JERGE BAYLANISLI HUQIQIY QATNASIQLARDA TURAQLILIQTI TÁMIYINLEW BOYINSHA NIZAMSHILIQTAǴI ÓZGERISLER
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 68-statyasına muwapıq, jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası hám de basqa tábıyǵıy resurslar ulıwma milliy baylıq esaplanıp, olardan aqılǵa say paydalanıw zárúr hám olar mámleket qorǵawında boladı.
Jer nızamda názerde tutılǵan hám de onnan aqılǵa say paydalanıwdı hám onı ulıwma milliy baylıq sıpatında qorǵawdı támiyinlewshi shártler tiykarında hám tártipte jeke múlk bolıwı múmkin.
Ózbekstan Respublikası Jer kodeksiniń 1-statyasına muwapıq, jer ulıwma milliy baylıq esaplanadı, Ózbekstan Respublikası xalqı turmısı, iskerligi hám párawanlıǵınıń tiykarı sıpatında onnan aqılǵa say paydalanıw zárúr hám ol mámleket tárepinen qorǵaladı.
Jer tuwrısındaǵı nızamshılıqtıń tiykarǵı wazıypaları – házirgi hám keleshek áwlatlardıń máplerin gózlep jerden ilimiy tiykarlanǵan tárizde, aqılǵa say paydalanıw hám onı qorǵawdı, topıraq ónimdarlıǵın tiklew hám asırıwdı, tábıyǵıy ortalıqtı asıraw hám jaqsılawdı, xojalıq júritiwdiń barlıq formaların teń huqıqlılıq tiykarında rawajlandırıw ushın shárayat jaratıwdı, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarına bolǵan huqıqların qorǵawdı támiyinlew maqsetinde jer qatnasıqların tártipke salıwdan, sonday-aq bul salada nızamshılıqtı bekkemlewden, sonıń menen birge korrupciyaǵa baylanıslı huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıwdan ibarat.
Keyingi jıllarda mámleketimizde jerge baylanıslı qatnasıqlarda teńlik hám ashıqlıqtı, jer resurslarınan aqılǵa say hám maqsetli paydalanılıwın támiyinlewge hám de jer uchastkaları ózbasımshalıq penen iyelep alınıwınıń aldın alıwǵa qaratılǵan sistemalı jumıslar ámelge asırılmaqta.
Solay bolsa da, jerge baylanıslı huqıqıy qatnasıqlarda turaqlılıqtı támiyinlew, jerlerdi qorǵaw, jer iyeleriniń múlkiy huqıqları qorǵalawı kepilliklerin kúsheytiw hám de usı saladaǵı huqıqbuzarlıqlardıń óz waqtında aldın alıw zárúrligi payda boldı.
Sonlıqtan, Ózbekstan Respublikasınıń 2024 jıl 15 noyabrdegi «Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine jer uchastkalarınan nátiyjeli paydalanıw, tarawdaǵı huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw mexanizmlerin jetilistiriwge qaratılǵan ózgeris hám qosımshalar kiritiw haqqında»ǵı ÓRN-997-sanlı Nızamı qabıl etildi.
Usı Nızam menen Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat kodeksine, Jınayat-processual kodeksine hám Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksine jerden paydalanıw haqqındaǵı nızamshılıq hújjetleri talapların buzǵanlıq ushın juwapkershilik sharaları kúsheytiriliwin názerde tutıwshı ózgeris hám qosımshalar kiritildi.
Sonday-aq, Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq processuallıq kodeksi hám Ekonomikalıq processuallıq kodeksi ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw haqqındaǵı isler boyınsha ayrıqsha is júritiliwin názerde tutıwshı qaǵıydalar menen toltırıldı.
Bunnan tısqarı, «Mámleketlik bajı haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamına jergilikli atqarıwshı hákimiyat organları jer haqqındaǵı nızamshılıq buzılǵanlıǵı menen baylanıslı dawalar boyınsha mámleketlik bajını tólewden azat etiliwin názerde tutıwshı qosımsha kiritildi.
Ózbekstan Respublikasınıń Ekonomikalıq processuallıq kodeksine kiritilgen ózgeris hám qosımshalar haqqında toqtalıp ótetuǵın bolsaq, tiykarınan Kodekstiń 26-statyasınıń birinshi bólimi «ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw tuwrısındaǵı» dawalardı ekonomikalıq sudlar tárepinen kóriliwin názerde tutıwshı 91-bánt penen toltırıldı.
Sonday-aq, Kodeks «Ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw tuwrısındaǵı islerdi júritiwdiń ózine tán ózgeshelikleri» haqqındaǵı 232-bap penen toltırıldı hám sol múnásebet penen ayırım statyalarǵa tiyisli ózgeris hám qosımshalar kiritildi.
Kodekske jańadan kiritilgen bapqa kóre, ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan, mámleket múlkinde bolǵan jer uchastkasın qaytarıw, ózbasımshalıq penen qurılǵan imarattı buzıp taslaw tuwrısındaǵı dawa menen prokurorlar tárepinen sudqa dawa arza beriwi múmkinligi, sudqa berilgen dawa arzaǵa EPKniń 151-statyasınıń birinshi bóliminde názerde tutılǵan hújjetlerden tısqarı nızamshılıq talapları buzılǵanlıǵı tuwrısında ózbasımshalıq penen qurılǵan imaratlardı anıqlaw hám de olardı saplastırıwdı (buzıp taslawdı) shólkemlestiriw salasındaǵı wákillikli mámleketlik organ tárepinen dúzilgen akt, nızam buzılıwlardı ıqtıyarıy túrde saplastırıw haqqındaǵı eskertiw, kóshpes múlkke bolǵan huqıqlar mámleketlik dizimnen ótkenligi haqqındaǵı maǵlıwmatlar, huqıqbuzarlıq islengenligi haqqındaǵı hújjetler qosımsha etiliwi belgilendi.
Aldın EPKne muwapıq usı kategoriyadaǵı isler boyınsha qabıl etilgen sheshiwshi qarar iste qatnasıwshı shaxslarǵa qarar qabıl etilgen kúnnen baslap bes kúnlik múddette jiberiliwi, qararǵa narazı tárep qarar ústinen qarar qabıl etilgen kúnnen baslap bir ay múddette apellyaciya tártibinde shaǵım etiwi múmkinligi belgilengen bolsa, endilikte Kodekske kiritilgen ózgeriske muwapıq qarar iste qatnasıwshı shaxslarǵa ol qabıl etilgen kúnnen baslap úsh kúnlik múddette jiberiliwi, qararǵa narazı tárep ol qabıl etilgen kúnnen baslap on kúnlik múddette qarar ústinen apellyaciya tártibinde shaǵım etiw múmkinligi belgilendi.
Atap ótilgen ózgerisler jer uchastkalarınan nátiyjeli hám maqsetli paydalanıwdı támiyinlew mexanizmlerin jetilistiriwge, olardı ózbasımshalıq penen iyelep alıw hám ózbasımshalıq penen imaratlar qurıw jaǵdaylarınıń kemeyiwine, jer tuwrısındaǵı nızamshılıq buzılıwı menen baylanıslı qılmıslardı islegenlik ushın qollanılatuǵın tásir sharalarınıń sáykesliligi hám jeterliligi principlerin támiyinlewge xızmet etedi.
Spartak NIYAZOV,
Nókis rayonlar aralıq ekonomikalıq sudı baslıǵı