Jer menen baylanıslı tartıslar haqqında
Statistikalıq maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda keyingi waqıtları sudlarda jer menen baylanıslı tartıslar sanı jıldan-jılǵa kóbeyip barmaqta.
Mısalı, bul islerdiń sanı 2021-jıl 34 isti quraǵan bolsa, 2022-jıl 403 isti quraǵan.
Ámeliyat puqaralar hám yuridikalıq shaxslardıń jer uchastkalarına bolǵan mulk huqıqı haqqında tolıq túsinikke iye emes ekenligin kórsetedi.
Sebebi usı mazmundaǵı isler kórilgende ayrım waqıtları puqaralar bul jerden kóp jıllardan beri paydalanıp, salıqların tólep kiyatırǵanlıǵın kórsetip, turaq-jayı hám jer uchastkasınıń kadastr hújjetlerin usınadı. Al, bul kadastr hújjetleri turaq-jayǵa hám jer uchastkasına bolǵan huqıqı mámleketlik dizimge alınǵanlıǵın tastıyıqlawshı hújjet bolıp esaplanbaydı, al tek ǵana jerden paydalanǵanı ushın haqı tólew ushın islep berilgen hújjetler bolıp tabıladı.
Álbette bul jerde Múlk huqıqı hám Jer uchastkalarına bolǵan mulk huqıqı degenimiz ne degen soraw tuwılıwı tábiiy. Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 164-statyasında Mulk huqıqı tusinigi belgilengen bolıp, oǵan kóre múlk huqıqı shaxstıń ózine qaraslı mal-múlkke óz qalewi menen hám óz máplerin gózlep iyelik etiw, onnan paydalanıw hám onı basqarıw, sonday-aq óziniń múlk huqıqın buzılıwın kim tárepinen bolmasın hár qanday buzıwdı saplastırıwdı talap etiw huqıqınan ibarat. Múlk huqıqı múddetsiz bolıp tabıladı.
Al, 188-statyasında bolsa, “puqaralar hám yuridikalıq shaxslardıń jer uchastkalarına bolǵan mulk huqıqı nızamshılıqta názerde tutılǵan jaǵdaylarda, tártipte hám shártlerde júzege keledi” dep belgilengen.
Jer uchastkaların beriw (realizaciya etiw) tártibi Ózbekstan Respublikası Jer kodeksiniń 23-statyasında belgilengen bolıp, turaqlı paydalanıw ushın hám ijaraga beriw jer ajıratıw tártibinde ámelge asırıladı.
Jer uchastkaların beriw (realizaciya etiw) tómendegi tártipte ámelge asırıladı:
1) mulk qılıp beriw (realizaciya etiw) – awıl xojalıǵına arnalmaǵan jer uchastkaların menshiklestiriw haqqındaǵı nızamshılıqqa muwapıq, sonıń ishinde jeke tártipte turaq-jay qurıw hámde turaq-jaydı abadanlastırıw, isbilermenlik hám qalasazlıq jumısın ámelge asırıw ushın elektron onlayn-aukcion arqalı;
2) turaqlı paydalanıwǵa beriw – usı Kodekstiń 20-statyasında názerde tutılǵan jaǵdaylarda oblastlar hám Tashkent qalası hákimleri tárepinen;
3) ijaraǵa beriw – Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen, sonday-aq ashıq elektron tańlaw hám elektron onlayn-aukcion arqalı.
Hámmemiz bilemiz, 2021 jıl 16 avgustdan baslap Ózbekstan Respublikası puqaralarına jeke tártipte turaq-jay qurıw hám turaq-jaydı abadanlastırıw ushın 0,04 gektarga shekem jer uchastkaları elektron onlayn-aukcion arqalı mulk huqıqı tiykarında realizaciya qılınadi.
Jeke tártipte turaq-jay qurıw hám turaq-jaydı abadanlastırıw ushın jer uchastkaların elektron onlayn-aukcion arqalı realizaciya etiwde jer uchastkaların injenerlik-kommunikaciya tarmaqlarına jalǵaw shartleri názerde tutılıwı kk.
