Ijara shártnamasınan kelip shıǵatuǵın dawlardı sheshiwde puqaralıq nızam hújjetlerin qollaw
Múlk ijarası boyınsha táreplerdiń óz-ara huqıqıy qatnasıqları Ózbekistan Respublikasınıń «Ijara haqqında»ǵı Ózbekistan Respublikasınıń Nızamı, Ózbekistan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń (keyingi orınlarda- Puqaralıq kodeksi dep júriteledi) 34-babı, Ózbekistan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2009 jıl 8 apreldegi «Mámleket múlkin ijaraǵa beriw tártibin jetilistiriw is-ilajları haqqında»ǵı 102-sanlı qararı menen tastıyıqlanǵan «Mámleket múlkin ijaraǵa beriw tártibi haqqında»ǵı Reje hámde basqa nızam hám nızam astı hújjetleri menen tártipke salınadı.
Múlk ijarası shártnaması boyınsha ijaraǵa beriwshi ijaraǵa alıwshıǵa haq esesine mal-múlkti waqtınsha iyelik etiw hám paydalanıw yaki paydalanıw ushın tapsırıw minnetlemesin aladı.
Múlk ijara shártnaması bir jıldan artıq múddetke dúziletuǵın bolsa, táreplerdiń biri yuridik shaxs bolǵan jaǵdaylarda bolsa, múddetine qaramastan jazba túrde dúziliwi shárt.
Kóshpes múlk penen baylanıslı ijarası shártnaması mámleketlik dizimnen ótkeriliwi lazım. Kóshpes múlk ijara shártnamaların mámleketlik dizimnen ótkeriw tártibine ámel qılmaslıq Puqaralıq kodeksiniń 112-statyasına tiykar, shártnamanıń haqıyqıy emesligine alıp keledi hám Puqaralıq kodeksiniń 114-statyasında názerde tutılǵan pitimlerdiń haqıyqıy emesligi aqıbetleri qollanıladı.
Eger táreplerdiń biri shártnamanı mámleketlik dizimnen ótkeriwden bas tartsa, ekinshi tárep ijara shártnamasın dizimnen ótkeriwge májbúrlew haqqındaǵı talap penen sudqa dawa arza murajat qılıwǵa haqılı.
Shártnama qanday formada dúzilgen bolsa, onı ózgertiw tuwrısındaǵı kelisim de, eger nızam hújjetlerinen basqasha tártip kelip shıqpasa, sonday formada dúziledi. Bunnan kelip shıǵıp, mámleketlik dizimnen ótkeriliwi lazım bolǵan kóshpes múlk ijarası shártnamasın ózgertiw haqqındaǵı táreplerdiń kelisiwi de shártnamanıń ajıralmas bólegi esaplanıp, dizimnen ótkeriliwi lazım.
Puqaralıq kodeksiniń 538-statyasınıń mazmunınan kelip shıǵıp, múlktiń iyesi yamasa nızam menen yaki múlkdar tárepinen múlkti ijaraǵa beriw wákilligi berilgen basqa shaxslar ijaraǵa beriwshiler bolıwı múmkin. Ijaraǵa beriwshiniń múlk iyesi ekenligi máselesin anıqlawda sudlar múlkke bolǵan huqıqın belgilewshi (iyelik huqıqı mámleketlik dizimnen ótkerilgenligi haqqındaǵı guwalıq, aldı-sattı shártnaması, kadastr hújjetleri, transport quralınıń texnik pasportı hám basqalar) hám ijaraǵa beriwshi haqıyqatında da múlk iyesi ekenligin tastıyıqlawshı hújjetlerin talap qıladı.
Múlk ijara shártnaması boyınsha ijara múddetin belgilew huqıqı táreplerdiń ózlerine berilgen hám bunday múddet ijara shártnamasında kórsetiledi. Eger múlk shártnamasınıń múddeti belgilenbegen bolsa, shártnama belgisiz múddetke dúzilgen esaplanadı. Bunda táreplerdiń hár biri basqa tárepti bir ay aldın, kóshpes múlk ijarasında bolsa- úsh ay aldın jazba túrde eskertip, qálegen payıtta shártnamadan waz keshiwi múmkin.
Eger, nızam menen ayırım túrdegi múlk ijarası shártnamaları ushın eń kóp (sońǵı) múddet belgilengen bolıp, shártnama belgilengen usı sońǵı múddetten artıq múddetke dúzilgen bolsa, bunday shártnama belgilengen sońǵı múddetke teń múddetke dúzilgen esaplanadı.
Eger nızam menen ayırım túrdegi múlk ijarası shártnamaları ushın eń kem (sheklengen) múddeti belgilengen bolıp, shártnama usı eń kem múddetinen de kem múddetke dúzilgen bolsa, bunday shártnama Puqaralıq kodeksiniń 116-statyasına muwapıq óz-ózinen haqıyqıy emes esaplanadı.
Eger shártnamada basqasha tártip názerde tutılmaǵan bolsa, mal-múlk barlıq tiyisli zatları hám oǵan baylanıslı hújjetleri menen birge ijaraǵa tapsırıladı (texnik pasport, sıpat sertifikatı h.t.b). Eger bunday tiyisli zatlar hám hújjetler tapsırılmaǵan bolsa hám ijaraǵa alıwshı olarsız mal-múlkten onıń wazıypası boyınsha paydalana almasa ijaraǵa alıwshı ijara shártnamasın biykar etiwdi talap etiwge haqılı.
Sonday-aq, ijaraǵa alıwshı mal-múlkten shártnama shártlerine muwapıq, eger bunday shártler shártnamada belgilenbegen bolsa-mal-múlktiń wazıypasına muwapıq paydalanıwı lazım.
Eger ijaraǵa beriwshiniń jazba eskertiwine qaramastan, ijaraǵa alıwshı mal-múlkten shártnama shártlerine yaki mal-múlktiń wazıypasına muwapıq bolmaǵan halda paydalansa, ijaraǵa beriwshi shártnamanı múddetinen aldın biykar etiwdi hám ziyannıń qaplanıwın talap etiwge haqılı.
Qaraqalpaqstan Respublikası
sudı sudyası Gawhar Zaripova