen waqıtta indemey qalıw huqıqınan paydalanıwı múmkin.
Hesh kim ózine yaki jaqın tuwısqanına qarsı gúwalıq beriwge májbúr emes.

Eger shaxstıń óz ayıbın tán alǵanlıǵı oǵan qarsı birden-bir dáliyl bolsa ol ayıpker dep tabılıwı yaki jazaǵa tartılıwı múmkin emes.

Shaxstıń sudlanǵanlıǵı hám bunnan kelip shıǵatuǵın huqıqıy aqıbetler onıń tuwısqanlarınıń huqıqların sheklew ushın tiykar bolıwı múmkin emes.

Juwmaqlap aytqanda, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin támiiynlewdegi bul sıyaqlı reformalardıń ámelge asırılıwı sud-tergew iskerligi dawamında olardıń qıynaqqa salınıwı hámde insan qádir-qımbatınıń qádirin kemsitiwshi basqasha tárizdegi basımlardı aldın alıwda áhmiyetli faktor bolıp esaplanadı.

Baxtiyar TÓREBAEV,
Puqaralıq isleri boyınsha Shımbay rayonlararalıq sudınıń baslıǵı

TUWISQANLAR HÁM BASQA SHAXSLARDIŃ ALIMENT MINNETLEMELERI

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 77, 80-statyalarına kóre, ata-analar hám olardıń ornın basıwshı shaxslar óz perzentlerin erjetkenge shekem baǵıwı, olardıń tárbiyası, tálim alıwı, salamat, tolıq hám hár tárepleme ósiwi boyınsha ǵamxorlıq etiwge minnetli bolsa, erjetken miynetke jaramlı perzentler óz ata-anaları haqqında ǵamxorlıq etiwge minnetli bolıp tabıladı.

Ózbekstan Respublikası Shańaraq kodeksinde názerde tutılǵan támiynat beriw minnetlemeleri haqkında shártler bar bolsa, erjetpegen, sonday-aq erjetken miynetke jaramsız, járdemge mútáj shaxslarǵa támiynat beriw minnetlemesi sud tárepinen olardıń tuwısqanları: atası, kempir apası, aqlıǵı, áǵa- inisi, apa-sińli, sonday-aq ógey ata hám ógey ana, ógey ul hám ógey qız, turaqlı tárbiyada bolǵan shaxslar moynına júkletiliwi múmkin.

Ata-anası joq bolǵan yaki olardan támiynat ala almaytuǵın erjetpegen aqlıqlarına támiynat beriw minnetlemesi jeterli qárejetke iye bolǵan ata hám kempir apası moynına júkletiliw múmkin. Erjetken miynetke jaramsız, járdemge mútáj aqlıqlardıń ata-anası, eri yaki hayalı (burınǵı eri yaki hayalı) hám erjetken miynetke jaramlı bolǵan balaları bolmasa yamasa olardan támiynat ushın qárejet ala almasa, olarǵa qarata hám bul májbúriyat ata hám kempir apanıń moynına júkletiliwi múmkin.

Al, ózleriniń erjetken balalarınan yamasa eri yaki hayalınan (burınǵı eri yaki hayalınan) támiynat ala almaytuǵın miynetke jaramsız, járdemge mútáj ata hám kempir apaǵa támiynat beriw minnetlemesi jeterli qárejetke iye bolǵan erjetken miynetke jaramlı aqlıqları moynına júkletiliwi múmkin.

Ata-anası joq bolǵan yaki olardan támiynat ala almaytuǵın erjetpegen áǵa- inisi  hám apa-sińlilerge támiynat beriw minnetlemesi jeterli qárejetke iye bolǵan áǵa- inisi hám apa-sińliler moynına júkletiliwi múmkin. Erjetken miynetke jaramsız, járdemge mútáj áǵa- inisi hám apa-sińlilerdiń ata-anası, eri yaki hayalı (burınǵı eri yaki hayalı) hám erjetken miynetke jaramlı balaları bolmasa yamasa olardan támiynat ushın qárejet ala almasa, olarǵa qarata hám usı minnetleme áke-úke hám ap-sińlilerdiń moynına júkletiliwi múmkin.

Miynetke jaramsız, járdemge mútáj er yaki hayal (burınǵı eri yaki hayalı) yaki erjetken miynetke jaramlı balaları bolmaǵan yamasa olardan támiynat ushın qárejet ala almaytuǵın, ámelde olardı tárbiyalaǵanlarǵa támiynat beriw minnetlemesi olardıń turaqlı tárbiyası hám támiynatında bolǵan shaxslar moynına júkletiliwi múmkin. Bunday minnetleme qáwenderlikte (ǵamxorlıqta) turǵan shaxslar moynına júkletilmeydi.  Sud tárbiyadaǵa bolǵanlardı, eger olar tárbiyashılardıń tárbiyası hám támiynatında bes jıldan kem turǵan bolsa, usıǵan tiykar kórsetilgen minnetlemeden azat etiliwi múmkin.

Ógey ata hám ógey ananıń tárbiyasında yaki támiynatında bolǵan erjetpegen ógey perzentlerdiń ata-anası joq bolsa yamasa óz ata-anasınan jeterli qárejet ala almay atırǵan bolsa, olarǵa támiynat beriw minnetlemesi ógey ata hám ógey ananıń moynına júkletiliwi múmkin. Sonday-aq, miynetke jaramsız, járdemge mútáj ógey ata hám ógey ananıń ata-anası, eri yaki zayıbı (burınǵı eri yaki zayıbı) yaki erjetken miynetke jaramlı balaları bolmasa yamasa olardan támiynat ushın kárejet ala almasa, olarǵa támiynat beriw minnetlemesi ógey perzentler moynına júkletiliwi múmkin. Eger ógey perzentlerdi ógey ata hám ógey ana bes jıldan kem waqıt dawamında tárbiyalaǵan hám támiynat bergen bolsa, sonday-aq olar óz minnetlemelerin lazım dárejede orınlamaǵan bolsa, sud ógey perzentlerdi ógey ata-anasına támiynat beriw minnetlemesinen azat etiwge haqılı bolıp tabıladı.

Tuwısqanlar ham basqa shaxslardan erjetpegen balalar ushın, sonday-aq erjetken miynetke jaramsız, járdemge mútáj shaxslar támiynatı ushın óndiriletuǵın alimenttiń muǵdarı sud tárepinen aliment óndirilip atırǵan shaxstıń hám aliment alıp atırǵan shaxstıń materiallıq hám shańaraqlıq jaǵdayın esapqa alıp, hár ayda pul menen tólenetuǵın belgilengen summada óndiriledi. Aliment muǵdarın belgilewde, talap aliment tólewi shárt bolǵan shaxslardıń barlıǵına yamasa olardıń ayırımlarına yaki tek ǵana birewine qaratılǵan bolıwına karamastan, áne sol shaxslar esapqa alınadı.

Saodat QAYIPNAZAROVA,

Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń puqaralıq isleri boyınsha sudyası