KEPILLIK SHÁRTNAMASÍNÍŃ JUWAPKERSHILIGI QANDAY?
Elimizde isbilermenlik jumısın ámelge asırıw yaki puqaralardıń turmıslıq talapların qanaatlandırıw maqsetinde qolaylı múmkinshilikler jaratılǵan. Hár kim qálegen buyımdı satıp alıp paydalanıwı, isbilermenlar bolsa jumısın jáne de keńeytiwi múmkin.
Házirgi kúnde kredit shólkemleri tárepinen qálegen turmıslıq yaki baska buyım shártnama tiykarında jetkerilip berilmekte. Kredit alıwshı puqaralardıń jıllıq dáramatları jeterli muǵdarda bolmasa, onda basqa bir shaxstıń kepil bolıwı talap etiledi.
Ayırım puqaralar yaki isbilermenlik subektleri kepilliktiń juwapkershiligin sezbegen halda kepillik shártnamaların qol qoyıp, tastıyıqlap atır. Bul bolsa óz gezeginde kredit alıwshı menen kepil arasında daw, tartıs keltirip shıǵarıp, kepildiń juwapkershiligi payda bolmaqta.
Kepillik degenimiz ne? Kepillik – úshinshi shaxstıń basqa shaxs kreditorı aldındaǵı usı shaxstıń kredit shártnamasınan kelip shıǵatuǵın minnetlemeleri boyınsha tolıq yamasa jarım-jartı juwapker bolıw minnetlemesi bolıp esaplanadı.
Kepillik shártnaması basqa shaxstıń kreditorı hám kepil arasında dúziledi. Kepillik shártnaması boyınsha minnetlemeniń mazmunı qarızdar tiykarǵı minnetlemeni orınlamaǵan yamasa zárúr dárejede orınlamaǵanda kepildiń qarızdar menen birge kreditor aldında juwap beriw minnetlemesi bolıp tabıladı.
Kepillik óz aldına shártnama menen rásmiylestiriliwi, sonday-aq, kepillik haqqındaǵı shártler olar menen qaysı shártnama minnetlemeleri támiyinlenip atırǵan bolsa, sol shártnmaǵa kirgiziliwi múmkin. Bunday jaǵdayda shártnamaǵa kreditor, qarızdar hám kepil tárepinen qol qoyıladı.
Nızamǵa muwapıq, qarızdar kepillik penen támiyinlengen minnetlemeni orınlamaǵan yaki zárúr dárejede orınlamaǵan jaǵdayda kepil hám qarızdar kreditor aldında solidar juwap beredi, eger nızamda yaki kepillik shártnamasında kepildiń subsidiar juwapker bolıwı názerde tutılǵan bolmasa.
Eger, kepillik shártnamasında basqasha tártip názerde tutılmasa, kepil kreditor aldında qarızdar menen teńdey kólemde juwap beredi. Atap aytqanda, procentler, qarızdı óndirip alıw boyınsha sud shıǵımların hám qarızdar minnetlemeni orınlamaǵanlıǵı yamasa zárúr dárejede orınlamaǵanlıǵı sebepli kreditor kórgen basqa zıyanlardı tóleydi.
Kreditor tárepinen dawa bir waqıttıń ózinde kepil hám qarızdarǵa, qarızdar tárepinen tiykarǵı minnetleme orınlamaǵanlıǵına baylanıslı usınıs etilip, solidar juwapkershilik haqqındaǵı qaǵıydalardı qollanıw zárúr bolǵan jaǵdaylarda, bunday juwapkershilik tek kepil yaki tek qarızdarǵa júkleniwi múmkin emes. Kepil hám qarızdar kreditor aldında solidar juwap beriwi kerek.
Kepil kreditordıń talaplarına qarsı óziniń narazılıǵın bildiriwge haqılı. Kepildiń narazılıq bildiriw múmkinshilikleri tek qarızdardıń tiykarǵı minnetlemeleri boyınsha bildiriwi múmkin bolǵan narazılıqlar sheńberinde sheklenedi (Puqaralıq Kodeksiniń 294-statyası). Kepildiń kórsetilgen kreditor talaplarına qarsı narazılıqlarǵa bolǵan huqıqı qarızdardıń tiykarǵı minnetleme boyınsha qarızdı tán alǵanlıǵı yaki kreditor talaplarına qarsı qanday bolsa da narazılıqlardan waz keshiw jaǵdayları menen joǵalmaydı (Puqaralıq Kodeksiniń 294-statyası, birinshi bólimi).
Puqaralıq Kodeksiniń 295-statyası, birinshi bólimine muwapık, eger nızamda yaki kepil menen qarızdar arasında dúzilgen shártnamada basqasha tártip belgilenbese, minnetlemeni orınlaǵan kepilge kreditordıń usı minnetleme boyınsha huqıqları hám girewge alıwshı sıpatında kreditorǵa tiyisli bolǵan xuqıqlar kepil kreditordıń talabın qansha kólemde qanaatlandırǵan bolsa, sonsha kólemde ótedi. Kepil kreditorǵa tólengen summaǵa procentler tólewdi hám qarızdar ushın juwapkershilik múnásibeti menen kórgen basqa zıyanlardı tólewdi qarızdardan talap etiwge haqılı.
Eger, tiykarǵı minnetlemeni orınlaw múddeti kórsetilmegen hám belgileniwi múmkin bolmaǵan yaki talap etip alıw payıtı menen belgilengen bolsa, kreditor kepillik shártnaması dúzilgen kúnnen baslap bir jıl ishinde kepilge dawa qozǵatpaǵan jaǵdayda kepillik biykarlanadı. (Puqaralıq Kodeksiniń 298-statyası).
Juwmaqlap aytqanda, hár bir shártnama bul minnetleme. Kepillik shártnamasın qol koyıwdan aldın sońınan júzege keliwi múmkin bolǵan juwapkershilikti puqta oylap, shártnama dúziliwi maqsetke muwapıq boladı. Óytkeni, shártnama táreplerdiń ıqtıyarlı kelisimi tiykarında dúziledi.
N. TAIROV,
Puqaralıq isleri boyınsha Beruniy rayonlararalıq sudınıń sudyası