Alimentti shet elde bolǵan qarızdardan óndiriw máselesi
Jaslar hám jas shańaraqlar-mámleketimiz keleshegin belgilep beriwshi tiykarǵı kúsh. Keleshek iyeleriniń tálim-tárbiyası eń dáslep shańaraqtan baslanadı. Sonıń ushında bala tárbiyasında onıń hár tárepleme kamalǵa jetiwinde tárbiyalanıp atırǵan ortalıqtıń ornı úlken.
Degen menen, búgin jas shańaraqlar arasında ajırasıwlardıń kóbeyiwi aqıbetinde balalarǵa ruwxıy hám hár tárepleme materiallıq zıyan kelip atırǵanı bárshemizge belgili.
Sud organlarına puqaralarımızdan kelip atırǵan múrájatlerde de aliment tólemleriniń tólew tártibi haqqında huqıqıy túsiniklerge zárúrlik bar ekenligin kóremiz.
Ózbekstan Respublikası Shańaraq kodeksiniń 96 hám 100-statyalarında ata-ananıń er jetpegen balalarına, sonday-aq, er jetken miynetke jaramsız, járdemge mútáj balalardı támiyinlew shártligi belgilengen.
Shańaraq kodeksiniń 99-statyasına muwapıq, er jetpegen balalarǵa óndiriletuǵın aliment muǵdarı ata-ananıń hár aydaǵı is haqı hám basqa dáramatınıń tiyisinshe bir perzent ushın 1/4, eki perzent ushın 1/3 hámde eki hám onnan kóp perzentler ushın 1/2 bólegi muǵdarında belgilengen.
Bul arqalı mámleketimiz shańaraq nızamshılıǵına kóre ata-analardıń er jetpegen perzentlerin materiallıq támiyinlewge minnetli ekenligin ańlawımızǵa boladı. Yaǵnıy, ajırasıw hátteki ata-analıq huqıqtan ayrılıw er jetpegen perzent ushın aliment tólewden azat etpeydi.
Bul minnetleme eger ıqtıyarıy orınlanbaǵan jaǵdayda puqaralar ózleri turaqlı jasaw jayındaǵı yaki juwapkerdiń jasaw jayındaǵı puqaralıq isleri boyınsha rayonlararalıq (rayon) sudlarına arza beriwi múmkin.
Demek, ata-ana perzentiniń kamalǵa jetiwinde aqılıy, fizikalıq tárepten rawajlanıw jolındaǵı juwapkershilikten qashpawı zárúr. Sebebi, búgingi berilgen tárbiya sonıń menen birge qollap-quwatlaw, ruwhıy hám materiallıq támiynat waqıt ótiwi menen óz jemisin beriwi sózsiz.
Tilekke qarsı búgingi kúnde ata yaki anadan er jetpegen perzentleri ushın sud qararı menen óndirilgen alimentti óndiriwde bir qansha mashqalalar ushırasıp kelmekte.
Solardan biri bul – qarızdardıń shet elge uzaq múddetke shıǵıp ketiwi yamasa kóship ketiwi sebepli aliment pulların óndiriwdegi másele bolıp tabıladı.
Hámmemizge belgili Ózbekstan Respublikası dúnyanıń bir qatar mámleketleri menen óz-ara huqıqıy járdem haqqında eki tárepleme hám kóp tárepleme shártnamalar qatnasıwshısı esaplanadı.
Solardan biri bul «Puqaralıq, shańaraqlıq hám jınayıy isler boyınsha huqıqıy járdem hám huqıqıy múnásebetler haqqında»ǵı Kishinyov konvenciyası bolıp tabıladı.
Kishinyov konvenciyasınıń 56-statyasına tiykar tán alıw hám orınlawǵa qaratıw ushın tómendegi hújjetler usınılıwı lazım:
-sud qararın tán alıw hám orınlawǵa qaratıw haqqındaǵı iltimasnama;
-sud qararınıń tiyisli tárizde tastıyıqlanǵan nusxası;
-sud processi ornı hám kúni haqqında ekinshi táreptiń tiyisli ráwishte xabardar qılınǵanlıǵın tastıyıqlawshı hújjet;
-sud qararınıń nızamlı kúshke kirgenligi hám sud qararı boyınsha orınlaw háreketleri ámelge asırılǵan yaki asırılmaǵanı haqqındaǵı maǵlıwmatnama;
Iltimasnamaǵa joqarıda atap ótilgen hújjetlerdiń jiberiletuǵın mámleket tiline yoki rus tiline awdarması qosımsha etiledi.
Húrmetli ata-analar, perzent aldındaǵı juwapkershiligimizdi hesh qashan umıtpawǵa sonday-aq, olardıń huqıqlarınıń buzılıwına jol qoymawǵa shaqırıp qalaman.
E.Uteniyazov,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası