Adam sawdası hám májbúriy miynetke qarsı gúresiw máselelerine baylanıslı milliy nızamshılıq
Búgingi kúnde pútkil insaniyattı táshwishke salıp atırǵan tiykarǵı qáwiptiń biri bul – adam sawdası hám májbúriy miynetke tartıw jınayatshılıǵı bolıp, bul jınayat milliy qáwipsizlikke unamsız tásirin tiygizedi.
Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksi 135-statyasında adam sawdası jınayatı, onıń túsinigi, sonıń menen birge usı jınayat ushın tayınlanatuǵın jaza sharası názerde tutılǵan bolıp, tiykarınan adam sawdası jınayatı-adamdı alıw-satıw yamasa onnan paydalanıw maqsetinde jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yaki qabıl etiw bolıp tabıladı. Bunday háreketler urlaw, zorlıq isletiw yaki zorlıq isletiw menen qorqıtıw yamasa májbúrlewdiń basqa formaların qollaw arqalı eki yamasa onnan artıq shaxsqa qarata, ázzi awhaldalıǵı ayıpkerge ayan bolǵan shaxsqa qarata, ayıpkerge materiallıq jaqtan yaki basqa tárepleme qaraslı bolǵan shaxsqa, tákirar yaki qáwipli recidivist tárepinen, bir topar shaxslar tárepinen aldınnan til biriktirip, xızmet lawazımınan paydalanǵan halda, jábirleniwshini Ózbekstan Respublikasınıń Mámleket shegarasınan alıp ótken halda yaki onı shet elde nızamǵa qayshı ráwishte uslap turǵan halda, sonday-aq, on segiz jasqa tolmaǵanlıǵı ayıpkerge ayan bolǵan shaxsqa qarata isleniwi, jábirleniwshiniń ólimine yaki basqa awır aqıbetlerge alıp keliwde sáwlelenedi.
«Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamı 2008-jılı 17-aprelde qabıl etilgen bolıp, ózgeris hám qosımshalar kiritilip, jańa redakciyada 2020-jıl 11-iyun kúni Ózbekstan Respublikası Oliy Májlisi Nızamshılıq palatası tárepinen qabıl etilip, Senat tárepinen 2020-jıl 7-avgustta maqullanǵan.
Usı Nızamǵa kóre, bul nızamdı qabıl etiwden gózlengen maqset, adam sawdasına qarsı gúresiw haqqındaǵı nızamshılıq, tiykarǵı túsinikler, adam sawdasına qarsı gúresiwdiń tiykarǵı principleri, adam sawdasına qarsı gúresiw tarawındaǵı mámleket sıyasatınıń tiykarǵı baǵdarları, sonday-aq, adam sawdasına qarsı gúresiwdi ámelge asırıwshı organlar, olardıń wákillikleri, adam sawdası jınayatınıń profilaktikası, adam sawdası jınayatınan jábirlengenlerdi identifikaciya qılıw, olardı qorǵaw, járdem kórsetiw, qáwipsizlik sharaları xám kepillikler belgilengen.
Adam sawdasına qarsı gúresiwdiń tiykarǵı principleri nızamlılıq, adam sawdası menen shuǵıllanıwshı shaxslar juwapkershiliginiń sózsizligi, adam sawdasınan jábirlengenlerdiń kemsitiliwine jol qoyılmaslıǵı hám jámiyetlik sheriklikti názerde tutadı.
Adam sawdasına qarsı gúresiw, sonnan, adam sawdasına imkan beriwshi sebepler hám shárt-shárayatlardı saplastırıw, adam sawdasınıń aldın alıwǵa qaratılǵan huqıqıy, sıyasiy, social-ekonomikalıq, medicinalıq, profilaktika ilájların ámelge asırıw, sonıń menen bir qatarda xalıqtıń huqıqıy sanası hám huqıqıy mádeniyatın asırıw, bul jınayattı erte anıqlaw, oǵan shek qoyıw, aqıbetlerin saplastırıw, adam sawdasınan jábirlengenlerdi mámleket tárepinen qollap-quwatlaw, olardı sociallıq qorǵaw, adam sawdasına qarsı gúresiw tarawındaǵı xalıqaralıq birge islesiw – mámleketimizdiń bul tarawdaǵı siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları bolıp esaplanadı.
Májbúriy miynet qandayda bir jazanı qollaw menen basım ótkeriw arqalı jumıs islewge májbúrlewdi, al adamdı ekspluataciya qılıw – májbúriy miynet yaki xızmetler, qullıq yaki qullıqqa uqsas ádetler, erksizlik halatı yamasa adam aǵzaları yaki toqımaları alınıwın ańlatadı.
Adam sawdasına baylanıslı nızamshılıqtı qollawda máseleler payda bolıp atırǵanlıǵı múnásibeti menen bul túrdegi isler boyınsha birden-bir sud ámeliyatın jolǵa qoyıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń 2009-jıl 24-noyabrdegi “Adam sawdasına baylanıslı isler boyınsha sud ámeliyatı haqqında”ǵı Plenum qararı qabıl etildi.
Usı Plenum qararı tiykarınan adam sawdası jınayatı boyınsha sudlar tárepinen tiykarǵı itibar qaratılıwı tiyis bolǵan máseleler, adamdı alıw-satıw yaki ekspluataciya qılıw maqsetinde jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yaki qabıl etiwdiń puqaralıq huqıqıy múnásibetlerden ayırmashılıǵın, bul túrdegi jınayatlardı tuwrı kvalifikaciya etiw, sonday-aq, joqarı instanciya sudları tárepinen adam sawdasına baylanıslı isler boyınsha birinshi instnaciya sudları shıǵarǵan sud qararlarınıń nızamlılıǵı hám tiykarlandırılganlıǵı ústinen baqlawdı támiynlewleri, jol qoyılǵan nızam buzılıwınıń óz waqtında anıqlawı hám saplastırıwı lazımlıǵın kózde tutadı.
Saodat Qayıpnazarova,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası