INSAN HUQÍQLARÍ-JOQARÍ QÁDRIYAT
Mámleketimizde erkin puqaralıq jámiyetin dúziw hám demokratik huqıqıy mámleket qurıw jolında qatar huqıqıy reformalar ámelge asırılmaqta. Bul reformalardıń ámelge asırıwdan tiykarǵı maqset insan huqıq hám erkinliklerin támiyinlewden ibarat.
Ózbekstan Respublikası insan huqıqları hám erkinliklerin támiiynlewde dúnya arenasında hám óz ornına iye. Atap aytqanda, Ózbekstan insan huqıqları boyınsha 70 tiykarǵı hújjetke qosılǵan hám BMSh tárepinen qabıl etilgen 10 xalıqaralıq shártnamanıń tikkeley qatnasıwshısı esaplanadı.
Ótkizilgen reformalar nátiyjesinde jaqın ótken dáwirde insan qádiri tiklendi. Sóz erkinligi, baspasóz erkinligi salasında tosıqlar saplastırıldı. Nahaq ayıplanǵanlar aqlanbaqta. Sud-huqıq reformaları ámelge asırılıp, qıynawǵa salıw, jaza múddetin jasalma ráwishte uzayttırıwǵa shek qoyıldı.
Atap aytqanda, 2023-jıl 30-aprel kúni ótkizilgen referendumında ulıwmaxalıqlıq dawıs beriw arqalı qabıl qılınǵan jańa redakciyadaǵı Ózbekstan Respublikası konstituciyasında hám insan, onıń huqıq xám máplerin támiynlew eń joqarı qádriyat sıpatında qaralǵan.
Atap aytqanda, konstituciyanıń 26-statyasında insannıń abırayı, hám qádir-qımbatı, qol qatılmaslıǵı, hesh nárse olardı kemsitiw ushın tiykar bolıwı múmkin emesligi, hesh kim qıynawǵa salınıwı, zorlıqqa, basqa ayawsız, insanıylıqqa qarsı yaki insan qadir-qımbatın kemsitiwshi qarım-qatnasqa yamasa jazaǵa duwshar etiliwi múmkin emesligi belgilengen.
Konstituciyamızdıń 27-statyasında hár kim erkinlik hám qol qatılmaslıq huqıqına iye ekenligi, hesh kim nızamǵa tiykarlanbaǵan halda qamaqqa alınıwı, irkiliwi, qamaqta saqlanıwı yaki onıń azatlıǵı basqasha tárizde shekleniwi múmkin emesligi, qamaqqa alıwǵa hám qamaqta saqlawǵa tek gana sudtıń qararına kóre jol qoyılıwı, shaxs sudtıń qararısız qırıq segiz saattan artıq múddet uslap turılıwı múmkin emesligi, shaxstı irkiwde oǵan túsinerli tilde onıń huqıqları hám uslap turılıwı tiykarları túsindiriliwi shártligi belgilengen.
Tap usınday konstituciyamızdıń 28-statyasına kóre, jınayat islegenlikte ayıplanıp atırǵan shaxs onıń ayıbı nızamda názerde tutılǵan tártipte ashıq sud dodalawı jolı menen sıpatlanbaǵansha hám sudtıń nızamlı kúshine kirgen húkimi menen anıqlanbaǵansha ayıpsız dep esaplanadı.
Ayıplanıwshıǵa ózin qorǵaw ushın barlıq imkániyatlar támiiynlenedi.
Gúmán qılınıwshı, ayıplanıwshı yaki sudlanıwshı óziniń ayıpsızlıǵın sıpatlawı shárt emes hám qálegen waqıtta indemey qalıw huqıqınan paydalanıwı múmkin.
Hesh kim ózine yaki jaqın tuwısqanına qarsı gúwalıq beriwge májbúr emes.
Eger shaxstıń óz ayıbın tán alǵanlıǵı oǵan qarsı birden-bir dáliyl bolsa ol ayıpker dep tabılıwı yaki jazaǵa tartılıwı múmkin emes.
Shaxstıń sudlanǵanlıǵı hám bunnan kelip shıǵatuǵın huqıqıy aqıbetler onıń tuwısqanlarınıń huqıqların sheklew ushın tiykar bolıwı múmkin emes.
Juwmaqlap aytqanda, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin támiiynlewdegi bul sıyaqlı reformalardıń ámelge asırılıwı sud-tergew iskerligi dawamında olardıń qıynaqqa salınıwı hámde insan qádir-qımbatınıń qádirin kemsitiwshi basqasha tárizdegi basımlardı aldın alıwda áhmiyetli faktor bolıp esaplanadı.
Baxtiyar TÓREBAEV,
Puqaralıq isleri boyınsha Shımbay rayonlararalıq sudınıń baslıǵı