ALDÍ-SATTÍ SHÁRTNAMASÍ BOYÍNSHA ULÍWMA QAǴÍYDALAR
Aldı-sattı shártnaması boyınsha bir tárep (satıwshı) tovardı basqa tárep (satıp alıwshı)ǵa múlk etip tapsırıw minnetlemesin, satıp alıwshı bolsa bul tovardı qabıl etiw hám onıń ushın belgilengen pul summasın (bahasın) tólew minnetlemesin aladı.
Ózbekstan Respublikasınıń Puqaralıq kodeksi yaki basqa nızamda názerde tutılǵan jaǵdaylarda ayırım túrdegi tovarlardı alıp-satıwdıń ózine tán ózgeshelikleri nızamshılıq hújjetleri menen belgilenedi.
Satıwshı satıp alıwshıǵa aldı-sattı shártnamasında názerde tutılǵan tovardı tapsırıwı shárt. Satıwshınıń tovardı satıp alıwshıǵa tapsırıw minnetlemesin orınlaw múddeti aldı-sattı shártnamasında belgilenedi, eger shártnama bul múddetti anıqlaw imkaniyatın bermese, Puqaralıq kodeksiniń 242-statyasında názerde tutılǵan qaǵıydalarǵa muwapıq anıqlanadı. Oǵan kóre, eger minnetlemeni orınlaw múddeti kórsetilmegen yaki talap etip alıw payıtı menen belgilep qoyılǵan bolsa, kreditor hár qashan orınlawdı talap etiwge, qarızdar bolsa orınlawdı hár qashan ámelge asırıwǵa haqlı boladı. Minnetlemeni dárhal orınlaw wazıypası nızam, shártnama yaki minnetlemeniń mánisinen anıqlanbasa, qarızdar bunday minnetlemeni kreditor talap etken kúnnen baslap jeti kúnlik múddet ishinde orınlawı shárt.
Satıwshı aldı-sattı shártnamasınıń shártlerin buzıp, satıp alıwshıǵa shártnamada belgilengen muǵdardan kem tovar tapsırǵan bolsa, satıp alıwshı, eger shártnamada basqasha tártip názerde tutılǵan bolmasa, onda tovardıń jetispey atırǵan muǵdarın tapsırıwdı talap etiwge, yaki tapsırılǵan tovardan hám onıń haqın tólewden bas tartıwǵa, eger onıń haqı tólengen bolsa, tólengen pul summasın qaytarıp beriwdi talap etiwge haqılı.
Satıwshı satıp alıwshıǵa sıpatı aldı-sattı shártnamasına say keletuǵın tovardı tapsırıwı shárt. Aldı-sattı shártnamasında tovardıń sıpatı tuwrısındaǵı shártler kórsetilmegende, satıwshı satıp alıwshıǵa belgilengen maqsetler ushın jaramlı bolǵan tovardı tapsırıwı shárt.
Eger nızamshılıq hújjetlerinde yaki aldı-sattı shártnamasında tovardıń sıpatın tekseriw názerde tutılǵan bolsa, tekseriw olarda belgilengen talaplarǵa muwapıq ámelge asırılıwı lazım. Mámleketlik standartlarında, standartlastırıw boyınsha basqa normativ hújjetlerde tovardıń sıpatın tekseriwge májbúriy talaplar belgilengen jaǵdayda sıpat olardaǵı kórsetpelerge muwapıq ráwishte tekseriliwi lazım. Eger shártnamada tovardıń sıpatın bunday tártipte tekseriw shártleri názerde tutılǵan bolmasa, tovardıń sıpatı is qatnasıǵı ádetlerine yaki aldı-sattı shártnaması boyınsha tapsırılıwı lazım bolǵan tovardı tekseriwdiń, ádette qollanılatuǵın basqa shártlerine muwapıq tekseriliwi lazım.
Satıp alıwshı ózine satıwshı tárepinen tapsırılǵan tovardı qabıl etip alıwı shárt, bunnan tovardı almastırıp beriwdi talap etiw yaki aldı-sattı shártnamasın orınlawdan bas tartıwǵa haqlı bolǵan jaǵdaylar tısqarı.
Eger nızamshılıq hújjetlerinen yaki aldı-sattı shártnamasınıń shártlerinen tovar bahasın belgili bir múddette tólew minnetlemesi kelip shıqpasa, satıp alıwshı onı satıwshı ózine tovardı yaki usı tovardı meńgeriw hújjetlerin bergeninen soń keshiktirmesten tólewi lazım. Eger aldı-sattı shártnamasında tovar haqın bólip-bólip tólew názerde tutılǵan bolmasa, satıp alıwshı satıwshıǵa tapsırılǵan tovardıń tolıq bahası muǵdarında haq tólewi lazım.
Eger satıp alıwshı aldı-sattı shártnamasına muwapıq tapsırılǵan tovar haqın óz waqtında tólemese, satıwshı tovar haqın hám ózgeniń pul qarjısınan paydalanǵanlıq ushın payızlar tólewdi talap etiwge haqlı.
Gawhar ZARIPOVA,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudınıń sudyası