MÁMLEKETLIK PUQARALÍQ XÍZMETINE KIRIW BOYÍNSHA DÚNYA TÁJIRIYBESI
Mámleketlik puqaralıq xızmetine kiriw hám oǵan qabıl etiw shártleri menen baylanıslı norma talapları Ózbekstan Respublikası 2022-jıl 8-avgusttaǵı “Mámleketlik puqaralıq xızmeti haqqında”ǵı nızamınıń 27-28-statyalarında belgilengen.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Ózbekstan Respublikasında Kadrlar siyasatı hám Mámleketlik puqaralıq xızmeti sistemasın túp-tiykarınan jetilistiriw ilajları haqqında”ǵı pármanına baylanıslı, Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentligi shólkemlestirilip, ol mámleketlik uyımları hám shólkemlerde xızmetkerlerdi basqarıw hám insan resursların rawajlandırıw salasında birden-bir, mámleketlik siyasattı ámelge asırıw ushın juwapker bolıp esaplanadı. Sonday-aq, mámleketlik uyımlar hám shólkemlerdegi mámleketlik puqaralıq xızmetine qabıl etiw ashıq, erkin tańlaw tiykarında ámelge asırılıwı názerde tutıldı.
2020-jıl 1-yanvardan baslap – tájiriybe tártibinde, pútkil vertikal boylap – mámleketlik basqarıw uyımlarında hám aymaqlardaǵı barlıq mamleketlik shólkemlerde;
2021-jıl 1-yanvardan baslap – mámleketlik puqaralıq xızmeti názerde tutılǵan respublikanıń barlıq mamleketlik uyımları hám shólkemlerinde jolǵa qoyıldı.
Sonıń menen birge, ashıq, erkin tańlaw tiykarında mámleketlik puqaralıq xızmetine qabıl etiletuǵın shaxslar Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentligi hám tiyisli túrde onıń filialları menen kelispey turıp lawazımınan bosatılıwı múmkin emesligi belgilep qoyıldı.
Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentligi hám tiyisli túrde onıń filialları menen kelisilgen jaǵdayda lawazımǵa tayınlanıwı hám lawazımınan bosatılıwı názerde tutıldı.
Perspektivalı basqarıw kadrların tańlap alıw boyınsha respublikalıq “Taraqqiyot” tańlawın ótkeriw Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentligi tárepinen ámelge asırılıwı belgilendi.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentliginiń jumısın shólkemlestiriw ilajları haqqındaǵı Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń qararına bola, Mámleketlik xızmetti rawajlandırıw agentliginiń wazıypaları menen funkciyalarınan biri bul – eń perspektivalı kadrlardı mámleketlik puqaralıq xızmetine ashıq erkin tańlaw tiykarında qabıl etiwdi shólkemlestiriwi belgilengen.
Mámleketlik puqaralıq xızmetine kiriw boyınsha Batıs Evropa mámleketlerdiń (Germaniya, Franciya, Niderlandiya hám taǵı baska) mámleketlik xızmeti haqqındaǵı nızamlarında mámleketlik xızmetke kiriwdiń tolıq tártibi jolǵa qoyılǵan. Ulıwma mámleketlik xızmetke qabıl etiwdiń anıq reglament qaǵıydaları derlik barlıq dúnya mámleketleri nızamshılıǵı ushın tiyisli bolıp tabıladı.
Tap sonday rejeler ǴMDA elleri nızamlarında da názerde tutılǵan. Mısal ushın, Qazaqstanda bul máselege tolıq bap baǵıshlanǵan. Rossiya hám Qırǵızstanda – mámleketlik xızmetke kiriwdi tártipke salıwshı statyalar názerde tutılǵan.
Kópshilik ellerde mámleketlik xızmetke kiriwi ushın (Ullı Britaniya hám Franciyada) puqaralıq talap etilse, lekin, Kanada hám Germaniyada usı mámleket puqaralıǵı talap etilmeydi.
Sırt mámleketlerdiń tájiriybesinde mámleketlik xızmeti haqqındaǵı barlıq nızamlar mámleketlik xızmet lawazımına talabanlardı usınıs etiletuǵın talaplar dizimin ózinde sáwlelendiredi.
Olardıń ishinen eń kóp tarqalǵan talaplar pukaralıq cenzi (Ullı Britaniya, AQSh (ayırım tómengi lawazımlar hám zárúrligi boyınsha keńseler ushın buǵan kirmeydi) yamasa turaq jayı (Germaniya); hám joqarı, hám tómengi sheklewlerin sáwlelendiriwshi jas cenzi (Ullı Britaniya, Franciya); bilimlendiriw cenzi (Ullı Britaniya, Franciya, Germaniya), arnawlı bilimlendiriw haqqındaǵı diplomınıń barlıǵınan tartıp ilimiy dárejesine hár qıylı bolıp baradı; mamanlıq cenzi (derlik dúnyanıń barlıq ellerinde) tájiriybeli, uqıplı hám talabanlıqqa keń bilimlerge iye bolǵanlardı tańlap alıwdı bildiredi. Hár bir eldiń tariyxıy hám mádeniy tárepleri ushın tán bolǵan talapları da bar.
Ullı Britaniya hám AQSh taǵı ayırım lawazımlar ushın bul, mısal túrinde, otırıqshılıq cenzi, jasaw hám tuwılıw boyınsha, Franciyada siyasiy huqıqları; nızamlarǵa boysınıw, armiyada xızmet haqqındaǵı nızamlarǵa unamlı qatnasıǵı, fizikalıq uqıplılıq, sonday-aq, belgili bir keńsede tańlaw ushın qosımsha óz aldına talaplarına baylanıslı. Germaniyada hám ayırım basqa ellerde bir qatar lawazımlar ushın bir neshe jıllar (lawazımlarǵa baylanıslı) ishinde tayarlıq ámeliyatlarında zárúrli ótewler boladı.
Mámleketlik xızmetke kiriw procedurasınıń huqıqıy tártipke salınıwı jeke huqıqıy hám ǵalaba-huqıqıy kózqaraslardı birlestirgen jaǵdayda tiykarlanǵan bolıwı lazım. Atap aytqanda, mámleketlik xızmetker arasında dúzilip atırǵan miynet shártnaması menen tastıyıqlanıwı yaki tayınlaw haqqındaǵı aktleri arasındaǵı tańlaw muwapıqlıǵın kórsetiw zárúr.
Nuraddin TAIROV,
Puqaralıq isleri boyınsha Beruniy rayonlararalıq sudınıń sudyası