Usı jerde jer uchastkasına bolgan huqıq qashan payda boladı degen soraw tuwıladı?
Ózbekstan Respublikası Jer Kodeksiniń 31-statyasında «yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkasına bolǵan huqıqı jerdiń ózinde shegaralar belgilengeninen, jer uchastkalarınıń planları (sızılmaları) hám kórinisleri dúzilip, jer uchastkalarına bolǵan huqıq mámleketlik dizimge alınǵannan keyin payda boladı» dep belgilengen.
Al, bul huqıqtı tastıyıqlawshı hujjetlerge kóshpes mulk obektlerine bolǵan huqıqlardıń mámleketlik reestrinen elektron kóshirme jer uchastkasına bolǵan mulk huqıqın beriwshi mámleketlik orderi, oblastlar hám Tashkent qalası hákiminiń jer uchastkasın turaqlı paydalanıwǵa beriw haqqındaǵı qararı, ijara shartnaması, jer uchastkası berilgen (ajıratılgan) waqıttaǵı nızamshılıqqa muwapıq jer uchastkasın beriw (ajıratıw) wákilligine iye bolǵan shólkemler hám lawazımlı shaxslardıń hújjetleri, Ózbekstan Respublikası Mámleketlik salıq komiteti janındaǵı Kadastr agentliginiń Mámleketlik kadastrları palatası bólimsheleriniń jer uchastkasın bóliw haqqındaǵı hújjetleri, sud qararı, aldı-sattı shartnaması, mulkdarlardıń yaki olar wákillik bergan shaxslardıń qararı tiykarında beriledi.
Jer uchastkasına bolǵan huqıq usı huqıq belgilengen tártipte mámleketlik dizimge alınǵannan keyin kúshke kiredi.
Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksiniń 210-statyasında turaq-jayǵa mulk huqıqınıń payda bolıw tártibi belgilengen bolıp, belgilengen tártipte ajıratıp berilgen jer uchastkasında qurılıp atırǵan jańa turaq-jayǵa mulk huqıqı mámleketlik diziminen ótkizilgen waqıttan baslap payda boladı.
Al, nızamshılıqqa kóre, belgilengen tártipte ajıratıp berilmegen jer uchastkasına qurılǵan turaq-jay ózbasımshalıq penen qurılǵan imarat bolıp tabıladı.
Joqarıda atap ótilgen Puqaralıq kodeksiniń 212-statyasında ózbasımshalıq penen imarat qurıw hám onıń aqıbetleri belgilengen.
Yaǵnıy, nızamshılıqta belgilengen tártipte qurılıs maqsetleri ushın ajıratılmaǵan jer uchastkalarında, sonday-aq imarat qurıw ushın zarur ruxsatnama almastan yaki arxitektura hám qurılıs normaları hámde qaǵıydaların aytarlıqtay buzǵan halda qurılgan turaq-jay, baska imaratlar yaki ózge kóshpes mulk ózbasımshalıq penen qurılǵan imarat bolıp esaplanadı.
Ózbasımshalıq penen imarat qurǵan shaxs oǵan mulk huqıqın alaalmaydı. Bul shaxs qurǵan imarattı basqarıwga – satıwǵa, sawǵa etiwge, ijaraga beriwge, imaratqa qarata basqa pitimler dúziwge haqılı emes.
Ózbasımshalıq penen imarat qurıw nátiyjesinde huqıqları buzılǵan shaxstıń yaki tiyisli mámleketlik uyımnıń dawası menen bunday imarat sudtıń qararına kóre imarattı qurǵan shaxs tárepinen yaki onıń esabınan buzıp taslanıwı lazım.
Sonlıqtanda, puqaralar tiyisli tártipte qurılıs maqsetleri ushın ajıratılǵan jer uchastkasına nızamlı túrde tiyisli ruxsatnama alıp, arxitektura hám qurılıs normalarına ámel etken halda háreket etse maqsetke muwapıq bolar edi.
Zulfiya Babadjanova,
Qaraqalpaqstan Respublikası sudı sudyası